Morgunblaðið - 19.01.1949, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 19. janúar 1949.
ÖNGÞVEITI OG ENDURREISN
'Mishepnr •v-ar dýrtíðarráð-
stafarii’ - .
Þegar í byrjun styrjaldarinn-
ar korau ‘'rarn ákveðnar raddir
um það, að nauðsyn bæri til að
hafa he;r::’ á yíi-r-vofandi dýrtíð
Dýrtíðarrr álin voru öll styrjald
arárin eiit aðalvandamál Al-
þingis, eo allar ráðstafanir þess
hafa gersamlega farið út um
þúfur. Döggjafinn hefir ekki
verið for jálli en svo, að út-
.gjöld ríkissjóðs hafa hækkað
gífurlega miklum mun meira
en útgjöid einstakJinga og bæj-
arfjelaga Skattar, tollar og
tekjur ríkissjóðs af ríkisstofn-
unum hrfa fimmtánfaldast á
styrjaldav 'trunum, þótt ekki
sjeu taidar með tugmiljóna
króna álögur, sem nýlega voru
samþyktar vegna dýrtíðarráð-
stafana. Hinn dýri ríkisrekstur
á nokkurn þátt í því, hve erfitt
er að ráða bót á aýrtiðarmálun-
um.
Það er gagnslítið að fást um
orðinn hiut. Nú er svo komið,
_að ekki er unt að fresta lengur
raunverulegum aðgerðum í
þessum málum. Þetta mun flest
um ijóst, en hitt er ekki eins
víst, að aliir geri sjer ljósa grein
fyrir því, hve aðkallandi dýr-
tíðarmálin eru, nje hinu, hve
róttækra aðgerða er þörf.
Hagur bátaúfvegsins.
Um langt skeið hefir bátaút-
vegurinn skapað meiri útflutn-
, ingsverðmæti en nokkur önn-
ur atvinnugrein. Árið 1947 nam
verðmæti útfluttra sjávaraf-
urða röskum 267 milj. króna.
Af þessari fjárhæð koma a. m.
k. 200 milj. krónur frá bátaút-
veginum. Nú breytisl þétta vafa
■iaust þsnnig, að hlutfallslega
»meiri útflutningur kemur frá
hinum nýju toguru.m, en þrátt
fyrir það er augljóst hverja þýð
ingu þessi atvinnuvegur hefir
fyrir þjóðarbúið.
Bátaútvegurinn á nú við meiri
fjárhagsörðugleika að stríða en
nokkru sinni fyr og fyrst og
• fremst er þetta vegna þess, að
útgerðarkostnaðurinn er mikl-
um mun hærri en í löndum,
sem keppa við okkur á heims-
markaðinum.
Fiskifjelag íslends hefir gert
■ u.pp reikninga fvrir 134 báta,
er sildvciðar stunduðu s.l. sum-
ar. Tapið á veiðunum nam að
meðaltali röskum 90 þús. kr. á
bát. — Nú er svo komið að með-
albátur á vetrarvertíð hjer við
Faxaflóa er gerður út með tapi
•þráít fyrir ábyrgðarverð ríkis-
sjó«s. Gunnlaugur Jónsson á
Akranesi hefir lánað mjer
reikninga báts, sem hann taldi
ihafa sern næst meðalútkomu
.þar í bæ á vetrarvertíðinni í
fyrra. Rekstrarhalli bátsins nam
röskum 4 þúsund krónum og
eru þá ekki reiknaðir með vext-
ir, framkvæmdastjórn eða af-
skriftir.
A það hefur verið bent, (nú
«iðast í grein eftir Pjetur Otte-
£en alþm.), að óhyggilegt sje,
:að beina bátflotanum svo að síld
veiðum, sem gert hefir verið.
S.l. sumar stunduðu Færeying-
ar t. d. þorskveiðar með góðum
árangri við Norðurland. Við
Grænland er sagður fádæma
afli. Það virðist nauðsynlegt að
dreifa bátaflota okkar meir en
Tdlögur 1 d.ýrtídarniálunum
Effir Amljót Guðmundsson
gert hefir verið og sækja jafn
vel fjarlæg mið, svo sem aðrar
þjóðir gera. Hitt er annað mál,
að meðan núverandi dýrtíð
hclst, hafa útvegsmenn ekki bol
magn til að reyna nýjar leiðir.
Helsta bjargræöisvon þeirra er
síld í snurpunót. Ef vel gengur
geta þeir með því móti komist
að einhverju lejdi út úr verstu
(jrðugleikunum.
Til þess að bátaútvegurinn
geti þróast, þarf hann að
standa á öruggari fótum en
þeim, að ríkissjóðurinn hlaupi
undir bagga til þess eins að út-
vegsmenn gefist ekki algerlega
upp.
Erfiðleikar steðja víðar að.
Það er ekki eingöngu bátaút-
vegurinn, sem á við örðugleika
að stríða vegna dýrtíðarinnar.
Allur fiskíðnaður í landi er
lamaður vegna óhófslegs fram-
leiðslukostnaðar. Hraðfrysti-
húsin hafa að vísu verið rekin
vegna ábyrgðar ríkissjóðs, en
nioursuSuverksmiðjur geta ekki
staðist samkepni við erlenda
: keppinauta, svo framleiðsla
I þeirra er að mestu bundin við
í innlendan markað. Síldarverk-
smiðjur ríkisins skulda tugi
I rr.iljóna, og rekstrarhalli þeirra
! er gífurlegur.
Við keppum óðfluga að því,
! að verða sjálfum okkur nógir
| hvað siglingar landa milli
' snertir. Það er þó ekkert, sem
I bendir til þess að siglingarfloti
okkar verði samkepnisfær, þeg-
ar því marki er náð. — Árið
i 1947 var rekstrarhalli Eim-
skipafjelagsins af eigin skipum
fjelagsins 3,5 milj. kr., og er
þó ekki skrifstofukostnaður,
halli á vöruafgreiðslu o. fl. tal-
inn með.
Togararnir nýju standast vafa-
laust best dýrtíðina, en fjærri
íer því, að þeir standi á örugg-
um grundveili fjárhagslega. •—
Einn nýsköpunartogarinn (eign
bæjarfjelags) fór árið 1947 alls
4Vz ferð og seldi að meðaltali
fyrir rösk 10,800 pund. Hann
skiiaði samtals 16 þúsund krón-
um upp í afskriftir, eða að með-
altali 3,555 krónum á ferð. —
MikiLl meirihluti hinna ný-
keyptu togara seldi þetta ár fyr
ir mun lægra verð, allt niður í
rösk 7,500 pund á túr að með-
altali.
Augljóst er hvar á vegi við
erum stödd með þennan þýð-
ingarmikla atvinnurekstur. Ef
verð lækkar á ísuðum fiski, eða
aðstæður versna að öðru leyti,
cr fyrirsjáanlegur halli á tog-
araútgerðinni.
Það gegnir svipuðu máli um
togaraútveginn og bátaútgerð-
ina, að nauðsyn ber til þess að
leita nýrra miða, en fjárhagur
þeirra flestra er svo þröngur, að
slíkt er illframkvæmanlegt.
Því miður eru líkur til þess,
að Fe.xaf-lóasíldin bregðist að
þessu siuni. Ef vetrarvertíðin
reynist ekki því betri koma
fram nýjar og óheillavænlegar
afleiðingar fjármálaöngþveitis-
ins. Þau bæjarfjelög, sem eiga
allan hag sinn undir bátútveg-
inum komast í gjaldþrot, geta
! ekki staðið undir þeim greiðsl-
j um, sem þeim bera að inna af
. höndum.
! Þótt afleiðingarnar komi fyrst
J fram hjá þessum hæjarfjelög-
um, skellur alda erfiðleikanna
j siðar meir á öðrum bæjarije-
.lögum og þjóðinni í heild, ef
jekkert, sem að gagni kemur,
jverður aðhafst i þessum efn-
j um.
I
Leiðir út úr öngþveitinu.
j Það er athyglisvert, að eng-
[inn stjórnmálaflokkur virðist
j hafa ákveðna stefnu í þessu
mesta vandamáli undirstöðuat-
vinnuvegar þjóðarinnar, og þau
1 ráð, sem Alþingi hefir gripið til
eru algerlega vonlaus. Þettu
mun hver einasti alþingismað-
ur, sem stendur að þessum sam
þyktum löggjafarþingsins, við-
urkenna.
I Alþingi hefir reynt þrjár leið
ir í dýrtíðarmálunum: Að ekki
skuli greiða hærri vísitöluupp-
bót en 300, þótt vísitala fram-
íærslukostnaðarins sje hærri,
að lækka vöruverð innanlands
með niðurgreiðslum og í þriðja
lagi að ábyrgjast útvegsmönn-
um akveðið verð fvrir afurðir
smar. Á öilum þessum sviðurn
hefir verið gengið svo langt sem
auðið er, og árangurinn er öll-
um ljós.
Sú skoðun er til hjá einstaka
mönnum, að gefa allt frjálst,
ievfa útvegsmönnum að ráð •
stafa gjaldeyri þeim, sem þeir
afla, á þann veg, sem þeim sjálf
um sýnist. Þessir raenn halda að
þá muni allt lagast fyrr eða
síðar, þótt ekki verði sú skipan
árekstralaus. Það er víst, að út-
vegsmenn fengju á þennan hátt
mikinn stundarhagnað, en aug-
ljóst er að slík ráðstöfun hlyti
að enda með mesta öngþveiti
fyrir allan almenning, og þá
jafnframt útvegsmenn sjálfa.
Ein leiðin er sú, að taka upp
„tvöfalt gengi“, sem kallað er.
Hún er í því fólgin að greiða
fleiri krónutölu fyrir ákveðnar
útflutningsafurðir, t. d. hrað-
frystan fisk, en síðan yrði þessi
dýri gjaldeyrir notaður til að
greiða með vörur, sem ekki
geta talist til brýnna nauð-
synja. — Það væri í samræmi
við aðrar gerðir Alþingis í dýr-
tíðarmálunum að reyna þessa
leið, eða einhverja svipaða t,
d. það, að ■ veita bátaútvegs-
mönnum umráðarjett yfir
nokkrum hluta gjaldeyris
þeirra. Slík ráð yrðu eingöngu
til þess að auka raunverulega
dýrtíð í landinu án þess að út-
vegurinn í heild kæmist á fjár-
hagslegan grundvöll. Það ei
komið nóg af þessum ,,bráða-
birgða neyðarráðstöfunum“, —
eins og þingmennirnir kalla ráð
leysi sitt.
Þá eru tvær leiðir ónefndar,1
svokölluð ,,verðlækkunarleið“.-
og gengislækkun. Þessar leiðir
virðast ólíkar, segja má að fyrri
loiðin gangi út á það að hækka
krónuna, gagnstætt síðartöldu
leiðinni, en afleiðingarnav
beggja fyrir útveginn og al-
menning eru mjög svipaðar.
Það er ekki á færi greinar-
höfundar að gera nána grein
fyrir þessum leiðum, nje þeim
afleiðingum, sem svo gífurlegar
breytingar hafa á alla þjóðar-
bagi, enda líklega ógerningur að
sjá fyrir allar þær afleiðingar.
Það er langt frá því, að þessar
■eiðir sjeu gallalausar. Þegar út
í slíkt öngþveiti er komið með
fjármál þjóðarinnar, verða dýr
tíðarmálin aldrei leyst á þann
veg að lausnin hafi ekki í för
með sjer margvíslegt órjettlæti
fyrir fjölda manna.
Hjer skal aðeins gerð tilraun
til að lýsa stuttlega hvernig
framkvæma má hina svonefndu
„verðlækkunarleið“.
1. Gengi krónunnar gagnvart
erlendum gjaldeyri helst ó-
breytt eins óg það er nú.
2. Núverandi mynt verði inn-
leyst þannig, að menn fái
greidda helmingi lægri fjárhæð
í hinni nýju mynt en þeir skila
í núgildandi peningum. í stað
10 kr. fá þeir einungis greiddar
5 krónur.
Útsöluverð allra erlendra
vörubirgða, sem til eru í land-
inu lækki um helming frá því,
sem nú er.
3. Vinnulaun, hverju nafni,
sem þau nefnast, lækki um
helming. Húsaleiga lækki að
sama skapi.
4. Matsverð allra eigna lækki
um helming og allar skuldir
lækki í sama hiutfalli.
5. Ríkið leggi mikla áherslu
á það, að lækka tolla og greiða
niður erl. nauðsynjavörur. — Á
þetta atriði verður frekar minst
síðar í greininni.
Sjá verður svo um, að rekstr-
arútgjöld ríkissjóðs lækki a. m.
k. um helming, frá því, sem nú
er, og allar þær auknu tekjur,
sem ríkissjóðnum áskotnast. t.
d. með sköttum, útflutnings-
gjöldum o. fl. frá útgerðarfvr-
irtækjum, gangi til þess að
lækka dýrtíðina í landinu.
Alagningu á vörur verði hag-
að þannig, að eftir breytinguna
beri þeir, sem vöruna selja
ekki meir úr býtum en aðrar
stjettir þjóðfjelagsins.
Nauðsynlegt er að taka unp
þungar refsingar fyrir öll brot.
gegn dýrtíðarráðstöfunum, hver
sem hlut á að máli.
•—o—
Að vísu er stiklað hjer á
stóru, en ekki er ástæða til, á
þessu stigi málsins, að ræða
einstök atriði nánar.
Afleiðingar af slíkri breyt- :
ingu á fjármálum okkar yrðu
að sjálfsögðu miklar. — Þrátt ,
fyrir það, eru þær síst of rót- j
lækar til þess að konia báta- '
flotanum á rjettum kjöl aftur'
eí ábyrgð ríkissjóðs fellur niður
Þær nægja ekki tii þess að jafna
hailann á svo slæmri sildarver-
tið, scm var í fyrra, en að sjálf
sörðu yrði hann miklum
mun minni. Talsverður hagnað
ur hefði orðig á bátútveginum
við Faxaflóa* á síðustu vetrar-
vertíð, ef skipan þessi hefði þá
verið komin í framkvæmd. —
Fyrir því þarf einnig að hugsa,
að niðursuðuverksmiðjur og
hverskonar önnur fiskiðjuver
verði samkepnisfærar og mögu-
legt verði að gera út gömlu
logarana í stað þess að selja
ship þessi úr landi.
Með þessum hætti yrðu tog-
araútvegur yfirleitt og sigting-
ar mjög arðbærir atvinnuvegir,
að óbreyttum aðstæðum. Eins
og skattalög okkar eru ,er vel
fyiir því sjeð, að ríkissjóður
íengi sinn hluta af hagnaðin-
um.
Hinsvegar virðist athugandi,
hvort ekki sje rjettar að leggja
ákveðið gjald á útflutningsverð
mæti þeirra fyrirtækja, sem
mest hagnast á breytingu þess-
ari í stað þess, að atvinnurek-
endur fái fyrst greitt andvirði
vnranna, en síðan sje megin
hlíhi hagnaðarins tekinn af
þeim i sköttum. Síðari leiðin
skapar óeðlilega peningaveitu og
gefur bæði atvýnnurekendum
sjálfum og öllum almenningi
villandi upplýsingar um hag
útgerðarinnar og viðbúið að
hún leiði fljótlega til nýrrar
verðbólgu.
Að því er launþega snertir,
má á það benda. að innlendar
afurðir, opinber gjöld og ann-
ar inniendur kostnaður lækkar
að sams skapi og kaupið. Hins-
vegar gegnir ekki sama máli
um ei'lendar vörur. í fljótu
bragci vúrðast þær verða jafn
dýrar og nú. Þessu er þó ekki
svo varið, m. a. vegna þessa:
1. Innkaupsverð erlendrar
vöru er ekki nema nokkur hluti
útsöluverðsins. Allur innlendur
kostnaður, svo og toliar o. fl.
lækkar um helming^ og þegar
af þessari ástæðu lækka vör-
urnar nokkuð í verði.
2. Eins og sakir standa, er mik-
ið af vörum keypt upp í svo-
kölluð clearing viðskifti, þ. e.
við seljum innlendar afurðir til
landa á meginlandi Evrópu, og
skuldbindum okkur til þess að
kaupa afurðir þeirra landa í
staðinn. Þessu mun t. d. þann-
ig varið um mikinn bluta þeirra
vefnaðarvara, sem hjer eru á'
boðstólum. Oftast nær er verð-
lag á þessum varningi mjög hátt
í samanburði við það verðlag,
sem um er að ræða, þegar sala
fer fram í frjálsum gjaldeyri.
Sf framleiðslukostnaðurinn á
íslenskum aíurðum lækkar til
mik’tla muna, væru meiri. lík-
ur til þess að unnt væri að
selja aukið magn þeirra í frjáls
um gjaldeyri, og gæti það l.ækk
að verðlag á erlendum nauð-
synjavörum. Það er ekki bú-
mannslegt að selja t. d. fisk til
Italíu fyrir nokkuð hærra verð
en llægt er að fá annarsstaðar
en kaupa í þess stað t. d. sokka
og sápuspssni ferfalt dýrara en
hægt er að fá annarstaðar.
3. Ef s;í-- "-'r'urinh kemst
á rjcttan kjöl aftur, fær ríkið
mjög dúknar t.ekjur. — Það
verður al’dr’ei únt áð greiða all-
ar erlendar afurðir svo niður,
að þær lækki jafnmikið og kaup
gjaldið, é" ■Tlum ’uknum tekj-
Framh. á bls. 11