Morgunblaðið - 27.08.1950, Page 7

Surmudagur 27. ágúst 1950
MORGUNBLAÐIÐ
7
R E Y K
Sumri hallar
svo liðið er á þetta sumar,
að hægt er að gera sjer grein
fyrir því, hvernig útkoma þess
,verður í búskap þjóðarinnar. —
Hefur eftirtekja sumarsins ver-
Ið hin lakasta í alla staði að
heita má og veldur hinum
piestu vandræðum.
Síldveiðarnar brugðist hrapa
lega, sem hin undanfarin 5 ár.
[Verður sá aflabrestur ekki skil-
Inn öðruvísi en svo, að minni
yonir sjeu framvegis til síldar-
Bfla fyrir Norðurlandi, en verið
hefur á þessari öld. Flestir tog-
aranna hafa sem kunnugt er
legið í höfn síðan í júlí byrjun.
Og heyskapur eða nýting heyja
hörmuleg, nema í nokkrum
Bveitum á vestanverðu landinu,
gvo til stórvandræða horfir,
tiema þar sem votheysverkun
pg súgþurkun er í bestu lagi.
Uppskera garðávaxta ætti víð
asthvar- að geta orðið góð, ef
gjúkdómar eða næturfrost spilla
henni ekki. Verður þetta nokk-
ur uppbót fyrir þá, sem leggja
gtund á þann atvinnuveg.
Veðráttan óvenjuleg
.VEÐRÁTTAN í sumar hefur
Verið sjerstæð og óvenjuleg. —
Síféldir breyskju þurkar í júní
VÍða um land. En um það leyti,
sem sláttur venjulega byrjar,
forá til stöðugra óþurka, eink-
lim um austurhluta landsins.
Venjan er sú, að veðraskiftin
eru aðallega um miðhálendið.
Þegar t.d. þurviðrasamt er á
Norðurlandi, þá eru úrkomur
sunnanlands. En nú, hátt í tvo
mánuði, hefur verið ríkjandi
austanátt um alt land, og borið
með sjer úrfelli meðfram norð-
lir- og suðurströndinni, og hafa
úrkomurnar náð um allar bygð-
Ir sunnanlands, sem norðan með
meiri uppstyttum eftir því sem
Vestar hefur dregið.
Jeg hef átt tal um þessa sjer-
kennilegu veðráttu við Jón Ey-
þórsson, veðurfræðing, og spurt
foann, hvernig hafi mátt greina
upptök hennar. Hann skýrði
svo frá:
Óvenjulega hefur verið hlýtt
í veðri fyrir norðaustan ísland.
Norður á Jan Mayen hefur loft-
hiti t.d. oft í júlí og ágúst verið
30 stig, enda þótt þar hafi verið
kafþoka. Þokur á sjó stafa af
því, að hlýtt loft kemur yfir
kaldari sjó. Tiltölulega hlýir
loftstraumar hafa komið frá
austri vestur með Norðurlandi
og af því hafa stafað þokurnar
á norðurmiðunum og rigning-
arnar, einkum með ströndum
fram. En eins og kunnugt er,
hefur úrfellið verið þeim mun
minna, sem vestar dregur. Þeg-
ar komið er vestur í Dali og á
Barðaströnd hefur heyskapartíð
verið sæmileg.
Það bregst sem
þótti óbrigðult
UM það leyti, sem stórútgerð
hófst hjer á landi, og sýnt var,
að draga myndi til stórtíðinda
í verkaskifting þjóðarinnar, var
það almannamál, að enginn at-
vinnuvegur væri eins tryggur
hjer á landi, eins og framleiðsla,
sem bygðist á vandaðri tún-
rækt. Menn hafa litið svo á, að
hvernig sem viðraði væri altaf
hægt að vænta sjer sæmilegrar
eftirtekju af túnum í góðri rækt
á Norður- og Austurlandi. —
Nema að því leyti, sem túnin
eru ofurseld kalhættu í verstu
vorum. Jafnvel ísasumarið 1915
var nokkur spretta á velræktuð
tim túnum norðan- og austan-
lands.
JAVÍKURBRJEF
Siðan hefur öryggi túnrækt-
arinnár stórlega aukist, með til-
komu tilbúinna áburðarefna- Og
súgþurkunin komin í viðbót við
aðrar öryggisráðstafanir, sem
til greina koma í heyverkun-
inni. Samt er útkoman á þessu
sumri sú, að fjölmargir bænd-
ur landsins hafa nú um höfuð-
dag enga tuggu óhrakta af
heyjum sínum. En heyin hrak-
ist ennþá verr í langvarandi
rigningum vegna hlýindanna.
Tún ræktin er í sjálfu sjer ör-
uggari nú en áður, vegna stór-
virkari jarðræktarverkfæra,
aðkeyptra áburðarefna, og ný-
tísku heyverkunaraðferða. En
samt getur útkoman víða orðið
eins hcrmuleg eins og raun ber
vitni um í sumar.
Það er vitað, að hægt er að
fóðra búpening að hálfu leyti
á vothe.yi. Þar, sem fjenaður-
inn hefur verið vaninn við það
fóður, er hægt að hafa meira
en helming af heyfóðrinu vot-
hey.
Með öðrum orðum. Hvernig
sem viðrar, getur þetta mikill
hluti hins heimafengna fóðurs
verið óskemdur. Þegar upp eru
komnar votheyshlöður á hverju
býli.
Yfirvöld landsins ættu að
segja til um það, hversu mikið
vantar á, að þessi grundvöllur
að öruggum búskap sje lagður.
Og síðan sje gerð gangskör að
því, að þessum voða er stafar af
votviðrunum verði bægt frá
sveitum landsir. s fyrir fullt og
allt.
Heyrst hefur, að t.d. í Austur-
Skaftafellssýslu sjeu ekki nema
örfáar votheyshlöður til enn.Og
útkoman á heyskaps sumarsins
sje þar eftir því.
Síldarstofninn
víkur af leið
Fiskifræðingar Norðurlanda
telja það nú vera vísindalega
staðreynd, að allmikið af þeirri
síld, sem heimsækir veiðislóð-
irnar við Norðurland á sumrin,
sje runninn frá Noregi, sje þar
á vetrum til hrygningar. — Er
þessi kunnleiki bygður á merk-
ingum síldar, sem Árni Frið-
riksson átti upptökin að, bæði
hjer við land og eins við Nor-
egsstrendur.
Sieu þessar göngur síldarinn-
ar milli landanna árvissar, þá
hefðum við íslendingar mátt
eiga von á, að þegar síldarstofn
þessi reyndist mikill við Noreg,
þá væri miklar veiðivonir hjer
við land.
En þetta hefur reynst á ann-
an veg. Sem skiljanlegt er. Að
eitt og annað geti truflað svo
lítinn fisk, sem síldina, út af
leið, árlegu ferðalagi, fram og
aftur vfir hafið, milli íslands og
Noregs.
í rannsóknaferð þeirri, sem
björgunarskipið María Júlía hef
ur farið norður í höf, alla leið
til Jan Mayen, hefur það komið
í ljós, að óvenjuleg hlýindi eru
í sjónum norður þangað, og hef-
ur verið í sumar. En alkunnugt
er, að tiltölulega litlar breyt-
ingar á sjávarhita geta haft
hin gagngerðustu áhrif, á alt líf
ið í sjónum, bæði smádýra og
stærri fiska.
Athuganir á sjávarhita hjer
umhverfis ísland eru enn svo
slitróttar, að lítinn samanburð
er hægt að gera í þessu efni,
eftir því sem danski fiskifræð-
ingurinn Vedel Táning, skýrði
blaðinu frá um daginn. En þeg-
ar veruiegar breytingar verða á
fiskigöngum, er orsaka þeirra
oft að ieita, í slíkum breyting-
um.
Að fengnum þessum upplýs-
ingum, um síldargöngurnar, og
aflaleysið við Norðurland síð-
ustu 6 sumur, er ekki hægt að
byggja á síldveiðum hjer í sama
mæli, og gert hefur verið.
Á hinn bóginn er fráleitt að
hverfa frá þessum efnum og
telja sem norðlensku síldveið-
arnar tilheyri horfinni tíð.
Næstu árin þarf að gera hina
fyllstu gangskör að því, að rann
saka alt, sem snertir þessar lang
ferðir síldarinnar milli land-
anna. Er sennilegt, að auðvelt
verði, að fá um það samvinnu
við þær síldveiðiþjóðir, sem
hingað hafa ieitað að undan-
förnu.
Hvar er síldin
í sumar?
FISKIFRÆÐINGAR á norska
rannsóknaskipinu „Georg Sars“
og á danska rannsóknaskipinu
„Dana“ hafa nýlega tilkynnt,
hver í sínu lagi, að skip þeirra
hafi orðið vör við mikla síld
langt úti í hafi. Norðmennirnir
ljetu reka 80 sjómílur norð-aust
ur af Langanesi og fengu þar
góðan síldarafla. En „Dana“
rakst á mikið af síld 70 sjó-
mílur austur af Vopnafirði.
Samkv. ráðleggingum fiski-
fræðinganna á „Georg Sars“
mun eitthvað af norska rek-
netaflotanum, sem verið hefur
hjer við land fara nú á þessar
veiðislóðir, 80 sjómilur norður
af Langanesi, áður en Norð-
menn gefast upp við síldarleit
hjer við land að þessu sinni.
Ekki í fyrsta sinni
ÞAÐ kann að vera talið hart að
göngu, að hætta að hugsa til og
vonast eftir uppgripa síldar-
afla við Norðurland. En að svo
komnu máli finst mjer eðlilegt,
að menn dragi verulega úr
þeim veiðivonum, á meðan ekk-
ert kemur fram því til styrktar
að hin langt að komna síld haldi
áfram þessum stopulu sumar-
heimsóknum sínum.
Og eðlilegt væri, að íslenska
þjóðin hugsaði sjer ekki fyrst
um sinn að byggja á þeim fljót-
tekna gróða, sem fæst af herpi-
nótaveiðum síldar.
Þess er þá líka að gæta, að '
enda þótt fiskifræðingarnir hafi
leyst þá gátu hvaðan Norður-
landssíldin kemur, og hvert hún
fer, þá eru margar óráðnar gát-
ur enn á vegum hennar. T.d. sú,
hvernig á því stendur, að síidin
skuli ,,vaða“ upp í sjávarboi'ð-
inu.
Sumir segja að hún komi upp
í yfirborðið og gefi þannig færi
á sjer, vegna þess, að hún sje þá
að háma í sig rauðátuna og ann-
að góðgæti. En aítur aðrir telja,
að rneðan síldin sje í þjettum
torfum, þá lifi hún við rýran
kost hvað sem átunni líður, því
síldarmergðin hljóti að jeta
fljótt upp alt það, sem torfurnar
fyrir hitt.a. Það sje þvi undan-
tekning að síldin sje í torfum.
En enginn \veit hvaða skilyrði
þurfa að vera fyrir hendi, til
þess að torfurnar myndist og
haldist.
Sje litið á málið frá þvi sjón-
armiði, verður það hæpið, að
byggja svo risavaxinn atvinnu-
rekstur á náttúrufyrirbrigði í
siónum, sem enginn veit hvaða
rökum fylgir, eða hvernig verða
til.
Eftirminniieg reynsla er hjer
á landi um hverfulleik sildveið-
anna, og fullkomna breytingu í
því efni. Meðan síld var árlega
ausið upp innfjarða á Aust-
fjörðum, bjuggust menn ekki
við því, að eftir nokkurra ára-
tuga veiðiskap, á þessum slóð-
um. hyrfi þessi veiði að heita
má alveg úr sögunni.
Verst ef Norðurlandsveið-
arnar ættu að hverfa eins, án
þess að menn væru nokkurs
vísari um, hvaða orsakir væru
til þessarar breytingar á göng-
um þessa dýrmæta nytjafisks.
Dýr tæki og
mikilvirk ónotuð
EN ÞAÐ er eins og áður er
sagt, ekki ein báran stök á þessu
óhappasumri. Togararnir legið
í höfnum hátt í tvo mánuði.
En blöðin tvö sem telja sig
bera hag verkafólksins sjerstak
lega fyrir brjósti, Alþýðublað-
ið og Þjóðviljinn, eru komin í
hár saman, út af því, hvort
það sje Alþýðuflokkurinn eða
Sameiningarflokkur alþýðu
Sósíalistaflokkurinn, sem eigi
heiðurinn af því. að þessi dýr-
ustu og mikilvirkustu fram-
leiðslutæki þjóðarinnar hafa
legið svo lengi ónotuð,
Líklegt væri, að þessi tvö
blöð, eða flokkar þeirra, gætu
komið sjer saman um eðlileg
hlutaskifti á ábyrgðinni, á
þessu mikla atvinnu- og gjald-
eyristjóni.
Kunnugir telja. að gjaldeyris
tapið hafi numið að minsta
kosti 750,000 k’-ónum á dag eft-
ir að togararnir voru stöðvaðir.
Þegar þetta hafði endurtekið sig
yfir 50 sinnum tilgreindi Al-
þýðublaðið það hvað eftir ann-
laugardagur
26. égúsf.
að, hversu stöðvunin hafði sta'ð
ið marga daga. En er þessar til-
kvnningar höfðu verið endur-
teknar nokkrum sinnum, hættu
þær. Líklegt er að ritstjórninni
hafi þótt nóg um, að benda svo
skýrum stöfum á þetta gifur-
lega tjón, hvað eftir annað, sem
flokkur þess telur sig eiga veru
lega aðild að.
Því gengit þeir frá
prófi7
HJER skal ekki rakið að þessu
sinni, hvað á milli ber í kaup-
deilu þessari enda mun deilu-
efnið vera margbrotið.
En það blasir við augum ál-
mennings í landinu fyrst og
fremst. Hversvegna gátu ekki
fulltrúar sjómanna tekið að
sjer, að gera út togara, einn
eða fleiri, með þeim kjörum,
sem sjómenn ósk.uðu eftir, ad
samþykkt verði. Svo þeir gætu
fengið óyggjar.di sannanir fyr-
ir því, að málstaður þeirra sjo
rjettmætur. Þeir þurftu ekki
annað en greiða það kaup, :pg
ráða þá menn, sem hjá þeim
ynnu. að öllu levti, með þeim
kjörum, sem þeir óska eftir að
útgerðarmenn gangi að.
Og þegar þeir hefðu getað íát
ið reynsluna sýna, að þéssi
kjör, hver svo sem þau efu,
væru aðgengileg, útgefðin gæti
borið bau, þá gætu þeir, röeð
margföldum þunga, og rnéð
stuðningi almennings í land-
inu, beimtað, að kröfum þeirra
yrði fullnægt
Það'sem að almenningi snýr
er þetta fyrst og fremst. Að hin
dýru og dýrmætu framleiðslu-
tæki notist þjóðarbúinu. Og
verði rekin á hedbrigðum fjár-
hagslegum grundvelli. Því sann
arlega voru ekki kevptir hinir
vönduðu togarar, fyrir 100
milljónir af gjaldeyriseign þjóð
arinnar til þess að auka við
taprekstur atvinnuvega vorra.
Á hinn bóginn er það öllum
ljóst, að það er þjóðar hagur
að framleiðslutækin sjeu svo
fullkomin, og svo vel rekin,;að
hver atvinnustjett fyrir sig, og
þær allar í sameiningu, geti
borið sem mest úr býtum.
Hefðu fulltrúar sjómannanna
tekið það upp, af fullum mann-
dómi, að sýna, hvernig þeir
geti, sem útgerðarmenn risið'
undir þeim kröfum, sem þeir
hafa borið fram í þessari deilu,
þá hefði aðstaða þeirra verið
»öll önnur, gagnvart alþjóð, en
j hún er nú.
Og svo hefði kannski mátt
koma því svo fyrir, að sjó-
menn hefðu einskis mist, þó all-
ir togararnir hefðu fengið í
sumar að moka upp karfa af
hinum nýfundnu karfamiðum
d:ns oa nokkrir þeirra hafa
ifengið. í stað þess að láta þjóð-
ina í síldarleysissumri og gjald-
eyrisvandræðum missa af, þó
ekki s.je meira en þrem miJj-
óparfjórðungur á degi hverium,
í erlendum gjaldeyri. Það mun-
ar um minna.
Hvað líður
sfldarvörpunni?
ÞO menn kormst að þeirri nið-
urstöðu, að þjóðin hafi naum
ast efni á að gera út 200—250
veiðiskip á sumrin, til að biða
eftir síldrþtorfum, sem ekki
koma, þangað sem þeirra v'ar
von, er ekki þar með sagt, að
íslenskir fiskimenn eigi að
hætta að gefa síldinni gaurhv
Menn hafa t. d. árlega, nú
undanfarið,. orðið varir ,yið
Frh. á bls. S.
t