Morgunblaðið - 09.07.1949, Síða 11

Laugardagur 9. júlí 1949.
MORGVXELAÐIÐ
11
Brjef:
Þegar hittumst himnum a‘

HERRA RITSTJÓRI!
í blaði yðar 9/4 var athuga-
Semd um vísuna „þegar hitt-
Umst himnum á“ frá Hólmí'nði
Arinbjarnardóttur, Stóra-Ósi.
Hún segist hafa heyrt að visan
Vseri um sjera Friðrik Thorar-
ensen, eftir Guðmund bónda í
Enniskoti í Víðidal. Þá eru 1 löf—
undar að vísunni sagðir fjórir.
Finnur á Kjörseyri nefnir sjera
Þorkel stiptprófast á Hólum,
Sighvatur Borgfirðingur segir
að vísan sje um sjera Friðrik
Jónsson á Stað, en kveðin af
Sigmundi Brandssyni í Hlíð við
Þorskafjörð og almenn sögn
vestra að vísan sje etfir Samúel
Egilsson á Miðjanesi um sjera
Friðrik Jónsson. Tveir höfund-
ar í Norðurlandi sagðir kveða
vísuna um sjera Friðrik Thor-
arensen, og tveir í Reykhóla-
sveit kveða um sjera Friðrik
Jónsson, prest á Stað í Reykja-
nesi. Eitthvað er þarna málum
blandað. Jeg er á sama máli og
Hólmfríður Arinbjarnardóttir
að gott væri að þetta væri graf-
ið upp órengjanlega. Hólmfrið-
ur Arinbjarnardóttir segist hafa
heyrt að sjera Friðrik Thorar-
ensen hafi svarað með eftirfar-
andi vísu:
„Með englakvaki jeg mun þar
undirtaka glaður,
á nýjum akri eilífðar
endurvakinn maður.“
Jeg verð að kannast við að
þó jeg hafi heyrt vísuna. þá
get jeg ekki ættfært hana. —
Hugði að leita til mjer fróð-
ari rnanna. í Morgunblaðinu 5.
apríl, rakti jeg hina umdeildu
vísu til sonar Samúels Egils-
sonar, því amma mín í móður-
sett var sonardóttir Samúels
Egilssonar, lengra verður ekki
farið í þá átt. En mjer láðist að
athuga hvort ekki væru lifandi
barnabörn sjera Friðriks Jóns-
Sonar, er hefðu alist upp í Reyk
hólasveit, og væri hægt að ná
tali af, og hugði jeg að reyna
að athuga það. En meðan jeg
braut heilann um þetta, var frú
Sigríður Jónsdóttir, Eiríksgötu
29 svo vinsamleg að hringja til
mín. Segist hún hringja vegna
athugasemdar Hólmfríðar Ar-
inbjarnardóttur. Það sje rjett
hjá mjer að eigna Samúel Egils
syni vísuna, „Þegar hittumst
himnum á“, en röng heimild
hjá Hólmfríði að sjera Friðrik
Thoraensen hafi kveðið vísuna
„Með engla kvaki jeg mun þar“.
Vísan sje svarvísa sjera Frið-
riks Jónssonar. Samúel og sjera
Friðrik Jónsson hafi kveðið
þessar vísur í brúðkaupsveislu.
Hún segist hafa kunnað báðar
þessar vísur lengi, og lært þær
af móður sinni Ólínu Signði
Bjarnadóttur bónda á Hamar-
landi í Reykhólasveit (Eiriks-
sonar frá Rauðará hjer.)
Ólína kveðst hafa lært vís-
urnar af móður sinni Sigríði
Friðriksdóttur prests Jónsson-
iementsverksmulja á Ikrueii
dóttur, hún er skýr • og laiig-
minnug og við sæmilega heilsu
eftir aldri. Hún dvaldi til 25
ára aldurs í Reykhólasveit og
næstu sveit Geiradal. Þaðan
flytur hún að Mýrum í Dýra-
firði með Friðrik Bjarnasyni
bróður sínum og Sigríði Frið-
riksdóttur móður sinni. Jón
Gíslason frá Stóru-Reykjum í
Árnessýslu, hefur bent mjer á,
að hann hjeldi, að vísan „Með
englakvaki jeg mun þar“ væri
eftir Sigurð Breiðfjörð. Vísan
er ekki í Ljóðasmámunum 1,
Kaupmannahöfn 1836. En sjera
Iielgi Sigurðsson tekur vísuna
í Bragfræði sína 1891, á bls.
97 og segist hafa tekið hana úr
eiginhandriti Sig. Breiðfjörðs.
Sjera Helgi Sigurðsson hefur
fyrstu hendinguna „Með engla-
kvaki jeg skal þar“. í eigin-
handriti Sigurðar Breiðfjörð í
Landsbókasafninu ÍB 897.ðvo
er upphaf vísunnar eins, og
heitir kvæðið „Sumar 1824“,
20 erindi. Þar er ofangreind
vísa síðasta vísan. í Ljóðasmá-
munum 1, 1836 byrjar bókin
á flokki er heitir „Hugvekja“.
Þar heitir 10. flokkur „Sumar“
og eru 15 erindi, 5 felld úr frá
handriti ÍB 897.8vo þar á meðal
síðasta vísa í handritinu. Það
má telja víst að sjera Friðrik
Jónsson og Sig. Breiðfjörð hafa
verið kunnugir. Sjera Friðrik
kemur að Stað 1816 og dvelur
þar og á næsta bæ til æfiloka
1840. Sigurður Breiðfjörð var í
Flatey á árunum 1828—1830 og
Flatey var aðalkaupstaður frá
Reykjanesi. Svo það má telja
víst að sjera Friðrik Jónsson
hafi kunnað vísuna og kastað
henni fram á móti vísu Samúels
ÞANN 19. jan. s. 1. skipaði Bjarni
Ásgeirsson, atvinnumálaráðherra
þá verkfræðinga Harald Ásgeirs-
son, Jóhannes Bjarnason og Dr.
Jón E. Vestdal í nefnd til þess að
ljúka rannsóknum og undúbún-
ingi að byggingu sementsverk-
smiðju. Formaður nefndarinnar
var Dr. Jón E. Vestdal.
Nefndin hefur nú skilað
skýrslu um störf sín og álit.
Helstu atriði og niðurstöður
skýrslunnar fara hjer á eftir:
Athuganir á möguleikum á
byggingu og rekstri sementsverk-
smiðju hjer á landi voru fyrst
gjörðar hjer 1935—6 á vegum
Skipulagsnefndar atvinnumála,
samkvæmt þingsályktunartillögu
frá Bjarna Ásgeirssyni og Bergi
Jónssyni, er þá hafði verið sam-
þykkt á Alþingi. Siðan hefur at-
hugunum verið haldið áfram að
meira eða minna leyti þangað til
nefnd þessi var skipuð.
Hafði Tilraunaráð ríkisins mál-
ið til meðferðar um nokkurt
skeið.
Að tilhlutan Nýbyggingarráðs
og þáverandi atvinnumálaráð-
herra, ÁJta Jakobssonar, var Har-
Athuganir a.©Inúsi,r
kveðið, að nefndin skyldi endur- miij. árlega við það að kalk-
skoða allar þær rannsóknir og á- sandur hefur fundist í Faxaflóa.
ætlanir, sem fram til þessa höfðu j Niðurstöður af áætlun nefnd-
verið gjörðar, og þá einnig braut- arinnar eru að öðru leyti sem
reyna hvort ekki fyndust nothæf hjer segir:
hráefni nær aðalmarkaðssvæðun ‘ Verksmiðja á Akranesi. Stofn-
um en þá var vitað um. ( kostnaður kr. 26.0 millj. Fram-
_ 1 leiðslukostnaður pr. tonn sem-
Hof nefndin þa skipulagða leit
að skeljasandi um allar fjörur j
Faxaflóa og einnig úti í flóanum
á því dýpi, er dæla má upp sandi.
Árangurinn af leit þessari varð sá
að nefndin fann víða í fjörum
Faxaflóa, einkui» á Snæfellsnesi
og Mýrum allmikið magn af
skeljasandi, sem var allt að því
nægilega kalkríkur, og töluvert
magn af honum nægilega kalk-
ríkur til sementsvinnslu. En mest
magn af skeljasandi og best að
gæðum fann nefndin samt úti á
Faxaflóa á 25—35 metra dýpi á
svonefndu Sviði, um 12 km. frá
Akrangsi. Á því svæði kannaði
nefndin um 30 ferkm. svæði, sem
er hreinn skeljasandur (90—
100% kalk). Á þessu dýpi er hægt
aldur Ásgeirsson verkfræðingur að dæla sandinum upp í skip
ráðinn til Atvinnudeildar Háskól og pramma. Þessi sandur liggur
ans árið 1946 til þess aðaðlega
að halda áfram rannsóknum og
undirbúningi að innlendri sem-
entsverksmiðju. Vann Haraldur
ásamt Tómasi Tryggvasyni jarð-
fræðingi að þessum rannsóknum
það ár og skilaði áliti til ríkis-
stjórnarinnar ásamt tillögum um
byggingu 75000 tonna sements-
verksmiðju á Vestfjörðum, sem
lann áætiaði að kosta myndi kr.
15. milj.
Á grundvelli þessa álits og til-
lagna ljet núverandi atvinnumála
ráðherra, Bjarni Ásgeirsson,
semja frumvarp til laga um sem-
entsverksmiðju og lagði það fyr-
ir Aiþingi 1947—8 og varð það
þá að lögum.
Til frekara öryggis um undir’-
búning málsins áður en hafist
væri handa um byggingu verk-
smiðjunnar, fjekk atvinnumála-
ráðherra sumarið 1948 enskan
sementsverksmiðjufræðing Mr.
svo vel við að vart verður á
betra kosið og eru nú allar að-
stæður til sementsvinnslu hjer á
landi gjörbreyttar til hins betra.
Nægilegt hráefni til sements-
vinnslu er nú fundið alveg við
aðal markaðssvæðin, sem eru
Suðurland og suð-vesturland.
ents: 115.64.
Verksmiðja á Geldinganesi. —
Stofnkostnaður kr. 31.5 rniJlj.
Framleiðslukostn. pr. tonn sern-
ents: 126.44.
Verksmiðja á OnundarfirSi
Stofnkostnaður kr. 34.35 millj.
Framleiðslukostn. pr. tonn sem-
ents: 135.64.
Af þessu verði er erlendur
kostnaður (aðallega oJía, k;siII,
gips og umbúðir) ekki nema urn
kr. 45 á Akranesi og Geldinga-
nesi, er 60 kr. á Önundarfirði á
hvert tonn sements. Er þá mið-
að við að vextir af stofnfje og
afskriftir sjeu ekki reiknaðir til
erlends gjaldeyris. Á Akranesi
og Geldinganesi yrði því erlendi
kostnaðurinn pr. tonn ekki nema
um 23% af þeim erlenda gjald-
eyri, sem nú er varið til kaupa
á hverju tonni af innfluttu sem-
enti. Núverandi verð úr vöru-
geymslu á innfluttu sementi í
Reykjavík er um kr. 287.00 pr.
tonn.
Egilssonar. En áheyrendur ekki!E' Elmbuist að nafni til þess að
1 yfirfara og endurskoða umrædd-
ar áætlanir og veita ýmsar fag-
legar upplýsingar um málið. Við
kunnað vísuna, og talið því að
sjera Friðrik hafi ort hana, því
hann var góður hagyrðingur,
enda eru mörg dæmi þess, að
mönnum eru eignaðar vísur, er
þeir hafa farið með og áheyr-
endur ekki kunnað. Jeg verð
því að álita að sögn frú Ólínu
Sigríðar Bjarnadóttur sje rjett,
en aðeins þetta, að sjera Friðrik
Jónsson hefur mælt fram vís-
una „Með englakvaki jeg skal
þar“ en ekki ort og vísan „Þeg-
ar hittumst himnum á“ sje eft-
þá endurskoðun kom í Ijós, að
nauðsynlegt var að athuga nánar
ýms veigamikil atriði varðandi
undirbúning áður en ráðist yrði
í framkvæmdir. Til þess að ljúka
þessum rannsóknum og undir-
búningi skipaði því atvinnumála-
ráðherra verkfræðinefnd þá, sem
áður getur.
Aðalhráefni til sementsfram-
eiðslu er kalk eða kalkrík efni,
Hjer á landi er skeljasandur eina
tiltækilega efnið. Þegar hann er
ir Samúel Egilsson bónda á nægilega hreinn (skelríkur) er
Miðjanesi. Ihann mjög hentugt hráefni.
Þakka ritstjóranum fyrir lip- Allan þann tima, sem athug-
urð og vinsemd að taka hinar anir þessar höfðu staðið yfir
mörgu athugasemdir í blað sitt. ,hafði verið ^ört ráð fyrir að
Með virðingu
Magnús Þorláksson
Fyrsfa garðveisla
Brefakonungs
nota skeljasand frá Vestfjörðum,
sem hagnýttur yrði annað hvort
á Patreksfirði eða Öundurarfirði,
þar sem sandurinn er, eða þá að
flytja átti sandinn til Reykjavík-
ur og hagnýta hann þar. Hafði
ein áætiun verið gjörð 1936 um
byggingu verksmiðju við Reykja-
vík og seinna nokkrar áætlanir
um byggingu verksmiðju á Ön-
undarfirði og ein á Patreksfirði.
Breta- Þótti Önundarfjörður fram til
LONDON, 7. júlí:
könungur hjelt fyrstu garð- þessa vera álitlegasti staðurinn
veislu sína í dag í garðinum við fyrir verksmiðjuna. Ýmsir ókost-
Buckingham höllina. Rjett þeg- ir voru á Því’ að hafa verk"
ar veislan var að hefjast komu smiðjuna á Vestfjörðum. einkum
, , . • t , , r. þeir, ao þar vantaoi mnlenda raf-
.nokknr regndropar ur loiti, , * . * ..
I ^ ö ’ orku og aostæour til vatnsvirkj-
ar a Stað a Reykjanesi. Ohna svo að konurnar i boðmu urðu unar mjög erfiðar og einnig að
að spenna upp regnhlifai sínar. Vestfirðir liggja allfjarri aðal
Að öðru leyti fór boðið hið markaðssvæðunum. í samráði við
besta fram. — Reuter. atvinnumálaráðherra var það á-
Sigríður lifir enn, 85 ára bú-
sett hjer í bænum. Jeg hef tal-
að við frú Ólínu Sigríði Bjarna
Nefndin endurskoðaði allar á- i
ætlanir, sem áður höfðu verið j
gjörðar um byggingárkostnað
sementsverksmiðjunnar og fram-
leiðslukostnað sements. Hún afl-
aði sjer nýrra upplýsinga um
vjelaverð og byggingarkostnað.
Eftir þessar athuganir sínar gerði
nefndin stofn- og reksturskostn-
aðaráætlanir fyrir verksmiðju
staðsetta á þeim tveim stöðum
við sunnanverðan Faxaflóa, sem
best liggja við hagnýtingu skelja
sandsins af Sviðinu, en það eru
Akranes og Reykjavik. Einnig
endurskoðaði hún þá áætlun,
sem fyrir lá um byggingu sem-
entsverksmiðju á Önundarfirði
og gerði samanburð á verksmiðju
staðsettri þar og á verksmiðju
staðsettri á Akranesi.
Við Reykjavík tók nefndin
Geldinganes, sem hugsanlegán
stað fyrir verksmiðjuna, því sá
staður hafði verið valinn 1936,
þegar gerð var áætlun um bvgg-
ingu sementsverksmiðju í Reykja
vík. Áætlanir þessar sýna, að
stofnkostnaður verksmiðju á On-
undarfirði hefði orðið um 8,35
millj. kr. hærri en á Akranesi,
og framleiðslukostnaður hefði
þar orðið um 20 krónum hærri
pr. tonn. Auk þess hefði þar orð-
ið að nota um kr. 15.00 meira af
erlendum gjaldeyri pr. tonn af
sementi, því að á Önundarfirði
hefði orðið að framleiða alla raf-
oroku með innfluttri ■ dieselolíu,
en á Akranesi er fyrir hendi
nægileg raforka frá vatnsorku-
veri.
Þá er að geta atriðis, er miklu
mál’i skiptir.
Áætlað er að 75% sementsnotk
unarinnar sje Suður- og Suðvest-
urland og væri það þá 55 þús.
tonn, sem flytja yrði á skipi frá
verksmiðju á Önundarfirði til
hafna við Faxaflóa. Mun ekki of
hátt áætlað að kostnaður við út
skipun, flutning suður, uppskip
un, hafnargjald, flutn. í geymslu-
hús og stöflun í geymsluhúsi yrði
um kr. 80.00 pr. tonn af sem-
enti. Þessi kostnaður sparast við
það að hafa verksmiðjuna suð-
vestanlands. Er áætlað að á þess-
um eina lið sparist um kr. 4,4
SigurSur G. Gui-
mundsson 75 íra
75 ÁRA er í dag, 9. júlí, Sigurður
G. Guðmundsson frá U'naðsdal,
nú til heimilis að Grundargötu
19, Siglufirði. Foreldrar hans
voru: Guðmundur Þorleifsson óð-
alsbóndi og Þóra Jónsdóttir, cr
þar bjuggu um langt skeið. —•
Hann giftist 1907 Elísabet .lóns-
dóttur Arnórssor.ar frá Höfða-
strönd í Grunnavíkurhreppi,
hinni ágætustu konu. Voríð eftir
fluttist hann til Hnífsdal og
dvaldi þar samfleitt í 40 ár.
Konu sína missti hann eftir 23ja
ára sambúð og eignuðust þau
ellefu börn, og lifa 8 þeirra.
Eftir lát konu sinnar bjó hann
með börnum sínum í Hnífsd.ú
þangað til að hann flutti til Siglu
fjarðar síðastliðið haust, til barna
sinna, sem öll eru þar búsett,
nema ein dóttir, sem gift er Jijer
í Reykjavík.
Þangað til hann giftist, var
hann hjá foreldrum sínum og
vann þeim með alúð og dáo Og
í öllu starfi sínu hefur hann ver-
ið skyldurækinn og trúr og hinn
nýtasti þjóðfjelagsþegn, og dugu
aðarmaður. Heimilisfaðir og eig-
inmaður með afbrigðum og góður
og tryggur vinur vina sinna og
vandamanna og allra þeina ce
eitthvað kynntust honum. Veit
jeg að óhætt er að segjn,
hann vildi öllum vel í hvívetna.
Jeg veit því að þeir verða
margir er senda Sigga í Dal, svo
hefur hann jafnan verið nefndur,
hlýjar kveðjur og árnaðarcskir
nú á þessum tímamótum i lífi
hans. — Vonandi er að Elli kerl-
ing hopi enn um margra ár'a
skeið fyrir hreysti hans og' vilja-
þreki.
Við sem þekkjum Sigurð í Ðal,
vitum að hans mesta áhugrmál
er, að vinna meðan dagur et, ;iafn
vel þó líði að haustkvöldi scfinn-
ar, og er það trúa mín að c'Jjkir
menn, sem hann, eigi skilið Tti3
hamingjudisirnar veiti þeim ró •
legt æfikvöld eftir langan vinnu
dag og dáðríkt og vel unntð
æíistarf.