Morgunblaðið - 16.03.1948, Blaðsíða 11

Þriðjudagur 9. mars 1948
MORGVNBLAÐIÐ
11
ir ðísiason
MANNBÆTUR
Steingrímur Arason: Mann-
bætur. — ísafoldarprent-
smiðja.
t>ETTA eB heillanúi bók. Ilannúð
höfundar er svo sterk og fölckva-
laus, að hún hrífur lesandann,
lyftir honum upp á æðri sjónar-
hól, þar sem opnast ný útsýn
yfir þroskamöguleika og menn-
ingarlegan tilgang einstaklings-
ins. Bókin fjallar um menntameg
Und uppvaxandi kynslóða, um
markmið og leiðir í stórum drátt-
um og állt niður í einstök atriði
fræðslutilhögunar og uppeldis.
Efnið er fjölþætt, viða viðað að,
úr langri reynslu, úr yfirgrips-
mikilli þekkingu, en höfundur
sjer þetta allt í einni heildarsýn.
Mannást hans og trú á þroska-
möguleika mannsins er það afl,
sem tengir hina margvíslegu
þekkingu og gefur henni heildar-
Bvip.
Steingrimur á óvenju næman
skilning á eðli og þörfum barna
og unglinga. Hann veit, að þeim
henta ekki allt af þær leiðir, sem
fullorðna fólkið vill að þaú
gangi. I þessu misræmi er fólgin
skýringin-á margskonar brestum
í fari barnsins. Fullorðnir þurfa
að læra að skilja það betur. Það
nægir ekki að drífa öll börn
gegn um samskonar skóla og
samskonar próf, rjett eins og þau
væru dósir í niðursuðuverk-
smiðju, sem allar væru fylltar og
Öllum lokað á sama hátt. Allt
uppeldi, sem með rjettu má nefn-
ast því nafni,-hefst með spurn-
jngunni: „Til hvers er barnið
hæft? Hvað getur úr því orðið?“
Svarið fæst með tvennu rnóti.
I fyrsta lagi með rannsókn á
greindarfari barnsins. Af því
sýnishorni, sem höf. gefyr af
aannsókn ameríska sálfræðings-
ins B. M. Termans, geta menn
sannfærst um, að hjer er í senn
tim mikilvæga og hagnýta vís-
jndagrein. að ræða.
í öðru lagi með því að veita
barninu allmikið frjálsræði í
.námsstarfinu og leyfa því að
Vinna að náminu á þann hátt,
§em bést á við það og veitir því
mestan þroska. „Námsgrein allra
námsgreina er sú: að læra að
jnema á sem nagkvæmastan hátt.
Bestu skólarnir hafa nú tekið
Uþp nám undir leiösögn í stað
l:ennslu“ (bls. 217).
Gott fordæmi, varúð í návist
barnsins og hæfile’g viðfangsefni
í hollu umhverfi eru frumskil-
yrði góðs uppeldis. Taki barnið
samt sem áður ekki eðlilegum
framförum eða-beri á miður holl-
um hneigðum í fari þess, á kenn-
arinn þegar að leita aðstoðar sál-
fræðings. Glöggur sálfræðingur
getur oft komið miklu til vegar.
Höfundur nefnir nokkur dæmi
um það, t.d. Alice (bls. 99), Jón
(101), Larry (104), Jim Henley
(116). Með slíkri samvinnu kenn-
ara (eða foreldra) og sálfræðings
má bjarga barninu frá margvís-
legum vandræðum, sem það ann-
ars lendir í. Vandræðabörnin,
með öllum þeim kostnaði, sem
þau valda þjóðfjelaginu, myndu
þá hætta að vera til.
„Ráðið mun ekki vera hið
sama og tíðkast hefur, sem sje
að fjölga læknum og lögreglu-
þjónum og byggja stærri sjúkra-
hús og fangelsi. Slíkt er fánýt
bráðabyrgðaíróun, dýr og ónóg,
þótt hún sje sjálfsögð, meðan
annað betra brestur. Það eina,
sem framtíðargildi hefur, er að
komið sje í veg fyrir ófarnaðinn
toeð bættum uppeldisskilyrðum,
svo að hver, maður vaxi upp við
menningarbrag og hollustu-
Irætti" (bls. 173). »
Efni bókarinnar er svo fjöl-
þætt, að jeg reyni ekki að gefa
yfirlit yfir það. Menn verða að
tesa hana, og þess lestrar mun
engan iðra. Hverjum manni mun
hún veita mikinn fróðleik, en
sterkast munu menn þó heillast
af mannúð höf. og sanngirni.
Hinu ber ekki að leyna, að
nokkur atriði í bókinni hefðu
mátt fara betur, og lýt jeg þó
ekki að því að rekja spor prent-
villupúkans, sem gert hefur
Steingrími sínar glennur, eins og
mörgum öðrum. J.eg drep að eins
á tvö atriði.
Einn aðalkafli bókarinnar
„Mannvit'* fjallar um vitpróf. —
Lýsir höf. að nokkru rannsókn-
um brautryðj andans' á þessu
sviði, franska sálfræðingsins,
Binet, og sýnir dæmi um próf
hans. En þegar hann sýnir út-
reikninginn, tekur hann dæmi úr
reikr i"ysaðferð Tcrmans, sem
ekl: i erður notað við Binet-
pró . cins og þau t.d. eru gefin
út í .. ; andi og hjer á landi.
Þessi ( . irvar .ni er því baga-
legri, . i 'eiðarvísirinn um út-
reikniug Binet-prófanna í út-
gáfu Ármanns og Símonar er ó-
fullnægjandi. — Hjer verður að
greina milli þriggja þekktustu
aðferðanna: Þeirrar, sem Binet
notaði sjálfur og enn er víða
notuð, nokkru einfaldari útreikn-
1 ings, sem C. Burt notar og al-
I geng mun vera í Englandi, og
‘ loks reikningsaðferðar Termans
(„Stanford Revision“), sem
| byggist á jöfnum testafjölda fyr-
j ir hvert ár. Sje reikningsaðferð-
‘ unum ruglað saman, verða niður
! stöðurnar oftast rangar og aldrei
I sambærilegar. — Höfund mis-
minnir líka um það, að Binet
hafi fyrstur fundið upp að reikna
út „vitstig11 (Intelligencequoti-
ent). Binet reiknaði að eins með
mismun á vitaldri og ævialdri.
Það var W. Stern, þýskur sál-
fræðingur, sem fyrstur fann að-
ferðina til að reikna út vitstig —
einmitt sama árið og Binet dó —
eins og Símon Jóhann segir rjetti
lega í bók sinni Mannþekking.
Höfundur hefði um þetta efni
vel rnátt vísa til kafla Símonar,
sem er nákvæmnari og að ýmsu
leyti fyllri.
Trúað gæti jeg pví, að mörgum
fynndist.erfitt að átta sig á kenn-
j ingu höfundar um arfgengi. —
i Veldur þyí að nokkru, að hann
! notar hin iireltu hugtök: með-
I fætt — aðfengið. Stappar því
stundum nærri mótsögn í skoð-
I unum hans. Með öðrum aðferð-
, um má fá gleggri niðurstöðu. Það
j er að vísu rjett, sem höf. segir,
i bls. 184: „Þessi 'hikla oftrú á arf-
gengi, eiginleika, sem engin upp-
eldismeðferð geti breytt eða
raskað, hefur komið miklu illu
til leiðar“. Hinsvegar eru erfðirn
ar staðreynd, þó að það sje auð-
vitað fjarstæða, að tala um erfða
eiginleika æða jafnvel athafnir.
Glögg vitneskja um erfðir getur
orðið uppalandanum hinn mesti
styrkur í . starfi hans. Sterkar
Jíkur benda til bess, að uppeldis-
vísindi fram tíðarinnar muni taka
erfðarannsóknir í þjónustu sína
frekar en nú er.
Það er og mjög fjarri sanni,
að menn ætlist til, að vitpróf
mæli „aðeins hið. meðfædda“
(bls. 69). Til þess yrði að mæla
vit barns um leið og það fæðist,
sem auðvitað er óframkvæman-
legt. Ekki hefi jeg he’ldur neina
óbifanlega trú á niðurstöðum
þeii;ra Skeels og Skodaks um
greindarstig 2 ára og 7 mán.
gamalla barna. Þeir, sem sjálfir
hafa fengist við slíkar rannsókn-
ir, vita, hve miklum erfiðleikum
þær eru bundnar og hve óviss
niðurstaðan um mjög ung börn
hlýtur að vera.
Svo mjög, sem jeg dáist að
Steingrími fyrir bjartsýni hans
og bjargfasta trú á menntamögu-
leika æskunnar, finnst mjer hann
þó stundum of áhrifagjarn af
skoðunum annarra. Þessa gætir
I nokkuð í fýrstu köflum bókar-
i innar, en svo er eins og höfundi
j vaxi ásmegin, hann tekur að ausa
i örar aí lifandi lind reynslu sinnar
* og mannvits og við það verður
i Frh. á bís. 13.
Guðmundur Danielsson
skoðar Ameriku
EF TIL VILL er forvitni manna
upprunalega sama eðlis og frenj-
ur dýranna, sem trúlega eru
tengdar hvötum þeirra til sjálfs-
bjargar og sjálfsvarnar. En for-
vitni mannanna v>irðist þó oftast
standa í, sambandi við þrá þeirra
til lífsfyllingar, aukinnar lífs-
nautnar. Hins nýja og ný&tárlega
njóta þeir fyrst ósjálfrátt fyrir
tilverknað skynfæranna. Það sem
þeir heyra, sjá þeir máski meira
og minna glöggt — og hvort sem
þeir heyra eða sjá eitthvað nýst-
árlegt, hefur það áhrif á taug-
arnar. Mönnum hitnar í hamsi,
eða rennur máski kalt vatn milli
skinns og hörunds, menn rjettast,
kreppa hnefa, lyfta brúnum,
kannski hrópa, og ilwan og
smekkur geta líka látið til sín
taka -— menn soga loftið gegn-
urq nefið og ef til vill kjamsa,
þó að alls ekki sje um neitt mat-
arkyns að ræða — „hún eða hann
beinlínis kjamsaði á þessum fi jett
um“ — er sagt. Svo tekur hugs-
unin við, og þá mundi hjá mörg-
um hefjast höfuðnautnin. JÆenn
velta hinu nýja fyrir sjer, tengja
það þekkingu sinni, gagmýna,
geta sjer til, auka við, sjer til
huggunar — stundum vitandi
vits, stundum ósjálfrátt, finna
líka verða til hjá sjer í sambandi
við hið sjeða eða heyrða hugs-
anir, hugmyndir, jafnvel álykt-
anir um eitthvað annað, tengt
eða skylt. Svo er það þá löngun-
in til’að segja frá því nýja eða
nýstárlega, endurlifa hin upphaf-
legu áhrif þess við upprifjun og
formun til frásagnar, fá þau
styrkt við undrun «g eftirvænt-
ingu áheyrandans, og ef til vill
fá nýja hugsun eða hugmýnd í
sambandi við einhverja spurn-
ingu hans eða athugasemd. Svo
er þá ýmist, hvort menn hafa
meira yndi af að sjá eða heyra
eitthvað nýtt og furðulegt, og
njóta þess með sjálfum sjer —
eða af að forma það handa öðr-
um og njóta þess með þeim í
persónulegri návist þeirra eða
jafnvel einungis í anda, — og
sumir hafa sjálfsagt jafngaman af
hvoru tveggja. En það virðist
auðsætt, að forvitni og fróðleiks-
fýst sjeu ættingjar, og að laus-
mælgi sje frumstæður kvistur af
sama stofni og ósjálfráð tilhneig-
ing til að fræða.
Forvitni — fróðleiksfýst og
sagnalist voru snemma áberandi
með norrænum mönnum, og eru
frásagnir um þetta mýmargar í
fornbókmentum okkar. Þetta er
kunnara en svo, að á þáð þurfi að
minna — og vil jeg aðeins skír-
skota til hinna mörgu dæma, er
sýna mætur norskra konunga á
sögumönnum og skáldum — og
til hinnar sjerstæðu frásagnar
um það, er menn, sem voru að
dómum á Alþingi — og það lítt
^áttir — þutu af stað, þá er þeim
barst sú frjett, að Magnús biskup
riði á þingið nýkominn úr utan-
för. En hvort sem við minnumst
slíkra dæma og tengjum þau eðli
og uppruna fornbókmentanna —
eða við lítum á bækur eins og t.
d. hinar nýlega útgefriu og öllum
tiltæku reisufrásagnir Jóns Indía
fara og Eiríks frá Brúnum — og
þá splunkunýju reisubók Guð-
mundar skálds Daníelssonar Á
langferðaleið’.im, þá er jafnaUð-
sætt af hvoru tveggja, hve frjetta
fýst manna, undrunin yfir öllu
nýstárlegu, viðleitnin til að gera
sjer grein fyrir því, löngunin til
að festa það sem best í minni og
gleðin við að endurlifa það í frá-
sögn — hafa orkað miklu um
sköpun sjerkennilegra og sjerís-
lenskra bókmenta fyrr og síðar.
Og þessar reisubækur, þar sem
forvitni og undrun og frumstæð
gleði yfir hverjum skynjuðum
vitneskjuauka — hvers konar
sem hann kann að vera — al-
drei að vita, að hvaða gagni hver
geymdur hlutur getur reynst
varpa bjarma yfir frásögnina —,
og viðmiðunin ávalt íslensk —
rnjer þykir meira en trúlegt, að
þær verði vitundarögn langlífari
en skrif hunskra og lífsleiðra
merkikerta eða fyrirskipaðar
skýrslur og játningarrit póli-
tískra, föðurlandslausra og and-
lega ómyndugra pílagríma og
tungutalara.
Fyrir manri, sem hefur ástæður
til að dvelja í Norður-Ameríku
rúmt misseri og hvorki ætlar sjer^
að nema neitt sjerstakt nje kynna
sjer eitthvað ákveðið, ekki held-
ur að leita sje’r lækninga og ekki
afla sjer viðskiptasambanda, en
er hrifnæmt skáld og mjög
hraustur og lífsiystugur maður
og vildi gjarnan afla sjer fjár
og frægðar með því að skrifa í
förinni og úr henni heimkominn
bókarkorn um eitthvað amerískt
— fyrir slikan mann getur verið
meira en lítið vafamál, hvernig
og hvar í hinu geipistóra landi
hann á að eyða mánuðunum — og
um hvað hann á að skrifa. Á
hann að ferðast dálítið, leita uppi
nafnkunna menn og fá viðtal við
þá af þeim, sem það vilja láta í
tje — og skrifa síðan spaklega
um horfur í Bandaríkjunum og í
heiminum — jeg spurði, hann
sagði o. s. frv.? Á hann að sækja
bókmentafyrirlestra við frægan
háskóla — fáandi hvorki heilt nje
hálft — og skrifa síðan um bók-
mentir og yfirleitt menningu í
Bandaríkjunum? Eða á hann að
setjast við doðranta á bókasöfn-
um og skrifa bdk um Bandarík-
in, alhliða ágrip, fara að eins og
Guðmundur segir í Á langferða-
leiðum:
„Þegar jeg bý til historíska
bókarkafla, þá fer jeg að því ná--
kvæmlega eins og mínir góðu vin
ir, hinir sagnfræðingarnir: Jeg
þýði þá upp úr einhverjum doð-
röntum, sem jeg held,-að fáir hafi
lesið, og smelli inn í þá einni og
einni stórviturlegri athugasemd
frá eigin brjósti til dæmis: Jamm,
svona gekk það til.“
Guðmundur Daníelsson valdi
engan þessara kosta. Hann dvaldi
um hríð á sama stað og jók við
leikni sína í amerískri tungu, en
notaði jafriframt augu og eyru
eins og verkast vildi, og ferðað-
ist síðan — hvað sem leið hita
dagsins — í almenningsvagni
suður að Mexikóflóa og vestur að
Kyrrahafi, norður til Winnipeg
og austur til Halifax — skoðaði
sig um, eftir því scm kostur var
á, talaði við hvers konar ferða-
fjelaga, unga og gamla, hvíta og
svarta, Gýðinga og Grikki —
sneiddi hreint ekki hjá ævintýr-
um og tók sjer næturstað eftir
því sem guð og lukkan vísuðu
honum á vistarverur — já, og
synti yfir til Mexikó eina tungl-
skinsnótt, velti sjer í mexíkönsk-
um leir, Ijet þlóð .af sínu blóði
drjúpa á mexikanska fold, baðst
fyrir við Maríulíkneski i hinu
strangkaþólska landi — og synti
því næst yfir'til Bandaríkjamra
á ný....
Svo hefur hann þá sagt sögu
ferðar sinnar alt frá Keflavik til
Vesturheims, um Bandaríkin og
Kanada og frá Halifax til Reykja
víkur. Og þetta hefur orðið ein
af þessum sjerislensku reisubók-
um, sem eru fullar af furðu og
lífsþorsta, ferða- og frásagnar-
gleði. Ilún er bráðskemtileg öll-
um íslendingum nútímans, sem
lesa hana án nokkurrar fj-rir-
fram ákveðinnar spekileitar —
og án þess að rá vont bragð í
munninn fyrir sakir vangetu til
gleði og Hfsnautnar — og trúlcga
ennþá kostulegri lesning íslensk-
um mönnum framtíðarinnar, bók,
sem verðúr sjálfsagt einhvern
tíma gefin út í pragtútgáfu í
Bandaríkjunum fyxir tilstilli þess
opinbera!
Jeg sagði áðan, að Guðmundur
hefði notað augu og eyru eins og
verkast vildi — og einmitt fyrir
það — og vegna þess, að hann
notaði einnig munninn ósköp hik
laust til fróðleiksauka og fyrir-
greiðslu — og fætur og hendur og
yfirleitt líkamlegt fjör og þol til
að brjótast áfram, hvað sem taut-
aði til þess að fá sem flest furðu-
legt og’ spennandi reynt, án til-
lits til annara nytja — verður
bókin svellandi af fjöri, óþvinguð
og rík af tilbreytingu. Og form-
ið leyfir margs konar stílbrigði
og blæfcrigði, og svo er þá bókin
stráð upphrópunum, spottglósum,
stuttum ljóðrænum lýsingum og
notalegum og 'im leið stundum
spaugilegum skírskotunum til
þess, sem íslenskt er. Hann sjer
mann, sem minnir á son Egils í
Sigtúnum, landsvæði minnir
hann á Flóann og Safamýrina,
hann minnist hveitikorns Hall-
gríms Pjeturssonar og slanga
Jóns Indíafara — og „eins og
rjúpa flýi val“ segir hann....
Og á hvern mundi hann svo sjálf
ur minna, þá er hann spyr graf-
arann:
„Hefurðu aidrei fundið neitt
einkennilegt í gröfunum?“* (Lbr.
mín. G. G. H.)
Á hvern nema Joannes Grind-
vincensis — fslendinginn, sem
fæddur er með fróðleiks- og lífs-
þorsta, er Jasinni og bókleysi
bernskunnar gerir að óslöltkv-
andi og ævarandi ástríðu, sem
aldrei leyfir sínum íslending að
fara fram hjá nokkurri deigju,
án þess að-bergja þar á vökv-
anum — og svo þykir honum
því meira um vert, sem bragðið
er sjerkennilegra, framandlegra
— hver sem annars kann að \ era
keimurinn!
Þökk sje Guðmundi fyrir þessa
bók, þökk íyrir trúskap við furðu
og fróðleikshrifni feðranna og fyr
ir mótun barnslega tærrar undr-
unar, lýsandi gleði og logandi
lífsþorsta í listrænan stíl hins
æfða rithöfundar á nútímavisu.
Isafoldarprentsmiðja hefur gef-
ið bókina út í snyrtilegri og
myndprýddri útgáfu.
Guðm. Gíslason Hagalín.
------♦ ♦
SJáðsfefita um banda
rfti Evrópu
London í gærkvöldi.
FJELAGSSKAPL'R sá, sem hef-
ur það á stefnuskrq sinrn að
stofnuð verði bamlaríki Evrópu,
hefur ákveðið að halda ráð-
stefnu í Haag, 7. maí næslkom-
andi.
Churchill hefur verið boðið að
vera heiðursforseti ráðstefntmn-
ar. — Reuter.
Breytingartillaga
víð Harshaltáætiun-
ina ?e!d
Washington í gærkvöldi.
ÖLDUNGADEILD Bandaríkj-
anna feldi í gærkvöldi breyting-
artillögu við Marshalláætlun-
ina, sem haft hefði það*í för
með sjer, að aðsíoðarframlagið
til Vestur-Evrópu hefði verið
minkað um meir en 1000 milión
dollara.
Breytingartiílagan, en hun
var borin fram af Taft öldunga-
deildarþingmanni, var feld með
56 atkvæðum gegn 31.
— Reuter,