Morgunblaðið - 04.12.1949, Qupperneq 8

s
no Rt b * B L A ÐIÐ
Sunnudagur 4. des. 1949.

far:
CJíg.. H.i. Arvakurt Reykjavík,
F'ramkv.stj.: Sigíús Jónsson
ditstjóri Valtýr Stefánsson (ábyrgðana.)
Frjettaritstjóri: tvar Guðmundsson
Auglýsingar- Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla-
A.usturstræti 8. — Sími 1600.
AsKnftar«»ld kr. 12.00 á mánuði, innanland*.
kr. 15.00 utanlands.
I lausasólu §0 sura eintaklð. 7» mr« með LesDatt
Stjórnlög lýðveldisins
Á ÚTVARPSKVÖLDVÖKU Stúdentafjelags Reykjavíkur
1. desember s. 1. flutti Bjarni Benediktsson utanríkisráð-
herra mjög athglisvert erindi um stjórnarskrármálið. 1
erindi sínu ræddi ráðherrann almennt um stjórnarskrá okk-
ar íslendinga, þjóðfundinn 1851, hina fyrstu stjórnarskrá frá
1874 og hinar ýmsu tillögur, sem settar hafa verið fram um
breytingar á núgildandi stjórnarskrá lýðveldisins.
Ráðherran kvaðst fyrst og fremst álíta það hlutverk sitt
í þessu erindi að vekja menn til umhugsunar um þann
vanda, sem okkur væri á höndum er stjórnlög okkar væru
endurskoðuð en síður að gera ákveðnar tillögur um breyt-
ingar.
Á einum stað í ræðu sinni komst Bjarni Benediktsson
’þannig að orði:
„Formið eitt tryggir hvorki frelsi nje góða stjórn. Sund-
urlynd þjóð öðlast ekki allt í einu samheldni við það eitt
að setja sjer góða stjórnarskrá, jafnvel þótt þau undur
yrðu, að samlyndi skapaðist og entist til slíks þrekvirk-
is. Stjórnarhættir þjóðar, góðir eða illir, eru háðir mörgu
öðru en stjórnskipunarlögum hennar“.
Þetta er vel mælt og rjettilega. Engin þjóð tryggir sjer
heilbrigt og rjettlátt stjórnarfar með því einu að setja sjer
>nturleg stjórnlög. Þau eru að vísu þýðingarmikið atriði
fyrir þjóðfjelag hennar og geta haft margvísleg áhrif til
íköpunar jafnvægis og öryggis. Það, sem mestu máli skipt-
ir er að þjóðin hafi til brunns að bera þroska og þegnskap
til þess að byggja upp rjettlátt og þróttmikið þjóðfjelag.
En hvað sem líður þýðingu formsins, rammans um rjett-
indi og skyldur einstaklings og heildar í stjórnlögum, þá
er það þó víst að þess er brýn þörf að stjórnarskrá hins
íslenska lýðveldis verði endurskoðuð.
Æskilegt er að þeirri endurskoðun ljúki fyrr en síðar.
Þess ber þó að minnast, sem Bjarni Benediktsson einnig
henti á, að það skiptir ekki meginmáli, hvort það er gert
árinu fyrr eða síðar. Aðalatriðið er að ekki verði kastað
liöndunum til þeirrar endurskoðunar.
Við verðum að gæta þess að nútímastjórnskipun okkar
er ung, enda þótt hún sje byggð á stjórnlögum þjóða, sem
miklu meiri reynslu hafa. Þingræðisskipulag okkar er að-
eins nokkurra áratuga gamalt. Æfing okkar í framkvæmd
frjálslegra stjórnarhátta er lítil.
Raunverulega eru það fyrst og fremst tvö aðalatriði, sem
til sthugunar koma við endurskoðun lýðveldisstjórnarskrár-
innar. í fyrsta lagi ný ákvæði, sem tryggi greiðari leiðir til
mvndunar ríkisstjórna.
í öðru lagi ákvæði, sem tryggi sem rjettlátasta skipun
lcggjafarsamkomunnar og jafnvægi í áhrifahlutföllum milli
þjettbýlis og strjálbýlis.
Um þessi atriði ríkir verulegur ágreiningur.
Varðandi hið fyrrnefnda hafa ýmsir aðhyllst mjög auk-
ið vald þjóðhöfðingjans að hætti Bandaríkjamanna. Má
færa fram ýms rök til stuðnings því fyrirkomulagi. Lík-
legt er þó að það hentaði ekki íslendingum, sem illa kunna
mjklum völdum í hendi eins og sama manns.
Trúlegra er að sú skipan hentaði okkur betur að halda
þjóðhöfðingjanum utan við dægurþrasið en tengja löggjaf-
arsamkomu og ríkisstjórn sem traustustum tengslum að
hætti Breta. En jafnhliða yrði að setja ákvæði, sem kæmu í
veg fyrir langvarandi stjórnarkreppu og stjórnleysi.
Um kosningafyrirkomulagið verður að öllum líkindum
criiðast að ná samkomulagi. En yfirleitt eru menn þó sam-
mála um að nauðsyn beri til að breyta því. Ekki er líklegt
að sú skoðun hafi mikið fylgi að gera allt landið að einu
.hjördæmi með hlutfallskosningu. Nær sanni er hitt að
skipta því í nokkur stór kjördæmi með hlutfallskosningu.
Kemur þá fyllilega til athugunar að afnema uppbótarþing-
sæti og fækka þingmönnum nokkuð. En öll þessi atriði eru
á athugunar- og umræðu stigi. Hin rólega og fróðlega ræða
i.tanríkisráðherra hefur lagt grundvöll að öfgalausum og
rólegum umræðum um þessi mál.
,L\ \JiLuerji ákrifa
ÚR DAGLEGA LÍFINU
1 Barnaskemtanir.
ÞRÍR menn hjer í bænum hafa
, tekið sig saman um að stofna
fjelag í þeim tilgangi að gang-
ast fyrir skemtunum fyrir
yngstu borgarana.
| Lengi hefur verið yfir því
kvartað, að það vantaði hollar
og góðar skemtanir fyrir börn-
in. Verður nú fylgst vel með
hvernig þessu nýja fjelagi tekst
að koma upp góðum skemtun-
um fyrir börnin. Hepnist þessi
tilraun, þá er vel farið.
•
Efast um lagaheimildir
Hjer fer á eftir siðari hluti
af brjefi Snæbjarnar Jóns-
sona?, þar sem hann gagn-
rýnir póstþjónustuna:
„EKKI er jeg lögfróður maður,
en mjög a jeg erfitt með að trúa
að sumar ráðstafanir pósthúss-
ins eigi sjer nokkra stoð í lög-
um. Víst er um það, að sje svo,
þá fara íslensk lög í gagnstæða
átt við lög þeirra þjóða, sem
við yfirleitt höfum viðskifti við.
Jeg skal nefna dæmi. Um tutt-
ugu ára skeið rak jeg bóka-
verslun (fólk mundi daglega
spara bæði mjer og sjer ómak,
ef það vildi minnast þess, að
jeg er ekki lengur bóksali) og
verslaði með erlendar bækur.
Þá leið að jafnaði varla sá dag-
ur að jeg væri ekki beðinn að
útvega erlenda bók. Það var
föst regla mín að reyna að láta
þær útveganir ganga svo greið-
lega sem unt var. Tók jeg því
upp þann sið, er erlendir bók-
salar hafa, að senda pöntunina
áfram samdægurs. Og jeg gerði
þetta með sama hætti og þeir,
— ljet prenta sjerstakt lítið
eyðublað og útfylti það með
titli bókarinnar ásamt nafni
höfundar og forleggjara. Þetta
sendi jeg svo í opnu umslagi og
frímerkti það eftir prenttaxtan-
um. Lengi gekk þetta vel, en
svo er mjer alt í einu tjáð, að
frímerkja verði pantanirnar
sem almenn brjef. Ef fyrir þessu
voru (eða eru) lög, þá voru það
skrælingjalög, gagnstæð lögum
siðaðra þjóða. — Jeg skrifaði
aldrei annað á seðlana en það
er að ofan greinir, en aftur á
móti fjekk jeg stundum erlend-
ar pantanir með nokkrum at-
hugasemdum. Frá Þýskalandi
voru þær athugasemdir stund-
um svo margorðar að mjer þótti
furða að leyfast skyldu.“
Dæmið um jólakortin.
„ANNAÐ dæmi svipaðs eðlis.
Fyrir jólin 1947 sendi jeg ung-
an mann með talsvert mörg
jólakort niður á pósthús. Þau
voru prentuð, með íslenskum
texta (jeg hygg að einhverjar
verslanir hjer selji enn þessi
sömu kort) og ekkert á þau rit-
að annað en undirskriftin, og
þau voru í opnum umslögum.
Jeg bað hann frímerkja þau eft-
ir prentmálstaxta. En póstþjón-
ar tjáðu honum að hann yrði að
frímerkja þau sem lokuð brjef.
Hann sá sjer ekki annað fært
en að hlýða þessu, og ætla jeg
að mismunur á burðargjaldi
væri milli 20 og 30 kr. Ekki
þykir mjer sennilegt að póst-
húsið hafi haft lagaheimild til
þessarar kröfu, en sje sú heim-
ild í rauninni til, þá vita það
þúsundir manna í þessum bæ,
að hún er gagnstæð lögum ann-
ara þjóða, og að einnig þar er
því um siðleysislög að ræða.
Má vera að ýmsum kynni að
koma vel nú fyrir jólin að fá
að vita hið rjetta í þessu. Póst-
stjórnin mun sjálfsagt með á-
nægju upplýsa málið fyrir al-
menningi.“
•
Innanbæjarbrjefin.
„ÞAÐ ER ALKUNNA, að brjef
iMifiiMiiiMiiiiiiiMMMMMiiiiifvnMi*nifMMrtrmii»ttiiivTf*tii
sem látin eru i póst til innan-
bæjarflutnings, geta verið svo
lengi á leiðinni, að nálega er
ekkert tímatakmark unt að
setja. Menn senda því gagngert
með þau innanbæjarbrjef. sem
áríðandi er að ekki sjeu lengi
á leiðinni. Þannig minnist jeg
að þeirri reglu var fylgt þau sjö
ár, sem jeg var hjá firmanu
Helgi Magnússon & Co., og
kæmi fyrir að út af væri brugð-
ið, þá vildi það reynast svo, að
brjefið hefði eins vel mátt vera
óskrifað; það komst þá ekki til
viðtakanda fyr en um seinan.
Ekki getur þetta kallast gott,
eða þó a. m. k. ekki nein fyrií-
mynd, og alveg er það ómögu-
legt að afsaka það algerlega
með aðbúnaði póstþjónanna,
sem ekki verður of oft sagt að
er þjóðarhneisa. Og við allar
þessar aðfinslur er rjett að
jhnýta því, að framkoma þeirra
'gagnvart almenningi, er einkar
lipur og kurteis. Þó væri ekki
nema mannlegt að skap þeirra
ýfðist, eins og að þeim er búið.“
•
Útidyrnar.
„PJETUR var Galíleumaður,
|hvað sem hann sagði. Málfæri
hans sannaði það. Mennirnir
jauglýsa sig oft í smáu, og fleiri
eru þeir en jeg, sem þóst hafa
Jsjeð menningarstig yfirmanna
pósthússins í einni lítilli en dag-
,legri auglýsingu. Útidyr húss-
ins eru víðar, enda þurfti að
gera þær svo, slíkur sægur sem
um þær átti að ganga. En það
ber nálega ekki við að þær sjeu
opnaðar nema til hálfs, svo að
inn og út um rifuna verða menn
að troðast, og í henni eiga þeir
að mætast.
Þar var líka nýlega búið að
ganga niður úr steintröppunni,
en ekki sást að á hinn helm-
inginn hefði verið stigið.“
Sn. J.
inmiMMinm
MEÐAL ANNARA ORÐA . . . .
iiiniiiiiHiiiiiiinHiiiiinnMimiiiMiimmiumuMiii
Franski ríkisariinn er úflagi í Portúgal.
Eftir William Latham,
frjettaritara Reuters.
PARÍS. — Opinberir fulltrúar
hins fertuga útlaga, greifans af
París, sem er tilkallsmaður
frönsku krúnunnar, fullyrða, að
endurreisn konúngdæmisins
mundi veita frönsku landstjórn-
inni meiri kjölfestu.
Þeir segja sem svo, að hverf-
ulleiki sá, er nú ríkir og kem-
ur glöggt fram í sífelldum
stjórnkreppum, mundi hverfa
úr sögunni, er greifinn kæmi til
ríkis.
• •
BROSTINN HLEKKUR
EITT skjala þeirra, sem gefið
er út á hálfsmánaðar fresti til
18.000 þingmanna, kirkjuhöfð-
ingja og annarra leiðtoga í and-
legum málum í Frakklandi,
mælir á þessa leið: „Þar sem
stjórnin slær ekki til hljóms í
brjóstum og sálum þegnanna,
þar sem þjóðin trúir því ekki
framar á hana eins og forfeður
okkar trúðu á konungdæmið,
og’ afar okkar trúðu á lýðveldið,
þá er hlekkur trúnaðarins brost
inn milli stjórnanda og þegns.“
• •
KONUNGDÆMIÐ
MIKIL BÓT
DELONGRAYE-MONTIER og
Longone, sem stjórna málum
greifans frá laufvanginum í
grennd við franska þjóðþingið,
lýsa eftirfarandi yfir: „Breska
jfyrirkomulagið er glöggt dæmi
Jþess, hvernig konungdómur og
lýðræði vinna saman. Frakk-
land þarfnast byltingar í fyllstu
| merkingu þess orðs, til að leysa
,úr hinum knýjandi vandamál-
jum. Við gerum ekki ráð fyrir,
að endurreisn konungdómsins
mundi sljetta úr öllum misfell-
um, en hún mundi skapa það
andrúmsloft, sem þarf til að
setja á stofn stjórnarháttu, er
rísi á föstum grunni.“
• •
ELLEFU BARNA
FAÐIR.
GREIFANUM af París er með
lögum bannað að koma til
Frakklands. Hann býr í Cintra
í Portúgal með konu sinm og 9
börnum þeirra af 11. Fulltrúar
hans fengu fyrir skömmu síð-
an sjerstakt leyfi handa elsta
syni hans, Hinrik, til að koma
til Frakklands og mega vera i
skóla í Bordeaux.
Vegna þess, að ríkiserfðalög-
in mæla svo fyrir, að ríkiserfð-
ir skuli ekki ganga í kvenlegg,
þá er ísabSllu, élstu dóttur greif
ans, heimilað að dveljast i land-
inu. Hún er nú 17 ára og er í
skóla í Signu-hjeraði.
• •
ANNAR
TILKALLSMAÐUR
KRÚNUNNAR.
MEÐAN þessu fer fi'am, reynir
faðir hennar að fá leyfi til að
hverfa til Frakklands til þess
að geta sjálfur'unnið að því að
honum verði fengið ríkið í hend
ur. Fulltrúar sans benda á, að
frændi hans Louis Napoleon, sje
oft í Frakklandi, enda þótt hann
^kalli einnig til ríkis, en sjálf-
um sjeu honum allar bjargir
bannaðar. Þeir segja, að þesSu
sje ef til vill svo farið, því að
Louis Napoleon prins hafi alltaf
sýnt meiri áhuga á íþróttum en
stjórnmálum, en fyrir styrjöld-
ina iðkaði hann kappakstur á
bifhjólum.
Almennt er litið svo á, að
Napoleon fengi ekki mikið fylgi,
þó hann gerði alvöru úr kröf-
um sínum, nema þá í Korsíku,
í hinum stóru hverfum Korsíku
búa í París og Marsailles.
• •
LÍKIR UM MARGT.
ÞESSUM tveimur fjarskyldu
frændum er margt sameigin-
legt. Báðir eru þeir niðjar Hin-
riks IV. Þeir voru útlagar; 1
Briissel fyrir heimsstyrjöldina
fyrri og báðir börðust í frönsku
útlendingaherdeildinni. Greif-
inn var óbreyttur hermaður, en
Louis Napoleon liðsforingi.
í þessari herþjónustu kom
greifinn í fyrstu löngu heim-
sókn sína til Frakklands. Mest-
an þann tíma svaf hann í hlöð-
um eins og aðrir hermenn. —
Einu sinni hafði hann þó komið
, Framhala á bls. 12.