Morgunblaðið - 21.10.1947, Síða 11

Þriðjudagur 21. ott. 1947
MORGUNBLAÐIÐ
11
Rannsakar örnefni í Englandi,
Skodandi, Færeyjum og Islandi
Viðtal við Ragnar Knudsen,
ÞEGAR jeg kom til þess að
heilsa upp á Regnar Knudsen,
dósent, sá jeg að hann var að
lesa íslensku blöðin.
Knudsen er miðaldra maður,
hógvær og rólyndur, en sjerstak-
lega veitir maður því fljótí at-
hy'glí, hvað hann er vingjarn-
legur og brosmildur. Það er eins
og hann hafi verið góðkunníngi
manns í mörg ár.
Jeg get alveg lesið og skilið
það sem stendur í íslensku blöð-
unum, segir hann. Já, og meira,
að segja, skil jeg íslenskuna, ef
hún er töluð hægt.
Hefur fiaur komi'ö til
landsins
Jeg hef komið áður til íslands,
meira að segja tvisvar.
Jæja, segi jeg, og í hvaða er-
indagerðum varstu þá?
Jeg kom hingað í fyrra skipt-
ið 1925. Þá var jeg í stúdenta-
kórnum, sem fór í söngför um
ísland, og jeg get ekki annað
sagt, en að það var dásamlegt
sumar, að vera á íerðalagi í
hinni íslensku náttúru. Já, þá
varð jeg hrifinn bæði af landi
og þjóð. Jeg lærði meira að
segja íslenska þjóðsönginn, Ö,
guð vors lands, og jeg hef ekki
gleymt honum.
Hvenær komstu svo í annað
sinn ?
' Það var 1938. Þá var norrænt
kennaramót haldið á Laugar-
vatni og jeg var í flokki danskra
kennara, sem það mót sóttu. í
bæði þessi skipti eignaðist jeg
marga góða vini hjer á landi og
nú er jeg hjer eiginlega sem
gestur Kennaraskólans.
Hin mikla þróun á
tslamli
Fyrst þú hefur komið svona
oft til íslands, gætirðu sagt
mjer, hvað þú heldur um þróun
og framfarir hjer á landi.
Já, Það er stórkostlegt, hvern
ig þið íslendingar hafið rifið
ykkur áfram. Fyrst þegar jeg
kom til Reykjavíkur, 1925, þá
var bærinn eins og smáþorp,
einna líkastur því, sem jeg gæti
hugsað mjer gullgrafarabæ í
Ameríku. Árið 1938 var meira
skipulag komið á allt og borgin
sómdi sjer vel sem höfuðborg
landsins. — Nú í styrjöldinni
finnst mjer hinsvegar, að borgin
hafi fengið á sig all-mikínn ame-
rískan svip, bæði fólkið og um-
hverfið, en hins vegar er jeg
þess fullviss, að þjóðin er farin
að færast aftur í hina áttina til
þess, sem áður var og verður
meir norrænt íslenskt.
Já, þetta fer allt í sinn gamla
farveg.
Reykjavík og Árósar
Hringbraut
á báðum stöSum
Annars skal jeg segja þjer, að
mjer finnst margt líkt með
Reykjavík og Árósar á Jótlandi,
þar sem jeg á heima. Það er nú
til dæmis Hringbrautin hjerna.
Henni má alveg jafna til Ring-
gaden í Árósum. Jeg var að tala
við bæjarverkfræðinginn ykkar,
Bolla Thoroddsen, og sagði hon-
um meðal annars, að í Árósum
væri þegar farið að undirbúa
Régnar Knudsen
aðra hringbraut, því að nú væri
borgin komin út að hinni gömlu.
Þið ættuð vissulega að.hafa það
eins, því að slíkar breiðar braut-
ir eru til mikillar prýði. — Má
þar nefna Boulevardana í París,
sem einnig hafa komið upp sem
hringbrautir.
Rannsóknarfer'ð
Jæja, se^i jeg. Nú ættirðu að
láta mig vita eithvað um þig
sjálfan og ferðalag þitt hingað.
Já, í rauninni er jeg á rann-
sóknarferð um England, Skot-
land, Færeyjar og Island, til
þess að reyna að fá yfirlit yfir
norræn örnefni og átthagafræði
í þessum löndum. Einnig hef jeg
rannsakað gamla norræna kast-
ala og virki í þessum löndum og
á íslandi hef jeg sjerstaklega í
huga Borgarvirki í Víðidal. —
Háskóli Islands hefur gefið mjer
tækifæri til að halda hjer tvo
fyrirlestra, þar sem jeg hef rætt
um þessi hugðarefni mín og sýnt
skuggamyndir til útskýringar
efninu. Átthagafræði er all-víð-
tæk fræðigrein og tekur yfir
meira en hjeraðssögu eða hjer-
aðalýsingar, því að hún er bæði
náttúru- og menningarlýsing í
íortíð, nútíð og framtíð.
Ornefnasöfnun
Og hvernig er unnið að þeim
fræðum?
1 Danmörku er heil stofnun,
sem vinnur að söfnun örnefna.
Sama er að segja um England
og Svíþjóð. Örnefnastofnunin í
Kaupm.höfn gefur út stóra upp-
drætti af hinum einstöku hjer-
uðum, sem síðan eru sendir
kennurum út um allt landið,
sem eiga að fara um, safna ör-
nefnum og skrifa þau á kortin.
Já, segi jeg, eitthvað líkt
þessu hefur verið reynt hjer á
íslandi, en það gaf ekki góða
raun. Fæstir nenntu að hafa
fyrir að safna örnefnunum.
Því verður að taka. Ekki er
hægt að gera við því, þótt sumir
sjeu áhugalausir, en ef svo er,
þá verða fræðimennirnir sjálfir
að fara í þau hjeruð.
Mikið af fornum
örnefnum
Er mikið af fornum örnefnum
í Danmörku?
Já, það úir og grúir af þeim,
svo að frumskilyrðið til þess að
maður geti lagt fyrir sig ör-
nefnafræði er að kunna forn-
norrænu. Sum örnefnin eru ann-
ars óskiljanleg og hefur það oft
valdið misskilningi.
í Danalögum
Jeg hef nú ferðast um austur
England, um Yorkshire og Lin-
colnshire, sem eru hin gömlu
Danalög og það er margt merki-
legt, sem maður rekst á þar. —
Sjáðu til dæmis: 1 York enda
næri öll götunöfn á „gate“, sem
auðsjáanlega er norræna orðið
gata. — Ein þeirra heitir „Ket-
mongaragate“ og til samanburð-
ar skal jeg nefna fyrir þig Köb-
magergade í Kaupmannahöfn.
sem er afbökun á nafninu Kjöt
mangaragata þar sem kjötversl-
anir hafa verið.
Já, það er margt undarlegt, er
maður rekst á. Þegar jeg fór
með langferðabifreiðinni frá
Grimsby til Lincoln tók jeg eftir,
að hvarvetna í kring voru hundr
uð af al-norrænum örnefnum.
Samt talar fólkið ensku nú. í
Skotlandi er hinsvegar minna
um slíkt, nema á Suðureyjum.
lirautryðjendur ,
Ilvernig finnst þjer örnefna-’
og átthagafræði hjer á landi
komið ?
Ja, eins og jeg sagði áðan, þá
er all-mikið auðveldara að starfa
að því hjer á landi, en annars
staðar, vegna þess að tungumál
þjóðarinnar hefur svo lítið
breytst. Þó geta jafnan komið
vafaatriði og víst er að margt
merkilegt má finna í íslenskri
átthagafræði. Jeg álít, að núver-
andi rektor Iláskóla ísl., próf.
Ólafur Lárusson, megi óhikað
teljast brautryðjandi í þessum
málum á íslandi, líkt og Jo-
hannes Steenstrup var braut-
ryðjandinn í Danmörku. Ann-
ars er margt líkt með þeim. Til
dæmis að báðir eru lærðir í lög-
fræði.
Fyrir þá danska menn, sem
ætla að kynna sjer örnefna-
fræði er eitt öndvegisritið „Is-
lands Stednavne i Nordisk
Kultur“, eftir prófessor Ólaf
Lárusson.
Samvinna
Að endingu langar mig til að
segja, að höfuðtilgangur minn
með ferðinni er að kynnast rann
sóknum íslendinga á þessu sviði
til þess að stofna til samvinnu
um lausn á sameiginlegum
vandamálum.
Það er ekki aðeins á þessu
sviði heldur á öllum sviðum,
sem þjóðirnar eiga að vinna
saman. Um íslensku handritin í
Danmörku vil jeg segja, að það
er skiljanlegt, að íslendingar
vilji fá þau aftur, þar sem þeir
hafa náð aftur fullu sjálfstæði
og viðhaldið þeirri menningu,
sem við hin Norðurlandaríkin
stöndum í þakklætisskuld við.
Með þolinmæði og gagnkvæm-
um skilningi hlýtur rjetta mark
ið að nást.
Þ. Th.
Kínverska sýningin
í Listamannaskálanum
REKVÍKINGAR verða að
láta sjer lynda að fara á mis
við ýmis gæði, sem höfuðstað-
arbúar annara landa eiga kost
á að njóta. í þessum bæ geta
menn veitt sjer fæði og klæði
— hvorttveggja skammtað —
og fátt annað. Menningarlífið
er fábreytilegt, og ekki úr
mörgu að velja sjer til upp-
byggingar hversdagslega. Söfn,
vantar hjer næstum alveg önn-
ur en hókasöfn og varla hægt að
telja annað en listasafn Einars
Jónssonar og Þjóðminjasafnið,
hið síðarnefnda í óviðunandi
húsakynnum. Annars eru hjer
engin menningarsöguleg söfn'
og engin listasöfn. Venjulegt
fólk hefur því mjög lítið af list
að segja. Söfnin engin, en verð-
lag listaverka (málverka) hjer
aðeins miðað við pyngju hinna
ríku.
Bygging listamannaskálans
var stórt spor til úrbóta í þessu
máli. Þar er oftast nær eitthvað
á seyði, og það er hægt að
fylgjast vel með i íslenskri nú-
tímalist, ef maður sækir dyggi-
lega allar sýningarnar þar. En
þar flýtur fleira með. Sýning-
in, sem þár er nú, er t. d.
af allt öðrum toga og samsvar-
ar einni deild í þjóðfræða- eða
listiðnaðarsafni af þeirri teg-
und, sem ekki er, fyrirsjáanlegt
að nokkurn tíma verði sett sam
an hjer á landi nema í mjög
smáum stíl. Þetta er hin kín-
verska sýning frú Oddnýjar
Sen.
Þessi sýning er svo sjerstæð,
gefur sýn inn í svo merkilegan
menningarheim, að hana má
telja til stórviðburða í bæjar-
lífinu. Mörgum er víst í fersku
minni, er frúin hjelt síðast sýn-
ingu á safni r.ínu fyrir hártænr
10 árum, en samt munu menn
undrast, er þeir sjá alla dýr-
gripina, að slíkur fjársjóður
skuli allan bennan víma hafa
verið geymdur í koldimmum
kjallara, þar sem dagsljósið er
óþekt, hvað þá að nokkurt
mannlegt auga hafi hann litið
öll þessi ár. Þetta hefur verið
kaupmennskuöld hin mesta í
sögu þjóðarinnar. landið hefur
verið eitt stórt sölutorg, en kín-
versku munirnir, sem margir
mundu seljast á jarðarverð,
hafa ekki verið snertir, fafnið
er enn heilt og óskert, eins og
það kom frá Kína, er frú Odd-
ný flutti heim árið 1937. —
Fellibylurinn hefur farið fram
hjá því, og þess vegna eigum
við þess enn kost að njóta þess
á opinberri sýningu.
Skyldi nokkur mgður hjer-
lendur verða fræðiinaður á sviði
kínverskrar iistar og listiðnað-
ar? Líklega ekki, og allra síst
jeg. Það er ekki þess vegna að
jeg skrifa þessi orð, heldur að
eins til að vekja athygli á sýn-
ingunni, því að jeg finn svo
j vel að hún fyllir skarð, sem ann
I ars er opið, hún kemur að nokk
I uru leyti í staðinn fyrir það
þjóðfræðasafn, sem okkur vant
■ ar. Kínverjar eru fornasta
j menningarþjóðin, sem enn lifir
. í órofnum tengslum við forn-
|menningu sína; allt sem við höf
um af að státa á Vesturlöndum
Guð auðlegðar.
er nýjabrum í samanburði við
menningu Kínverja. Siðfágun
þeirra er dæmalaus, að vísu oft
fjarstæðukend, afkáraleg og
hefur reynst allt of þung í vöf-
unum fyrir nútímalíf. En hún
hefur borið ríkulega ávexti í
lærdómi, bókmentum og heim-
speki, og ekki síður listgreinum
svo sem málara- og höggmynda
list og þaulfáguðum listiðnaði,
sem ekki verður með skýrum
landamærum skilinn frá listinni
sjálfri.
A kínversku sýningunnl get-
ur að líta hinar ýmsu greinar
listiðnaðar, útskurð í trje og
stein, vefnað, útsaum, lakk og
postulín af mörgum tegundum,
sem ber vott um fullkomna sjer
þekkingu safnarans. Af öll-
um kínverskum listiðnaði er
postulínsiðnaðurinn kannske
frægastur, og hann er einna
mest áberandi á sýningunni. þó
að jeg búist við, að íslendingar
mun'i gefa enn betri gaum að
ýmsu öðru, t. d. útsaumi og út-
skurði. En þó eru þarna gripir
úr heimsfrægum kínverskum
postulinstegundum, sem marg-
ur postulínsiramleiðandi á Vest
urlcndum mundi gefa sál sina
til að geta Hkt eftir. En það
hefur aldrei tekist^ Hinir gömlu
kínversku postulínsgerðarmenn
bjuggu yíir leyndarmálum sem
fóru í gröfina með þeim, og ekki
hefur enn tekist að lesa út úr
verkum þeirra. En sem sagt,
við munum staldra lengur við
ýmislegt annað á bessari sýn-
ingu, af þvi að bað er skyld-
ara þeim listiðnaði, sem menn
fást við hjer. Útskurður í trje
og fílabein, vefnaður og út-
saumur mun draga að sjer ó-
skifta athygli. Jeg ætla ekki
að lýsa einstökum gripum, en
handbragðið er slíkt, að mig
grunar að margur muni burfa
að endurskoða það sem hann
hefur áður kallað snildarhand-
bragð. Bæði útskurður og út-
saumur er gerður með þeim
ódæma hageik, að ekki er auð-
vet að hugsa sjer, að unnt sje
að komast öllu lengra. Það er
næstum því broslegt, að befa
þennan listiðnað saman við okk
ar gömlu íslensku alþýðulist,
grófa og sterka, úr óvönduðum,
stórgerðum efnum. Munurinn er
gífurlegur.
Það eru fáir stórir hlutir á
kínversku sýningunni, og við
(Framhald á bls. 12)
»