Morgunblaðið - 23.11.1947, Síða 3

MORCUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 23. nóv. 1947
Guðbrandur ísberg sýslumaður:
SALA ÁFENGS ÖLS MUNDI DRAGA
ÚR NEYSLU STERKRA DRYKKJA
Raunhæfar aðgerðir verða að koma
í stað innantóms orðagjálfurs
FYRIR rúmum liálfum fjórða
tug ára, kom jeg fyrst til Reykja
víkur, þá unglingur. Fáum dög-
um eftir komu mina þangað, var
jeg sendur niður í Miðbæ ein-
hverra erinda. Þegar jeg kom á
Lækjartorg, sá jeg standa þar
hóp af fólki á rniðju torginu,
kringum mann nokkurn, sem
Virtist vera að rnessa þarnæ í
miðri viku. Það þótti mjer afar
furðulegt. Þá varð jeg fyrst
íorviða fyrir aivöru, er jeg
heyrði mál guðsmannsins. Hann
foarðist á hæl og hnakka og bölv
aði og ragnaði, svo að söng í
götunni. Mjer alveg ofbauð,
enda hafði jeg þá ekki verið til
sjós. Hjer við bættist svo það,
að þó að hann öðrum þræði
skoraði á menn a£ yðrast synda
sinna og „frelsast“, þá tóku orð
hans af allan vafo um það, að
í hjarta sínu var hann sann-
færður um að allur söfnuðurinn,
sem þarna var samankominn,
mundi fara beint „norður og
niður“, og jeg var sjálfur einn i
hópnum.
„FRELSUNAR"-
j ÁSKORANIR
■ Mjer var það þó nokkur fróun,
að áheyrendurnir virtust, væg-
ast sagt, ekki alveg sannfærði>
um óskeikulleik prjedikarans og
satt að segja fannst mjer hann
heldur ekki sannfærandi. Ein-
hver sagði mjer að þetta væri
maður úr „Hjálpræðishernum".
Þetta voru fyrstu kynni mín af
* því trúmálafyrirbæri. Jeg veit
nú orðið nokkru betri skil á
þeim hlutum og hefi gert mjer
grein fyrir, að hjei , eins og víð-
ar, þarf ekki nema „einn gikk í
hverri veiðistöð". En jafnan eru
mjer í fersku minni fyrstu
kynni mín af „her-mennskunni",
eins og hún þá kom mjer fyrir
gjónir. Jeg hef:. ' síðan heyrt
5,frelsunar“-áskoranir bornar
fram af ýmsum aðiljum og (í
ýmsum myndum og „her-
mennskunni“ hampað. Jeg hefi
sjeð henni skjóta upp kollinum
á ýmsum sviðum þjóðlífsins,
svo sem í stjórnmálum,' kvenn-
rjettindamálum, dýraverndunar
málum o. s. frv., og síðast en
ekki síst í áfengismálum þjóðar-
innar.
DRUKKIÐ FYRIR SJÖTÍU
MILLJÓNIR
Ástandið í áfengismálum þjóð
arinnar er víst ekki sem best,
enda væri synd að segja að því
sje fagurlega lýst. Drukkið er
áíengi í landinu, að sumra sögn,
fyrir ca. 70 milljónir króna á
ári, og gera það jðfnt konur sem
karlar. Æskulýður landsins veð-
ur uppi í ölæði á hverri sam-
• komu, og afbrotum, unnum í öl-
aeði, stórf jölgar ár frá ári. Vínið
þykir selt allt of dýrt, svo að
ríkissjóður græði allt of mikið' á
því. Telja sumir óvérjandi að
taka slíka blóðpeninga inn í rík-
issjóðinn, rjett e.ns og öll áfeng-
isspillingin muni loða' við aur-
ana, sem látnir eru fyrir áfeng-
íð. Þannig er tónninn í skrifum
hinna sjálfkjörnu vökúmanna
þjóðarinnar í áfengismálunum.
En er nú ekki sumt af þessu
blásið óþarflega mikið út, til
þess að gera frásögnina áhrifa-
meiri en el'a. Mig langar til í
því sambandi að tírepa lauslega
á nokkur atriði, sem mál þetta
snerta. Hagstofan greinir svo
frá, að á árinu 1946 hafi verið
flutt inn „drykkjarvörur og
edik“ fyrir kr. 1.363.000.00. Með
öðrum orðum siriámunir einir,
borið saman við tcbaksinnflutn-
inginn, kr. 5.018.000.00; kaffi og
te fyrir kr. 3.893.000.00, svo jeg
nú ekki tali um ávexti og ætar
hnetur fyrir kr. 7.127.000.00. Þó
hefi jeg því hvergi heyrt haldið
fram, að of mikiö væri flutt inn
af nýjum ávöxtum. heldur hinu
gagnstæða.
HVERS VEGNA MÁ
ÁFENGI EKKÍ VERA
DÝRT?
Innanlands er áfengi selt fyr-
ir mikið fje, þvi ber ekki að
neita. En hvað er eiginlega um
það að segja?, Eru menn í al-
vöru á móti því að taka hærra
gjald í ríkissjóð af óþarfavöru
en nauðsynjavöru. og það þeim
mun hærra af vörunni, sem hún
er óþarfari? Eða er vínið allt í
einu orðin nauðsvnjavara, sem
ekki má selja dý’rt? Hingað til
hefur það verið talið nokkuð
öruggt, að því dýrari sem mun-
aðarvara væri seld, því minna
væri af henni keyp.t. Þetta styðst
við okkar eigin reynslU, a.m.k.
fram á síðustu ár. — Og fyrir
nokkrum mánuðum var sagt frá
því í útvarpinu cg blöðum, að
vínneysla Finna hefði orðið
miklu minni á liðnu ári en und-
anfarin ár, og það talið stafa af
verðhækkun á áfengi innán-
lands. Þá er það athyglisvert, að
áfegnismagn það, sem flutt var
ihn á árinu 1946, nam ekki full-
um 2 lítrum á mann af hreinu
alkoholi. Eftir þv sem jeg best
veit, gerir engin sambærileg
þjóð sig ánægða með svo lítinn
skammt og munar þar víðast
miklu. Þegar þessa er gætt og
margs annars, sem til greina
kemur í þessu sambandi, þá
verður manni að vjefengja rjett-
mæti þeirrar fullyrðingar, sem
svo oft heyrist borin fram, að
drykkfeldni sje þjóðarlöstur ís-
lendinga. Skakkac þar áreiðan-
lega miklu að rjett sje, því að
mikill sneiri hluti þjóðarinnar
er f jarri því að geta talist drykk>
feldur. Jeg leyfi mjer meir að
segja að efast um það í fullri
alvöru, að 1 — einn — af hundr-
aði þjóðarinnar, verði með
rjettu talinn „dry kkfeldur”, en
sjálfsagt er þó, i því efni sem
öðrum, að hafa það sem sannara
reynist, ef einhver vcit betur.
Jeg get ekki a það fallist, að
íslenska þjóðin, sem heild, sje
drykkfeld. Hitt er mjer aftur á
móti vel Ijóst, að hjer á landi
eru samt sem áður allt of margir
menn og konur, sem drekka vín
sjer til tjóns og vanvirðu og
öðrum til angurs og leiðinda.
Meðan einn maður er eftir í
þeim hóp, er þar einum of
margt.
Hvaða ráð hafa menn nú á
takteinum, til þess að ráða bót
á því böli, sem mitnotkun áfeng-
is. þ.e. ofdrykkja og ölæði veld-
ur? Einn er sá ílokkur manna í
þessu landi, sem ekki er í vand-
ræðum með svar við þeirri spurn
ingu. Og svarið cr: Algjört að-
flutningsbann.
BINDINDISFRÆÐSLA
Jeg minnist þess frá mínum
uppvaxtaárum eítir aldamótin
síðustu, að þá þótti það mikill
ljóður á ráði ungra manna, ef
þeir ljetu sjá sig ölvaða á al-
mannafæri, hvað þá ölóða, þ.e.
viti sínu fjær. Þet.ta hafði áunn-
ist fyrir mikið og gott starf
bindindisfrömuða í landinu, og
þá einkum Góðtemplara. Þetta
starf var fyrst og fremst bind-
indisfræðsla, þ.e. fræðsla um
skaðleg áhrif áfengis, ef þess er
neitt í óhófi, og fræðsla um
margskonar hörmungar í mann-
legu lífi, er ofnautn áfengis oft
heíur leitt til og jafnan getur
leitt til. Islendingar eru yfir-
leitt náttúrugreindir raunsæis-
menn, og slík fræðsla fjell í
góðan jarðveg. Nú má segja að
þessi fræðsla sje fyrir löngu
orðin almenningseign, líkt og
ýms undirstöðuatriði eðlisfræð-
innar. Börn og unglingar fá
hana í skólunum, og eiga að
gera það.’ En auk þessa megin-
þáttar í starfsemi bindindisfröm
uða landsins, var einnig annar
þáttur, sem Góðtemplarar beittu
sjer fyrir og sem menn litu nán-
ast á sem nokkuiskonar trúar-
atriði þeirra. Þaö var krafan um
algjört aðflutningsbann. — Um
það atriði var deilt. En svo fór
að lokum, sem inenn vel mega
muna, að aðflutningsbann á-
fengis fjekkst samþykkt á Al-
þingi, vegna ákafs, einhliða á-
róðurs Góðtemplara. — Með
fræðslustarfsemi sinni áunnu
Góðtemplarar sjer velvilja og
þakklæti þjóðarinnar, sem þeir
hafa notið góðs af fram á þenna
dag. Þeir hjeldu sig hafa sigrað
í bannmálinu, en það varð þeirra
mikli ósigur. Áratuga barátta
þeirra varð næstum að engu á
skömmum tíma. Nú var það
ekki lengur talin hneisa, að láta
sjá sig við skál, jafnvel þó að
eitthvað skærist í odda. Mönn-
um var talin vorkunn, þó að þeir
fengju sjer heldur ríflega i staup
inu, fyrst þeir á annað borð gátu
náð sjer í hinn forboðna drykk.
Þeir fengu þetta svo sem ekki á
hverjum degi.
SPILLING
BANNÁRANNA
Heimabruggið kom til skjal-
anna. Það var skilgetið afkvæmi
aðflutningsbannsins. Ár frá ári
færðist viðleitniu að búa til á-
fengi í aukana. Menn drukku
bruggið soðið og ósoðið. Menn
drukku suðuspritt í stórum stíl,
trjespíritus, hárvötn, bökunar-
dropa hoffmannsdropa og jafn-
vel glycerinsspiruus, — eitt sjer
c(ða blandað öðrum vökva. Auk
þessa smygluðu menn áfengi inn
í landið, næstum því hver sem
betur gat. Von bráðar rann það
upp fyrir þjóðinni, að þrátt fyr-
ir aðflutningsbannið var mikið
drukkið í landinu. Að vísu nokk-
uð takmarkað af vínum, en þess
meira af allskonar óþverra, sem
menn lögðu sjer til munns,’ af
því að þeir höfðu ekki annað
skárra, eða töldu sig ekki hafa
eíni á að greiða það verð, sem
heimtað var. Ofnautn áfengis
er vansæmandi, þeim er þess
nc-ytir svo, og þjöðinfti allri, ef
mjög margir einstaklingar henn
ar hegða sjer þarnig. — Nautn
mengaðs áfengis er enn meira
vansæmandi og skaðlegra heilsu
manna, og víst ekki hollari
þjóðarheiðrinum. Bannið varð
brátt að einskonar uppsprettu
yfirtroðslna laga og velsæmis.
Munu fáir sæmilega sanngjarnir
menn telja, að aðflutningsbann-
ið hafi orðið þjóðinni skóli í
löghlýðni, heldur hið gagn-
stæða. Þau uppeldisáhrif eru
ekki enn úr sögunni. — Þess
skyldu þeir minnast, er fárast
mest yfir yfirtroðslnum og ólög-
hlýðni þjóðarinnar nú á dögum
og þá einkum urigu kynslóðar-
innar.
DÓMUR REYNSLUNNAR
Aðflutningsbannið reyndist
ílla, hjer á landi sem annars-
staðar. Um það eru menn yfir-
leitt sammála — nema allmargir
Góðtemplarar, sem ekki hafa
enn haft manndcm til að viður-
ke-nna, að sjer hafi skjátlast. Að
sjálfsögðu ber ekki að álasa
þeim fyrir að koma banninu á.
í því efni unnu þeir samkvæmt
yfirlýstri sannfæringu sinni. —
Engin „bannreynsla" var þá
fyrir hendi, h v’orki hjer nje
annarsstaðar. En nú eftir að
reynsla er fengin í málinu, ekki
aðeins hjá okkur, heldur og hjá
ýmsum öðrum þjóðum, og alls-
staðar á einn og sama veg, verð-
ur krafa Góðtemplara um nýtt
bann og ekkert nema bann harla
athyglisverð, svo jeg segi ekki
beinlínis tortryggileg. Hún vek-
ur grun um, að í hugum þeirra
sje það ekki lengur aðalatriðið,
að vinna að því að gera þjóðina
bindindissamari, en hún er nú,
— ekki það fyrst og fremst a# "
vinna gegn ofnautn áfengis og
ölæði, heldur hitt, að knýja- -
fram ákveðið stefnumáí sitt,
hvað sem það kostar og án til-
lits til afleiðinganna, og um leicfo-
— ef til vill — að geta ljett al -
sjer sem flestum þáttum starf-
semi sinnar, öðrura en talæfing-
unum. Bannið er eina úrræðk «
þessara manna. Það er þeirrtk. •
„frelsunar“-kenning. — Öðrunv . .
finnst að annara úrræða verðK
að leita.
NÝAR LEIÐIR TIL
ÚRBÓTA
Hverra úrræða á að leita í
áfengismálunum? Það er nauð-
synlegt að borgarar þjóðfjelags-
ins leggi þá spurningu fyrir sig,
og reyni að finna skynsamleg
svör við henni.
Mitt svar er á þessa leið:
1. Viðhalda skipulegri bind-
indisfræðslu.
2. Leyfa bruggun áfengs öls í
landinu.,
3. Takmarka sölu sterkra
drykkja.
Um fyrsta lið svarsins þarf
ekki að fjölyrða. Þar eru allir
á sama máli. Um þriðja liðlnn
hygg jeg að sje heldur ekki veru
legur ágreiningur og ef til viU
enginn. En það má öllum vera
augljóst, að því aðeins getur
náðst tilætlaður árangur af
skömmtun sterkra drykkja, að
mönnum sje jafnframt gert
kleift, að afla sjer annars, ó-
skaðlegra áfengis með frjálsu
móti.
Sinn er siður í landi hverju.
Sumar þjóðir drekka nær ein-
göngu vínberjaviii, Við Islend-
ingar fengum Spánarvínin svo-
nefndu, sællar mmningar. Mjer
skilst að þeim hafi — vægast
sagt —ekki fall'ð þau. Maigir
hafa sagt mjer, að þeim hafi'
orðið illt í maganum af Spánar-
víninu. ög þó va», hitt kannske
enn verra, að þau voru sæt-
smeðjuleg líkt og saftblanda.
Sem sagt, alls ekki drykkur fyr-
ir karlmenn' ísiendingar hafa
neytt öls og sterkra vína og þeir
vilja hafa það svo áfram. Þeir
fengu sterku vínin, er banninu
var afljett. Þau mega þeir •
arekka af vild.
Á AÐEINS VÖL Á
BRENNIVÍNI
En áfengt öl mega Islendingar
ekki drekka í landi sínu. Svo
vísdómslega hefur þeim málum
verið skipað fyrir atbeina Góð-
templara. Unglingufinn, sem
langar til að smakka áfengi og
leyfir sjer að gera það, án þess»
að spyrja Góðtemplara um leyfi,
hefur ekkert val á milli áfenga
öls og sterkra drykkja. Hann
fær ekki annað en sterka drykki.
Það verða hans fyrstu kynni a£
áfengi og nokkuð miklar líkur
til, að það kunni að valda tals-
verðu um val hans 1 •framtíð-
inni. Jeg veit vel að skákað hef-
ur verið fram hinu og þessu i
þessu sambandi, svo sem því, að
Framh. á bls. 4