Morgunblaðið - 15.07.1948, Blaðsíða 2

2
MORGUTSBLAÐlt
Fimtudagur 15. júlí 1948. J
99
46
Tiu línur með snynd.
Það er nó
— ÞAÐ er komið upp um þig. ■ I »V . I .
>: átt sextugsafmæli á fimtu- 1^1101 VI0 SeXlUqan fG KíO T
tlaginn, segi ]eg við Alexander
Jóhannesson prófessor, er jeg
hringdi til hans í gærmorgun.
Menn hafa tekið sig saman um
aff skrifa greinar um big í öll
blöð bæjarins. Ef þín verður að
engu getið í Mbl. þá verður litið
svo á, að við sjeum svarnir ó-
vinir.
— Já, jeg hef orðið var' við
þetta samsæri. Jeg kalla það
svo. Því jeg vil ekkert hafa með
afmælisdaga að gera, nema ef
jeg einmitt á þeim degi annað-
hvort lýk við húsbyggingu eða
gef út bók. Þegar stúdentagarð-
urinn nýi var vígður, það kall-
aði jeg afmælisdag. Jeg stóð
fyrir byggingu hans. Hann
komst upp á einu ári. Stórveisla
og mjög skemtileg. Þetta var
árið 1943.
— útstreymlð
í Hekluhrauni meira
en mnnn gnt grnnnð
Frásöp GaSmundar Kjarianssonar
jÞ'iðja hvert ár.
— Hvað hefur þú átt marga
afmælisdaga er þú telurT
— Síðan byggingar hófust á
Háskólalóðinni hafa þeir getað
orðið á þriggja ára fresti. Fyrst
var það stúdentagarðurinn
gamli. Jeg átti frumkvæðið að
íjársöfnuninni. En Ludvig Guð-
mundsson annaðist söfnunina.
Lokið var við Atvinnudeildina
árið 1937, Háskólann árið 1940,
og þá Nýja garð ’43. Svo varð
íþróttahúsið á eftir áætlun. Það
var ekki vígt fyrri en á þessu
ári. Þar var jeg ekki formaður
byggingamefndar. En hafði
talsverð afskifti af þeirri bygg-
ingu. Og. íþróttaskylda stúdent-
anna var lögleidd þegar jeg var
háskóiarektor. Afleiðingin af
þvx varð sú, að reisa þurfti þetta
hús.
—- Hefur þú nokkurntíma
verið íþróttamaður?
— Jeg held nú það. í fótbolta
þegar jeg var strákur. í fremstu
línu. Synti mikið m. a. meðan
jeg var stúdent í Höfn. Iðkaði
gönguferðir. Svo er það upp
talið.
Rektor.
— Hve oft og lengi háskóla-
rektor?
— Þetta’ er í fimta sinn, sem
jeg hef verið kosinn rektor. —
Fyrst var jeg kosinn þrjú ár í
röð 1932—35. Þá var kosið til
oins árs. Svo aftur til þriggja
ára 39—42. Og nú aftur til ár-
anna ’48—51.
Uppruni tungumála-
— Þá eru það bækurnar.
T Eins og þú veist hef jeg
skrifað margar ritgerðir í inn-
lend og erlend tímarit og marg-
ar bækur. Jeg get ekki munað
þær allar í fljótu bragði. Upp-
runa-orðabók íslenskrar tungu
verður mitt aðalverk. Byrjaði á
heani upp úr 1930. Hefi gert
skriflegan samning við heims-
frægt bókaforlag í Sviss um út-
gáfu bókarinnar, A. Francke í
Bem. Bókin verður yfir þúsund
blaðstður í stóru broti. Það verð-
ur lífsverk mitt. í fyrra var hjer
svissneskur stúdent, mjer til að-
stoðar við frágang bókarinnar.
1 sumar er hjer annar. Þeir eru
báðir stúdentar í forngermönsk-
LJOSM. MSL: DL. K. MAGNU550N.
Alexander Jóhannesson
um málum. Kunningi minn, sem
er kertnari þeirra hefur útvegað
mjer aðstoð þeirra.
Önnur bók kemur út eftir mig
á ensku um uppruna tungumála.
Hún verður að mínu áliti merk-
asta bók mín. Jeg hef skrifað
þrjár ritgerðir um þetta efni í
enska tímaritið ,,Nature“. Flyt
jeg þar kenningu um uppruna
allra tungumála, sem er ný, en
jeg er að vísu ekki einn um.
Skýri frá því, hvernig að mínu
áíiti, öll tungumál hafa orðið
til. Þetta opnar mönnum nýja
innsýn í málefnið.
Aldraður Englendingur sir
Richard Paget að nafni hefur
skrifað stóra bók um sama efni.
En hann byggir kenningar sín-
ar á lífeðlisfræðilegum athugun-
um talfæranna og kemst, þá
leiðina, að svipuðum niðurstöð-
um og jeg. Jeg geri samanburð
eftir minni aðferð og kenning-
um á mismunandi málaflokk-
um, hebresku, kínversku o. fl.
Það sem eftir er ævinnar ætla
jeg ekki að skrifa um annað en
petta, nema þá grein og grein
um landsins gagn og nauðsvnj-
ar.
■#
En nú skalt þú ekki skrifa
meira um þetta svokallaða af-
mæli mitt. Strikaðu út það sem
þú xert búinn að krota niður. Og
settu 10 línur með mynd. Það
er nóg.
Jeg heyri það á Alexander, að
nú er hann að því kominn að
leggja heyrnartólið niður, en jeg
ætlaði að minnast aðeins á for
göngu rektorsins í flugmálunum
hjer á árunum. Það var þegar
menn voru að velta því fyrir
sjer, hvort slíkur flugfrömuður
eins og hann, myndi ekki vera
mikill á lofti. En hvað sem um
hinn sextuga Alexander verður
sagt, þá er eitt víst, að honum
hefur tekist betur en flestum
öðrum núlifandi íslendingum
að koma loftköstulum sínum
niður á jörðina og grunnmúra
þá í stein.
Bráðum eignast hann von-
andi einn afmælisdag í viðbót.
Þegar hin nýja bygging Þjóð-
minjasafnsins verður vígð.
V. St.
Starfsemi Handíða-
ÞAÐ AÐ styrkur sá, - sem
Handiðaskólanum í ár er ætlað
ur úr ríkissjóði, eigi nægir til
greiðslu á stofn- og rekstrar-
kostnaði tveggja ársdeilda fyr-
ir sjerkennaramentun í handa-
vinnu kvenna, hefur verið á-
kveðið, að nýir nemendur, er
hafa í hyggju að búa sig und-
ir sjerkennarapróf fyrir barna
skóla, verði ekki teknir í skól-
ann fyrr en haustið 1949.
Jafnframt þessu hefir ver-
ið ákveðið, að stúlkum þeim,
sem i júní s. 1. luku sjerkenn-
araprófi fyrir barnaskóla, verði
gefinn kostur á að halda áfram
námi n. k. vetur, til undirbún-
ings að sjerkennaraprófi, er
rjett veiti til kennslustarfa í
skólum gagnfræðastigsins og í
húsniæðraskólunum.
M. ö. o.: A vetri komanda
mun bannig aðeins framhaíds-
deild kvennadeildarinnar starfa
og lýkur námi í henni n. k.
vor með sjerkennaraprófi fyr-
ir skóla gagnfræðastigsins og
húsmæðraskólana.
Að öðru leyti verður starf-
semi Handiðaskólans með svip-
uðum hsétti og verið hefur að
undanförnu.
Skólastjórinn biður þess get-
ið, að kensla í kennaradeildum
skólans byrji þ. 15. sept. —
Kennsla í öðrum deildum og
námsflokkum skólans hefst 1.
okt. Allar umsóknir skulu vera
skriflegar og sendast skrifstofu
skólans í umslagi, sem auð-
kennt sje með orðinu „Um-
sókn“. Umsóknir verða úr-
skurðaðar um og upp úr 15.
ágúst n. k.
Ítalía
Framh. af bls. 1
hann hiðjast lausnar fyrir ráðu
neyti sitt- En De Gasperi bætti
við: Kommúnistar hafa engin
skynsamleg rök fært fjxir því,
að stjórnin beri ábyrgð á bana
tilræðinu.
GUÐMUNDUR KJARTANS-
SON jarðfræðingur er kominn
heim frá Heklu. Tíðindamaður
frá Morgunblaðinu hringdi til
hans í gær, og spurði hann nán-
ari frjetta af hinu merkilega
kolsýru útstreymi í Heklu-
hrauni. Hefir Guðmundur gef-
ið sjer nokkurn tíma til að rann
saka þetta einkennilega fyrir-
brigði, sem kemur jarðfræging-
unum alveg á óvart.
Eftir því, sem Guðmundur
skýrði frá, er þetta kolsýru út-
streymi mikið meira, en menn
í fjarlægð hafa getað látið sjer
til hugar koma. Fór Guðmund-
ur um hraunsvæðið nálægt Næf
urholti, þar sem þessa hefir
orðið vart. Hann hafði með sjer
blys, til þess að geta á auðveld-
an hátt kannað, hvar þessar
kolsýru „tjarnir“ væru fyrir og
hve djúpar þæreru og hve víð-
áttu miklar.
„Uppistöður“ þessar af kol-
syru í hraunlægðum myndast
vart nema þegar veður er alveg
kyrt. Og má vera að þær mynd-
ist ekki heldur þegar sólskin er.
Að þá stígi kolsýran upp úr
lægðunum með uppstreymi lofts
sem þá á sjer stað.
Kolsýrusvæðin eru aðallega
á þrem stöðum. Og eru mörg
uppgönguaugu á einu þess-
ara svæða. En tvö eða þrjú
hinum. Stundum er loft-
straumurinn af kolsýrunni svo
sterkur upp úr glufum og gjót-
um, að strá bærast fyrir þeim
vindi. Ekki getur Guðmundur
fullyrt hvort kolsýru uppgang-
an sje mismunandi mikil eftir
loftþyngd, en telur líklegt, að
hún sje þeim mun meiri, sem
loftþrýstingur er minni.
Á þriðjudaginn voru þrír
menn með Guðmundi við athug
anir þessar á kolsýru-uppistöð-
unum, Björn Sigurðsson dr.
Björn Jóhannesson og Tómas
Tryggvason steinafræðingur. —
Þá mældu þeir eina kolsýru-
uppistöðuna við tjarnirnar, þar
sem flestar kindur hafa drepist.
Kom í ljós að hún var hálfur
þriðji metri á dýpt, þar sem
lægst var landið við tjarnar-
bakkann. En flatarmál uppi-
stöðunnar var þá um 2,000 fer-
metrar. Ekki gátu þeir fjelag-
ar vitað á hve löngum tíma
þessir á að giska 3—4000 ten-
ingsmetrar af kplsýru hefðu
safnast fyrir þarna. En þeir
höfðu nýlega verið á öðrum kol
sýrustöðum og þá var það
mikill andvari þar, að um enga
,.uppstöðu“ var að ræða. — Svo
eftir því er líklegt, að þetta
kolsýrumagn hafi streymt upp
úr hrauninu á skömmum tíma.
Hjer er ekki um að ræða kol-
sýring, eins og sumir hafa
haldið, heldur er það hrein
kolsýra, sem upp úr hrauninu
streymir. Fari menn niður í
lægð, þar sem slík uppstaða er,
fá menn andköf og svíður í nef
og augu. En lykt slær fyrir
vit manna, líkt og upp úr ný-
opnaðri sódavatnsflösku.
Guðmundur saaði að Næfur-
holtsmenn hefðu fyrst orðið
varir við um miðjan maí, að
kindur yrðu bráðdauðar á þess-
um slóðum. Svo sennilegt er,
að um það leyti hafi kolsýran
verið farin að fá útrás úr hraun
inu
Jeg spurði Guðmund Kjart-
ansson hvernig honum litist á
tilgátu Sigurðar Þórarinssonár
um það, að kolsýran stafaði frá
bruna gróðursins, sem var á
gamla hrauninu, þar sem hið
nýja hraun rann yfir. Sagði
hann, að sjer hefði fyrst í stað
dottið hið sama í hug. En hann
væri nú farinn að efast um. að
þar væri fundin hin rjetta skýr-
ing.
Kolsýruuppsprettur þessar
eru æði langt frá nýja hraun-
inu. Þær sem eru næst jaðri
nýja hraunsins, eru í lýá
kílómetra fjarlægð. En fjærst
eru þær, sem kunnugar eru,
tæpl. 3 km. frá hrauninu nýja.
9PP
Dillard og Fonville
„siegnir úl"
Á AMERÍSKA úrtókumótinu
fyrir Olympíuleikana vakti
það mikla athygli að 21 árs
blökkumaður, Barney Ewell
vanp Mel Patton í 100 m.
hlaupi, var tveimur fetum á
undan honum í markinu. 3.
var Harrison Dillard og fjórðí
Ed. Convell. Þessir fjórir verða
í 4X100 m. sveit USA.
Patton vann aftur á mótí
200 m. hlaupið á 20,7 sek. —•
Ewell varð annað en Cliff
Bourland 3.
Heimsmethafinn Charles Fon
ville varð 4. í kúluvarpi með
16,49 m. og var því „sleginn
út“. Delaney var fyrstur með
16,81, Thompson annar og Jam
es Fuchs þriðji.
Verne McGrew vann hástökk
á 2,08 m. George Stanish og
Dwight Edleman urðu nr. 2 og’
3. — Steele vann langstökk
með 7,97 m. en stökk 8,17 í
ógildu stökki. Douglas var
annar en Wright þriðji. — Mal
Whitfield vann 800 m. á 1.50,6,
Robert McMillen 3000 m. hindr
unarhlaup á 9.18,7, Bill Porter
vann 110 m. grindahláup á
13,9, en Dillard var þar í 4,
sæti. Gordien vann kringlukast
á 50,65, Don Gerhman 3.52,2,
Mal Whitefield 400 má á 46,5,
Eric Koutonen og William Al-
ban þrístökk með 14,91, Mor-
cum stangarstökk á 4,47 m. og
San Francisco spjótkastið með
68,63.
*> * < j
Kólera í Hindustan
NEW DELHI: — Kólerufaraldut!
geisar nú í Ganges dalnum í Ind-
landi. Hafa 10.000 manns þegag
dáið.