Morgunblaðið - 11.05.1950, Side 4

4
MORGVNBLAÐIÐ
Fimmtudagur il. maí 1950.
Blekkingar
BLEKKNIGAR mannanna nú á ]
?4ímum eru eitt af alvarlegustu
málum nútímans. Menn stunda
það af fremsta megni að blekkja
bæði sjálfa sig og aðra, og .svo
langt er gengið í þessum biekk-
ingum, að sjálfu þjóðfjelaginu
í heild er stofnað í voða.
Okkur mannlegum verum er
gefin skinsemi og ótakmarkað
frjálsræði. Og á þeim grunni
byggja margir þá skoðun sína,
að þeir sjeu einfærir um að
stjórna þessum jarðhnetti okkar,
án nokkurrar íhlutunar nokkurs
annars máttar, einn vill stjórna
honum á þennan hátt, hinn á
annan hátt. En úr þessu verður
svo togstreita um þau mál, sem
okkur ber skylda til að leysa, og
' því verða þau aldrei leyst á heil
hrigðum grundvelli. Og það lít-
ur út fyrir að menn geri sjer ekki
grein fyrir, hvað þetta er hsettu
íeg stefna.
En jeg vil spyrja: Halda menn,
áð þeim sje gefin skynsemi og
friálsræði til þess að nota þannig
sh'kar náðargjafir? Jeg held að
það sie óhætt að neita því ein-
dregið. Enginn skynsamur mað-
ur getur neitað því að til sje ann-
ar máttur í tilverunni, sem ræð-
ur yfir okkur, að minstakosti er
það ægileg þvermóðska og
heimska að neita því. Þessi mátt
ur er hinn Guðdómlegi máttur
tilverunnar, sem stjórnar alheim-
i'num. Og hann ætlast áreiðan-
lega til. að vjer notum skyn-
semi vora og frjálsræði á þann
hátt, sem öllum jarðarbúum er
fyrir bestu. I þessum mætti er
innifalið lögmál tilverunnar, og
þetta lögmál er ekki hægt að
brjóta, án þess að það hafi slæm-
ar afleiðingar. Lögmálið hefnir
þess grimmilega, þó án þess að
skerða frjálsræði vort. Refsingar
fylgja öllum lögmálsbrotum. En í
þessum tilfellum erum vjer látnir
hegna oss sjálfir. Vjer köllum
refsinguna yfir oss með breytni
vorri. en hegningin kemur fram
eins og hvert annað tilfelli í lífi
voru. Vjer vitum ekki af því, að
vjer erurn að taka út hegningu
fyrir eit.thvert afbrot, og vjer
þykjumst máske ekki vita til
þess, að vjer höfum brotið neitt
af okkur. Þó kemur hegningin.
Hinar óumflýjanlegu afleiðing-
ar af gjörðum vorum koma á-
valt fram í einhverri mynd.
Og vjer erum að blekkja sjálfa
oss með því að halda, að þetta
sje ekki svona. Sjálfsblekking er
rkaðleg fvnr oss sjálfa. En sá,
sem reynir að blekkja aðra, verð
ur áreiðanlega fyrir margfalt
þyngri refsingu. Þannig er hinu
kærleiksríka óhagganlega lög-
máli rjettlætisins varið.
Eins og ieg hefi áður sagt, er
oss gefið frjálsræði til að velja
og hafna. Sn vjer veljum oft
rangt, vegna þess 'trausts, sem
^jer höfum á sjálfum oss. Vjer
teljum oss oft langt yfir það
hafna að leita hjálpar æðri mátt-
nrvalda, til að leysa vandamál-
in; þarna erum vjer einnig að
blekkja sjálfa oss. Og margir eru
þannig haldnir af sjálfselsku, að
þeir telja öðrum trú um, að þeir
í ’eu þeir einu sem geti ráðið
best framúr vandamálunum. —
Þeir telja öðrum trú um, að það
sie sprottið af kærleika til þeirra,
rð þeir berjist fyrir málunum
á þennan og þennan hátt. Þetta
p" að blekkja aðra. Því þeir vita
bað vel, oð það er ekki aðal-
J-ínrni málsins, heldur til að afla
þ?im sjálfum betri aðstöðu í líf-
i-'u. án tillits til heildarinnar.
. Þetta er sorgleg reynsla okk-
ar mannanna barna. því miður
þ“kkjum vjer of lítið hinn sanna
kærleika, vjer byggjum lífs-
grundvöll vorn altof mikið á efn-
nútímans
ishyggju, sjálfselsku og þröng-
sýni, í stað kærleika, rjettlætis,
sannleika og víðsýnis.
Og margir segja: Vjer þekkj-
um ekki þennan kærleiká, sem
altaf er verið að minnast á. Vjer
sjáum ekkert annað en ranglæti
í heiminum. — En hver skapar
ranglætið? spyr jeg. Vjer gerum
það sjálfir! Það er mitt svar. —
Ef vjer höldum oss eigi á braut-
um kærleikans, sem elskar alt
og alla, þá köllum vjer yfir oss
ranglætið, og söfnum í kringum
oss illum öflum, sem gera oss
ennþá verri, og leiða oss ennþá
meira af rjettri leið. Vjer týnum
Guði og njótum þessvegna ekki
hans hjálpar. Vjer framköllum
hin illu öfl oss til framdráttar.
Því þau geta hjálpað oss í augna
blikinu til þess að verða rík og
voldug. En af því að hið illa yf-
irvinnur aldrei hið góða, þá verð
ur þetta ekki varanleg lífsgleði.
Sá, sem stígur viljandi eða óvilj-
andi út í eld, hann brennir sig.
Þannig verður hver og einn að
taka á móti afleiðingum gerða
sinna, hvort honum líkar það bet-
ur eða ver.
Það getur enginn skotið sjer
undan hinu rjettláta lögmáli til-
verunnar. Á öllum sviðum lífs-
baráttunnar í heiminum sjer
maður þess ótvíræðan vott, að
efnishyggjan er mest í hávegum
höfð, hún er dýrkuð. af eldmóði,
— og ekki er þetta land vort
neinn eftirbátur í því efni. En
hún er undirrót als hins illa, þótt
þrjóska mannanna vilji ekki við
það kannast, að sú stefna leiði
til glötunar. Þá er það samt svo.
Vjer erum altaf að blekkja
sjálfa oss. Vissir flokkar manna
reyna að blekkja aðra með fag-
urigala um það, að þeir sjeu að
vinna fyrir þjóðarheildina, með
því að berjast á móti öllum góð-
um málefnum, jafnvel á móti
kristindómnum. I stað þess að
taka höndum saman við þá
menn, sem líklegastir eru til að
geta unnið að þjóðar heill. Þeir
eru svo blindir af efnishyggj-
unni, að þeir siá ekki voðann,
sem er framundan. Þessir menn
eru aðeins að berjast fyrir því
að'ná betri aðstöðu fyrir sjálfa
sig í lífinu. Og eru því að
blekkja bæði sjálfa sig og aðra.
Það eru sem betur fer margir
menn til hjer á landi, sem vilja
vinna á grundvelli kærleikans
að þióðarheill, en þeir eru of fá-
liðaðir, því miður. Og þær hug-
siónir eru ekki heldur á nógu
traustum grundvelli byggðar hjá
mörgum. og aðalveilan hjá þeim
er í því fólgin, að þeir leggia
hatur á hina, sem ekki vil.ia
fylgia þeim að málum. Þar með
eru þeir að blekkja siálfa sig, því
þetta er ekki hinn hreini kær-
leiksgrundvöllur. Það þurfa því
allir að endurskoða huparfar sitt
og' hrekia allar blekkingar á
brott. ef vel á að fara. Og vinna
í bróðurlegum kærleika að al-
bióðarheill, og nota hinn Guð-
dómlega kærleikasmátt í þeirri
baráttu sier til aðstoðar.
Þjóðin barf öll að taka hönd-
um saman og hrinda þessum
blekkingarvef af höndum sjer,
bá vinnur hún sigur, annars er
hún glöttið.
Loftur Bjarnason.
BERGUR JÓNSSON
Málflutningsskrifstofa
Laugaveg 65, »itui 58?3
Hæturaksfurssimi
B.S.R. er 1720
„Líf og Lis)"
NÝTT RIT með þessu nafni hóf
göngu sína núna fyrir hátíðina.
Er það gefið út af tveimur ung-
um og áhugasömum mönnum,
sem báðir fást við kennslustörf.
Annar þeirra hefir stundað há-
skólanám í blaðamennsku vestur
í Ameríku svo árum skiftir við
góðan orðstír, en hinn málanám
í Bretlandi um skeið, auk þess,
sem hann hefir hlotið að fá góða
undirstöðumenntun hjá föðtxr
sínum, hinum þjóðkunna snill-
ingi, Sigurði skólameistara á
Akureyri. Mætti því mikils af
þessum ungu mönnum vænta,
enda ber ritið það með sjer, að
þeir vita nokkuð af sjer, svo
að sumum gæti fundist, að það
nálgist yfirlæti. En trúað gæti
jeg því, að rit þetta verði lesið
af mörgum með allmikilli for-
vitni og er það vel, því efalaust
má msrgt gott um rit þetta segja,
því það er verkandi og lífgandi,
og fylgir þvi talsvert hressandi
andblær, enda þarf það að vera,
svo það kafni ekki undir nafni.
— En hinsvegar verður því ekki
neitað, ýmislegt má að ritinu
finna, og þá helst það, að þarna
kennir allmikils yfirlætis og
jafnvel sjervisku svo úr hófi
keyrir.
Forystugrein ritsins heitir
„Gengið á vit Kiljans“ og er þetta
bráðskemmtilegt viðtal við skáld
ið á Gljúfrasteini. En fyrirsögn-
ina kann jeg ekki við, þar sem
hjer er þverbrotin forn málvenja,
því vafalaust ber ekki að skilja
þetta svo, að greinarhöf. hafi
haft á burt með sjer nokkuð af
viti skáldsins, þegar hann kvaddi
að Gljúfrasteini. En háðfugl
einn virðist hafa skilið þetta
þannig, því hann kvað:
Það gengur á gullforða Breta.
Nú er gengið á Kiljans vit.
Því hefir Steingrímur stolið,
og stend jeg því höggdofa - og bit.
Önnur höfuðgreinin í ritinu
heitir „Existensíalisminn“ og er
það þýðing. Greinin er í sjálfu
sjer góð, en málið finnst mjer
bara óþarflega tyrfið. Þá kemur
þarna saga eftir ungan höfund,
Ingimar Erl. Sigurðsson, með
löngum formála eftir annan rit-
stjórann. Það skal viðurkennt,
að saga þessi er mjög laglega
skrifuð, þegar það er haft í huga,
að höf. er kornungur skólanem-
andi. En hinsvegar hygg jeg, að
það sie vafasamur greiði, sem
ritstjórinn gerir höf. með hinum
langa (og mjer liggur við að
segja ósmekklega) formála. —
Þarna þeytist ritstjórinn á harða
soretti á milli tveggja skauta: Á
öðru skautinu er hlaðið óstjórn-
legu lofi á drengsnáðann, höf-
und sögunnar, en á hinu skautinu
eru bornar á borð feimnislausar
svívirðingar um hinn mæta
mann, Björn Guðfinnsson, sem
jeg hefi álitið að vera mesta ís-
lenskumann nútímans. Það munu
aðrir mjer færari dæma um verk
Björns Guðfinnssonar. En hinu
vil jeg leyfa mjer að halda fram,
að hið mikla lof um höfund sög-
unnar, geti verið hinum unga
manni stórhættulegt. Það gæti
jafnvel komið alveg í veg fyrir
það, að hæfileiki hans þroskist
eðlilega með vakandi sjálfgagn-
rýni. Ekkert er verra veganesti
ungum mönnum en oflofið. Það
sannaðist best á skáldinu Ólafi
Jóh. Sigurðssyni. Og ef ekkert
verður úr þessu unga skáldi,
Ingimar Erl. Sigurðssyni, þá er
jeg ekki í vafa um, hvar orsak-
anna er að leita.
í ritinu eru margar smágrein-
ar, allar læsilegar og sumar á-
gætar. Svo er þarna eitt kvæði,
eftir mann af þingeyskum ætt-
Framh. á bls. 11.
Lítil athugasemd um sögu
Kaupffjelags Hrútfirðinga
JEG varð ekki all-lítið hissa
pegar jeg las í Samvinnunni
ræðu þá, er sjera Jón Guðnason
frá Prestbakka flutti í Reykja-
skóla á síðastliðnu vori í tilefni
af 50 ára afmæli Kaupfjelags
Hrútfirðinga á Borðeyri. Óneit-
anlega er þó ræða þessi vel stíl-
uð og má margt gott um hana
segja, en þar sem henni er ætl-
að að varpa ljósi yfir hálfrar
aldar sögu kaupfjelagsins, þá
finnst mjer vægast sagt furðu
gegna, að ekki skuli vera þar
minnst með einu orði þess
manns, sem gegndi þar kaup-
f jelagsstjórastarfi um 17 ára
seltið, eða fullan þriðjung þess
tíma, sem ■ fjelagið á að baki
sjer.
Það héfur ennfreraur verið
mjer undrunarefni að enginn
skuli hafa vakið máls á þessu,
því að jeg hjelt að enginn Hrút-
firðingur, sem eitthvað hugsar
um slík fjelagsmál sem þessi,
væri búinn að gleyma Krist-
mundi Jónssyni nje því starfi,
sem hann hefur innt af hönd-
um í þágu kaupfjelagsins.
Þegar Kristmundur tók við
fjelaginu, sem þá var nefnt
„Verslunarfjelag Hrútfirðinga“
var það að heita mátti -í dauða-
teygjunum. Vöruinnkaup þess
voru þá gerð að all-verulegu
leyti við Riis-verslun, og það
örlitla kjötmagn, sem fjelagið
hafði þá yfir að ráða, var að
miklu leyti selt til framleiðend-
anna sjálfra.
Þessu þurfti auðvitað að
breyta, sem allra fyrst, enda
tókst vonum fyrr. Fjelagið tók
örum framförum, og það mun
tæplega ofsagt, að við burtför
Kristmundar þá hafi kaupfje-
lagið staðið á hátindi sínum. —
Var það þá búið að leggja að
velli í mjög harðri samkeppni
hina öflugu Riis-verlun, sem
þarna var búin að standa ör-
uggum fótum marga áratugi.
Kaupfjelagið festi þá kaup á
öllum lóðum og húseignum Riis
verslunar og var þar með orðið
eitt um alla verslun á Borðeyri.
Ennfremur var þá stofnað úti-
bú frá kaupfjelaginu á Óskaps-
eyri við Bitrufjörð.
Á þessum anna- og framfara-
tíma kaupfjelagsins var Krist-
mundur oft að standa með sára-
lítið starfslið, og gefur það
nokkra hugmynd um hvílíkur
starfsmaður hann hefur verið,
og hversu heill og óskiptur
hann hefur í hvívetna gengið
að starfi sínu.
Um þessar mundir gengu ein
hver hin erfiðustu verslunarár
í garð. Söfnuðust þá all-miklar
skuldir á meðal búandi manna
um allt landið, en þrátt fyrir
öll þessi ólög lánaðist Krist-
mundi að stýra svo gegn því
hafróti, að fjelagið komst heilt
í höfn, og stóðst að bví leyti
fullkomlega samanburð við
mörg önnirr kaupfjelög, sem tal
in voru miklu sterkari fjárhags
lega-
Eftir þessi erfiðu kreppuár,
vildi það mikla óhapp til, að hið
nýja verslunar- og íbúðarhús
kaupfjelagsins brann til kaldra
kola um hávetur. Var það fyrir
frábært og ógleymanlegt snar-
ræði kaupfjelagsstjórans, að
honum tókst að bjarga höfuð-
bókum kaupfjelagsins úr klóm
eldsins með því að leggja líf sitt
í hættu. Þetta handtak Krist-
mundar Jónssonar, eitt út af
fyrir sig, hefði nú á tímum nægt
til þess, að sá sem það vann
hefði hlotið æðstu orðu og ó-
teljandi hrósyrði í ræðum og
riti. En jafnvel um þetta hefur
hvílt hin undraverða þögn, og
má það undrun sæta. Það er
ekki á mínu færi að meta það,
hvort þetta óhapp hefur valdið
kaupfjelaginu fjárhagslegu
tjóni, þar eð þá var það nýlega
búið að festa kaup á Riisversl-
un, og vörur allar sæmilega vá-
tryggðar. Hinsvegar gefur að
skilja hvílíkt erfiði og tjón það
hefur verið fyrir kaupfjelags-
stjórann og heimili hans, því að
þarna brann aleiga þeirra
hjóna.
Og aldrei get jeg að því gert
að undrast, er jeg rifja þessa
| tíma upp, hvað þau hjónin voru
I lítið aðstoðuð í öllum þessum
' erfiðleikum þeirra, einkum þeg
j ar jeg hugleiði það, að heimili
þeirra var ávalt opið fyrir hverj
um þeim, sem inn vildi ganga.
Og ekki munu þeir vera fáir
viðskiftamennirnir, sem þar
hafa notið húsaskjóls, og begið
spón og bita um lengri eða
skemmri tíma, og um endur-
gjald þurfti ekki að tala. Þau
hjónin höfðu ekki ástæðu til að
heimsækja nágranna sína eins.
oft og þau hefðu óskað, enda
voru þau bæði hlaðin annrík-
um störfum, börnin mörg og
gestir flesta eða alla daga. Og
jeg þykist engum manni gera
rangt til, þó jeg leyfi mjer að
fullyrða, að Kaupfjelag Hrút-
firðinga standi ekki í jafnmik-
illi þakkarskuld við nokkurn
mann eins og Kristmund Jóns-
son, því jeg tel óvíst að líf þess
hefði treinst fram á þennan dag,
ef hans hefði aldrei notið við.
Og enda þótt einhverjum
kunni að finnast best viðeig-
andi, að hið langa og stórmerka
starf hans í þarfir Kaupfjelags-
ins, og reyndar sveitarfjelags-
ins í heild falli í gleymsku, og
sje hvergi getið að neinu, bá er
h'itt jafnvíst að fjöldamargir
kunha að meta svo starf hans,
sem verðugt er.
Kynning mín af Kristmundi
er á þann veg, að jeg virði og
met hann mest allra þeirra
manna er jeg hef þekkt um æv-
ina. Og Jjeg veit að svo hefur
verið með flesta eða alla, sem
honum hafa kynnst og kynnast.
Það var ekki óvanalegt, að leit-
að var til Kristmundar með
lausn á vandamáli, er var alveg
óviðkomandi öllum verstunar-
malum. Og aldrei var Krist-
mundur svo stör'fum hlaðinn, að
hann ljeti þá, er til hans leituðu
synjandi frá sjer fara. Og alltaf
leysti Kristmundur málin þann
ig, að sá sem til hans kom, fór
með Ijettari huga á burt aftur,
og lausn vandamálsins bar það
með sjer, að hjer hafði notið við
húgsjónamanns, sem betur
skildi alla framvindu lífsins en
almennt er. En þessar frátafir
Kristmundar við að leysa þessi
mál, urðu þess valdandi, að
Framhald á bls. H.