Morgunblaðið - 24.12.1947, Blaðsíða 3

Miðvikudagur 24- des. 1947
MORGUNBLAÐIÐ
3
JÓLASIÐIR í SÆ
NSKRI
SVEIT
Eftir Magnús Gístason
1 NÖVEMBERLOK hefst und-
irbúningur jólanna í mörgum
stærri vöruhúsum Stokkhólms-
borgar. Sýningargluggarnir eru
skreyttir jólaskrauti. Þvert yfir
eina aðalgötu borgarinnar —
Drottninggatan — eru strengdir
marglitir borðar og bönd og upp-
lýst skraut í öllum regnbogans
litum. Aðalverslunarhverfin —
Stureplan, Kungsgatan — Norr-
malmstorg, Hamngatan — loga
af dýrð. Þúsundir og aftur þús-
undir fólks fyllir allar verslanir,
götur og torg. Fólk kaupir jóla-
varning og jólagjafir — velur og
hafnar. Allir eiga annríkt.
En undirbúningur jólahátíðar-
innar nær hámarki sínu á Lúcíu-
daginn þann 13. desember.
Fyrir allar aldir þann dag, fær-
ir Lúcían — venjulega ung og
ljóshærð stúlka, helst með dá-
litla söngrödd — hverjum ein-
stökum meðlimi fjölskyldunnar
kaffi og sætabrauð á rúmstokk-
inn. Hún er oftast íklædd skó-
síðum, drifhvítum serk, með gylta
kórónu alsetta kertaljósum á
höfðinu, og hún syngur syrpu
gamalla laga um sankta Lúcíu.
Nú er það siður — um 20 ára
gamall siður — að Stokkhólms-
búar velja Lúcíu borgarinnar.
Aðeins ungar, ógiftar, ljóshærðar
og laglegar stúlkur öðlast kjör-
gengi við þær kosningar. Að
kvöldi dags þann 13. des. ekur
svo hin nýkjörna Lúcía á upp-
lýstum vagni (eða sleða, ef fær-
ið leyfir) með fríðu föruneyti um
helstu götur borgarinnar. Hún
er í snjóhvítum klæðum og ber
ljósum skrýdda kórónu á höfði
sjer. Fólk fagnar hvarvetna komu
hennar og mikið er um dýrðir
það kvöld og lengi nætur.
Lúcíu hátíðahöldin er gamall,
sænskur jólasiður, en fyrst nú
síðustu áratugina hafa stórborg-
irnar gert þessa gömlu heimilis-
erfðavenju að opinberri fegurð-
arsamkeppni. Mörgum mislíkar
þetta og álíta að Lúcíuhátíðin
hafi tapað þeim hátíðarblæ og
innileik, sem hún fyrrmeir hafði
og sje nú aðeins misheppnað
tískutildur. En hvað sem því líð-
ur: Þetta eru nú ár hvert íburð-
armikil hátíðahöld, sem virðast
falla öllum þorra Stokkhólms-
búa vel í geð.
En ef maður vill kynnast
sænskum jólasiðum — gömlum
hefðbundnum erfðavenjum, sem
enn eru í heiðri hafðar — þá er
ráðlegast að fara út í sveit til
dæmis upp í Dali.
Okkur er boðið að dvelja yfir
jólin á stórum búgarði upp í
Dalarna við Siljanvatnið. Við tök
um þessu ágæta boði, og snemma
morguns á Þorláksmessu förum
við í lestina sem ekur norður á
bóginn.
Dalarna er víðfrægt hjerað fyr
ir náttúrufegurð. Heildarsvipur
landslagsins er mildur en þó
magnþrunginn. Skógivaxnir háls
ar og hæðir, dalir og breiðar
byggðir skiptast á. — Það hefur
snjóað all mikið síðustu dagana,
svo skógurinn er einber hvít-
skreytt jólatrje.
Við bíðum bóndans á járn-
brautarstöðinni. Snjórinn dymbir
öll hljóð, en von bráðar heyr-
ist daufur klukknakliður, sem óð
um skírist og færist nær. Það
marrar í snjónum og við heyrum
jódyn. Það hriktir í sleða, öku-
bjalla klingir silfurskært og lág-
vaxinn, langhærður dalahestur
kemur brokkandi niður að járn-
brautarstöðinni með húsbónda
sinn sitjandi á lágum sleða í
eftirdragi.
Okkur er nýnæmi að því að
aka á sleða langa bæjarleið.
Bærinn stendur á hæð í dálitlu
dalverpi skammt frá vatninu. Sitt
hvorum megin við bæjardyrnar
standa tvö stór og íönguleg jóla-
trje. Stór köstur af grenigrein-
um liggur við útidyrnar. Út í
anddyrið berst sterk angan af
einiberjalyngi. Það er nefnilega
siður að strá einiberjahrísi á eld-
húsgólfið á jólunum og hengja
upp sveiga hjer og þar um bæ-
inn. Auk þess er hengd grein af
mistilteini í karm dagstofudyr-
anna eða á annan velvalinn stað.
Og það eru þá óskrifuð lög, að ef
piltur og stúlka eða maður og
kona standa eða ganga samtímis
undir mistilteininn, ber þeim
skylda til að kyssast í votta við-
urvist.
Jólahátíðin hefst klukkan fjög-
ur á aðfangadag. Við byrjum með
því að „dýfa í pottinn“ (dopp i
grytan). Okkur er boðið í eld-
húsið. Þar stendur stór járnpott-
ur yfir eldi með rjúkandi kjöt-
seyði af jólabjúgum — sjerstök-
um heimagerðum kjötítroðningi.
Maður dýfir þurrum, þunnum
rúgbrauðssneiðum niður í sjóð-
heitt seyðið og birgir sig upp með
allskonar áskurð á disk og sest
síðan á sinn stað við dúkað borð
úti í borðstofu.
Um sex ieytið er aftur komið
við í eldhúsinu. Þar er nú boðið
upp á „Mumma“ — sem sje bragð
sterkt brug'g, öl og brennivín,
kryddi og sykri blandið. Það er
drukkið hcitt. — Síðan er sest
undir borð í borðstofunni og þar
er margt góðgæti á boðstólum.
Aðalrjettirnir standa á sjerstöku
borði og fólk skammtar sjer
sjálft og getur nú valið hvað það
helst vill. Hjer getur m. a. að
líta sykursoðna svínasteik, steikt
an nýfæddan grís, blóðmör og
sýróp — að ógleymdum lútfisk-
inum, sem fyrst og fremst er ein-
kennandi fyrir sænskt jólaborð.
Þetta er flött og þurrkuð langa,
sem legið hefur í sterkum sódalút
allt frá 9. desember, síðan af-
vötnuð og soðin og borðuð með
sósu og kanel.
Þetta er herramannsmatur. Að
lokum kemur svo jólagrauturinn,
sem sje þykkur grjónagrautur
með möndlum í. Sá (eða sú) sem
fær möndluna mun kvongast
(eða giftast) fyrir næstu jól —
segir hið fornkveðna.
Kaffið — lútsterkt ketilkaffi —
er veitt inni í dagstofunni.
Þar stendur jólatrjeð skreytt
heimagerðu skrauti. Við virðum
fyrir okkur um stund geisladýrð
jólaljósanna, en yngstu meðlimir
fjölskyldunnar gjóta óþolinmóðir
hornauga í áttina að dyrunum.
Nú er nefnilega von á jólasvein-
inum (jultomten). Hann kemur
ár hvert urn þetta leyti dags, og
þá jafnan með fullan poka af
jólagjöfum. Og viti menn: Það
er barið að dyrum. Húsfreyjan
opnar og inn kemur gamall, grá-
hærður og' hvítskeggj aður öld-
ungur með langa rauða skott-
húfu á höfðinu og stóran poka
á bakinu. Hann spyr, hvort hjer
sjeu nokkur þæg börn og fær
svör við spurningum. sínum. Eft-
ir að hafa hámað í sig fulla skál
af jólagraut og hafa þar með
saðið mesta hungrið, leysir hann
frá pokanum og útbýtir nú pökk-
um og pinklum til allra við-
staddra. Von bráðar er pokinn
tómur og jólasveinninn kveður
og fer.
Þegar fólk svo hefur svalað
forvitni sinni, pakkað upp ióla-
gjöfunum, reiknað út hver gef-
andinn er og þakkað fyrir sig
með kossi eða handabandi allt
eftir því hvað við á — hefjast
jólaleikirnir. Það eru fjörugir
söngleikir og hringdansar. Líf og
fjör fær lausan taum, og allir
eru með bæði ungir og gamlir.
Fólk myndar keðju og hleypur
um göng og ganga, út og inn og
hringinn í kring uin jólatrjeð og
syngur heila syrpu af fjörugum
þjóðdanslögum, en fyrst og síð-
ast:
Nu ar det jul igen,
ja, nú ár det jul igen,
och julen varar vál till páska.
Det var inte sant,
nej, det var inte sant,
fár dár emellan kommer fasta.
I einu herberginu stendur geit
hafur úr hálmi í eðlilegri stærð.
Hann verður nú um stund mið-
depill hringdansins. — Hafuririn
er tákn myrkravaldsins og nú
gildir að flæma þá illu vætti,
sem í honum búa á brott með
söng og gleðilátum
Kvöldið líður fljótt. Fólk held-
ur gleðskapnum áfram, þótt einn
og annar þreytist og dragi sig í
hlje. Flestir halda út góða stund
fram yfir miðnætti eða þar til
tími er kominn til að fara í
kirkju. En það er gamall siður
í Svíþjóð að Ijúka gleðskap að-
fangadags kvöldsins með óttu-
söng klukkan fjögur á jólanótt-
ina.
Við sungum, dönsuðum og
hjeldum gleði hótt á loft til
klukkan tvö, en þá, bauð hús-
móðirin okkur enn á ný í eld-
húsið. Þar stóð nú kerald yfir
eldi, barmafullt af jóla-„glögg“.
Það er kryddað, ljúffengt og lítið
eitt áfengt heimabrugg. Matur
stendur einnig frammi. Það er af
nógu að taka og flestir taka sjer
bita eða ábætir sjer til saðnings.
Eftir ágæta hressingu, bjugg-
um við okkur svo til kirkjuferð-
ar. — Það var ágætt færi, svo
við ókum á sleðum til kirkju-
unnar.
Uti var frostbjört vetrarnótt.
Við dúðuðum okkur inn í gæru-
skinn og bjarndýrafeldi, og eng-
inn kvartaði um kulda, þótt frost
ið væri nær 20 stig. Vegurinn
var snævi þakinn og sleðarnir
brunuðu áfram. Tveir öftustu
sessunautarnir á hverjum sleða
hjeldu á kyndlum, sem lýstu okk
ur leið. Það var bæði fögur og
sjerkennileg sjón að sjá þessar
blysfarir. Heilar herfylkingar af
hestum og skrautbúnum sleðum
stefndu úr öllum áttum að kirkj-
unni. Ökubjöllurnar hljómuðu og
blysin blossuðu.
Þegar komið var að kirkjunni
voru hestarnir spenntir frá og
settir inn í kirkju hesthúsin •—
lága bjálkakofa — sem voru í
þyrpingu skammt frá kirkjunni
eins og smaþorp út af fyrir sig.
Blysin voru slökkt og gengið í
kirkju. Aðeins fáein ljós voru
tendruð. Við vorum snemma á
ferð, en það er líka vissara að
tryggja sjer sæti. Kirkjan rúmar
um 2—3000 manns, en fyrr en
varir er hvert sæti skipað. Fólk
kemur langt að, og nær því hvert
mannsbarn af næstu bæjum geng
ur til óttusöngs á jólanóttina.
Flestir hjeraðsbúar eru í þjóð-
búningum. Og þó fleiri karlar en
konur. Karlar — bæði ungir og
gamlir — eru í svörtum hálfsíð-
um frökkum, sem eru hnepptir
upp í háls með silfurhnöppum.
Þeir eru í gulum nærskornum
skinnbuxum með sokkana utan
yfir. Sokkarnir eru hvítir ullar-
sokkar og sokkaböndin rauð með
dúskum og stássi, skórnir vænir,
lágir leðurskór, og fyrirferða
miltlar silfurspennur eru spennt-
ar yfir ristina. — Þjóðbúningur
kvenna er engu síður glæsileg-
ur. Þær eru í hvítum skinntreyj-
um með skrautofnar svuntur í
fögrum, sterkum litum, í rauð-
um ullarsokkum og með sjer-
kennilegan og smekklegan höfuð
búnað á höfðinu.
Klukkan hálf fjögur koma átta
kirkjuþjónar — allir í þjóðbún-
ingum — fram gólfið. Þeir bera
langar stengur í höndunum. A
enda hverrar stangar er logandi
kertaljós. Þeir tendra nú með
ljósinu fjöldann allann af kert-
um — stórar ljósakrónur — um
alla kirkjuna. Senn er öll kirkj-
an uppljómuð. — Ljósin lifa og
hrærast mitt á meðal okkar og
fylla kirkjuna hátíðleik jólanna.
I öllum gluggum kirkjunnar loga
kerti stall af stalli í pýramída-
löguðum stjökum, og altarið er
ein geisladýrð. — Þegar kerti sjö
álmuðu ljósastikunnar eru tendr
uð, rís söfnuðurinn á fætur, og
á meðan hún er borin upp á
prjedikunarstólinn syngur söfn-
uðurinn sálm. Jólaguðspjallið er
lesið. Tveir prestar, íklæddir
marglitum messuskrúða, þjóna
fyrir altari. Uppi á söngloftinu
mynda ungar stúlkur í þjóðbún-
ingum hálfhring um orgelið. Þær
íslensk Lucia í Ingesund
EINS OG KUNNUGT er, halda Svíar svonefnda Lúcíuhátíð og
lcannast Reykvíkingar við þann sið, því Norrænafjelagið hefur tekið
hann upp hjer árlega undanfarið. Við Ingesund-hljómlistarskóla er
islensk stúlka, sem heitir Katla Ólafsdóttir. Var hún í fyrravetur
valin til að vera Lúcía og á Lúcíuhátíðinni hafði hún með sjer lólf
„þernur". — Myndin hjer að ofan er af ungfrúnni og þernum hennar.

syngja einraddað og allur göfn-
uðurinn syngur með svo undir
tekur í hvelfingum kirkjunnar.
Ottusöngurinn tekur um hálf-
an annan tíma. Og þótt loftið í
kirkjunni sje þungt og mollulegt
og flestir hafi vakað lengi, læt-
ur enginn bilbug á sjer finna.
Fyrst klukkan hálf sex er guðs-
þjónustunni lokið.
Það er skuggsýnt úti, en von
bráðar er kveikt í blysunum á
ný, og þau kasta töfraljóma yfir
kirkjutorgið, sem iðar af lífi.
Frændur og vinir hittast, skipt-
ast á kveðjum og spyrjast ííð-
inda. Karlar og konur, ungir og
gamlir, skarta í sínum skraut-
legasta skruða. En ýmsir eiga
langa leið fyrir höndum. Hest-
arnir eru sóttir og spenntir fyr-
ir og stórir flokkar kirkjugesta
aka heim á leið. Hljómar öku-
bjallanna deyfist og dcyr, en
blysin lýsa langar leiðir.
Síðan er haldið kyrru fyrir all-
an jóladaginn. Ýmsir eru þreytt-
ir eftir gleðskapinn og óttusöng-
inn. Jóladagurinn er hvíldardag-
ur og fólk heldur hvíldárdaginn
heilagan. Uti sjest varla nokkur-
lifandi sál á ferli. Fólk heldur
sig heima, og á bæjunum eru að-
eins nauðsynlegust.u störf innt af
hendi. Búpeningnum er gefið,
eldsneyti sótt, ofnar og arineldar
kynntir. Maður hefur það nota-
legt, etur og drekkur ríflega sinn
skerf og gengur snemma til
rekkju.
A annan dag jóla er gleðskap-
urinn aftur í heiðri hafður. Fólk
sækir hvort annað heim. Fiðlarar
og aðrir „spelmenn“ ganga bæja
á milli og spila fjörug lög, og
nú er dansað og sungið eða spil-
að á spil og margskonar skernmt-
an um hönd höfð.
Þannig líða jólin.
Fáar þjóðir halda eins fast við
erfðavenjur sínar og Svíar, og
þetta á ekki' hvað síst við um
siðvenjur jólanna. Allur þorri
fólks heldur bæði upp á þrett-
ánda dag jólanna (7. janúar) og
tuttugasta daginn (13. janúar).
Hvert einstakt heimili hefur svo
að segja sitt tilbrigði jólasiðanna.
Og stöðugt hverfa ýms eldri til-
brigði úr sögunni, en ný koma
jafnótt í þeirra stað.
Nú síðustu árin hefur nýr sið-
ur rutt sjer til rúms fyrst og
fremst í borgunum, sem sje að
hengja jóiastjörnu í gluggana.
Venjulega eru þetta stórar stjörn-
ur, gerðar úr hvítum eða gulleit-
um skermapappa og upplýstar
með rafmagni.
Hvert kvöld yfir jól og nýár
— jafnvel frá 13. desember og
fram um 13. janúar — tindra þess
ar jólastjörnur í gluggum Stokk-
hólmsborgar.
<Jx$x$>^^<^<^>^k$>3x$x$>^$x$*JxSx$xÍx$x§><3
QtekLy jól!
Dvergur.
pi <$X$X§X$X$X*><$><$><^<$><5><$><$><$><^<$X$><§*$><$><§ <í>
(jie&ilecý jóf/
Verslunin Málmur.
^^xS>^>^>4^><$x^x$>^x$xíx^x$x$><Sx$;<j
(fjle/iiecj. jóf!
Verslunin Þórsmörk.