Morgunblaðið - 18.08.1948, Side 6

6
MORGUTSBLAÐIÐ
Miðvikudagur 18. ágúst 1948,
rmx*
(UMMiiitiltfðfrife
Útg.: H.f. Arvakur, Reykjavlk.
rtamkv ttj.. Bigíúa Jónsson.
Rltntjóri: Valtýr Stefánsson (ábyrgSann.).
Prjettaritstjóri: ívar Guðmundsson.
Auglýsingar: Arnl GarSar Kristingaosi.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla;
Austuritrseti 8. — Sími 1600.
Askriftargjald kr. 10,00 á mánuði, innanlatidi,
f iausasölu 50 aura eintakið. 75 aura með Leabók.
kr. 12,00 utanlands.
Afmælisdagur
Reykjavíkur
ÞANN 18. ágúst 1786 voru Reykjavík veitt kaupstaðarjett-
índi. Sá dagur er nú og hefur um nokkurt skeið verið há-
tíðlegur haldinn sem afmælisdagur bæjarins.
Á þessum degi er því vel til fallið að drepa við fæti og
líta yfir farinn veg.
Árið 1801 er íbúatala Reykjavíkur 307. Alls eru lands-
menn þá 47240 og Reykvíkingar því 0,65% af þjóðinni.
Hálfri öld síðar eru íbúar bæjarins orðnir 1149 og 1,94%
af landsmönnum. Árið 1900 eru íbúar Reykjavíkur 5802 og
7,60% af þjóðinni. Á næstu 20 árum þrefaldast íbúatalan og
er árið 1920 17450 og 18,48% af þjóðinni allri.
Næstu tvo áratugi tvöfaldast íbúatalan rúmlega. Árið
1940 eru íbúar bæjarins 37897 og 31,28% allra landsmanna.
Sjö árum síðaar eða í árslok 1947 eru íbúar Reykjavíkur
svo orðnir 53,800 eða nær 40 af hundraði þjóðarinnar.
lEngum, sem athugar þessar tölur getur dulist, hversu
geysi ör fólksfjölgunin hefur verið í Reykjavík undanfarna
aratugi. Síðan um s.l. aldamót hefur fólksfjöldinn í Reykja-
vík nær tífaldast. Á sama tíma hefur þjóðinni í heild f jölgað
úr rúmlega 73 þúsundum í rúm 130 þúsund. Hefur lands-
mönnum þannig fjölgað tæplega um helming á sama tíma,
sem íbúatala Reykjavíkur hefur nær tífaldast.
Það er margt rætt um þessa miklu fjölgun fólksins í
Reykjavík og margar getgátur og fullyrðingar uppi um or-
sakir hennar. En í raun og veru er óþarfi að leiða getum að
þeim. Þær liggja í augum uppi.
1 Reykjavík hófst hin atvinnulega endurreisn síðari hluta
19. aldarinnar. Þar leysti þilskipaútgerðin árabátaútgerðina
fyrst af hólmi. Þar hófst útgerð togara og annar stórat-
vinnurekstur.
1 kjölfar hinnar atvinnulegu endurreisnar sigldi stóraukin
verslun og viðskipti. Reykjavík hlaut aðstöðu sinnar vegna
að hafa mikinn arð af hinni miklu verslunarveltu.
Á grundvelli hinna atvinnulegu framfara og velmegunar
varð svo mögulegt að skapa fólkinu í bænum margháttuð
þægindi og meiri en fólk annarsstaðar á landinu átti við að
búa. Hlaut það að eiga drjúgan þátt í að auka aðsókn til
bæjarins.
En auk þessara ástæðna, hins þróttmikla athafnalífs, og
meiri lífsþæginda, koma svo fleiri orsakir til. Á styrjaldar-
árunum síðustu voru hafnar hjer víðtækar framkvæmdir
á vegum hinna erlendu setuliða. Einnig þær drógu þúsundir
af fólki til Reykjavíkur. Á sá hluti fólksfjölgunarinnar, sem
óeðlilegastur er, ekki hvað síst rætur sínar að rekja til
þeirrar staðreyndar.
Við allar þessar ástæður fyrir vexti og viðgangi Reykja-
víkur bætist svo sú, sem áreiðanlega á ríkan þátt í því að
gera lífið hjer eftirsóknarvert, að bænum hefur verið vel
stjómað. Honum hafa stjórnað menn, sem sameinuðu það
tvennt að vera djarfhuga umbótamenn og fjármálamenn,
sem kunnað hafa fótum sínum og samborgara sinna for-
ráð. Þessvegna er Reykjavík í dag vel stætt bæjarfjelag,
sem býður borgurum sínum upp á margháttuð þægindi, þótt
f jölmargir hlutir sjeu ennþá ógerðir. En Róm var ekki byggð
á einum degi. Enginn getur heldur vænst þess að hin ís-
lenska höfuðborg, sem fyrir örfáum áratugum var fátækt
fiskiþorp umkomulítillar nýlendu, hafi lokið uppbyggingu
sinni á svo skömmum tíma, sem liðinn er síðan þroskatíma-
bil hennar hófst.
íslendingar vilja gjaman eiga myndarlega höfuðborg. En
hún má samt ekki vaxa landinu yfir höfuð. Reykjavík er
orðin of stór höfuðborg svo fámennrar þjóðar, sem íslenska
þjóðin er. En leiðin til þess að skapa nauðsynlegt jafnvægi
milli hennar og annara landshluta eru ekki þvingunarráð-
stafanir. Á það hefur Gunnar Thoroddsen borgarstjóri bent
stafanir. — Skynsamlegasta leiðin til þess að draga
íir flutningum fólksins til höfuðborgarinnar er að skapa því
betri lífskjör í heimahögum þess, í sveit eða við sjó. Það er
í senn hagsmunamál Reykvíkinga og annara landsmanna að
í þeim efnum verði ekki látið sitja við orðin tóm.
UR DAGLEGA LIFINU
Skipið, sem á „bláa
bandið".
GOÐAFOSS hinn nýi hefir
siglt hraðast allra íslenskra
skipa milli Reykjavíkur og
New York. Ef við hefðum þann
sið, að veita -skipum okkar
„blátt band“ fyrir hraðamet
vestur um haf, þá ætti Goða-
fos!; nú bláa bandið.
I fyrstu ferð sinni frá Is-
landi til Ameríku var Goða-
foss 7 sólarhringa og 5%klst.
til New York og notaði þó ekki
nema 80% af þeirri orku, sem
vjel hans getur framleitt, því
skipið er enn svo nýtt, að það
er ekki byrjað að nota fult afl
vjelarinnar á siglingu.'
Þetta hraðamet Goðafoss mark
ar tímamót í siglingum okk-
ar Islendinga. Við höfum eign-
ast ný skip, sem fullkomlega
svara kröfum tímans. Það er
einn þátturinn í þeirri nýsköp-
un, sem átt hefir sjeð stað und
anfa.rin ár með þjóðinni.
•
Hrakspárnar rættust
ekki.
ÞEGAR Goðafoss sigldi hjer
inn í höfnina í fyrsta skifti í
vor voru hundruð manns sam-
an komnir til að fagna skipinu.
En eins og gengur þegar eitt-
hvað kernur nýtt, þá voru sum-
ir íhaldssamir og það heyrðust
jafnvel raddir um, að þetta
myndi ekki reynast gott sjó-
skip. Yfirbyggingin væri of há
og lagið eitthvað ekki rjett.
En engar af þessum hrak-
spám hafa reynst rjettar.
Það er gaman að koma um
borð til hins virðulega skip-
stjóra á Goðafossi, Pjeturs
Björnssonar og tala við hann
um nýja skipið hans. Pjetur hef
ir stjórnað mörgum skipum um
ævina. Fyrst var hann skiþ-
stjóri á gömlu Borg, síðan á
Willemoes, sem nú heitir Sel-
foss. I mörg ár var Pjetur skip
stjóri á gamla Goðafossi. Og
hann er stoltur af hinu nýja
skipi sínu og má enda vera
það.
•
Mikill sparnaður.
GOÐAFOSS er býgður sem
flutningaskip, eins og kunnugt
er. En það er rúm fyrir 12 far-
þega og þegar gengið er um
hina rúmgóðu farþegaklbfa,
hina börtu og vel hirtu sali
skipsins, gæti maður frekar
trúað að þetta væri „línu-skip“,
en ,,fragt“-skip.
Og skipstjórinn segir frá þeim
mikla sparnaði, sem felst í því
að brenna olíu 1 stað kola og
gerir samanburð á eldri skip-
unum og þessu nýja skipi.
Eimskipafjelag íslands hefir
sannarlega verið heppið með
byggingu þessa fyrsta - nýja
skips, sem bygt er eftir stríð-
ið og forráðamenn þess horfa
björtum augum á framtíðina,
þegar fleiri ný skip bætast í
flota fjelagsins.
•
Hin leyndu afmæli.
í SAMTALINU við Pjetur
Björnsson skipstjóra komst jeg
að leyndarmáli. Það er nú orð-
in nærri föst venja hjer á landi,
að menn leyni merkisafmælum.
Og bað hefir Pjetur Björnsson
skipstjóri gert, því það vissu
fáir af því, að í sumar átti
hann 30 ára skipstjórnaraf-
mæli.
Mörgum hefði fundist á-
næga að því að vita um þetta
afmæli og óska hinum vinsæla
og heppna skipstjóra til ham-
ingju með afmælið. Þakka hon
um fyrir farsæla og ötula skip-
stjórn í öll þessi ár og fyrir
að hafa öll þessi ár flutt varn-
inginn heim á skrautbúnum
skipum.
En þau gerast nú mörg hin
leyndu afmælin, því miður.
Vekur alstaðar athygli.
SKIPVERJAR á Goðafossi
segja mjer, að skipið vekji al-
staðar mikla athygli, hvar sgm
það kemur í erlenda höfn. I
London komu hundruð bráð-
ókunnugra manna til að skoða
skipið og sömu sögu var að
segja í New York, þótt það væri
hálffalið í höfninni.
A dögunum var jeg á gangi
með amerískum blaðamanni
hjer niður við höfn.
Hann nam staðar við Goða-
foss og sagði:
„Jeg vissi ekki að þið íslend
ingar ættuð svoan falleg skip.
Ykkur er sannarlega sómi að
þessu skipi, hvar sem er í heim-
inum“.
Flestum þykir okkur hólið
gott, en það, sem mest er um
vert er, að við erum að end-
urnýja kaupskipaflota okkar
svo myndarlega að við getum
orðið okkur sjálfum nógir með
alla aðdrættl í þjóðarbúið. Fátt
er eyþjóð eins og okkur nauð-
synlegra.
•
Afmæli Reykjavíkur.
í DAG er afmæli Reykjavík-
urborgar. Aldur borgarinnar er
miðaður við er Reykavík fjekk
kaupstaðarrjettindi, 18. ágúst
1786. Það er því talið að Reykja
vík sje 162 ára í dag.
Þessum afmælisdegi hefir
löngum verið gleymt og lítið úr
honum gert. En nú hefir verið
stofnaður fjelagsskapur borg-
aranna, sem hefir það markmið
að fegra borgina sína og gera
hana bjartari og skemtilegri
með góðri umgengni og með því
að hlúa að öllu, sem miðar að
því ^ð betra sje hjer að búa.
í dag gengst þessi nýi fjelags
skapur fyrir skemtun í öllum
samkomuhúsum borgarinnar.
Varla þarf að efa, að skemtan-
irnar verða vel sóttar og að
Reykvíkingar minnast myndar
lega afmælis borgar sinnar.
.............. ii iiihi iii mmi »1111111111 ii ...........
! MEÐAL ANNARA ORÐA . . . . !
iiiiimiiimMiiimimiiiiiiinmiiiiiiiiiiiMiiiiiiiiimiiiiiiiiiMiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiimiHiiiiiimiiiiiiiiii*
Eftir David Briggs.
Frjettarjtara Reuters.
WASHINGTON.
PENINGAFALSARAR hafa
aldrei áður í heimssögunni ver-
ið jafn iðnir og undanfarna tólf
mánuði — og þó hafa flestir
þeirra náðst. Mest hefur borið
á því, að dollaraseðlar hafi ver-
ið falsaðir, en James Maloney,
yfirmaður leyniþjónustu banda
ríska fjármálaráðuneytisins,
skýrði nýlega frá því, að á fjár-
hagsárinu, sem lauk í Banda-
ríkjunum 30. júní 1948, hafi
menn hans komist yfir falska
seðla og smámynt að upphæð
3,094,229 dollarar, sem er hæsta
upphæðin á einu ári frá því
leynilögregla ráðuneytisins var
stofnuð árið 1865.
• •
DOLLARAFRAMLEIÐSLA
í EVRÓPU.
Astæðan fyrir þessu nýja meti
mun að mestu vera sú, hversu
margir dollarar hafa verið fals-
aðir í Evrópu, þar sem verðið
á dollurum á svörtum markaði
hefur freistað slúngnum glæpa-
mönnum meir en í Bandaríkj-
unum. En bandaríska leyniþjón
ustan hefur haft náið samband
við lögreglu Evrópulandanna,
og árangurinn orðið sá, að tek-
ist hefur að handsama flesta
peningafalsarana, áður en fram
leiðsla þeirra komst til Banda-
ríkjanna.
Af upphæð þeirri, sem föls-
uð var síðastliðna tólf mánuði,
voru 2,346,796 dollarar prent-
að}r utan Bandaríkjanna, en
aðeins 747,433 í Bandaríkjun-
um sjálfum.
• •
í FRAKKLANDI.
Stærsti glæpahringurinn, sem
framleiddi dollara, reyndist
vera í Frakklandi, en þar tókst
mönnum úr bandarísku leyni-
lögreglunni og frönsku lögregl-
unni að handsama flesta for-
ystumenn hringsins síðastliðið
haust. 2,145,200 falskir dollar-
ar fundust í prentsmiðju í
Marseilles, og þeir tólf menn,
sem handteknir voru, bíða nú
dóms fyrir frönslcum dómstól-
um. En þó er talið líklegt, að
hluti af framleiðslu hinna hand-
teknu hafi komist til Banda-
ríkjanna í fórum innflytjenda,
sem keyptu dollarana án þess
að gera sjer grein fyrir því, að
þeir voru falskir.
• •
FLUTTIR TIL BANDA-
RÍKJANNA.
Auk þeirra geysiháu upphæð-
ar, sem lögreglan komst hönd-
um yfir í Marseilles, tókst lög-
reglumönnum að gera upptæka
201,596 dollara til viðbótar, sem
prentaðir höfðu verið utan
Bandaríkjanna. Af þessari upp-
hæð náðust 159,030 dollarar í
Evrópú, en 42,566 dollarar
fjellu í hendur bandarísku lög-
reglunnar, eftir að þeir höfðu
verið fluttir til Bandaríkjanna.
Hversu baráttan gegn doll-
arafölsurum hefur gengið vel,
má meðal annars sjá á því, að
af 48,831 málum, sem banda-
ríska lögreglan fjekk til með-
ferðar síðastliðna tólf mánuði,
tókst henni að leysa 45,621.
2,278 manns voru als handtekn-
ir á þessu tímabili, meðal þeirra
158 peningafalsarar og 1,964
víxla og verðbrjefafalsarar.
• •
í BANDARÍKJUNUM.
Enda þótt dollarafalsararnir
hafi verið iðnastir utan Banda-
ríkjanna, hefur peningafölsun
einn'ig færst í vöxt þar í landi.
Yfirmaður leynilögreglu fjár-
málaráðuneytisins skýrir
þannig frá því, að 747,433 fals-
aðir dollarar, prentaðir í Banda
ríkjunum, hafi fallið í hendur
lögreglunnar síðastliðið fjár-
hagsár. Af þessari upphæð voru
aðeins 102,648 dollarar komn-
Frh. á bls. 8.