Morgunblaðið - 11.05.1950, Síða 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 11. maí 1950.
I.
EIGI er því að neita, að um
þessar mundir sverfur hart að
íslendingum vegna óvenjulegra
gjaldeyriserfiðleika og ekki
sýnna, en að enn skyggi á álinn
fyrst um sinn og jafnvel meir
en orðið er.
Ber margt til þess. Aflavonir
sjávarútvegsins hafa árum sam
an brugðist tilfinnanlega vegna
aflatregðu og lækkandi verð-
lags á íslenskum sjávarafurð-
um, en um þær munar mestu
i útflutningsversluninni, eins og
er, og ekki útlit fyrir, að úr því
rætist fyrst um sinn, nema síð-
ur væri. Þj’óðirnar, sem við
oss hafa skift, sem eru að rjetta
nokkuð við úr eymdum og alls-
leysi heimsstyrjaldarinnar,
reyna sem eðlilegt er að verða
sem fyrst og að sem mestu
leyti sjálfum sjer nógar. Af því
leiðir, að vjer íslendingar eig-
um æ óhægar um vik með sölu
á útflutningsafurðum vorum,
að minnsta kosti meðan vjer
ekki getum staðið á samkeppn
isfærum grundvelli, að því er
tekur til vöruverðs og vöru-
gæða miðað við aðrar þjóðir, er
á svipaðan hátt leita viðskifta
á sínum útflutningsafurðum í
þeim löndum, sem helst eru
sölu- og viðskiftavonir.
Af tregðu.nni á gjaldeyrisöfl-
un frá útlöndum leiðir það, að
eigi kemst þjóð vor hjá því að
neita sjer um margt, sem hún
áður gat veitt sjer, meðan svo
við horfir, sem er.
II. ’
Útlendur áburður, útlend.ar
fóðurvörur,'Vjelar til landbún-
aðarstarfa og fleira hefir und-
anfarin ár verið allverulegur
liður í gjaldeyriseyðslu lands-
manna. Er við búið, svo bráð-
nauðsynlegt sem þetta er, að
verði fremur hjer eftir en verið
hefir, að nema við nögl. En um
málefni landbúnaðarins og ís-
lenskra bænda verður mest-
megnis rætt í erindi þessu.
En mundi þá allar bjargir
*
bannaðaðar? Fjarri fer því. —
Ýmislegt hefir bændastjettin í
hendi sjer til úrlausnar og úr-
bóta, þó eitthvað af því, sem
neínt var, bregðist að meira eð-
ur minna leyti. Hún hefir, sem
betur fer, ýmislegt i hendi sinni
til að bjarga sjer með, ýms ráð,
sem tæplega geta brugðist, en
eru um leið einföld og örugg og
sem treysta má.
Hjer verður aðeins á það
bent, sem reynslan, sem er ó-
lygnust, hefir sýnt, að allir
bændur geta fært sjer í nyt.
Og þó hjer verði ekki um neina
nýja speki að ræða, þá er góð
vísa aldrei of oft kveðin. Og
svo mikið er víst, að enn vant-
ar stórkostlega mikið á, að
bændur almennt hafi fært og
síst,til hlýtar, þessi ráð í nyt.
Og jeg fullyrði, að fari bæpd-
ur almennt og trúlega eftir hin-
um eirvföldu ráðum, er hjer
verður á minnst, velti það ekki
á miljónum, heldur miljóna-
tugum króna árlega yfir land
allt, i hvort íslenskir bændur
fara almennt eftir þeim eða
ekkií. Enginn bóndi hefir ráð
á að sækja það til útlanda og
r sjer
ey
auka þannig á hin stórkostlegu
gjaldeyrisvandræði, sem hann
hefir heima hjá sjer og alger-
lega á sínu valdi, auk þess,
sem það er stórkostlegur menn
ingarvottur af hálfu bóndans,
að nota það, sem hann á, í stað
þess að kasta því frá sjer sem
einskisnýtu, en reisa sjer marg-
oft hurðarás um öxl með því að
kaupa það dýrum dómum frá
útlöndu.m, sem hann á heima
hjá sjer eða þess í gildi.
Að svo mæltu sný jeg mjer
að efninu:
III.
Ilmur úr grasi. Er hann ekki
yndi vort allra, taðan á túnun-
um, er hún er í örum vexti, og
grasið á útengi og heiðalöndum.
Vjer öndum að oss þessum
ilmi, teygum hann eins og sanna
ódáinsveig. Hann hressir og
endurnærir bæði líkama og' sál,
er oss öllum sönn lífsins gjöf,
eldri og yngri. Hann flæðir inn
í sálir vorar sem sönn heilsu-
gjöf frá gjafaranum allra gæða.
Við skulum aðeins líta á
skepnurnar, sem háma í sig
grængresið, er það er í Vexti.
Þær fyllast fjöri og þrótti. Þær
bera það með sjer í útliti sínu,
hve ákaflega vel þeim líður. —
Hestarnir verða fjörugir og
þróttmiklir í öllum hreyfingum
og gljáandi í hárafari, kýrnar
verða fjörugar og frjálslegar.
Allt er þetta nægur vottur, tal-
andi vottur um, hve ósegjanlega
mikils virði er grasið sje í örum
vexti.
Græna grasið er áreiðanlega
betra fóður (en nokkur kornfóð-
urblanda eða síldarmjöl. Það
mundi áreiðanlega fá fyrstu
verðlaun í samkeppninni við
hinar ýmsu aðrar fóðurteg-
undir. Græna grasið er oss af
Guði gefið til að nota það í
tíma oss til lífsbjargar, reyna
að afla þess í tíma til þess að
það verði í sem fyllstu gildi.
Og nú er hinsvegar heyjaöflun-
in aðalundirstaða hins íslenska
landbúnaðar og þessvegna
fyrsta og annað boðorðið og hið
þriðja allt upp í hið tíunda, að
færa sjer eftir megni í nyt þessa
blessuðu Guðs gjöf.
Þessvegna: í fyrsta lagi: ís-
lenskir bændur, farið snemma
að slá, svo snemma, sem nokk-
ur er kostur á. Sumir drýgja
þá höfuðsynd, að þeir draga
von úr viti að byrja sláttinn,
jafnvel fram að júlílokum eða
fram undir júlílok. Þá er töðu-
grasið orðið úr sjer vaxið meira
og minna, á harðri leið til föln-
unar og dauða, og úr sjer vax-
ið er grasið ekki hóti betra til
fóðurs en hrakningur. Og ef svo
þetta úr sjer vaxna gras mætir
hrakningi af völdum óþurrka,
fellur það sí og æ í gildi.
Það sakar engan veginn, þó
taðan eða grasið á engjunum
sje ekki fullsprottin. — Þetta
kemur aftur með vöxtum og
vaxtavöxtum í safaríkri og ilm
andi hártöðu, en hana verður
iwé
einnig að slá við allra fyrsta
tækifæri.
Að eltast við einhverja pen-
inga utan heimilis, t. d. vega-
vinnu eða annað slíkt, en láta
töðuna vaxa úr sjer á meðan,
á alls engan rjett á sjer. Það er
að fara fávíslegar krókaleiðir
að eltast við vegavinnu eða aðr-
ar snapir utan heimilis á sama
tíma og taðan heima fyrir vex
úr sjer og rýrnar si og æ að
fóðurgildi-og verða svo til að_
bæta hið efnasnauða fóður með
því að kaupa rándýrt erlent
fóður, ef það er annars fáan-
legt. Það er að fara langt yfir
skammt að sækja fóður yfir víð
lend úthöf en hafa margfalt
betri kosta völ heima hjá sjer,
á sínu eigin býli. Slíkt háttalag
er einnig til þess að auka sjer
sjálfum erfiði að þarflausu. Með
því að fara hjer skynsamlega
að ráði sínu, veitir bóndinn fyr-
ir sitt leyti þjóðarheildinni kær
kominn og mikilsverðan stuðn-
ing, einmitt þann, er í valdi
hans stendur. Að draga að byrja
sláttinn von og úr viti, dæmir
sig sjálft.
Hinar örfáu vikur, sem eru
heyjaöflunartíminn, líða hratt
og hraðara en nokkur veit. —
Hver dagurinn er þar harla dýr
mætur og kemur ekki aftur.
Þessvegna er blátt áfram
skylda sjerhvers bónda að byrja
sem fyrst að slá, nota hið gullna
tækifæri og geta svo verið áð
heita öruggur um hinn æski-
legasta árangur.
Þess eru því miður ekki allfá
dæmi, að menn byrja ekki á
heyskapnum fyrr en besti tím-
inn er liðinn hjá, en hanga svo
við' sláttinn fram eftir öllu,
jafnvel fram að, eða fram yfir
rjettir, þegar hið ilmandi gras
er orðið' að liðónýtu fóðri og
sjer þá til sannra leiðinda og
htigarangurs.
Hjer verða menn, þeir sem
þannig haga sjer, að snúa við
blaðinu og byrja nýtt líf blátt
áfram. Menn mega ekki kasta
skyldunni á tíðarfarið eða for-
sjónina með það, sem þeim er
sjálfum, en engum öðrum um
að kenna.
Þessvegna, íslenskir bændur
um land allt: Farið svo snemma
að slá, sem frekast er kostur á.
Þess ber og í þessu sambandi
að gæta, að fyrri eða fyrsti
hluti heyskapartímans er venju
lega hagstæðastur meðan sólin
er hæst á lofti.
Þessvegna fyrsta, annað og
þriðja boðorðið, allt upp í hið
tíunda: Farið snemma að slá,
meðan grasið er í fyllstum
blóma.
£®SSS3
53 ®
gullna tækifærið liðið hjá og
kemur alls ekki aftur það ár-
ið. Þá er ekki annað en að fara
krókaleið að fá sjer aðkeypt
fóðurmjöl til að bæta óþverr-
ann, sem einu sinni var ilmandi
gras og lífsins balsam.
Nú er best að slá feitu og
svörtu striki yfir ósómann, yf-
ir glöp og vanrækslu hins
horfna, en fara eðlilegar og
skynsamlegar leiðir samkvæmt.
lögum lífsins sjálfs, ekki aðeins
í vanda hins einstaka, heldur
og í þjóðarvanda eigi síður.
IV.
Þá komum við að nýtingu
hins ilmandi grass. Fram til
þessa hafa íslenskir bændur
almennt og mjög verið háðir
tíðarfarinu um sláttinn, en
reynslan hefir sýnt, að sá tími
er liðinn, að kvíða þurfi til
muna, þótt skúr komi úr lofti
eða óþerrikafli. Og þó íslenskir
bændur komist ekki með öllu
hjá skakkaföllum af hálfu hins
mislynda veðurfars, á það marg
falt minna að koma að sök en
áður, ef rjett er að öllu farið.
Þá kem jeg fyrst að votheys-
gerðinni og votheysgeymslun-
um. Þó allmikið hafi á síðari
árum þokað þar í áttina og skiln
ingur bænda allvíða glæðst á
þörf slíkrar heyvinnuaðferðar,
þá er enn því miður mjög langt
í land, að íslenskum bændum
hafi í heild sinni skilist, hvílíkt
bjargráð felst í slíkri heyverk-
unaraðferð. Gott vothey er hið
hollasta fóður, sem verið get-
ur. Það hefir reynslan marg-
faldlega sýnt og sannað og hið
öruggasta ráð til að bjarga dýr-
mætum heyjaforða frá skemmd
um. — Það gefur að skilja, að
voíheyið verður því aðeins goít,
að látið sje grasið óskemmt nið-
ur í v.otheysgeymsluna, allra
helst strax af ljánum, eða því
sem næst. Það gefur og að skilja
að hrakningur verður sama ó-
metið, sami óþverrinn, hvort
helduk hann er hirtur sem þurr
hey eða látinn í vothey. Hann
er búinn að missa allan kraft
og fóðurgildi og verður slíkt
tjón alls ekki með neinum ráð-
um bætt. Það er komið, sem
komið er.
Stölcu bóndi er svo birgur að
votheysgeymslum, að hann á
rúm fyrir helming eða tvo
þriðju hluta heyja sinna. Þetta
er fyrirtak og til sannrar fyr-
irmyndar. Margir eru hinsveg-
ar svo aumir, að þeir eiga alls
enga votheysgeymslu. Þetta
er bæði skömm, eiginlega að
marki, og skaði. Vel verkað vot-
hey getur sparað geysimikið að
keypt fóður (útlent og innlent).
Og það er tilfinnanlegur auka-
Hjer á þetta við: Tíminn hð- kostnaður við bú bóndans, hvort
ur, trúðu mjer, — taktu mað- heldur hann verður að leggja
ur, vara á þjer. i út stórf je til fóðurmjölskaupa
Enginn íslenskur bóndi skyldi eða síldar og síldarmjöls. Holl-
framar drýgja þá, mjer ligg- ara fóður en gott vofhey verð-
ur við að segja, dauðasynd að ur ekki fáanlegt fyrir nokkra
draga að hefja sláttinn fram peninga.
undir júlílok, því þá er grasið j Það sem gerir votheysgerðina
farið að falla og að rýrna að enn auðveldari en áður var er
mun að notagildi. Þá er hið það, að nú er fengin örugg
\
reynsla fyrir því, að alls ekki
er nauðsynlegt að fergja hey-
ið með grjóti, sem er þó nokkur
fyrirhöfn. Þetta á við um venju
Iega íöðu. Ef um mjög stór-
gert hey er að i-æða, er þessa
fremur þörf og verður líklega
ekki komist hjá því. Mörgum
reynist fullnægjandi, að þekkja
heyið að lokum með blautu
torfi, svo eigi komist loft að
og reynist það óskemmt upp
í torf. Aðrir þekja það alls ekkj
neitt og telja ýmsir, að það reyn
ist einnig vel. En nauðsynlegt
er, að síðast sje settur yfir hey-
ið blautur arfi, sem er fyrir-
tak eða vel blautt hey, tvö eða
■þrjú vagnhlöss til að mæta
hugsanlegum skemmdum.
Þegar vott hey er látið niður
eða óþurrkað í votheysgeymsl-
una, ber nauðsyn til að jafna
vel heyinu yfir í hvert eitt sinn
og þjappa því niSur mcð fót-
unum svikalaust, með öllum
veggjum sjerstaklega. Þetta et
mjög áríðandi. Þetta er mjög
fljótlegt og borgar sig vel.
Þegar sláttur er haíinn er al-
veg sjálfsagt að byrja þegar að
lóta niður í votheysgeymsluna
alveg jöfnum höndum og sumt
er þurrkað. Eftir neinu er eigi
að bíða. Þá verður hitt viðráð-
anlegra, sem þurrka á. Og ber
nauðsyn til að gera hvernig
sem viðrar. Þó sje þerrir í dag
á jeg enga vissu um, að svo
verði á morgun. Með þessum
hætti á eklti að verða skotaskuld
úr því að þurrka hitt jafnvei
í megnri óþurrkatíð með ráðum,
er síðar verður að vikið.
Með þessum hætti bjargar-
bóndinn óhemju verðmætum
frá eyðileggingu, sýnir um leið
fyrirmyndar manndóm og forð-
ar fyrir sitt leyti þjóðfjelaginu
í heild sinni frá vandræðum út
af útvegun gjaldeyris til fóður-
kaupa frá útlöndum. Hjer á
sannarlega við: Hollt er heima
hvat og: Betra er hjá sjálfum
sjer að taka en sinn bróður að
biðja.
Síst má gleyma gleði bónd-
ans við að forða með skynsam-
legum ráðum verðmætum frá
eyðileggingu og að manndóm-
ur hans forðaði honum frá veru
legri hneisu, þeirri, að láta ó-
metanleg verðmæti, er hann
átti, ganga sjer úr greipum og
verða að litlu ,eða engu gagni
og loks gleði bóndans við þá
vissu, að skepnunum, sem hon-
um var trúað fyrir, líður prýð-
isvel, að ógleymdri gleði hans
yfir öruggri arðsvon, af því að
hann sem hugsandi vera not-
aði einföld ráð til að verða sjálf
bjarga.
Má vænta þess fullkomlega
að í gjaldeyrisvandræðum þjóð
arinnar verði þó allt kapp á
það lagt, að útvega efni, er
þarf, svo að bændur landsins
geti komið sjer upp votheys-
geymslum af líkri gerð og tiðk-
anlegar hafa verið. Engin vand-
ræði eru þó að bregða fyrir sig
votheysgryfjum, er hlaðnar sjeu
úr torfi að yeggjum og getur
hey geymst þar vel, en þær
vilja fljótt aflagast og er ó-
hrjálegra að fást við hey þar.
Steyptar votheysgeymslur, ef
vel eru gerðar, endast mörg ár
eða áratugi og þessvegna afar-
Framh. á bls. 7,