Morgunblaðið - 11.05.1950, Qupperneq 2

2
MORGUNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 11. maí 1950.
HÓTELSKORTURINIi Fáein oro í ssmhandi
Framh. af bls. 1.
löndum, þar sem við vitum, að
hann er stundaður með góðum
hagnaði. Það vill einnig svo vel
til, að við vitum, að hótel eru
þar mörg og góð.
Samanburður þessi leiðir eink
um tvennt í Ijós, gistihús í þess
um löndum greiða ýmist engan
eða lítinn veitingaskatt, og þau
hafa öll drjúgar tekjur af sölu
öls, áfengis og vína.
Veitingaskatturinn.
Ef menn fara aftur til árs-
ins 1933, virtust þessi mál hafa
verið í öllu betra horfi en þau
eru í dag. íbúar Reykjavíkur
voru um það bil helmingi færri,
fjögur hótel voru þ ástarfandi
í bænum, og glæsilegasta hótel
landsins, Hótel Borg, var þá ný-
lega tekið til starfa. Stór
skemmtiferðaskip komu hjer ái
lega á ytri höfnina, og við höfð-
um vafalaust meiri gjaldeyris-
tekjur af erlendum ferðamönn-
um þá en nú.
Árið 1933 var kreppuár, og
ríkissjóður þurfti mikið fje, til
þess að geta staðist útgjöld
sín. Þegar töluvert var liðið á
þingtíma, áttuðu þingmenn sig
á því, að þingið hafði engar
„verulegar tilraunir gert, til að
afla fjár með nýjum sköttum“.
Margir af þessum þingmönn-
um nutu þá þegar góðrar gest-
risni á Hótel Borg og munu hafa
talið, að þar væri um að ræða
biómlegan atvinnuveg, sem
væri aflögufær. Má sjá þess ljós
merki af greinargerð Jónasar
Jónssonar fyrir frumvarpinu
um veitingaskattinn, að veit-
ingasalirnir á Hótel Borg fyafa
einkum verið hafðir í huga og
etnkum starffæksla þeirra á
kvöldin. Þannig segir í grein-
argerðinni: „Það fólk, sem eink
um sækir á veitingastaði, er
einhleypt fólk, ef það hefir pen-
íngaráð, sem ekki hugsar um
að spara fje sitt, en eyðir fjenu
jafnskjótt og það aflast til þess
að veita sjer skemmtanir og
lífsþægindi. Að öðrum þræði
ntunu veitingastaðirnir og sótt-
ir af fólki, sem hefir nokkur
fjárráð og þarf þessvegna ekki
að neita sjer um lífsþægindi".
Takið við því, góðir sjómenn,
verkamenn, verslunar- og skóla
fólk, sem ekki eigið heimili,"þar
sem störf ykkar þarf að vinna,
eða komist ekki heim til ykk-
ar í matartímanum, — þarna
er ykkur rjett lýst, eða hvað?
Ekki er um það að villast, að
ríkissjóður hefir á þessu ári ver
ið í mikilli fjárþröng eða þing-
menn mjög tímabundnir, þar
eð þessi forsenda frumvarps-
ins var á þingi tekin sem góð
og gild vara og sætti engum
andmælum.
Sú var önnur forsenda frum-
varpsins, að tekjuöflunarleið
þessi væri notuð í „næstu lönd-
um“, og var það rjett — þó
með þeirri athugasemd, að hún
þótti bráðlega ófær, og hefir
^katturinn fyrir löngu síðan ver
ið felldur niður alls staðar á
Norðurlöndum að undanskiíd-
um skatti af sölu áfengis og
vína.
Með ofangreindum rökum var
þessum atvinnuvegi einum
allra atvinnuvega á íslandt gert
að greiða 10% veltuskatt í ríkis
ajóð. Einnig er vert að athuga
það, að við álagningu skatts-
ins virðist það fyrirtækið hafa
vetið haft fyrir augum, sem
besta möguleika hafði til að
greiða hann, Hótel Borg, eina
gisti- og veitingahúsið á öllu
iandinu, sem löggjafinn hefir
veitt almennt leyfi til áfengis-
og vínveitinga.
Upphæðir þær, sem gisti- og
veiíingahúsin hafa greitt ríkis-
sjóði í veltuskatt þennan á und
anförnum árum, nema því sem
hjer segir:
Ar Kr.
1934 102.250.14
1935 90.648.38
1938 79.533.70
1937 82.572.79
1938 95.905 01
1939 102.610.91
1940 174.002.04
1941 292.587.59
1942 283.070 95
1943 440.728.10
1944 495.118.75
1945 1.389.105.93
1946 1.965.807.53
1947 2.132.619 89
1948 2.694.522.84
Samtals kr. 10.421.084 55
Má geta þess hjer, að Hótel
Borg kostaði á sínum tíma 1
miljón og 300 þúsund krónur,
en hótel af svipaðri stærð sem
h.f. Skjaldbreið hefir áhuga á
að reisa, en hefir ekki tekist
að afla lánsfjár til, er gert ráð
fyrir að muni kosta 8 miljónir.
Síðan veitingaskatturinn var
lögfestur hefir ekkert hótel ver
ið reist hjer í Reykjavík, Hótel
ísland hefir brunnið, en í notk
un hefir verið tekið eitt setu-
liðsbraggahótel og stúdenta-
garður að sumarlagi.
Síðan veitingaskatturinn var
lögfestur hafa gisti- og veitinga
húsin barist í bökkum fjárhags
lega, ef frá er skilið, sjoppu-
tímabil" stríðsáranna, sem eng
um var til sóma.
Söluskatturinn
Með dýrtíðarlögunum tveim
ur frá áramótunum 1947—1948
og 1948—1949 var lagður á 2
og 3% skattur á veltu svo að
segja allra atvinnufyrirtækja
landsins. Tvö prósent skattur-
inn gildir um smásölu, sem
venjulega mun vera skilgreind
þanhig, að það sje sala á litlu
magni eða smáum skömmtum
af vörum beint til neytend-
anna. Þrjú prósent skatturinn
gildir hinsvegar um „aðra
sölu“, og hefir skattstofan kos-
ið að telja veitingasölu til þess
flokks og innheimtir 3% veltu
skatt af veitingasölu. Er nú um
þetta deilt í máli, sem rekið er
hjer fyrir fógetarjettinum.
Allt útlit er fyrir, að löggjaf
inn hafi alveg gleymt því, að
gisti- og veitingahúsin greiddu
þegar við lögfestingu dýrtíðar
laga.nna 10% veltuskatt. — Er
söluskattur dýrtíðarlaganna
sem sje lagður á „heildarand-
virði vöru“, og það túlkað þann
ig af skattstofunni, að sölöskatt
urinn er innheimtur af veit-
ingaskattinum og einnig af
sjálfum sjer, þar eð söluskattur
inn er innifalinn í andvirði
veitinga, sbr. tilkynningar verð
lagsstjóra þess efnis. Atvinnu-
vegur hessi greiðir því veltu-
skatt af veltu sinni að viðbætt-
um tveimur veltusköttum öðr-
um og þannig alls rúmlega 13%
í veltuskatt. Fyr má nu rota en
dauðrota.
Ol- og vínveitingar
Tekjur norskra gisti- og veit
ingahúsa af þessum veitingum
námu á árinu 1948 30 miljón-
um. Þar af var hagnaður af
sölu' áfengs öls 10 miljónir en
20 miljónir af sölu áfengis og
vína. Þó eru veitingar þessar
háðar meiri takmörkunum í
Noregi en víðast hvar annars
staðar á meginlandi Evrópu. —
Þannig eru leti til áfengis-
veitinga aðeins veitt í bæjun-
um, Oslo, Hamar, Drammen,
Tönsberg, Bergen og Trond-
heim. Leyfi til vínveitinga eru
hinsvegar veitt í 24 bæjum og
leyfi til veitinga á áfengu öli
í 38 bæjum. Leyfi til vínveit-
inga eru veitt gisti- og veit-
ingahúsum í 14 sveitum, en
leyfi til ölveitinga gisti- og veit
ingahúsum í 6 sveitum lands-
ins.
Þeir Norðmenn, sem kynnt
hafa sjer þessi málefni, telja
þetta samt sem áður ekki nægi-
legt. Þannig segir þekktur
norskur sjerfræðingur á þessu
sviði, Dr. Scarlett, í bók sinni
„Norge som turistland“: „Þeg-
ar þess er gætt, að ein helsta
tekjulind gistihúsa erlendis er
veitingar á öli, vínum og á-
fengi, og að þessar tekjur hó-
telanna eru verulega takmark-
aðar af áfengislöggjöfinni, er
engin furða þótt hótelrekstur í
Noregi sje ennþá á fremur lágu
stigi, og sparifjáreigendur vilji
ekki hætta fje sínu í þennan
atvinnurekstur".
Telja Norðmenn útilokað að
starfrækja gistihús með sama
sniði og þeir gera í dag og bæta
þau, ef þau ættu að missa þær
tekjur, sem þau hafa af öl-,
áfengis- og vínveitingum.
Verðlagsyfirvöld Danmerk-
ur leyfa gisti- og veitingahús-
um sínum að leggja 75—190%
á öl, áfengi og vín og Sviss-
lendingar 80—120%. Veltu-
skattur á áfengis- og vínsölu
var nýlega hækkaður í Dan-
mörku upp í 30%, og hefir það
leitt til þess, að margir veit-
ingastaðir þar í landi hafa hætt
starfsemi sinni. Þannig hefir
„Vivex“, sem margir íslend-
ingar munu kannast við, verið
lokað. Má af þessu marka,
hversu þýðingarmikil tekju-
lind veitingar þessar eru fyrir
danska veitingastaði.
Til gamans má skjóta því
hjer inn í, að einn helsti bind-
indisfrömuður Dana, Adolph
Hansen, ritari sambands
danskra bindindisfjelaga, ljet
svo um mælt í viðtali við Ber-
lingske Tidende, að hækkun
skattsins hefði haft það í för
með sjer, aðv fólk drykki nú
meir á heimilum sínum en áð-
ur. Taldi hann þá þróun mál-
anna mjög varhugaverða.
Tillögur til úrbóta
Öllum ætti þannig að vera
ljóst, hversvegna hótelrekstur
hjer á landi er ekki arðvæn-
legur atvinnuvegur, hvers-
vegna menn vilja ekki „að c-
"breyttum aðstæðum" leggja
fje sitt í hótelrekstur, — þar
sem atvinnuvegur þessi er
hvort tveggja í senn, þrautpínd
ur með sköttvm og sviptur
þeirri tekjulind, sem þýðingar-
mest er íalin erlendis.
Tillögur sambandsins eru í
stuttu máli þær, að veitinga-
skatturinn verði algjörlega
felldur niður, eða breytt þann-
ig, að hann verði í raun og veru
sá „Iúxusskattur“, sem til var
ællast í uppbafi, t. d. með því
móíi, að hann verði eingöngu
innheimtur af öli, sterkum
drykkjum og vínum, en ekki
af neinum matvælum.
íslendingar hafa — guði sje
lof»— ekki talið það „luxus“
hingað til, að fá sjer óbreyttan
mat, að borða.
Við leggjum einnig til, að
þeim gisti- og veitingahúsum,
sem þýðingu hafa fyrir inn-
lenda og erlenda ferðamenn, og
settir eru þar í sveit. sem
áfengi er selt á annað borð,
verði veitt leyfi til vínveit-
inga, annað hvort sterkra
drykkja eða ljettra vína. Er eng
in ástæða til annars en að horf
ast í augu við þá staðreynd,
að á þessum stöðum er hægt að
fá keypt sterk vín — en ekki
Ijett vín — á svo að segja hvaða
tíma sólarhrings sem er. — En
það er ekki selt í glasatali held
ur fölskutali, minnst heil
flaska, og af þv íer engin veit-
ingaskattur greidur.
Við leggjum einnig til, að
hjer verði leyft að brugga og
veita veikt öl. Eru allir, sem
vit hafa á, á einu máli um það,
að óvíða í heiminum sjeu betri
skilyrði til að gera gott öl en
hjer á íslandi. Ætti það að geta
orðið þýðingarmikil útflutnings
vara og geta selst jafnvel og
danskur Carlsberg sem er nú
seldur í Síam og á Suðurnesj-
um. En það er annað mál.
En til þess að koma málum
þessum í viðunandi horf hjer
á landi, þarf fleira en mörg og
góð hótel, ef seinna lýsingar-
orðið er eingöngu notað til að
lýsa húsakynnum. Verður e.t.v.
tækifæri til þess að ræða það
síðar.
F. h. Sambands veitinga- og
gistihúsaeigenda,
Ilörður Ólafsson.
lögfræðingur
iiiniimiiiMiii
Herrá- og ttrengjavesti
ullarvörubCðin
Laugaveg 118.
iiimiiiiiiiiiiii
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii«fi*fiiiiiia*i*
iiiiiiiiiitiMiMiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimimiiiiiiiii
Kauphöllin
ei miðátcS verBbrjefaviðskift-
anca. Simt 1710.
^iiiiiiMMiaiiMiiiuaiiiniMinnniinvuiiiiiiifmuiifiiMm
EF LOFTUR CETUR ÞAÐ EKKl
ÞÁ UVEli ?
á Rangárvðllum
S U M U M Rangæingum bykir
minna varið í þessa bók, en þeir
hugðu, að vera mundi. Kemur
tvent til. í fyrsta lagi þykir húti
of vilhöll, í öðru lagi halda sum-
j ir, að Keldur og Guðmundur á
Stóva-Hofi sjeu meginhlutinn af
hinni margvæntu sögu Rangæ-
inga. Að vísu er vandi að skrifa
. um sjer viðkomandi og samtíma-
(fólk og ekki ieynir sjer gamla
spakmælið: ,,að römm er sú taug
1 o. s. frv“, því höfundurinn, sem
verið hefur stórbóndi í Haga í
Gnúpverjahreppi, síðar Engey og
nú lengi rithöfundur í Reykjavík,
ber þó, að því er virðist mesta
hlýju til fæðingar- og uppeldis-
staðar síns. En höfundurinn er,
að minnsta kosti méðal hinna
merkustu, sjerstaklega vegna
hinnar frábæru eljusemi við að
grafa upp allar hugsanlegar heirn
ildir.
Björn Þorsteinsson frá Selsundl
hefur skrifað mjög skemmtilega
um bókina Keldur og telur hana
mjög merkilega, en hann er öllil
kunnugur þar um slóðir og orð-
inn merkur fræðimaður, þó ung-
ur sje.
Alveg er það víst, að hefði ekk|
búið á Keldum jafneljusamt og
að mörgu leyti framsýnt fólk núi
í 3 ættliði a. m. k., þá væi ia
Keldur ekki til, því þá hefði túa
og kirkjugarður orðið eitt svöðu-
sár. Garðahleðslan einmitt með
því lagi, sem haft var, hjálpaði
mikið og svo sífeldur mokstur og
keyrsla hvar sem sandurinn stað-
næmdist.
En kunnugir vita, að það koiri
í hlut núverandi Keldnabræðra,
að skera torf og flytja alllangt til
að tyrfa með Hólavöllinn og roi-
in norðan í túninu, einnig að þeii?
voru ekki langt á legg komnii',
þegar þeir fóru að moka hvar-
vetna þar sem sandur safnaðisfe
og aka honum á hjólbörum i læk-
inn.
Svo kom sá stórmerki brauí-
ryðjandi Gunnlaugur heitinra
Kristmundsson og Ijet gera girö-
ingu fyrir norðan túnið og al 1»
langt austan við það og í<3
nokkru yfir túnið þvert. Lag >i
Skúli á Keldum mikla vinnu I
þessa girðingu, því hann vildi
eiga túnið sitt sjálfur, sem eðíi-
legt var eftir allt stritið og um-
hyggjuna fyrir því, að bjarga þ l
frá algjörri eyðingu. Nú vonr.rr
maður, að túnið sje verndað uira
alla framtíð, nema ef svo skyld®
illa tiltakast að Hekla gamla tæk|
upp á því að spúa óþarflegsj
þykku vikur- og öskulagí yfig
þetta svæði, svo sem eftir 1 ölcj
eða svo. Eða verða kannske vís»
indin komin svo langt þá, að þatí
geti afstýrt eldgosum, án trúar'í
Bæti fáeinum linum við um»
þriðja ættliðinn, því hann er þ<3
í nokkrum fjarska.
Þuríður á Keldum síðasta konu,
Guðmundar, mun hafa veriiS
mjög merk kona. Um hana fík+i
sífeldur friður og ró, þrátt fyru*
stjórn á mjög fjölmennu heimili,
Líklegast þykir mjer, að hún hafl
verið ekki lítill aðili í þvi, a'S
skapa þann frið og þá ró, serra
maður varð svo oft aðnjótandi f
Keldnakirkju og Keldnabænum.
Guðmund Brynjólfsson man jeg;
ekki sjálfan, því hann var ný-
dáinn þegar jeg mundi fyrst til.
Aldrei heyrði jeg illa urn hanra
talað, sem var ekki ótítt um þ ý
sem betur voru stæðir, nema þú
helst það, að hann hefði vanvirfi
suma embættismenn. Vafalausti
hefur Guðmundur verið góður býí
-maður á þeirrar tíðar mæli-
kvarða, því annars hefði afkomapj
Framh. á bls. 9.