Morgunblaðið - 16.01.1948, Blaðsíða 7

Föstudagur 16. janúar 1948
MORGUNBLAÐIÐ
7
• y
Rannsóknarnefnd Hitaveitunnar telur að
fyrirbygðar verði skemdir á pípukerfinu
Skipun rannsóknarnefndar.
11. mars 1946 fól borgarstjóri
þeim Asgeiri Þorsteinssyni, Stein
þóri Sigurðssyni og Jóhannesi
Zoega að rannsaka og finna ráð
við þeirri eyðingu og efnasöfn-
un, sem fram hefði komið í leiðsl
um og ofnum, sem hitaveituvatn
hefur runnið um.
I brjefi borgarstjóra er tekið
fram, að þess sje vænst, að nefnd-
in afli sjer sem fyllstra gagna
um öll þau atriði, sem hjer skipta
máli, og fái m. a. upplýsingar hjá
hitaveitustjóra, starfsmönnum
hitaveitunnar, pípulagningamönn
um og öðrum, sem ætla má að
vitneskju hafi um þessi efni. Ætl
ast sje til, að nefndin afli sjer
þeirrar aðstoðar, sem þörf er á,
og muni allur kostnaður við
störf hennar verða greiddur úr
bæjarsjóði. Asgeir Þorsteinsson
verkfræðingur var beðinn að
kalla nefndina saman.
Samdægurs ritaði borgarstjóri
hitaveitustjóranum brjef, þar
sem lagt var fyrir hann og aðra
starfsmenn hitaveitunnar að
greiða fyrir starfi nefndarinnar
eftir því sem frekast væru föng
ó.
Skýrsla 20. ágúst 1946.
Fyrsta skriflega skýrsla nefnd-
arinnar til borgarstjóra er dag-
sett 20. ágúst 1946. En áður hafði
formaður nefndarinnar átt tal
við borgarstjóra um árangur
rannsóknanna á hitaveituvatninu.
Aðalefni þeirrar skýrslu er
þetta:
Enda þótt rannsóknum nefnd-
arinnar sje ekki lokið, telur hún
rjett að gefa bráðabirgðaskýrslu
um: í fyrsta lagi: Frumrannsókn-
ir á hitaveituvatni og Gvendar-
brunnavatni til samanburðar. í
öðru lagi: Um tæringaráhrif
vatnsins. Og í þriðja lagi: Um
athuganir á hlutum úr húsa- og
bæjarkerfinu.
Nefndin hóf starf sítt með því
að kynnast vatnssöfnun hitaveit-
unnar að Reykjum, aukningu
vatnsins með loítdælingu og
geymslu þess á Öskjuhlíð.
Hún taldi að þrjú megínatriði
kæmu til athugunar um það,
hvort tæring og efnasöfnun ættu
sjer stað, sem sje súrefnismagn-
ið, sem uppleyst er í vatninu,
þegar það kemur inn í bæjar-
kerfið, kísilmagnið og lútarefna-
magnið. Nefndin taldi ve-ra tvö
atriði, sem bentu til súrefnis-
upptöku í vatnið á leið þess í
bæjarkerfið, en það er loftdæl-
ingin á Reykjum og dreyfing
vatnsins í lofti, þegar það fellur
ofan í geymana á Oskjuhlíð. Var
því talið eðlilegast að byrja á
efnagreiningu vatnsins og rann-
saka í því magn súrefnis og kísil-
sýru fyrst og fremst.
Sjerstök rannsóknarstofa.
Rannsóknarstöfa var tekin á
Kafli úr ræðu borgarstjóra í gær
ar, og hefur enn ekki fengist
endurnýjað, þótt pöntun hafi
strax verið gerð. Mælingarnar
sýndu þó greinilega, að súrefni
var uppleyst í hitaveituvatninu,
en einnig í Gvendarbrunnavatn-
inu. Að því er Gvendarbrunna-
vatnið snerti, sannaðist það
greinilega síðar, þegar vatns-
rennslisathuganirnar hófust, því
að kælivatnið, þ. e. Gvendar-
brunnavatn, gaf frá sjer mikið
loft, þegar það hitnaði.
Efnagreiningar og „tæringar“-
rannsóknir.
I rannsóknarstofunni fóru fram
tvennskonar athuganir, efna-
greiningar, er Gisli Þorkelsson
annaðist, og tæringarprófanir,
sem Þorsteinn Þorsteinsson hafði
með höndum. Efnagreiningarnar
fjellu mjög á sama veg og þær
efnagreiningar, sem hitaveitan
hafði iátið géra í upphafi. Þær
sýndu í aðalatriðum, að vatnið j fundist súrefni uppleyst í vatni.
var greinilega basist (FH8—9)(|Engin loftdæling úr holum átti
og að kísilsýrumagnið var allhátt j sjer þó stað þennan tíma. Súr-
(70—80 mgr. í lítra). | efni var minnst á Reykjum, en
Báðir þessir eiginleikar eru þar hefur því verið veitt eftir-
taldir hagkvæmir í því skyni að . tekt, að í rigningartíð eykst súr-
verja járn fyrir tæringaráhrifum j efnið og gefur til kynna, að regn-
vatnsins, en hin litla harka vatns vatn með uppleystu súrefni kemst
skýrt frá því, að um miðjan
september hafi verið hafist handa
á ný, um að athuga tæringar-
verkanir vatnsins, eftir að tekist
hafði að útbúa tæki til þess að
dreifa reglulega í vatnið súr-
efniseyðandi efni.
Nokkur tími fór til að stilla
þetta nýja tæki þannig að full-
komin not yrðu að því, en nú er
búið að ljúka tilraunum þessum
með þeim árangri, að fullyrða
má, að tæringarverkanir vatns-
ins stafi af súrefni, sem í því er
uppleyst, því að engar tæringar-
verkanir koma fram meðan vatn-
ið er snautt af uppleystu súrefni.
Lá því næst fyrir að gera at-
huganir á súrefnisástandi vatns-
ins í kerfinu, og hafa því verið
gerðar rannsóknir á vatni í dælu-
stöð á Reykjum, í dælustöð á
Oskjuhlíð og í rannsóknarstofu
á Fjölnisvegi 12. Niðurstaðan er
sú, að ó öllum stöðum hefur
ins má aftur á móti frekar telj-
ast ókostur í þessu efni.
Tæringarprófanirnar fóru fram
með litlum járnplötum í renn-
andi vatni og í staðkyrru vatni.
Mest reyndist ryðmyndunin í
rennandi hitaveituvatni, 100 mgr.
í plötu, þar næst í rennandi
Gvendarbrunnavatni, sem var
hitað í vatnsrennslistækinu (65
mgr.), en minnst í kyrru vatni,
sem haldið var heitu í hitaskáp,
14 mgr. í báðum tilfellum.
Eftir þessum árangri að dæfna
virtust okkur böndin berast að
súrefnisáhrifum í vatninu.
Arangurinn af prófunum með
vatnsrennslistækinu, sem opnað
var til athugunar eftir tveggja
og hálfs mánaðar próftíma, sýndi
einnig að tæring var á ferðinni
með mjög svipuðum einkennum
og þeim, sem tæringarprófanirn-
ar í rannsóknarstofunni sýndu.
Einnig virtist ryðmyndunin svip-
aðs eðlis og ryðsöfnun sú, er
fram kom í hinum athuguðu hlut
um úr safni hitaveitustjóra.
Leitað álits crlendra
sjerfræðinga.
í hitaveituvatnið. Aukning súr-
efnis í vatninu við rennsli nið-
ur í geymana á Öskjuhlið er nokk
ur, enda þótt endurbætur hafi
sýnishorna mun hr. Þorsteinn
Þorsteinsson efnafræðingur, vilja
taka að sjer framvegis, ef hann
fær aðstoð til þess að taka sýnis-
horn, rannsóknarstofa mín stend
ur og til boða.
2) Að áframhald verði á tær-
ingarprófunum í vatni og með
nýjum hætti, svo að ganga megi
úr skugga um hvaða efni sjeu
ódýrust og áhættuminnst til súr-
efniseyðingar og hvers árangurs
megi af súrefniseyðingu vænta,
til þess að stöðva tæringarúhrif
vatnsins í gömlum tækjum og
girða fyrir þau í nýjum. Slíkar
athuganir munu fyrst um sinn
fara fram í rannsóknarstofu á
sama hátt og segir undir fyrri
lið, en nokkurn tækjaútbúnað
þarf að gera.
Loks skýrir formaður frá þvi,
að tilraunir hafi verið gerðar til
að fá breskan sjerfræðing hing-
að til lands, en þær hafi mis-
tekist, en á hinn bóginn hafi
þekktur breskur sjerfræðingur
lofað aðstoð sinni með því að
kynna sjer skýrslur formannsins
og leiðbeina um framhald rann-
sókna og ályktanir.
Þessi önnur skýrsla rannsókn-
arnefndarinnar er dagsett 21.
ok'tóber 1946.
Daginn eftir, 22. október, skrif-
ar borgarstjóri formanni rann-
sóknarnefndarinnar, þar sem
þegar átt sjer stað í því skyni, hann óskar þess, að nefndin taki
að loft komist þar i vatnið. | að sjer umsjón með þeim rann-
A leiðinni frá Oskjuhlíð að sóknum, sem greindar eru í brjef
Fjölnisvegi 12 er talsverð aukn-
ing af súrefni í vatninu og er
að svo stöddu ekki fengin á því
inu og með þeim hætti, sem þar
er gerð tillaga um. Jafnframt
er lagt fyrir forstjóra Hitaveit-
viðunandi skýring. Sama sagan unnar að veita aila þá aðstoð
við rannsóknirnar, sem hann get
ur og að láta taka þau sýnishorn,
sem um var rætt í fyrsta töluiið.
Leggur borgarstjórinn ínikla á-
herslu á, að rannsókn um öli
er um nokkura aðra staði í bæn-
um.
„Málið horfir þannig við“. -
„Að mínum dómi horfir mál-
ið þannig við“, segir fori#aður
i annsóknarnefndarinnar. „Hita-
veituvatnið er sennilega skað-
laust vatn, meðan ekki berst í
það súrefni úr rigningarvatni eða
lofti. Súrefni sem uppleyst er í
hinu sírennandi hitaveituvatni
veldur því, að á vissum stöðum
í pípum og ofnum myndast svepp
vaxinn ryðgróður, sem getur vax-
ið ört. Ryðmyndunin fer oftast
fram á litlum bletti og því verð
framkvæma neinar af þeim að-
gerðum, sem um er rætt, fyrr en
líður fram á vorið. Hafi því frek-
ari súrefniskönnun verið frest-
að, þar tii aðgerðirnar gætu far-
ið fram að vori eða sumri.
Sennilega auðleyst mál.
Samhliða súrefnisrannsóknun-
um hafi farið fram til saman-
burðar á þvottalaugaveitunni.
Þar hefur ekki orðið vart tær-
ingar innan i pípum og var því
gerð hliðstæð athugun á eðli
yatnsins eins og átti sjer stað um
Reykjavatnið, en þar voru tær-
ingarprófanir með plötum, súr-
efnismælingar og fleira. Þá kom
í ljós að verkanir þvottalauga-
vatnsins eru með allt öðrum
hætti en Reykjavatnsins og að
efnisrýrnun eða tæring sú, sem
sannaðist af völdum Reykjavatns
ins á sjer ekki stað í Þvottalauga-
vatninu, enda þótt efnasöfnun
fari fram og súrefni sje til stað-
ar í hinu siðarnefnda vatni, eigi
síður en í Reykjavatninu.
Meðan ekki gefst tækifæri til
að sinna Reykjavatninu næstu
mánuðina, telur formaðurinn
mikils virði að grafast fyrir þann
eðlismun, sem virðist vera á
þessu tvennu vatni. Hann kvaðst
hafa hugboð um i hverju sá mun-
ur er fólginn, og reynist það
rjett, sjeu öll Mkindi til að lausn
vandahiálsins yfirleitt geti orðið
mun auðveldari en ætla mátti áð-
ur.
Efni til súrefniseyðingar.
Fjórða skýrsla nefndarinnar er
dagsett 26. september 1947.
Þar segir meðal annars: Upp
úr siðustu áramótum hafi for-
maður nefndarinnar gért tilraun
til að útvega hæfilegt magn af
mismunandi efnum, sem ætla
mætti að gætu komið til greina
í því skyni, að gera hitaveitu-
vatnið ósaknæmt.
Var Helgi Briem, ræðismaður
í New York,. beðinn aðstoðar í
þessi atriði ljúki sem fyrst og | þessu skyni og átti hann að lok-
kveður sig þakklátan nefndinni j um drýgstan þátt í að útvega
efnin, þó seint gengi. Komu efn-
in til landsins seint í júlímánuði
1947.
Jafnframt voru sýnishorn af
vatni úr Reykjaveitu og Lauga-
veitu send til rannsóknarstofu í
Baltimore í Ameríku, sem óður
hafði framkvæmt rannsóknir á
móttöku brjefs borgarstjóra frá i hveravatni hjeðan af landi. Var
22. október hafi'strax verið tekið j óskað eftir samanburði og ef
ur tæringin djúpvirk svo að göt jtil við að rannsaka ítarlega súr- j mögulegt væri skýringum á hinu
myndast í járnið á læringarstaðn efnismagn vatnsins. Þá kom það mismunandi eðli vatnsins gagn-
um. Ryðið fyllir all fijótt út í í ljós, að súrefnisaukning verður jvart tæringaráhrifum.
fyrir allt, sem hún hafi gert til
að leysa þenna vanda.
Vanur á þrem stöðum.
Þriðja skýrsla rannsóknar-
nefndarinnar er dagsett 23. des-
ember 1946.
Þar er skýrt frá því, að eftir
Loks segir nefndin í þessari pípur eða vatnsrásir og það hef-
ur aðdráttaráhrif á kísilsýru
vatnsins svo að hún dregst úr
vatninu og dreifist í ryðið og
skýrslu frá ágústmánuði ’46:
Þar sem þekkingin hjer á landi
á þessum viðfangsefnum er eðli-
lega af skornum skammti, höf-
um við ekki talið oss fært að
kveða upp af eigin rammleik
öruggan dóm um hinar rjettu
orsakir. Hefur því nokkur tími
leigu og tveir sjerfræðingar, Gísli farið í það að leita að skýrslum
Þorkelsson efnaverkfræðingur og j erlendra sjerfræðinga, sem kom- prófunum í rannsóknarstofu 'hof-
Þorsteinn Þorsteinsson efnafræð- j ið gætu að liði í ályktunum í ur þessi myndunarsaga verið stað
ekki á leiðinni frá Osk-juhlíð aðl Skýrsla rannsóknarstofunnar í
rannsóknarstofunni á Fjölnisvegi
12 eins og áður var sagt.
Samkvæmt þessari skýrslu er
ingur, ráðnir til að annast rann- , þessu efni. Höfum við nýlega
sóknirnar. Nefndin ákvað jafn- , fengið í hendur all ítarlegar
framt, í samráði við hitaveitu- j skýrslur og álitsgreinar enskra
stjóra, að láta útbúa vatnsrennslis og amerískra efnafræðinga um
gerir það harðara í sjer og fast- j niðurstaðan sú, að þegar frá er
ara fyrir. Ryðmyndun og tæring 5 tekið það súrefnismagn, sem
af þessu tagi, sem lýst heíur|fylgir vatninu frá Reykjum, fer
vei-ið er lang algengasta fyrir- j súrefnisupptaka í vatnið að heita
bærið í þeim hlutum, sem skoð- má eingöngu fram i geymunum
aðir hafa verið og með tæringar- , á Öskjuhlíð.
Miðað við Reyki sje súrefnið
sem næst fjórfaldað í geymun-
um. Við loftdælinguna, sem er
fest.
Viðfangsefnið, sem hjer ligg-
ur fyrir er því íyrst og fremst,
ef ekki eingöngu, glíma við súr-
Baltimore barst hingað í maí s. 1.
með ýmsum upplýsingum um
eðli vatnsins, en þó ekki nægi-
legum til að gefa skýringar á
eðiismun vatnsins frá Reykjum
og frá Þvottalaugunum.
Hverfar í bæjarkerfinu.
Eftir að efnin, sem reynt hafði
verið að athuga voru loks hing-
að komin, var tilraun gerð með
þau í rannsóknartækjum nefnd-
nauðsynleg til að ná sem mestu arinnar á Fjölnisvegi 12. En þá
vatni úr borholunum fari tals-
vert súrefni inn í vatnið og fylgi
kom ú dagínn að vatnsrennslið í
rahnsóknarstofunni var að heita
tæki, þar sem hægt væri að fylgj-j tæringarverkanir í vatni, sem efnisáhrif, en til þess að vita til i því alla leið. Nefndin segir oð,má alveg súrefnislaust. Þótti
ast með áhrifum hitaveituvatns-1 birtust í amerísku fræðiriti í fuils við hvað er glimt þarf að þær aðgerðir, sem gera þyrfti til
ins á járnpípur við mismunandi september 1945.
hitastig og áhrif Gvendarbrunna- | Við höfum því tekið það ráð,
vatns, sem kælivatns, til saman- að semja skýrslu um fyrirkomu-
burðar. Tæki þetta var sett upp lag hitaveitunnar og árangur okk
í bílskúr á Fjölnisvegi 12 og ar eigin athugana og leggja þær
tengt við hitaveitukerfið. | fyrir enskan fræðimann, dr.
Að því loknu hjelt nefndin Evans við Cambridge University
fund með hitaveitustjóra, þar í Engandi, sem haft hefur með
sem rætt var nánar um tilhögun höndum rannsóknir á tæringar-
frumrannsóknanna. j áhrifum vatns um margra ára
Annan fund átti nefndin síðar skeið. Verða skýrslur okkar til-
við hitaveitustjóra, þar sem ýms- búnar í þessari viku og sendar
ir hlutir voru athugaðir, sem tekn með flugpósti til Englands.
ir höfðu verið úr húsakerfinu og j Þessi fyrsta skýrsla hitaveitu-
bæjarkerfinu vegna tæringar- { nefndar er dagsett 20. ágúst 1946.
skemmda og efnisfylhngar.
Rannsóknirnar hafa gengið vel þag Var súrefnið.
að öðru leyti en því, að efni till Onnur skýrsla rannsóknar-
súrefnismælinga brást, þegar, nefndar hitaveituvatns er dag-
lítið eitt var liðið á þær mæMng-1 sett 21. október 1946. Er þar
gera nú þegar ítarlega athugun . girða fyrir súrefnisupptöku í
súrefnisástandinu í hitaveitu- vatnið sjeu þvi bundnar við þetta.
vatninu, bæði í hverri einstakri
borholu og í einstökum hlutum
veitukerfisins. Af þeirri athug-
un má hafa vitneskju um tvennt:
hvar ástæða er til þess að reyna
að hindra súrefnisblöndun í vatn
ið og hvað miklu súrefni þarf
að eyða úr vatninu“.
Tillögur Ásgeirs Þorsteinssonar.
Siðan gerir formaður nefndar-
innar eftirfarandi tillögur í mál-
inu, á þessu stigi:
1) Að Hitaveitan láti fara fram
kerfisbundnar sýnishornatökur
af vatninu til súrefnismælinga,
bæði í borholum og í ýmsum
hlutum veitukerfisins. Mælingar
I fyrsta lagi:
Lofteyðingu úr vatninu, sem
dælt er upp úr borholunum.
1 öðru lagi:
Hindrun á lofti inn i geymi við
dælustöð á Reykjum.
Og í þriðja Iagi:
Sömu aðgerðir við geyma á
þetta einkennilegt, þar sem all-
verulegt súrefni var jafnan í
vatninu allan síðastliðinn vetur
og vár því grafist fyrir um á-
stæðurnar. Þá kóm í Ijós, að
vegna hinnar litlu heitavatns-
notkunar í bænum á þessum
tíma, þ. e. í júlímánuði, var súr-
efnið næstum eytt úr vatninu,
þegar það kom inn í húskerfið
á Fjölnisvegi 12. En í geymun-
Oskjuhlíð. Þessar aðgerðir sjeu um á Oskjuhlíð var súrefni í
allar nauðsvnlegar áður en hægt j vatninu, hafði það því eyðst í
sje að hafa full not af „kemiskri“ I götukerfinu á leiðinni vegna hins
eyðingu, þess súrefnis, sem að dræma rennslis. Þessvegna var
okum er ekki hægt að ná 5ðru- ! ákveðið að færa tilraunatækin
visi. ! upp í dælustöðina á Oskjuhlíð,
En nefndin segir, að þar j þar sem súrefnisvatn var fyrir
sem vatnsþörfin yfir vetrarmán- j hendi.
uðina sje svo mikil, sem raun I Þá getur nefndin þess, að Þor-
er á, sjeu ekki tiltök á því að I Frh. á bls. 8.