Morgunblaðið - 27.08.1947, Side 2

2
MORGUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 27. ági'ist 1947
Samvinnurjettlæti og annað rjettlæti
SAMVINNUFJELÖGIN hafa selja kaupfjelögum fyrir svo
íengið að ,.hafa þ-að öðru vísi
en aðrir á undanförnum árum.
Þau hafa skattfríðindi, sem
aðrir sambærilegir aðilar njóta
ekki. Þau höfðu eitt sinn alveg
sjerstök fríðindi um fram aðra
um innflutning þegar fulltrúar
flokks þeirra rjeðu öllu um inn
flutning til landsins. Þá gátu
þau sópað til sín vörum og
fcyggja nú að verulegu leyti á
þeim fríðindum og má því
segja að þau hagnist enn veru-
lega á gömlum misrjetti.
Þeim er látið haldast uppi
að ausa fje, í blöð og misjafn-
lega heiðarlega stjórnmálastarf
semi sjer til eflingar. Hvað er
éðlilegra en að þessi sam-
steypa vilji nú líka fá sitt eigið
rjettlæti, samvinnurjettlæti.
Miltið vill alltaf meira, enda
kemur það ljóslega fi'am í
grein í ,,Degi“ frá 13. ágúst s.l.,
um að samvinnumenn krefjist
rjettlætis. Það er ekki úr vegi
að athuga ofurlítið nánar hvers
eðlis þetta samvinnurjettlæti
er.
mikið sem eina krónu á und-
anförnum árum, sem ,,Dagur“
ber sig verst út af. S.Í.S. held-
ur öllum sínum vörum til kaup
fjelaganna en aðrir innflytjend
ur hafa verið það frjálslyndir,
þrátt fyrir svívirðingar sam-
vinnumanna í þeirra garð, bæði
í ,,Tímanum“ og ,,Degi“, að
versla einnig mikið við kaup-
fjelög. Heildsalar hefðu getað
selt kaupmönnum allar þær
vörur, sem þeir hafa flutt inn
og sniðgengið kaupfjelögin ger-
samlega, ef þeim hefði sýnst
svo. En þeim datt það ekki í
hug. Þessir innflytjendur eru
ekki á kafi í pólitiskri prent-
svertu, þeir mynda enga póli-
tiska klíku, hafa engan prívat-
flokk í þinginu, ekkert privat-
blað handa sjer, enga prívat-
prentsmiðju, sem smyr áróðri
á hvers manns dyr, enga prívat
þjóna, sem ganga um borg og
bý og rægja keppinautana.
Þessir innflytjendur eru óbundn
ir öllu slíku, þeir líta á við-
skiftin eins og þau liggja fyrir,
^ halda trygð við gömul versl-
Vöraþörf kaupfjelaganna. junai'sambönd, sem vel hafa
„Dagur“ ber sig illa út af reynst, hver sem í hlut á.
því að kaupfjelögin hafi skort j ,,Dagur“ segir að viðskifti
vörur á undanförnum árum. —jkaupfjelaga við kau.pmenn hafi
En hverja skorti ekki vörur? orðið til að „auka“ dýrtíðina“.
Alla skorti vörur, sem versluðu, ;Það er best að Dagur útskýri
hvort sem voru „stæri'i“ eða ,þetta nánar áður en eytt er orð-
,,smæri'i“ kaupmenn og svojum að öðrum eins þvættingi.
kaupfjelögin líka. Almenning- Nokkrir kaupfjelagsstjórar
ur bað um vörur, sem ekki^hafa gert sig að þeim börnum
fengust, kaupmenri og S. í. S. í verslunarmálum, svo ekki'sje
báðu um gjaldeyrislefi — stund^meira sagt, að telja að kaup-
um fengust þau, en stundum ^fjelögin ættu að fá um 40% til
ekki, en þó skal á það bent, að sín af helstu nauðsynjavörum
árið 1946 var mesta innflutn- j landsmanna, sem þeir kaupa
ingsár í sögu landsins. Vegna frá útlöndum, öðrum en korn-
hvers skorti kaupfjelögin vör- vörum og er þetta miðað við
ur? Væntanlega af sömu ástæðu „sölu á skömmtunarvörum".
og alla aðra skorti vörur. Kaup- i Það getur hver heilvita maður
getan í landinu var mikil og jsjeð hve haldgóður slíkur mæli
almenningur bað um meiri vör- kvarði er. Ef nokkrum hús-
ur en hægt var að láta í tje.. mæðrum líkar vel að skifta við
Þetta er kallað að eftirspurn kaupfjelög um einhverjar vör-
sje meiri en framboðið. ur, sem eru skamtaðar, segir
„Dagur“ segir að það sje hróp (það vitanlega ekkert til um
legt ranglæti að kaupfjelög hafi hver er þörf þessarar verslun-
orðið að versla við heildsala. j ar fyrir byggingarefni eða
Það er ekki víst að sá er skrifaði pappír svo tekin sjeu dæmi úr
hina áminstu grein í „Dag“ hafi upptalningu „Dags“. Þessar
gert sjer grein fyrir að viðskifti .konur, eru auk heldur ef til
vill alls ekki í kaupfjelagi, ekki
menn þeirra, ekki synir þeirra
eða dætur. — Það hlýtur að
vera skrýtið að koma á kaup-
fj elagsst j órafurj,d.
En í sambandi v.ið vöru-
þörf kaupfjelaganna er ekki
úr vegi að minnast á at-
jriði, sem of mjög hefir leg-
ið í láginni. Kaupfjelögin eiga
einungis að njóta skattfríðinda
af verslun sinni við fjelags-
menn en ekki af því sem. þau
versla við utanfjelagsmenn.
Fróðlegt væri að vita hve mik-
ið af vöruveltu kaupfjelaganna
stafar af verslun þeirra við ut-
anfjelagsmenn. Skyldu kaup-
fjelögin greina þetta nægilega
skýrt í sundur? Ef svo er ætti
að vera auðvelt að sýna fram á
hvort kaupfjelögin þarfnist auk
ins innflutnings handa fjelög-
um sínum, því meðan slíkt ligg-
ur ekki hreint fyrir ér ekki
hægt að slá neinu föstu um
vöruþörf kaupfjelaganna. „Dag
ur“ talar um rannsókn á versl-
unarháttum kaupmanna og
kaupfjelaga í sambandi við lög-
kaupfjelaga við aðra innflytj-
endur en S.I.S. eiga sjer langa
sögu, sögu sem nær tugi ára aft
ur í tímann. Kaupfjelagsstjór-
ar, sem leggja á það riokkurt
kapp að hafa sem fjölbreyttast-
ar vörur leita vitanlega til
þeirra stórkaupmanna, sem hafa
umboð til að selja hjer á landi,
þær erlendar vörur, sem kaup-
fjelögum þeirra væi'i fengur að
fá. Milli margra kaupfjelaga og
stórkaupmanna hafa orðið til
rótgróin verslunarsambönd.
Kaupfjelagsstjórinn lætur ekki
prentþvaður Framsóknarmanna
um verslun villa sjer sýn, þó
hann sje kaupfjelagsstjóri og
fylgjandi Framsókharflokknum
af meiri eða minni sannfær-
ingu. Viðskifti kaupfjelaga við
stórkaupmenn hafa ekki verið
nein nauðungarviðskifti, heldur
þyert á móti. „Dagur“ segir að
„gróði heildsalanna af viðskift-
um við kaupfjelögin kunni að
vera þeim nokkurs virði“. Hjer
hefði „Dagur“ átt að athuga orð
in betur. Það hefur ekki verið
zxein nauðsyn fyrir heildsala að
in um fjárhagsráð. Það geta vit
anlega komið til mála allskon-
ar rannsóknir samkvæmt þeim
iögum en það gæti líka vel kom
ið til mála að rannsókn þyrfti
við út af rekstri kaupfjelag-
anna viðvíkjandi verslun þeirra
við utanfjelagsmenn. Má að
sjálfsögðu búast við, að þau
tækju þeirri rannsókn jafn vel
eins og „Dagur“ ætlar kaup-
mönnum að gera ef rekstur
þeirra yrði rannsakaður að til-
hlutun fjárhagsráðs.
Hvað eru kaupfjelagsmcnn
margir?
„Tíminn" og „Dagur“ munu
telja þá milli 20 og 30 þúsund-
ir. Það hefir verið margskorað
á „Tímann“ að upplýsa hvernig
þessi tala væri fengin en það
er alt af sama þögnin. Af hverju
kemur þetta? Skýringin, sem
næst liggur er sú, að talan sje
ekki fengin með vel hreinum
hætti. Fjelagar munu vera tald-
ir t. d. allir heimilismenn a. m.
k. fulltíða, í stað þess að telja
heimilisföður einan og það jafn
vel þó sumir, sem telja sjer lög
heimili á tilteknum stað, komi
þar sjaldnast og versli alt ann-
arstaðar, en slíkt fólk er í þús-
undatali. Kaupfjelögin eigna
hjer heilt heimili með húð og
hári, ef heimilismenn eru fjelag
ar enda þótt þeir versli jöfnum
höndum við kaupmanninn.
Dæmi um þetta eru. í þúsunda
og aftur þúsunda tali. Kaup-
maðurinn getur sýnt að ótal
menn, sem eru í ,,höfðatölu“
kaupfjelagsins, hafa ef til vill
reikningsViðskifti hjá honum
fyrir utan kaup gegn stað-
greiðslu, eins og gerist og geng-
ur.
Ekki væri úr vegi að „Dag-
ur“ uplýsti hve mikið af fjölgun
kaupfjelagsmanna er í Reykja-
vík. Þar hefir KRON þanist út
á styrjaldarárunum. Stundum
hafa Framsóknarrnenn talið það
fjelag kommúnistabæli. Vill
ekki „Dagur“ gera grein fyrir
þessu því hann getur það ef
hann vill.
Þetta sem „Tíminn“ og „Dag
ur“ kalla með stolti „sína
höfðatölu“, rjett eins og þegar
bóndi kastar tölu á sauði, er
tóm vitleysa. Og raunar er
þessi „höfðatala“, sem á að vera
grundvöllur nýrra krafna um‘
innflutning meira en blekking
— hún er fölsun. Ef alt fleypur
fyrnefndra blaða um „höfða-
tölu“ er ekki vísvitandi fölsun
er það kjánaskapur en það er
ef til vill heldur skárra og má
vera að það sje eins trúlegt. Það
má vel vera að einhverjir telji
það sem ofan er ritað um
,,höfðatöluna“ lýsa of mikilli
vandlætingu í garð þeirra, sem
halda henni fram en það þarf
meira en lítið langlundargeð til
að geta horft koldum augum á
að slík endemi skuli vera end-
urtekin ár eftir ár af fullorðn-
um mönnum, og að á slíku skuli
vera bygðar ákveðnar kröfur,
sem allan almenning varða. .
Kröfurnar og framkvæmdin.
Þeir, sem halda því fram að
úthluta eigi innflutningsvörum
eftir höfðatölu fjelagsmanna í
kaupfjelögum virðast ekki hafa
gert sjer neina grein fyrir hvað
yrði uppi á teningnum ef slíkt
yrði gert.
Afleiðingin yrði augljóslega
sú að taka yrði upp allsherjar-
skömtun á öllum vörum, smá-
um og stórum, alt frá saumnál-
um til stærstu vjela, til þess
að koma í veg fyrir að þeir, sem
ekki versla í kaupfjelögum
verði að veralegu leyti afskift-
ir.
Eins og áður var bent á eru
engar fastar skorður um það
meðal alls almennings hvar
hann verslar. Menn versla þar
sem þeim sýnist í það og það
skiftið. Sumstaðar eru engin
kaupfjelcg. Sumir vilja ekki
versla við þau, á sama hátt og
margir kaupfjelagsmenn sneiða
hjá dyrum kaupmannsins. Það
verður að taka tillit til alls
þessa. En ef beina ætti aðal
vörustraumnum að verulegu
leyti í einn farveg, eins og
„höfðatölu'-mennirnir vilja,
verður afleiðingin skömtun á
öllu — margfalt víðtækari
skömtun' heldur en nokkurstað-
ar hefir þekst og það á svört-
ustu styrjaldartímum. Það ber
alt að sama brunni hvernig sem
menn velta fyrir sjer þessari
svonefndu „höfðatölureglu“.
Hún er bygð á röngum grund-
velli og framkvæmd hennar
ómöguleg.
Játning ,,Tímans“.
í forystugrein þann 6. ágúst
stendur í Tímanum: — „þótt
samvinnufjelögin telji smákaup
mennina keppinauta sína vilja
þau tryggja þeim jafnvigisað-
stöðu, því þannig verður best
ti'ygð heilbrigð samkeppni
þessara aðila en það er tvímæla
laust hagkvæmasta verslunar-
fyrirkomulagið sem hægt er að
tryggja neytendum enn sem
sem komið er“.
í þessum orðum felst að Tím-
inn telur heilbrigða samkeppni
besta. En samkeppnin getur
naumast orðið heilbrigð eða
jafnvígisaðstaða milli aðila ef
beina . á verslun með helstu
nauðsynjavörur landsmanna tií
annars aðilans og búð hans er
full en hinn aðilinn, sem ekki
fær að styðjast við neina höfða
tölu, hefur aðeins tómar hillur
að sýna. Það mundi líka fljót-
lega sjást á tekjustofnum ríkis,
bæjar og sveitafjelaga ef slíkri
aðferð væri beitt. Ríkisvaldið
hefur naumast tilhneygingu til
að efla kaupfjelög úr hófi fram
meðan þau njóta stórkostlegra
skattfríðinda fram yfir aðra.
Það er ekki til nema eins-
konar rjettlæti þó „Dagur“
heimti sjerstakt „rjettlæti“
handa kaupfjelögum. Rjettlæt-
inu verður ekki tvístrað í sam-
vinnurjettlæti og annað rjett-
læti en vitanlega er hægt að
gera kröfur út í bláinn um hitt
og þetta. Og það er eins og þar
stendur: Margir falsspámenn
munu upp koma og afvegleiða
alþýðuna.
Frjálsíþróttamót Norðurlanda
Taka íslendingar þátt í Sundmeistaraméti
Evrépu
EINS og skýrt var frá hjer í
blaðinu í gær, samkvæmt frjett
frá frjettaritara Morgunblaðs-
ins, sem er með ÍR-flokknum í
Noregi, hafa tveir Islendingar
verið valdir til þess að vera
þátttakendur í Norðurlandamót
inu svokallaða, er fram á að
fara í Stokkhólmi dagana 6.,
7. og 8. september n. k. í gær
boðaði forseti Í.S.Í. blaðamenn
til viðtals við sig, og staðfesti
hann þessa fregn þar er Í.S.Í.
hafðj borist skeyti frá nefnd
þeirri er valið hefir keppendur
til móts þessa, þar sem að til-
kynnt er að Finnbjörn Þorvalds
son hefir verið valinn til að
keppa í 100 m. hlaupi, og lang-
stökki og Haukur Clausen í 200
m. hlaupi. Einnig mun annar
hvor eða báðir keppa í 4x100 m.
boðhlaupi.
Til móts þessa var stofnað á
þingi frjálsíþi’óttamanna er
haldið var í Finnlandi í janúar
mánuði s. 1., voru þar mættir
fulltrúar frá öllum Norðurlönd-
unum nema íslandi, sem ekki
gat sent fulltrúa sakir gjald-
eyrisskorts. I móti þessu kepp-
ir Svíþjóð ein á móti hinum
Norðurlöndunum þ. e. Noregi,
Danmörku, Finnlandi og Is-
landi. í hverri grein eru sex
keppendur, þrír frá Svíþjóð og
þrír bestu menn hinna land-
anna, og eru þeir valdir sam-
kvæmt áröngrum þeirra á meist,
aramótum hvers lands fyrir sig.
Nefnd sú er valið hefir úr kepp
endurna. gegn Svíþjóð var skip
uð Axel H. Petersen, formanni
danska frjálsíþróttasambands-
ins, Olaf Tendelland, formanni
norska frjálsíþróttasambands-
ins og Kekkonin, formanni
finska frjálsíþróttasambands-
ins.
Í.S.Í. ncitað um gjaldeyri.
Forseti Í.S.Í. skýrði blaða-
mönnum frá því í gær að litlar
sem engar líkur væru til þess
að hinir þrír islensku sundmenn
er skráðir höfðu verið til keppni
í Sundmeistaramóti Evrópu,
gætu tekið þátt í mótinu, sakir
þess að Viðskiptaráð hafi neit-
að Í.S.Í um gjaldeyrir til farar-
innar. Evrópumeistarasundmót-
ið á að fara fram í Monaco í
Frakklandi 10.—14. sept n. k.
Eru þetta mikil vonbrigði
fyrir Í.S.Í. sem alla unnendur
íþrótta hjer á landi, þar sem
vitað er með vissu að sundmenn
vorir höfðu mikla möguleika til
að verða landi sínu og þjóð til
hins mesta sóma, og jafnframt
orðið hin mesta kynning fyrir
ísland þar sem þátttakendur í
mótinu eru frá öllum löndum
Evrópu.
Sundmenn þeir er meldaðir
Framh. á Ms. 8 ,