Morgunblaðið - 31.12.1949, Blaðsíða 9

Laugardagur 31. des. 1949.
MORGl' NBLAÐIÐ
O/a/nr
UNDANFARIN 15 ár hef ieg
skrifað áramótahugleiðingar
hjer í blaðið. Að þessu sinni
hef jeg ekki haft tíma til að
viða að mjer efni í slíka grein.
Hugur minn hefur dvalið við
annað. Tel jeg víst, að mjer
verði virt til vorkunnar þótt
áramótaskýrslan sje með
stysta móti.
★
Heildarmynd íslenskra
stjórnmála á árinu 1949 er sú,
að í innanríkismálum hefur
haldið áfram að síga á ógæfu-
hlið. í utanríkismálum hefur
aftur á móti stefnt í rjetta
átt. Við höfum eflt eldri mark
sði fyrir framleiðsluvörur
þjóðarinnar og aflað nýrra
með markvissri, óslitinni
sókn. Jafnframt höfum við
haldið áfram að marka skýrt
og ákveðið utanríkisstefnu
þjóðarinnar. Skipar ísland nú
virðulegan sess með lýðræðis
þjóðunum, þeim þjóðum, sem
við erum skyldastir að mennt
un, menníngu og öllu andlegu
atgervi.
Langmerkasti atburður árs-
ins er þátttaka íslands í varn-
arbandalagi Norður-Atlants-
hafsríkjanna. — Yfir þeirri
merku ákvörðun Alþingis hvíl
ír að vísu skuggi árásarinuar
á alþingishúsið. Um það dug-
ir.þó ekki að fást. Ákvörðun
Alþingis mun hafa varanlegt
gildi og er þeim til sóma, sem
að henni stóðu, — einnig
þeim, er vörðu friðhelgi Al-
þingis. Árásin á Alþingi hvíl-
ir að vísu sem óafmáanlegur
blettur á þeim, sem að henni
stóðu, en hún er þó væntan-
lega stundarfjTirbrigði, því
aldrei munu íslendingar til
lengdar líða slíkt ofbeldi.
Að öðru leyti vil jeg, hvað
stjórnmálin og fortíðina á-
hrærir, vísa til kosningabar-
áttunnar í október síðastliðn-
um.. Vek jeg einkum athygli
á útvarpsræðum umboðs-
manpa flokksins, sem allar
voru prentaðar í blöðum
flokksins. Lýsa þær starfi
Sjálfstæðisflokksins og stefnu
og gagnrýna jafnframt að-
gerðir andstæðinganna.
★
Kosningaúrslitin eru öllum
í fersku minni. — Eiginlega
stóðu allir flokkar í stað.
Framsókn endurheimti þó
rúmlega fjórðung af því, sem
hún tapaði við kosningarnar
1946. Það var nú allt og sumt.
Af blaðaskrifum skyldu menn
halda, að hjer væri um stór-
sigur að ræða. En það er þá
víst sá minnsti „stór“-sigur,
sem sögur fara af. Hitt er svo
annað mál, að Framsókn vann
af okkur tvö kjördæmi með
slls 16 atkvæða meirihluta og
fjekk miklu fleiri þingmenn
en kjörfylgi stendur til. Ættu
t. d. Sjálfstæðismenn að vera
27 eða 28 á þingi í stað 19,
ef rjettlæti ríkti, miðað við
17 þingmenn Framsóknar. —
Sýnir þetta aðeins að breyta
þarf kjördæmaskipuninni.
Thors:
sem alþingismenn leynt og
Ijóst telja að fylgja verði í
málinu. Samt sem áður ótt-
ast jeg, að tillögurnar verði
felldar eða skaðskemmdar,
nema að takast megi að skapa
annað og betra andrúmsloft hæstu verði fyrir útflutn-
en ríkt hefur í sölum Alþing-1 ingsvörur landsmanna. Samt
hækkað um 28 stig.
Á þessum þrem árum heíur
verið sýndur frábær dugn-
aður við að afla sem víðtæk-
astra markaða og ná >em
is að undanförnu. Til þess'
benda þær óbilgjörnu kröfur,
sem aliir þrír andstöðuflokk-
ar Sjálfstæðisflokksins hafa
gert á hendur stjórninni, að
hún hefði á reiðum höndum
tillögur, bæði til bráðabirgða-
og frambúðarlausnar á vanda
sem áður hefur orðið aS'
greiða milljónatugi úr ríkis-
sjóði árlega til þess að bæta
upp" verðlagið.
Hinn 6. þ. m., daginn sem
Framsókn skilaði af sjer, virt-
ust þó flestir útvegsmenn á
barmi gjaldþrots, og 9 dögum
málum verðbólgunnar strax (síðar tilkynntu þeir Alþirtgi,
að á árinu 1950 þyrftu þeir að
fá um 58 milljónir króna til
og hún tók við völdum.
★
Ólafur Thors forsætisráðherra.
Þjóðin daufheyrðist við
þeim tilmælum að veita Sjálf
stæðisflokknum meirihluta-
vald á Alþingi. Þess í stað er
flokkaskipanin þannig, að
skársta úrræðið er samstarf
fyrrverandi stjórnarflokka. —
Að því vann Sjálfstæðisflokk-
urinn meðan á stjórnarmynd-
un stóð, og að því vinnur
hann enn. Er alveg ástæðu-
laust að látast misskilja þá
viðleitni,- Hún samræmist
prýðilega þeirri ósk Sjálfstæð
isflokksins að fá meirihluta-
vald á Alþingi. Það fjekkst
ekki. Flokkurinn getur ekki
af þeim sökum neitað þátt-
töku í lausn vandamálanna.
Nú sem fyrr verður svo að
velja hið skársta af því, sem
í boði kann að vera, enda þótt
hvergi sje það ákjósanlegt.
Eftir að sýnt var, að ekki
tókst að mynda meirihluta-
stjórn, taldi flokkurinn sjer
skylt að verða við ósk for-
seta íslands um myndun
minnihlutastjórnar. En það
verða menn að gera sjer ljóst,
að minnihluta flokksstjorn
Sjálfstæðisflokksins á lítið
skylt við völd flokksins, hefði
hann fengið meirihluta á Al-
þingi. Flokkurinn hefði þá átt
fjögurra ára valdaferil fram-
undan. Hann gat þá gefið sier
tíma til að ganga vel og vand -
lega frá þeim tillögum, er
hann gerði í höfuðefnum
grein fyrir við kosningarnar
Þess er líka þörf. Slík úrræði
ætluð til bóta á vandræðum
er farið hafa vaxandi með
hverju ári síðasta áratuginn,
þarf vandlega að hugsa í ein
stökum atriðum, smáum og
stórum, þótt menn hafi gert
sjer grein fyrir höfuðstefn-
unni. Auk þess væri mjög
æskilegt að eiga þess kost, að
skýra málin nánar fyrir þjóð-
inni áður en þingið fjallaði
endanlega um þau.
Með. meirihlutavaldi á Al-
þingi hefði flokknum verið
auðvelt að leysa vanda út-
vegsins til bráðabirgða og
láta síðan þá lagasetningu
falla inn í heildarlöggjöf um
þessi og fleiri efni. Enn er
þetta að vísu mögulegt, en þó
allt torveldara og við marga
örðugleika að etja, sem ekki
hefðu komið til, ef flokkurinn
hefði fengið meirihlutaað-
stöðu.
Hvað sem þessu líður
stjórnin og sjerfræðingar
hennar vinna af alefli að því,
Jeg ætla að víkja dálítið
nánar að þessari hlið málsins.
Verðbólgan er vandi, sem all- a
ar stjórnir hafa glímt við síð-
ustu 10 árin. Stjórnirnar hafa
fallið, en verðbólgan eflst
með hverju árinu. Mjer hefur
verið legið á hálsi fyrir lausa-
tök í þessari viðureign. Fiest
af því, sem á mig er borið í
þessum efnum, eru vísvitandi
rangfærslur svo sem lyga-
sagan um „pennastrikið“. og
útúrsnúningar, sem jeg hef
marghrakið og nenni ekki að
endurtaka hjer. En það raskar
ekki því, að jeg hef við lítið
ráðið fremur en aðrir.
En sleppum mínum van-
mætti. Tökum þess í stað,
hvað skeð hefur t. d. síðustu
þrjú árin. Fyrir þremur árum
skeði nefnilega merkur við-
burður í stjórnmálalífi íslend
inga, — eða það hjeldu menn
þá.
Peningaflóð stríðsáranna
hafði raskað öllu jafnvægi í
atvinnulífi þjóðarinnar. Stöð-
ugt vaxandi verðbólga, hækk-
andi útgjöld ríkissjóðs og
þverrandi hagur útvegsins
var að verða öllum almenn
viðbótar þeim 37 milljónnm,
er þeir fengu úr ríkissjóði ár-
ið 1949, ef horfur ættu að vera
sæmilegri afkomu útvegs-
ins.
Á þessum þrem árum er
búið að hækka árlega skafta
um 100 millj. kr. Samt sem
áður er greiðsluhalli rikis-
sjóðs á þessum sama tíma 175
milljónir króna, sem auðvúað
kemur fram í skuldasöínun
rikissjóðs. Og fáum dögum
eftir að Framsókn Iætur af
völdum sannast það, að ann-
aðhvort verður enn að leggja
100 milljónir króna í nýjum
sköttum á þjóðina, eða gera
einhverjar þær grundvallar-
breytingar á allri skipan fjár-
mála- og atvinnulífs, sem eng-
inn stjórnmálaflokkur hefur
þorað að leggja fram tillögur
um á Alþingi.
★
Svona er nú þéssi saga.
Hún sýnir vel, hversu örðugt
er við þenna vanda að fást.
Mjer dytti ekki í hug að vera ■
að rifja hana upp, ef þau fá-
dæmi gerðust ekki daglega,
að Framsóknarmenn, sem
tóku á sig „öðrum flokkum
þyngri ábyrgð“ á „heilbrigðu
ingi áhyggjuefni, sem nokkuð 1^íármálalífi11 fyrir þremur
skyggði á fögnuðinn yfir | arunú Þykjast nú þess bærir,
hinni auknu tækni, sem þjóð
in hefur tekið í sína þjónustu.
En nú kvaddi næst-stærsti
flokkur þings og þjóðar sier
hljóðs á síðasta áfanga á vegi
að sem fyrst verði auðið að hans til valdanna, — það mun
bera fram tillögur til varan-!hafa verið hinn 27. janúar
legrar úrlausnar. Reynir þái 1947, — og gaf svohljóðandi
mjög á þegnskap þings og| yfirlýsingu: — „Framsóknar-
þjóðar, en örlagaríkt, ef út af i Hokkurinn er sjer þess hka
bregður.
Hætt er þó við, að enn verði
nokkur dráttur á, að auðið'
verði að leggja endanlegar
till. fyrir Alþingi. Má og bú-
ast við, að Alþingi þurfi nokk-
urn tíma til að athuga
þær. Stjórnin mun því
telja sjer skylt að leggja
bráðabirgðaúrlausn fyrir Al~
þingi strax og það kemur sam
an, en hinar endanlegu til-
lögur svo skjótt sem föng cru
á. Þeirra verður þó tkki
langt að bíða, felli þingið ekki
stjórnina áður henni gefst
kostur á að bera fram frum-
vörp sín.
Jeg er að vona, að þær til-
lögur, sem Sjálfstæðisflokkur
inn ber fram, marki þá stefnu,
fullkomlega meðvitandi, að
sú skylda hvílir þyngra á hon
um en öðrum flokkum, vegna lr
fyrri baráttu hans og loforða,
að berjast fyrir heilbrigðu
f jármálalífi. Þessari skyldu
mun hann ekki bregðast fyrir
nein stundarfríðindi.“
Viku seinna settust Frr.m-
sóknarmenn í valdastólana.
Þeir sátu þar í tæp þrjú ár.
Á þessum þrem árum hefur
verið reynt að hafa hemil á
kaupgjaldinu. Samt hefur þa&
víða hækkað um 20—30% og
allt upp í 42%, en ákvæðis
vinna í Reykjavík hefur hækk
að um 32—63%.
A þessum þremur árum
hefur árlega verið varið mill-
jónatugum til að greiða nið-
rjett í sama mund, sem út-
tekt fer fram á þjóðarbúinu
úr höndum þeirra, að hæða
og spotta aðra fyrir að róða
ekki fram úr þessum vanda,
sem þó stöðugt fer vaxandi,
með einu „pennastriki“, eða
a. m. k. á færri vikum cða
jafnvel dögum en þeir sjálf-
ir höfðu árin til úrbóta, og
að því alveg ógleymdu, að
undanfarin ár hafa þeir sjálf-
haft 2—3 mánuði til að
semja við útveginn um fisk-
verð og fiskábyrgð eftir
„troðnum slóðum“.
Þessi framkoma Framsókn-
arflokksins lýsir alltof miklu
alvöruleysi. Og meðan svona
standa sakir, er ekki að vænta
alvarlegrar viðleitni Fram-
sóknar til að ráða fram úr
vandanum.
Alþýðuflokkurinn talar líka
eins og hann hafi legið í
dvala síðustu þrjú árin.
Rumskar nú allt í einu og skil
ur ekkert í þessu úrræðaleysi,
að nýja stjórnin skuli hika við
að leysa vandann.