Morgunblaðið - 11.09.1947, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 11. sept. 1947
MORGUNBLAfílÐ
9
ÞEGARÚRKOMANBREGST
Noregsbrjef frá Skúía Skúlasyni
OJAFNT ER SKIFT! Heima
í Reýkjavík og á öllu siiðvest-
urlandi hefir rosínn verið að
hrella fólkið í allt sumar, sólin
hefir ekki látið sjá framan í sig
nema svo sjaldan, ög þegar
heiður dagur kom fannst öll-
um hátíð. Taðan gulnaði í rif-
görðunum og varð að hrakn-
ingi, og garðávextir í rökum
moldargörðum urðu eins og
sveppir, af ofvætu.
En hjer í Noregi er allt með
öðrum svip. Það er að segja
austanfjalls, en þar er hjarta
Noregs, að því er landbúnaðinn
snertir. A láglendinu mikla
kringum Oslo hefir eiginlega
ekki komið dropi úr lofti síðan
í maí og í dölunum ekki síðan
í júnílok. Og þegar fó!k hefir
lifað 2—3 mánaða hitabreyskju
án þess að dropi komi úr lofti,
finnst því nóg komið af svo
góðu. Það andvarpar eftir regni
og þó er andvarp gróðursins
dýpra, það er að segja þess
litla hluta hans, sem enn er tór-
andi. Rosinn getur verið slæm-
ur en ofþurkarnir eru engu
betri.
Víða á austurlandinu er jörð
sendin og leirborin og líkist
mest mógráu sementi. — Þessi
jörð þarf mikla vætu til þess
að hún geti alið gróður. í sum-
ar varð kornið sumsstaðar á
Upplöndum ekki nema 20—30
cm hátt og ekki burðugra 'en
svo, að bændum þótli ekki
svara kostnaði að slá það. -—
Þeir beittu kúnum sínum á akr
ana, en báru ekki sigðina að
þeim.
Og lengi getur vont versnað.
Gróðurinn sviðnaði og björkin
fór að fella lauf í byrjun ágúst.
A þeim tíma sem fólk er vant
að byrja að taka upp kartöflur
í soðið, voru þær lítið stærri
en krækiber og grænmetið Visn
aði nema hjá þeiro, sem höfðu
tök á að vökva það rækilega,
en þeir eru ekki nema fáir.
Vandræði vegna þurka.
Þurkarnir hafa haft áhrif á
fleira en gróðurinn. Um miðjan
ágúst var mjólkurskömtun fyr-
irskipuð á ný um allan Noreg
austanfjalls. Kýrnar töpuðu
nyt vegna vatnsleysis. — Og
vatnsbólið þvarr á fjölda býla
— lindin, lækurinn eða brunn-
urinn þvarr. Og nú varð að
sækja vatnið að á hestvögnum
eða bifreiðum. Sumsstaðar hafa
ákveðnir menn tekið að sjer að
sjá býlunum fyrir vatni og
selja það á 2—10 aura lítirinn.
Og nú veit fólkið það, sem það
gerði sjer ekki grein fyrir áður:
hvers virði bólið er og hver
kynstur heimilið þarf til mat-
ar og þvotta og hvílík firn
kýrnar þamba.
I sumum stóránum er vatns-
renslið núna ekki nema átt-
ungur eða tíundi hluti af því,
sem telst vera meðal rennsli
þeirra. Og minni ár, sem í vor-
flauminum fleyta stærðar trjám
til sjávar eins og þau væru eld-
spítur, eru nú svo þurrar, að
stikla má yfir þær. Þegar þess
er minst, að Norðmenn fram-
leiða allt sitt rafmagn með
vatnsorku, og að árnar knýja all
ar sögunarmyllur og trjámauks
gerðir í landinu, segir það sig
sjálft, að þurkamii hafa ekki
látið sig án vitnisburðar held-
ur í þessum greinum. Nú þarf
víða að skammta rafmagn til
heimilisnotkunar og margar
verksmiðjur hafa orðið að hætta
um stundarsakir eða helminga
vinnutímann.
Engin úrkoma.
Aldrei hefir fólk hjer austan-
fjalls hlustað með eins :nikilli
eftirvæntingu á veðurfregnir
útvarpsins og í surnar. — Núna
fyrir skömmu var sagt frá því,
að „sterk uværssentrum“ væri
á leiðinni frá Islandi til aust-
urs og allir fögnuðu. En lægðin
komst aldrei hingað. — Hún
beygði norður í íshaf og týndist
þar.
Og enn heldur sami morgun-
söngurinn áfram í útvarpinu
frá Oslo: „Hitinn kl. 7 árdegis
18—20 síig, engin úrkoma síð-
asta sólarhring, síðustu 30 sól-
arhringa 2,2 millimetra „mot
normalt 117 mm“. Ekkert út-
lit fyrir veðurbreytingú næstu
24 tíma.“ Og fólkið andvarpar
og um hádegið dæsir það, því
að þá er hitinn alltaf 28—34
stig.------
En það er ekki alls staðar
svona. A vesturlar.dinu er það
ofurlítið skárra en í Þrændalög
um eitt besta sumer, sem kom-
ið hefir lengi. Og í Finnmörku
og Troms hefir verið rosasum-
ar. Bændurnir í Þrændalögum
hafa korn og hey aflögu, og
það tekur stjórnm og miðlar
austurlandsbændunum, svo að
þeir geti haldið lífi í bestu grip
unum sínum í vetur. Bændurn-
ir þakka fyrir ef þeir geta sett
kostagripina á— allt hitt verð-
ur að deyja, og framboðið á
kjöti og slátri er meira en en
það hefir verið nokkurn tíma.
Þetta er orðið langt þerribrjef
— eða þerriblað. En lýsingin
á ekki eingöngu við Noreg held
ur og við alla Svíþjóð, sunnan-
verða, Danmörku og mikinn
hluta Þýskalands og Póllands,
bar sem þurkurinn hefir gefið
hungurvofu komandi vetrar byr
undir báða vængi. En
■ Noregur grær samt.
Þrátt fyrir þurkinn eru það
fáir, sem heyrast berja lóminn.
Norðmenn deila ekki á forsjón-
ina og mögla ekki þó að hún
sje hárðleikin. Hvað er eitt
þurkasumar — að vísu það
mesta síðan farið var að gera
veðuratbuganir í Noregi — á
móti þýsku sumrunum? Ónei,
”ú er Noregur frjáls og frjáls
Noregur er ódreoandi. Jafn vel
bændafclaðið „Nas,ionen“ tek-
ur ljett á málinu og sýnir mynd
af Gerhardsen forsætisráðherra
í ræðustólnum í brennandi sól-
skini. Svitinn rennur af hon-
rm en undir stendur: „Því er
fleygt að forsætisráðherrann sje
að hugsa að taka það upp í lof-
gerðarromsu sína um afrek
stjórnarinnár, að hún hafi nú
líka „stabiliserað“ veðrið“.
Svo er nefnilega. :naí :neð
vexti að undanfarinn mánuð
hefir það — næst á eftir orðinu
ytörkcjj — verið „stabiliser-
ing“, sem mest hefir.verið not-
að allra orða. — Verðfesting
norsku krónunnar er það mál,
sem stjórnin hefir glímt við í
sumarhitanum.
„Engin kauphækkun — engin
vöruverðhækkun“, segir stjórn
in. Og það er svo að sjá, sem
það boðorð verði lög sem hafa
tog. Timbrið verður að vísu í
hærra verði í ár en í fyrra og
kaup skógarhöggsmanna betra.
En timbrið gefur erlendan gjald
eyri og það er gert ráð fyrir að
hið háa timburverð örfi skógar-
höggið svo, að á komandi vetri
verði höggnir 8 miljón kúbik-
metrar. í fyrra var áætluni-n
6 miljónir en náðist ekki fylli-
lega vegna þess að hinir óvenju
legu kuldar gerðu ókleyft að
vinna í skógunum nær heilan
mánuð.
Fyrsta skilyrðið til þess að
hægt sje að halda krór.ugeng-
inu föstu, er vitanlega það, að
þjóðin noti ekki meira til
neyslu en hún hefir gert síð-
asta ár. Um allmörg komandi
ár verða Norðmenn að neita
sjer um margt, en þetta er kom
ið upp í vana og fólk unir vel
því, sem það hefir til fæðis og
skæðis nú, þvi að það er eins
og himnaríkisvist móts við lífs-
kjör stríðsáranna. Þess vegna
möglar enginn — nema undan-
tekningarnar. En þeim svarar
enginn.
Það er nfl. ekki möglun eða
rellur að norsku bændurnir
hafa beðið um nokkrar kjara-
bætur. Stjórnin hefir síðan
hún kom inn í lar.dið, lagt á-
herslu á að framleiða þær út-
flutningsvörur, sem bestan
gæfu gjaldeyririnn, sem sje
ýmsar iðnaðarvörur, og þess
vegna var ákveðin nokkur kaup
hækkun fyrir þá, sem starfa að
iðnaði. Þetta hafði þau áhrif,
að fólkið hvarf frá sveitavinnu
til iðjuvera og bæja, en bænd-
urnir sátu eftir við sívaxandi
fólkseklu, sem bæðj stafaði af
hinum almenna flótta úr sveit-
unum og svo því, að þeir gátu
ekki keppt við iðnaðinn um
kaupgjaldið, sem hækkaði örar
en afurðaverðið.
I sumar var málið að komast
í öngþveiíi, bæðj í Noregi • g
Svíþjóð. Lesandmn minnjst
þess ef til vill, að bændurnir
í Svíþjóð settu stjórninni þar
úrslitakosti: hótuðu að sá ekki
vetrarkorni í haurJ ef stjórnin
■veitti þeim ekki kjarabætur.
Svo langt een^u norskir bænd-
ur ekki. En þeir fylgdu kröf-
um sínum svo fast fram, -að
stjórnin gat ekki hundsað þær.
Verðfesíing og gjaldeyrir.
í ríkisráði 14. ágúst lagði
stjórnin fram þrjú iagafrum-
vörp, sem öll :niða að verð-
festingu krúnunnar og vörnum
gegn verðbólgu innanlands. —
Eitt þeirra er um hámarkslaun
og hámarksverð, annað um
",um"rleyíi — þriggja. vikna
með fullu kauni — óg" er það
í sambandi.við fyrra frurnvárþ
ið. Og hið þr.iðja er um yerð^
lag ,á landbúnaðarafurðum.
Það eru tveir aðilar, sem áttu
hlut að samningunum við
stjórnina, nfl. stórbændur og
smábændur, eða „Norsk Bonda
lag og „Norsk Bonöe- og Smá-
brukarlag“. Stjórnin gat ekki
orðið við kröfum hins fvrra, en
hið síðara fjellst á tilboð henn-
ar um eftirfarandi:
Hámarksverð á nauta- og
svínaketi hækki um 25 aura pr.
kg., kindaket um 30, kálfsket
um 20, mjólk um 2 og geita-
mjólk um 4 aura. Á húðum og
skinnum skyldi koma verð-
hækkun, sem næmi alls 3 milj.
kr. Kartöfluverð skyldi hækka
nokkuð. Enn fremur lofaði
stjórnin þessum styrkjum, til
landbúnaðar: 1 milj. kr. til
bygginga á kartöí.lugeymslum,
5 miljónum til niðurgreiðslu á
tilbúnum áburði handa rmá-
bændum, 100.000 kr. til flutn-
ingastyrks á sauðfje, til þess að
geta nýtt fjarlæg haglendi og
700.000 til ýmsra annara um-
bóta.
Stórbændurnir höfðu fallist
á þessa tilhögun áður, en flokk-
u.r þeirra var skiftur. Á síðustu
stundu náðist samþykki sam-
bandsstjórnarinnar fyrir því,
að hafna tilboðinu. En stjórnin
styðst við samþykki smá-
bændaflokksins og þess vegna
mun hún leggja frumvarpið fyr
ir komandi Stórþing, með þeirri
einu breytingu að verðhækkun
in á keti verði 5 p.urum lægra
en áætlað, en hinsvegar hækki
styrkirnir til annara þarfa
þannig, að kjarabæturnar nemi
alls sömu upphæð og gert var
ráð fyrir, nfl. 35—40 milj kr.
Nú er að vita hvað stórbænd-
urnir gera — það hefir heyrst
að þeir hóti að hæt.ta að selja
timbur, og það er sterkt vopn.
En þeir eru klöfnii.
Góð aíkoma ríkissjóðs.
Fjárhagsár Norðmanna er
ekki almanaksárið heidur 1.
júlí til 30. júní. Ríkisreikningur
Isíðasta fjárhagsárs var birtur
25. ágúst og vakti athygli. —
Tekjurnar höfðu orðið 1725.4
miljónir, en voru áætJ. 1228.1
milj. — 497.3 írain úr áætlun.
í fyrra voru tekjurnar 1346
miljó.nir. Að vísu er ekki hægt
að leggja þetta í handraðann,
því að fjárlögin 1946—7, höfðu
verið afgreidd með 800—900
miljóna króna tekjuhalla. En
nú verður hann ekki nema um
300 milj.
Helstu tekjulioir voru þessir (í
svigum eru tölurnar, sem áætl-
aðar voru í fjárlögunum): Við-
:.kiftegjald 532.8 (425.0), tekju
og eignaskattur 335.6 (300.0),
tollar 227.1 (150.0), áfengis-
jtollar og gjöld 247 (189), tó-
bakstollur 130.5 (107) og öl-
skattur 48.3 (38.5) milj. kr. —
Vegaskatturinn nam 56.8 (39.
6) og erfðafjárskattur 25.6
(9.0) rnilj. kr.
Hinsvegar mun hallinn á
rekstri ríkisjárnbrautanna
véiða um 100 milj kr. Póstur-
inn hafði 3.2 milj. kr. tekjuaf-
gang fyrstu 10 mánuði fjárhags
ársins og síminn 1.8 mi'lj. kr.
En það er ekki nærri eins
mikið talað um þessi óvæntu
reikningsskil og um verðfest-
inguna. Hún er mál málanna
í Noregi um þessar mundir. —
Verðbólgunni vill þjóðin verj-
ast hvað sem það kostar — um
það eru allir flokkar sammála.
Þessvegna á að ganga svo frá
kaupsamningum allrar þjóðar-
innar að þeim verði ekki hagg-
að fyrst um sinn og innlenda
vöruverðið á að haldast í þeim
skorðum, sem settar eru í verð-
festingarfrumvörpum stjórnar-
innar.
Almenningur sæltir sig ekki
við þetta. Það er bent á að síð-
an 1938 hafi kaupgjaldið í
landinu hækkað að meðaltali
um 67%. Þegar með er talin sú
5 aura hækkun á tímakaupi,
sem gekk í gildi 1. rept. Við-
skiftagjaldið hefir verið lækkað
úr 10 í 61-2 % og er þá áætlað
að vísitala lifsnauðsynja verði
58—59 stigum hærri en 1938
(=100). Kauphækkunin síðan
1938 heíir orðið mest hjá kven-
fólki (80%,) og hjá Verkamönn
um, sem vinna að framleiðslu
útflutningsvöru (76—77%).
Konursgsafmælið.
Ágústmánuður hófst, með
miklum hátíðahöldum í tilefni
af 75 ára afmæh hins ástsæla
konungs þjóðarinnar, Hákonar
VII. Stóðu þau í tvo daga, 3,-—-
4. ágúst og hófust með því að
ríkisstjórnin heimsótti konung
og var ríkisráð haldið. Þar bað
Gerhardsen forsætisráðherra
konung að bera Borgaradáðar-
heiðurspeninginn úr gulli, en
það er mesta sæmd, sem hægt
er að sýna norskum borgara.
Síðan var konungur viðstaddur
guðsþjónustu í F’reslarakirkj-
unni og steig Berggrav biskup
í stólinn. En þegar konungur
kom aftur í höllina var þar fyr
ir nefnd manna, undir forustu
Erling Steen forstjóra, til þess
að afhenda konungi heiðursgjöf
þjóðarinnar, skeir.tisnekkjuna
,,Philante“. Það er að segja,
snekkjuna sjálfa fekk hann
ekki þá, heldur likan af hertni.
Nefnd lærdómsmanna frá há-
skólanum heimsótti konung í
sema mund og afhenti honum
gjöf háskólans: Skrantútgáfu
af Konungsskuggsjá, vönduð-
ustu hókina, sem gerð hefur
verið í Noregi. Heíur dr. Arup
Seip sjeð um útgáfuna með til-
styrk Holm Olsens mágisters,
er hefur yfirfarið textann og
uppgötvað ýmislegt nýtt við-
víkjandi aðalhandritinu af bók-
inni. En sem heimild var not-
að handrit það, sem geymt er
í Safni Árna Magr.ússonar. —
Sjálfur hefur próf Seip rkrif-
að ritgerð um höfund Konungs
Skuggsjár. En Gustav E. Raabe
forleggjari hefur sjeð um prent
i un hennar og skreytingu. Þessi
útgáfa verður prentuð í aðeins
250 cintökum alls.
Otto Lous Mohr háskólarek-
tor afhenti þessa gjöf og fylgdi
henni brjef á latínu.
Að loknum hádegisverði
hófst för konungs um borgina.
Var leiðin löng, svo að um tvo
tíma þurfti til að fara hana, en
allstaðar var þjettskipað fólki á
báða bóga. Við sjúkrahús og
Framh. á bls. 10