Morgunblaðið - 27.08.1950, Side 5

Sunnudagur 27. ágúst 1950
MORG£ ABLAÐiÐ
o
Sjötugur:
Fiskveief Dana i Uruguay
Einar Póll Jónsson rilstjóri
iÝMSUM mun koma það á óvart,
að hið kunna og vinsæla skáld
Einar Páll Jónsson, ritstjóri
s,Lögbergs“ hafi átt sjötugsaf-
mæli þann 11. ágúst s.l., svo vel
ber hann aldurinn. Fyrir því eru
þó skjalfestar heimildir', að hann
hafi þann dag náð því sögulega
aldurstakmarki. Við þau merkis-
tímamót ævi hans á því vel við,
samkvæmt góðum íslenskum sið,
að staðnæmast augnablik og
horfa af nokkrum helstu kenni-
leitum yfir farin veg hans og
verk. Annað væri bæði van-
ræksia og vanþakklæti, jafn mik-
ið og hann hefur komið við sögu
íslendinga vestan hafs og lagt
stóran og merkilegan skerf til
yestur-íslenskra bókmennta, fje-
lags- og menningarmála.
Einar er Austfirðingur og fer
aldrei dult með það, enda bera
Ijóð hans og laust mál því fag-
urt vitni, eins og jeg hef sagt á
pðrum stað, að hann kann vel
að meta ætterni sitt, fegurð átt-
haga sinna og djúpstæð uppeld-
isáhrif þess mikilúðuga um-
hverfis, sem hann ólst upp í
Iiúmunda við fram á fullorðins-
ár. Hann er fæddur að Háreks-
Etöðum á Jökuldal í Norður-
Múlasýslu 11. ágúst 1880 og
góðrar ættar austur þar, en for-
eldrar hans voru Jón Benja-
mínsson og Anna Jónsdóttir. Er
það til marks um listhneigðina
og skáldhneigðina í ættinni, að
auk Einars hafa bræður hans
getið sjer orð fyrir listræna starf-
semi sína, Gísli, ritstjóri „Tíma-
rits Þjóðræknisfjelagsins" og
’fyrrv. prentsmiðjustjóri, fyrir
Böng sinn og skáldskap og Þór-
arinn fyrir tónsmíðar sínar. —
Sjálfur kann Einar einnig ágæt
fekil á tónmennt og var organ-
leikari fyrr á árum. Lolts skal
þess getið, að ísak bróðir hans
yar hagvirkur og vel metinn
byggingarmeistari.
Einar stundaði nám á lærða
Ekólanum í Reykjavík 1902—1906
en ofan á þann trausta mennt-
unargrundvöll, sem hann hlaut
þar, hefur hann byggt með víð-
tækum lestri úrvalsrita. Hann
fjekksUmikið við stjórnmál og
ritstörf á Reykjavíkurárum sin-
iim og stóð framarlega í fylk-
ingu Landvarnarmannaflokksins,
þangað til hann fluttist vestur
tim liaf árið 1913. Hjerna megin
hafsins hefur hann siðan, eins og
kunungt er, unnið að ritstjórn og
blaðamennsku. Hann var meðrit-
stjóri „Lögbergs" samfleytt í ára-
tug (1917-1927), en síðan hefur
hann nærri óslitið verið aðalrit-
Stjóri blaðsins og undanfarið um
íangt skeið eini ritstjóri þess. Um
þjóðræknis- og menningargildi
Slíks ritstjórnarstarfs vor á meðal
setti eigi að þurfa að fjölyrða,
@afn augljóst og það hlýtur að
yera, hver tengitaug _vestur-ís-
lensku blöðin eru milli íslendinga
yfir hafið og í dreifbýli voru í
þessari víðlendu álfu.
Einar er tvíkvæntur. —- Fyrri
kona hans, látin fyrir mörgum
érum, var Sigrún Marin Bald-
íwinson, dóttir Baldwins Bald-
ydnssonar, þingmanns og fylk-
isritara. Seinni kona Einars er
Ingibjörg Vilhjálmsdóttir Sigur-
geirsson, kennslukona frá Mikl-
©y í Manitoba, gáfukona, prýði-
Sega máli farin og ritfær, sem
látið hefur sig mikið skipta vest-
iir-íslensk fjelags- og þjóðrækn-
Ssmál.
Þegar það er í minni borið,
hve erilsamt ritstjórnarstarfið
er, og undir hverjum aðstæðum
Jritstjórnargreinar eru ósjaldan
Bkrifaðar, í flýti og um dægur-
txiál, þá er eigi að undra þó þær
feigi oft aðeins stundargildi. Hitt
Bætir þó meiri furðu, hversu
efnismiklar margar a£ ritstjórn-
argreinum Einars eru og með
yerulegum bókmenntablæ og
ínálfari og stíl, og allar bera slík-
&r greinar hans vott málsmekks
ba-~ u& valds á íslenskri tungu,
og Jakobínu Johnson.
enda ann hann henni hugástum
og ber fyrir henni ótakmark-
aða lotningu. í stuttri afmælis-
grein leyfir rúm eigi að lýsa
nánar ristjórnargreinum Einars
um hin margvísiegustu efni, þó
meir en verðugt væri, og verð
jeg að láta mjer nægja að vísa til
ýtarlegrar umsagnar minnar um
það efni, og skáldskap hans í
heild sinni, í ,,Eimreiðinni“ 1942
(bls. 211-222), sem hjer hefur að
nokkru verið stuðst við.
Hitt þykir mjer eiga vel við á
þessum tímamótum að víkja
nokkru nánar að ritstjórn Einars
og blaðamennsku almennt. „Af
ávöxtunum skuluð þjer þekkja
þá“. Og það ætla jeg, að „Lög-
berg“ beri Einari órækt vitni, að
honum hafi farið ritstjórnin vel
úr hendi, því að blaðið hefur
bæði verið fróðlegt, smekklegt og
með sönnum menningarbrag und
ir handleiðslu hans, enda notið
og nýtur vinsælda af almenningi.
Eins og vænta má um jafn ein-
dreginn þjóðræknismann og
hann er, hefur hann í blaði sínu
stutt ötullega öll þau mál, sem
íslendingum horfa til sæmdar, og
stundum átt frumkvæðið að þeim,
ekki síst þegar um það hefur ver-
ið að ræða að styrkja efnilega
íslendinga til hljómlistarnáms;
en öil hljómmennt er honum sjer
staklega kær, eins og þegar hefui
verið minnst á, og mun hugur
hans á yngri árum hafa stefnt
í þá átt, þó ástæður leyfðu hon-
um eigi að ganga þá mennta-
braut. Eitt af þeim málum, sem
hann hefur ótrauðlega beitt sjer
fyrir bæði i blaði sínu og, að því
er mjer er kunnugt, í brjefum og
viðtölum við marga, er' stofnun
kennarastóls í íslensku við Man-
itobaháskóla, og mun það þv
eigi ofmælt, að hann eigi sinn
drjúga þátt í framgangi þess
mikilvæga menningarmáls.
Vindar blása eðlilega af ýmsum
áttum um hvern mann í ritstjórn
arsessi, sem nokkuð lætur að sjer
kveða, og hefur Einar að sjálf-
sögðu á sínum langa ritstjórnar-
ferli ekki sloppið við nokkurt
aðkast af því tagi. En hann er
friðsemdarmaður að eðlisfari og
hógvær í rithætti, og hefur því
forðast að standa í erjum og ill-
deilum; rjettilega talið, að vest-
ur-íslenskum fjelagsmálum væri
annað þarfara en ófrjóar blaða-
deilur. Persónulegri áreitni hef-
ur hann þessvegna löngum lát-
ið ósvarað, en getur verið mein-
yrtur og beinskeyttur, bjóði hon-
um svo við að horfa, og lýsir sjer
þar orðheppni hans og ritfimi.
Það er samt um annað fram
með ljóðum sínum, að Einar hef-
ur haslað sjer völl í íslenskum
bókmenntum og unnið sjer með
þeim hætti fastan sess í hópi ís-
lenskra skálda sinnar tíðar. Hann
hefur gefið út tvær ljóðabækur,
„Öræfaljóð“ (1915) og „Sól-
heima“ (1944). Var margt fág-
aðra og fallegra kvæða í fyrstu
bókinni, auk markvissra lausa-
vísna; en seinna safnið ber því
órækan vott ,hve höfundurinn
hafði færst í aukana í skáld-
menntinni, um formfestu og dýpt,
að óbreyttri smekkvísi hans og
Ijóðrænni tilfinningu. Hjer eru
táknrænar mjmdir úr skauti hinn
ar ytri náttúru og hreinræktað-
ar, svipmiklar náttúrulýsingar
eins og „Upprisa vorsins" og
„Sumarlok“, þar sem „eilífðar-
trúin á sumarið", hinn djúpi og
sterki strengur í lífsskoðun Ein-
ars, lýsir sjer fagurlega. í öðr-
um góðkvæðum er brugðið upp
glöggum og raunsönnum lífs-
myndum. En trú skáldsins á sig-
urmátt frjósams lífsstarfs, hug-
sjónaást hans, er þungamiðja
annara kvæða hans, svo sem í
„Þjónn ljóssins“, sem er lofsöng-
ur til þess leitanda, sem ótrauð-
ur sækir á brattann.
Hin mörgu og snjöllu ættjarð-
arkvæðlEinars skipa heiðursrúm
í ljóðasafni hans. „Móðir í austri“
er eitt hið fegursta þeirra, eins
og þetta erindi vottar;
„Hún skýrist í huganum, móðir,
þín mynd
þess meir sem að líður á dag;
öll forsagan tvinnuð og tengd
minni sál
eins og texti við uppáhaldslag.
Með útfalli hverju frá átthagans
strönd
berst angan af frumstofnsins rót,
er vekur til söngva mitt
vitundarlíf
eins og vorleysing hálfstíflað
fljót.“
Og eigi er að undra, þó að
maður, sem er svo glöggskygn á
náin tengsl einstaklingsins við
uppruna sinn og átthaga, eggi
landa sína vestur hjer til varð-
veislu sinna dýrkeyptu menning-
arerfða, enda hefur Einar gert
það dyggilega í bundnu máli og
óbundnu. Hann hefur einnig ort
prýðileg tækifærisljóð um ýmsa
öndvegisholda íslendinga beggja
megin hafsins og fögur og mark-
viss erfiljóð. Ber þar hæst hið
gullfagra minningarkvæði hans
um móður hans, „Við leiði móður
minnar“, þar sem djúpsæi í hugs-
un og fágað ljóðform sameinast
í listræna heild. Ótaldar eru þá
eigi allfáar og prýðisgóðar þýð-
ingar hans af erlendum merkis-
kvæðum.
Það er því eigi ofmælt, að Ein-
ar hafi lagt drjúgan skerf og
merkilegan til íslenskra bók-
mennta með kvæðum sínum. En
auk ljóðagerðarinnar og ritstjórn
arstarfseminnar, hefur hann eins
og þegar er gefið í skyn, með
mörgum öðrum hætti tekið mik-
ilvægan þátt í fjelags- og menn-
ingarmálum landa sinna í Vestur
heimi. Það skal honum af heilum
huga þakkað á sjötugsafmælinu.
Einar er einnig maður vina-
margur rneðal landa sinna, að
verðugu, því að hann er bæði
góðviljaður og vinfastur. Margir
Frh. á bls. 8.
EIN og mörgum-mun kunnugt.
fóru tveir danskir fiskibátar, að
tilhlutan stjórnarinnar í Uru-
guay til fiskveiða þar, en það
var einn liður í ráðstöfunum
Uruguaystjórnar, til endur-
skipulagningar fiskveiða í land
inu, að fá evrópiska fiskimenn
með eigin veiðitæki, til þess að
kynna landsmönnum nýjar
veiðiaðferðir og auka aflaafköst
in. Margir hafa reynt að fylgj-
ast með því hvernig þessi til-
raun heppnaðist. en frjettir
hafa verið af skornum skammti.
I nýútkomnu „Dansk Fiskeri-
tidende“ eru þó eftirfarandi
upplýsingar um þessa tilraun:
Eitt ár er nú liðið síðan tveir
danskir fiskibátar „Ceylon“ og
„Unna“ komu til Montevideo
frá Thyborey, mannaðir dönsk-
um fiskimönnum sem byrjuðu
strax að stunda veiðar á mið-
unum við Suður-Ameríku. Leið
angurinn er f járhagslega trvggð
ur með bakábyrgð frá Glyn-
göre Fiskeindustri. Stjórnin í
Uruguay hefir nú þegar til at-
hugunar að framlengja samn-
inginn, sem gerður var til
tveggja ára. Danirnir fiska fyr-
ir eigin reikning, en eru samn-
ingsbundnir að selja fiskimála-
stjórn Uruguay aflann fyrir
fastákveðið verð.
Góður árangur Dananna.
Nokkra hugmynd má gera
sjer um árangurinn af þessari
tilraun, samkvæmt þeim upp-
lýsingum frá fiskimálastjórn
Uruguay, að á þessu tímabili
hafa allir bátar fiskimálastjórn-
arinnar aflað samanlagt 2000
smál. en dönsku bátarnir tveir
fengið 1200 tonn, svo að veiði
þeirra hefir aukið aflaafköstin
um 60%. Auk þess er svo ein-
Btaklingsútgerð, sem á sama
tíma hefir aflað um 1000 tonn,
svo að samanlagður fiskaflinn
verður í hæsta lagi um 4500
tonn, íbúatala landsins er um
3 milljónir, svo að mesta fisk-
neysla á hvern íbúa er um
1—lVz kg. á mann, kjötneysla
í landinu er hinsvegar um það
bil *80 kg. á hvern mann á
ári.
Það eru ekki aðeins yfirvöld-
in í Uruguay, sem fylgjast af
miklum áhuga með fiskveiði
þessara dönsku báta, heldur er
einnig fylgst með þeim í öðrum
Suður-Ameríkuríkjum. sem að
sjálfsögðu verða ekki sein á sjer
að notfæra sjer revnsluna frá
Uruguay. Einnig er fylgst með
þessum tilraunum af FAO og
koma að jafnaði fulltrúar frá
þessari alþjóðastofnun til þess
að kynna sjer árangurinn.
Hugsa til markaða S-Ameríku.
Fyrverandi formaður danskr
ar fiskiauglýsingastarfsemi,
John Fridthjof, sem hefir gefið
þessár upplýsingar, búsetti sig
fyrir hálfu ári siðan í Monte-
vide, til ■ þess þar með að get5
af eigin raun athugað og kynnt
sjer möguleikana fyrir aukin
viðskipti Danmerkur við suður-
Ameríkuríkin, sjerstaklega fyr-
ir fiskniðursuðuvörur. Hann
telur sig hafa komist að þeirri
niðurstöðu, bæði eftir eigin at-
huganir og með tilliti til þess
j árangurs sem hinir dönsku fiski
menn hafa náð. að Danir hafi
mikla möguleika til þess að
vinna markáði og ná góðri að-
stöðu á ýmsan hátt í Suður-
Ameríku, eins og t. d. Uruguay,
Argentínu, Brasilíu og Chile, en
það er ýmsa*örðugleika að yfir-
vinna aðra heldur en hina al-
mennu nýbyggjaraerfiðleika, og
bendir hann t. d. á, að nauð-
synlegt væri að stofna í Dan-
mörku upþlýsingaskóla, svipað
og er í Hollandi, Englandi og
öðrum löndum, sem eiga ný-
lendur, þar sem kennd væru
tungumál og ýmislegt viðvíkj-
andi þjóðháttum í viðkomandi
löndum.
Hvetur til fiskveiða eriendis.
John Fridthjof telur að dansk
ir fiskimenn ættu að gera meira
að þvi næsta ár, að stunda-fisk-
veiðar frá öðrum löndum, m. a.
til þess að aðrir verði ekki 4
undan þeim. Þjóðverjar hafa nú
þegar byrjað að koma sjer fyr-
ir til fiskveiða frá vesturströncl
Ameríku, Belgíumenn og ítalir
fiska við strendur Argentínu
og bæði Englendingar og
Ameríkumenn sýna nú vaxandi
áhuga fyrir fiskveiðum við
strendur Suður-Ameríku. og
Norðmenn hafa að staðaldri
fasta starfsmenn til þess ~t.3
fylgjást með fiskveiðimálum og
markaðsmöguleikum í þessum
löndum. En það er ekki aðeins
atvinnumöguleikar fyrir íiski-
menn, heldur einnig fyrir menn
úr öðrum greinum fiskiðnaðar-
ins. Ef fiskveiðar eru stundað-
ar í ríkum mæli þarf til þess
góða báta og mikinn útbúnaðý
vjelar og verksmiðjur til þess
að vinna fiskinn og sölubúðir
til þess að selja hann. Það er
því ekki eingöngu um að ræða
efni og vjelar heldur eimng
menn með sjerþekkingu á ýms-
um sviðum. Að áliti Fridthjofs
er þörf fyrir 10—15 danska
mótorþáta í viðbót, með dönsk-
um skipshöfnum, og 50—10ft
Dani með sjerþekkingu á verk-
un og sölu fiskjar. Og með auk-
inni fiskveiði verður einnig
þörf á tæknilegri aðstoð til þess
að byggja hraðfrystihús og
kæligeymslur, niðursuðuverk-
smiðjur o. fl„ og hann telur, að
því myndi verða vel tekið í
Uruguay, að íá þangað fleiri
Dani.
Ánægðir með dvölina.
Við þetta mætti svo bæta til
gamans og fróðleiks frásögn úr
D. Fiskeritidende síðan 26. rnaí,
en þar. segir svo: „Warld Flsh
Trade“ flytur frásögn um ár-
angur og afkomu dönsku fisfci-
mannanna á mótorbátunum
„Ceylon“ (jg „Unna“, og er
mjög athyglisvert að lesa frá-
sögnina, en þar segir:
Thyboreey j arf iskim ennirn ir
eru hrifnir af veru sinni í
Uruguay, og segjast bafa mjög
góða þjenustu, og hægt sje að
fá keypt allt sem nafni tjáir að
nefna, þar sem engin skömmt-
un sje á neinu í Uru.guay. Jaínt
hinum giftu og ógiftu fiskimönn
ium hafa verið útveguð hús eða
húsnæði í bestu hverfum borg-
arinnar. íbúnrnir eru mjög
vinsamlegir og veðurfarið er
mjög þægilegt.
Litlir skattar.
Fra óllum opinberum aðíl-
um og sjerstaklega hinum samn
ingslega mótadila Soyþ’s hafa
Danirnir mætt mikilli vinsemcl
og viðurkenningu fyrir starf
þeirra. Samkvæmt samningnum
við ríkisstjórnina, háfa Danirn-
ir heimild til þess að yfirfæra
erlendan gjaldeyri til Danmerk
ur, bæði laun og aflahlut. Ann-
ars.má geta þess að í Uruguay
er enginn persónu tekjuskattur,
svo að allar danskar skatta-
sorgir eru þeim nú sem næst
fjarlæg endurminning. Þeir
hrósa því mjög að búa í Uru-
guay fyrir landgæði, og á marg
Frh. á bls, 3,, J