Morgunblaðið - 07.08.1947, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 7. ágúst 1947
MORGUNBLAÐIÐ
7
KÖNNUN NORBUR-HEIMSKAUTSLANDANNA
FYRSTU sagnir, sem bárust
til hins mentaða heims um ís-
hafið komu frá Marseilles, sem
þá kallaðist Massilía. Á dögum
Alexanders mikla lifði mikill
stæi ðfræðingur, stjörnufræð-
jngur og landkönnuður að
nafni Pytheas þar. Hann kom
til heimaborgar sinnar með
stórkostlegar frjettir, ekki að-
eins, að hann hefði fundið tin-
landið mikla, sem mest alt tin
þeirra tíma kom frá, heldur
líka, að hann hefði siglt langt
norður fyrir það og sagði
hann af mörgum löndum og
eyjum, sera þar væru. Það eru
skiftar skoðanir um hve langt
hann hefir komist, sumir telja,
að hann hafi komist alla leið
til íslands, aðrir halda, að hann
hafi ekki komist svo langt.
Pytheas sagði frá því meðal
annars, að hann hefði talað við
menn þarna norður frá, sem
hefðu sjeð „frosinn snjó“ langt í
norðri og af stórum breiðum af
slíkum ís, sem hvorki væri
hægt að ganga nje sigla á. Þessi
ferð Pytheasar á skipi, sem
Leitin eftir sjóleiðum fyrir norðan
meginland Ameríku og Asíu
%
hefur kostað mörg mannslíf
átta milli Evrópuþjóðanna var
að hefjast og breskur iðnaður
þurfti á nýjum mörkuðum að
halda.
Mikil slys
yilir sjúkdómar
30. maí 1553 lögðu þrjú skip
undir stjórn Sir Hugh Willough-
by af stað frá Englandi til þess
að finna norðausturleiðina. —
Þegar veturinn kom á og lokaði
öllum sundum voru tvö skipin,
Bona Esperanda og Bona Confi-
dentia kyrr við naktar strendur
Kolaskagans. Þar urðu þau að
hafa vetursetu og þar ljest
Willoughby ásamt 74 mönnum
sínum úr frcsti og skyrbjúg. Fje
. r^- . lagi hans Richards Chancellor
hefir líklega ekki verið nema Wuhelm Barents leitaoi eftir norðaustur sioleioknm. Konist , . , . . , .
_ ..... skildist íra hinum í miklum
erdam 1597 tók Maurice prins
á móti þeim með mikilli við-
höfn. í 300 ár lágu vetrarbúðir
þeirra óhreyfðar. En í nóvem-
ber 1871 var Norðmaður að
nafni Carlsen á ferðalagi á þeim
slóðum. Fann hann húsið uppi
standandi, og inni í því lá allt
óhaggað. Hollensk standklukka
stóð þar upp við einn vegginn
heil og óskemmd, en var bara
stöðvuð. Pottarnir voru hjá hlóð
unum og meira að segja bækurn
ar, sem mennirnir höfðu haft
hji^ sjer voru þar eins og hafði
verið skilið við þær.
víkingar.
Siglingar víkinganna.
Ef það hefði verið gull þar
Martin P'robisher hjet Eng-
lendingur einn; mesti sjómaður
Breta á tímum Elísabetar. Hann
hóf árið 1567 sínar miklu könn
unaríerðir í leit að norðvestur-
leiðinni, sem Englendingar ef
dæma má eftir öllum þeim
fjölda af kortum, sem þá voru
gefin út af henni höfðu mikinn
áhuga fyrir. Skipin Michel, 25
smálesta og Gabriel, 20 smá-
lesta lögðu af stað frá Green
wich að viðstaddri sjálfri drottn
ingunni.
40 hundruð smálestir, um leið- aldrei lengra en að Novaya Zenilya. Þar reistu skipverjar stormij gem þeir höfðu hreppt
ir, sem enginn maður hafði áð hús úr rekaviði. Tæpum 300 árum síðar fann norskur un(jan Lófóten Hann hjelt á-
ur farið er eitthvert mesta maður húsið á eyjunni. Var það flutt til HoIIands og er fram th Hvíta hafsins, vissi ekk
þrekvirki, sem menn þekkja. nlj geymt á safni í Haag. Á þessari gömlu teikningu sjest ert um afdrif hinna og tók sjer
En fyrstir til að fara noiður 0„ mátti greinilega þekkja það af teikningunni. höfn í ósum Dvínu, rjett þar
fyrir norðurheimskautslínuna sem Arkangelsk er nú. Hann
og nokkuð af ráði norður í Is- brátt fundu þeir enn meiri hvort ekki væri hægt að finna 1 komst í hann krappann í viður
hafið voru samt hinir noi rænu , vestri) meginiand Am- sjóleið til hinna ríku landa þar.! eign við Rússa, en síðast varð
eríku og eyjarnar fyrir norðan. Evrópuþjóðirnar þurftu á ýms- j hann að fara fótgangandi til
Fóru þeir margar ferðir yfir um vörum þaðan að halda og Moskvu. í Moskvu komst hann
Davis sund og stigu á land á þar sem varð að flytja þær I í kynni við zarinn og kom hann
Baffins land og ferðuðust um landveg yfir Litlu-Asiu rjeðu á fyrsta viðskiptasambandi
svæði, sem Gabot var að kanna múhameðstrúarmennirnir yfir
5 öldum síðar. þeirri verslun, Þess vegna var
Þetta var fyrsti þátturinn í leitað eftir suður sjóleiðinni og
heimskautakönnun og honum hún fanst. Portúgalar lundu
lýkur í þoku, og af íbúum hana. Vasco da Gama fór suð-
landnámsins segir ekkert. Ein- ur fyrir Góðrarvonarhöfða og
hverntíma á 14. eða 15. öld líða komst alla leið til Indlands
þeir alveg undir lok og ekkert 1498 og nokkru síðan, 1520,
vitnast meira um þá, kannske fundu Spánverjar leiðina suð-
hafa þeir dáið út að nokkru ur fyrir horn Suður-Ameríku.
leyti vegna þess að loftslag En Englendingar og Hollend-
breytist mikið á þeim tíma til ingar stóðu í að finna norður-
hins verra, kanske vegna erja leiðirnar, annað hvort norð-
við Eskimóana og kanske eins austur eða norðvestur-leið til
og fornleifafræðingar halda norður Asíu stranda og með-
fram af fæðuleysi, skyrbjúg og fram norðurströndum Amer-
úrkynjun, þar sem fjölskyld- íku.
urnar voru fáar og fólk af,
sömu ættum giftist stöðugt John Cabot fann
saman kynslóð eftir kynslóð. Nýfundnaland.
Að öllum líkindum átti þetta j0]ln Cabot var breskur sæ-
alt sameiginlegt þátt í að gjör- fari< j Bristol hefur hann lík-
eyða folkinu. lega heyrt frásögur n0rskra og að styðja fjárLagslega eina til- Var neyddur tn að Sefa UPP leit
Þótt norrænu mennirnir hafi
að öllum líkindum farið ferðir
norður eftir ströndum Noregs
og þótt veiðimenn hafi líklega
komist á veiðum sínum allt
norður til Novaya Zemlya
snemma á 6. öld fá menn fyrst
vissu s,ína um ferðir þessar frá
dögum Elfráðs mikla.
Óttarr, norrænn víkingur,
sagði konungi frá ferðalögum
sínum. Hann hafði ferðast norð
ur eftir höfum í 80 langa skip-
inu sínu, komist á þær slóðir,
sem við nú köllum Berentshaf
og Hvítahaf. Lýsing hans af
rostungum og hvölum þar og
af Löppunum þótti svo merki-
leg, að Orosius, sem var mikill
landfræðingur Breta á þeim
tímum tók það mest alt inn í
landfræðirit sín og þar hefir
það geymst alt til þessa tíma.
Þetta var byrjun á breskum
áhuga á þessum svæðum.
milli Breta og Rússa. Rússland
hafði þá ekki fengið neinar hafn
ir við Eystrasalt og allt fram til
loka 16. aldar fóru nærri öll
viðskipti Breta og Rússa fram
yfir sjóleiðina til norðurstrand
ar Rússlands og Hvítahafsins.
Allt til þessa tíma höfðu
bresku landkönnuðirnir ekki
haft neina keppinauta í ferðum
sínum, en þegar Spánverjar um
þetta leyti hindruðu mikið versl
un milli Portúgala og Hollend-
inga neyddust hinir síðarnefndu
til að reyna að finna nýjar versl
unarleiðir. Framúrskarandi með
al hollenskra landkönnuða var
Wilhelm Barents, ágætur sjó
Eftir langa og erfiða ferð
náðu þessi litlu skip að lokum
til Frobisher flóa við suðurhluta
Baffinslands. Þar missti Frobsh
er nokkra af mönnum sínum, að
því er virðisl vegna þess að Eski
móar hafi drepið þá og hann
ákvað. að nú væri nóg komið.
Hann sneri því heim á leið og
í’luri með sjer einn Eskimóa
með einum kajak og ýmsum
veiðiiækju.n hans, þar á meðal
einkonniiega svarta steina.
Þes.sir gripir vöktu mikla eftir
tekt. Vegr.a þess að Eskimóarn
ir voru allmongólalegir i útliti,
álitu rim.ir að þeir væru frá
Asíu og Rússar mótmæltu því,
að rússneskum þegn hefði verið
rænt. Hitt vakti aftur á mótí
enn meiri athygli, að ítali einn,
sem var staddur í Englandi og
þóttist hafa vit á hlutunum full
yrti, cð i hinum svörtu steinum
væri gull. Árangurinn af því
varð, að fjelag var stofnað sem
ætlaði að gera meiri rannsóknir
á þessum svæðum. Frobisher
lagði af stað í aðra ferð sína og
maður og siglari, sem hafði mik kom 5 Þetta skiPli að ,andl á
Grænlandi. I miklum óveðrum
ið rannsakað frásagnir af fyrri
leiðöngrum. Eftir tvær árangurs
sem skullu yfir þá fór það svo
lausar tilraunir fjekk Barents að eitt skipið sökk °g áhöfn
hollensku kaupmennina enn til yfir£af annað, svo að Frobisher
Næsti liðurinn í könnun
heimskautslandanna var fund-
ur og landnám á íslandi, sem
varð skömmu eftir ferðir Ótt-
ars til Lapplands og rússnesku
strandarinnar. Og Islending-
arnir fundu brátt sker og eyj-
ar við austurströnd Græn-
lands. Árið 984 nam fyrsti ís-
Hverju sem þvi liður er vist, danskra sjómanna af hafinu raun j viðbot. Sumarið 1596 fór lna halda aftur heimleiðis.
að þegar Damr gerðu ut leið- þarna langt fyrir norðan. For- Barents með ^ gkip fr. Finn |
l Jrsenlands Semt 3 vitni hans hefur vaknað og mork Qg Bjarnareyjar og síðan Mesti sjómaðurinn var
16. old fundu þeir engan nor- hann lagði af stað í hinar miklu tn Svalbarða, sem enginn norður Hudson
rænan mann a þeim sloðum. könmmaríerðir sínar. - Hann iandamaður hafði komið til frá 1 Næstur kom Henry Hudson,
Þeir voru Iionir undir iok. kom að ströndum Ameríku þvi á toiftu 0id þegar Norð- einn mesti sjómaður, sem nokk
Á fjórtándu old komu Eng- 1497j norðariega og a næstu menn vöndu komur sinar þancT urn tíma hefur verið uppi. Á
lendingar fyrst fram á því þremur árum kom hann að að Þar skijdu skipin Annað fjórum árum milli 1607 og 1611
sviði að kanna heimskauts- Grænlandi og Nýfundnalandi. þeklrrá villtist fór aftur til kom hann 1 næstum alla hluta
löndin. Það var ungur stjörnu- ba« kom há hevar í liós
lendingurinn land í Grænlandi, . * , * ,. , . pað Kom pJ pegar 1 1J0S’
- , fræðingur að nafni Nikulas fra
að
hann hafði verið gerður út-
lægur af íslandi og flutti bú-
ferlum til landsins fyrir vest-
an. Loftslagið á Grænlandi var
þá nokkuð mildara en nú og
.því risu þar upp allstórar ný-
lendur á vesturströndinni og
þar með byrjuðu fyrstu til-
Bjarnareyju, en Barents sjálfur
, ^tta land 1 vestrinu var geysi | á sinu skipi hjelt áfram j austur
Lynn. vinur skaldsms Chaucer, víðáttumikið. En menn vissu | átt og kom tjj N Zeml
sem eftir frasögnum a að hafa ekki hve iangt það náði og það Þar varð hann fastur - rekís
heimskautalandanna bæði norð
ur af Evrópu og Ameríku. Hann
var fyrsti maðurinn, sem gerði
nokkurnveginn nákvæm heildar
urðu þeir að dveljast allan vet kort af þessum svæðum °g eftir
urinn í miklum kulda og eymd honum eru nefnd f-d- Hudson
í auðninni. 26. ágúst reistu þeir sund’ Hudsonflói °g Hudsonfljót
sem New York stendur nú við.
sjer hús úr rekavið, sem þeir.
skrifað nokkrar ferðabækur, gat ef tii vin ver.ið að hægt væri
sem nú eru glataðar. að finna einhverja leið fram-
hjá því. í þeirri von hófst leitin
Þörf á verslunarleiðum. eftir sjóleiðunum.
Engin þessara ferða svaraði Heimskautsferðirnar miklu, fundu og fiuttu ýms tæki úr
raunir Norðurálfubúa til að að nokkru leyti hinni miklu sem komu næst voru langt frá skipinu inn. Húktu þeir þar germ .
lifa , í heimskautahjei;uðum. spurningu, hvort fær væri sjó- því að vera aðeins ferðir ævin-
Landnámsmennirriir bjuggu í, í'eið' gégnum og framhjá heim- týramanna. Það sem menn voru
kpfum úr grjóti og torfi, lffðu skautslöndúhum þvert yfir til að.leita að var ekki áðeins leið
á veiðum, því að þar var gnægð
Síðustu könnun á 17. öldinni
William Baffin. Hann
fram á vor. Barents sjálfur ljet'sigldi inn sundin’ sem voru þak
rekísbreiðum. Hann braust
sela, bjarndýra, fiska og fugla.
Asíu. Á miðöldunum Voru til að geta farið skemmtisigling-
menn mjög spentir fýrir þvíjar til Asíu. Mikil yéríslunarbar-
lífið, en margir skipsmenn tórðu
Þegar ísa leysti komust þeir á
langt þar norður með, alla leið
bátunum aftur til mannabýgða þangað Sem heitir Ellisworth
Þegar þeir komu aftur til Amst
Franih. á bls. 8