Morgunblaðið - 22.02.1951, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 22. febr. 1951
W O R G U Dl H L A O I Ð
7
JÖN stefAnsson MÁLARI SJÖTIJGUR
JÓN STEFÁNSSON á sjötugs-
afmæli í dag. í nálega hálfa öld
hefur hann helgað málaralist-
inni líf sitt og krafta, með ó-
skiptum huga, enda hlotið fyrir
það alþjóðarþökk og virðing
allra listunnandi manna.
Um ókomin ár mun hans
verða minnst, sem eíns hinna
fremstu brautryðjenda íslenskr
ar listar á blómaskeiði henn-
ar, á fyrri hluta 20. aldarinnar.
Jón Stefánsson er fæddur að
Sariðárkróki 22. febrúar 1881.
Foreidrar hans voru Stefán
Jónsson, verslunarstjöri, Halls-
sonar, prófasts, að Glaumbæ, og
Ólöf Hallgrímsdótíir. En lang-
afi hans í móðurætt Kristján
Hallgrímmson, var bróðir Jón-
asar Hallgrímssonar, skálds.
Jón ólst upp í föðurhúsum
við ágæt efnaleg kjör eftir því
sem þá tíðkaðist. Hann var
eina barn foreldra sinna, sem
kornst á legg. Hann lærði undir
skóla hjá sr. Hálfdáni Guðjóns-
syni ér þá var prestur að Goð-
dölum, og síðar að Breiðabóls-
stað í Vesturhopi, og gekk í 2.
bekk Latínuskólans vorið 1895.
Um svipað leyti fjekk hann
berkla í úlnlið og átti lengi í
því. Varð þetta rnein hans til
þess, að hann varð lengi að hlífa
sjer við áreynslu, og gat ek>:
tekið þátt í ýmsum líkamsæf-
ingum stallbræðra sinna.
Snemma bar á því í uppvexti
Jóns, að hann var bragðmikill
unglingur, er tók ríkan þátt í
því, sem gerðist, í umhverfi
hans, lifði af alhug og samhug
með því fólki, sem hann um-
gekkst og gerði sjer grein fyrir
kjörum þess og hugsunarhætti.
Atburðirnir innprentuðust í
hugskot hans með öllum sínum
tilbrigðum, og kom skörp at-
hyglisgáfa hans fram í svip-
miklum frásögnum hans. En
Skagfirðingar hafa jafnan ver-
ið tilþrifamiklir í orðum og at-
höfnum daglega lifsins fremur
öðrum landsmönnum. Hafa við-
burðir uppvaxtaráranna mótast
í huga Jóns, og gætir áhrifa frá
þeim í mörgum bestu myndum
hans.
Að yfloknu studentsprófi fór
Jón í Verkfræðingaskólann í
Höfn. Ætlaði hann að leggja
stund á mannvirkiafræði, eins
og það þá var kallað. En það val
hans á lífsstarfi var sumpart
sprottið af því, að hueur hans
á skólaárunum hneigðist mjög
að tekniskum efnum, uppfinn-
ingum og nvjungum í hugviti.
Auk þess ráðlögðu læknar hon-
um, að það myndi honum holt
vegna handarmeinsins, sem þá
var læknað, að velia sjer líf-
stöðu, sem gæfi tilefni til úti-
veru með köflum.
Fann kom til Hafnar haustið
1900.
Á fyrstu árum aldarinnar var
mikill bókmenntaáhugi meða’
íslenksra stúdenta í Höfn. Jó-
hann Sigurjónsson var þar
fremstur í flokki. Þeir voru
frændur, Jón og Jóhann og
voru mjög samrýmdir. í æsku
heima á Sauðárkróki hafði Jón
haft gaman af að föndra við
teikningar, en lítilla leiðbein-
inga notið og naumast talið þá,
að á því sviði myndi ævistarf
hans verða.
En þegar hann á stúdentsár-
unum fjekk tækifæri til að
kynnast myndlist að nokkrú
ráði, þótti honum brátt, sem
honum væri það eðlilegast, að
tjá tilfinningar sínar í mynd-
um, er fjelagar hans og jafn-
aldrar notuðu orðin. —
Ákveðnar myndir greyptust
tíðum í hug hans, og gat hanr
tímunum saman virt þær fyrb
sjer. Þær urðu honum raunverv
legar. En hugleiðingarnar er aí
þessum eiginleika hans spruttu
urðu til þess, að hann vgrð frá-
hverfur hinu fremur þura verk
fræðinámi og lagði það á hill-
una að 2—3 árum liðnum.
Eftir að Jón hafði ákveðið aí
helga málaralistinni krafta sín;
gekk hann fyrst í skóla hin;
danska málara Zarthmanns. —
Var Zarthmann orðlagður fyri.
það, hversu mjög hann brýndi
það fyrir lærisvreinum sínum,
að gera strangar kröfur til
sjálfra sín. Að vera aldrei á-
nægður með verk sín, fyrr en
þau tækju fram þeim fyllstu
vonum, sem menn hefðu gert
fullgerð.
Haustið 1908 fór Jón til
Parísar, höfuðborgar og heim-
i kynna listanna. Gekk hann þar
Jón Stefánsson.
augum manna um hina ein-
nana, umkomulausu hesta í
etrarauðninni. Strokuhestur-
nn hans hafði líka sína sogu að
egja, þar sem hann æðir áfram
ína ákveðnu, afmörkuðu leíð.
Jg þannig mætti lengi telja. —
jins eru bestu andlitsmyndirn-
tr á borð við heilar æfisögur
manna, jafnframt því sem þær
'ullnægja hinum fylstu mynd-'
istarkröfum.
En myndir hans eru jafnan
ögular um það, hvaða óhemju
/erk það hefir verið fyrir hann
að koma þeim á Ijeref tið,
rotlaust stríð, áður en hann
'oksins fjellst á það við sjálfan
sig, að telja myndina fullgerða
og kröfum listarinnar fullnægt
eftir því sem á verður kosið.
lengi
i hinn nafntogaða skóla Henri
Matissé. Þar fjekk hann að fje-
lögum jafnaldra sína norska, er
brátt urðu leiðtogar og aðal-
frömuðir norskrar málaralistar
á þessari öld. Er Axel Revmld,
prófessor, einn þeirra.
Árið 1912 settist Jón að í
Höfn og stundaði þar málara- ]
list. En aldrei Ijet Hann neitt
af málverkum sínum frá sjer
fara á þeim árum. Myndirnar,
sem hann hafði gert á námsár-
unum í París, skildi hann þar
eftir eða eyðilagði þær, svo að
þær yrðu honum ekki til skap-
raunar síðar í lífinu.
Jafnvel fjelagar hans úr hópi
málara. fengu naumast að sjá
þær myndir, sem hann vann að.
En þegar fram liðu stundir gat
hann ekki komist hjá því, að
þeir hefðu það veður af mynd-
um hans, að þeir vissu hvers-
konar myndir hann hefði með
höndum, og hversu liðtækur
hann var orðinn, í baráttunni
fyrir nýtísku málaralist í Dan-
mörku og öflun viðurkenningar
á henni þar í landi. Enda var
gagnrýni hans sífellt vakandi.
i,Grönningen“ og hefur
verið þar heiðursfjelagi.
Árin 1920—’28 hafði Jón
Stefánsson heimili í Höfn, en
dvaldi alltaf meira og minna á
hverju ári hjer heima í Reykja-
vík. Hafði hann þá aðsetur á
heimili Guðmundar Svein-
björnssonar, skrifstofustjóra,
og konu hans, Lovísu Pálmadótt
ur, en hún er fóstursystir Jóns.
Vinnuskilyrði hans hjer
heima voru næsta erfið þar eð
hann hafði oft enga vinnustofu.
j Varð að hafa alls ófullnægj-
j andi bækistöðvar hjer og þar í
bænum við vinnu sína. —
En árið 1928 fengu þeir Ás
grímur Jónsson og hann 10 þús
und króna byggingarlán hvor,
úr Viðlagasjóði, er gerði þeim
kleift, að koma uppi húsi með
vinnustofum, og hefur það orð-
ið að duga þeim síðan.
Sex árum síðar veiktist Jón
af æðabólgu og lá lengi þungt
haldinn, svo að honum var vart
hugað líf. Er hann hresstist
flutti hann til Hafnar. —. Bjó
hann þar, er stríðið skáll á. En
kom hingað heim sumarið 1946
og settist að í húsi sínu við
Bergstaðastræti. Hefur hann
verið þar, þangað til nú eftir
nýárið, að hann hvarf til Hafn-
ar. —
Meðan hjer er ekkert mál-
verkasafn, meðan úrval lista-
verka eftir íslenska listamenn
er hvergi til sýnis að staðaldri,
er það tilviljunum háð, hvernig
menn geta kynnst verkum
þeirra, af sýningum sem haldn-
ar eru endrum og eins og á heim
ilum manna, sem eignast hafa
verk eftir þá og hafa þau til
herbergjaskreytingar.
Að þessu leyti hefir Jón
Stefánsson staðið verr að vígi
en starfsbræður hans sumir,
vegna þess, hversu tiltölulega
fá verk hans eru, og menn þurfa
að kynnast mörgum þeirra, til
hans, hefir hann sjálfur haft
mjög takmarkaða ánægju af
því, sem hann hefir afrekað á
sviði listarinnar.
Sjötugur getur hann glaðst
yfir því að nýr þáttur ísl. menn
ingar sem eigi var til á yngri
árum hans er nú orðinn það öfl
úgur og lífvænl., að hann geti
borið hróður þjóðar vorrar til
þeirra, sem lítil eða engin skil-
yrði önnur hafa, til þess að köm
ast í kynni við íslenska menn-
ing á annan hátt.
En það yrði komandi kyn-
slóðum íslenskra myndlista-
manna og íslenskri myndlist ó-
metanlegur styrkur, að fá að
erfðum þá óbilandi, uppalandi.
sjálfsgagnrýni, sem hefir verið
og er Jóni Stefánssyni í blóð
borin.
Á síðustu árum hefir Jón
hvað eftir annað átt við þung-
bæra vanheilsu að stríða. Hann
fjekk t. d. illkynjaða æðabólgu
seint á styrjaldarárunum með-
an Ðanmörk var hernumin. Það
var honum þá mikið lán að
hann naut aðhlynningar frú
Ernu Grunth. Síðan hefir hún
verið honum ómetanlegur styrk
ur. —
V. St.
Olíusamningar Breta
og Iranmanna
LUNDÚNUM, 21. febr.: — Da-
að geta gert sjer nokkurnveginn vies> breski aðstoðarutanrikis-
alhliða grein fyrir hinni marg-
þættu list hans. Því hann hefir
lagt stund á blóma- og aðrar
kyrralífsmyndir, landslags-
myndir og myndir úr atvinnu-
lífi og heimilislífi lands-
ráðherrann, skýrði frá því i
þinginu í dag, að vonir stæði
fil að takast mætti að gera
nýjan olíusamning við Iran. —
,,Eins og þessum málum er nú
háttað, verður ekki við þau un-
manna og gert nokkrar myndir a^<l> sagói ráðherrann. — Hann
Sumarið 1919 kom Jón hing-
að heim, og tók að gera myndir
úí auðlegð íslenskrar náttúru.
En áður en hann snjeri aftur til
Hafnar um haustið, höfðu vinir
hans og fjelagar tekið nokkrar
af nýjustu myndum hans
traustataki, og sett á sýningu,
er þeir stóðu fyrir.
Upp frá því varð Jón Stefáns-
son í fremstu röð málara þar í
landi. En málverk hans þetta
sumar úr Fljótshlíð urðu til
þess að hann ákvað að gera ís-
lenska fjallanáttúru að einu
höfuð viðfangsefni sínu.
Næsta vetur átti fjelagið
Hjer verður ekki gerð nein
tilraun til, að gera grein fyrir
listastarfi Jóns, eða þróun list-
ar hans. Því að til þess þarf
lengra mál og meiri þekking, en
hjer er fyrir hendi. En löng
persónuleg kynni mín af Jóni
Stefánssyni, hefur kennt mjer
m.a. hve kjör hins vandvirka
samviskusama, alvörugefna
listamanns eru kröpp og leiðin
til. sigranna þyrnum stráð.
Þegar hann hóf starf sitt á
fyrstu árum aldarinnar munu
fæstir íslendingar hafa gertisjer
grein fyrir hlutverki myndlist-
armanna í þjóðfjelaginu. Flest
kvaðst ekki vita neinar sönnur
á þeim orðx’ómi, að í ráði væri
að þióðnýta oliulindir Irans.
ur þjóðsögum. En margar af
myndum hans eru með því
marki brenndar, að almenning- .
ur þarf að kynnast þeim lengi,'
sjá þær dag eftir dag, tu þess Spjehræddur eða stoltur
að læra að meta þær til fulls,
komast að öllu því, sem í þeim
Þýr.
★
bókin
HJERMEÐ tilkynnist, — hátíð-
legt verður það að vera, — að
j hinn nú landskunni smárita-
' pakki er kominn til skila. Sá
Þegar bókin um myndlist fingralangi líklega annaðhvort
Jóns Stefánssonar kom út hjá spjehræddur og hefir ekki risið
Helgafelli í fyrra, kynntust undir spaugsyrðxim fjelaga sinna.
margir, einkum fólk utan
„Dansk islandsk Samfund“ ir litu á starf þeirra sem /önd-
frumkvæði að því að haldin var
fyrsta yfirlitssýning yfir ís-
lenska mjuidlist í listverslun
Kleifs við Vesturbrúargötu í
Höfn. Sýndi Jón þar úrval
mynda sinna, til óblandinnar á-
nægju þeim, sem gerðu sjer von þekk við almenna
ir um, að hylla tæki nú undir skreytingu.
ur, er gæti eins vel legið ógert.
Menn fundu enga þörf á að slík
túlkun, sem í málaralistinni
liggur, ætti sjer stað með þjóð-
inni. Myndagerðin var tekin
sem viðbót, meira og minna geð
heimilis-
blómaskeið i íslenskri mynd-
list.
í 15 ár hafði Jón Steíánsson
unnið að málaralist frá því að
hann ákvað að gera hnná að
lífsstarfi sínu, þangað til hann
gaf almenningi kost á, að
myndir eftir sig. Það skal vel
vanda sem lengi á að standa,
hugsar hann jafnan, og fram-
fylgir því.
Nokkru síðar gerðist hann
Reykjavíkur þá fyrst verkum
Jóns, er hafði ekki fyrr átt þess
kost að kynnast svo mörg-
um myndum hans að menn_
gætu gert sjer grein fyrir
hann væri orðinn svo trúræk-
inn, að hann væri farinn að
stela kristilegum ritum“, — eða
svo „stoltur“ að hann vill ekki
þiggja gjafir, heldur „taka svona
hinsvegar“. Þegar gjafatilboð
mitt var komið „á prent“, kom
sjá 1
Með txmanum fór þetta að
breytast. Einstakar myndir Jóns
kenndu fleii’i og fleiri
mönnum að hjer var á ferðinni
ný grein þjóðlífslýsingar, ný
túlkun, ný tegund skáldskapar,
sem þjóðina hafði vanhagað
um.
Þegar menn t. d. sáu mynd-
ina af útgangshestunum hans,
sumax’ið 1930, þá opnuðust augu
þeirra fyrir því, hvaða sögu
fjelagi í sýningai’f jelagi danskra hann þar var að segja. — Hin j sKuyröi lengstum ævinnar. En
listamanna, sem kent er við þögla mynd varð talandi fyrir sakir sívakandi sjálfsgagnrýni
þvílíkan listamann þjóðin á, og pakkinn fljótlega, raunar ekki í
hefir átt í Jóni Stefánssyni. j Sjómannastofuna — kjarkur til
Löng viðkynning mín við Jón '2ess hefir ekki verið fyrir hendi
hefir átt þátt í að kenna mjer!“ held“r Utvegsbank-
. * . ., , . ans og bar fann skilamaður hann.
að koma auga a, hvermg exn- Fáeinir bæklingar voru auðsjá.
stök augnablik geta endurspegl aiiiega farnir, en þá má töku-
að einkenni manna og ævi maður eiga sjer til sálubótar.
þeirra. Hvernig listamaðurinn i Jeg sje eftir að jeg skyldi ekki
getur með þrotlausu starfi gjöra að blaðamáli þá þegar, að
,.handsamað“ einstök atvik, og íeg kom á sokkaleistuiiuin til
Akureyrar í sumar sem leið, af
því að skönum mínum hafði ver-
ið stolið nóttina áður um borð í
Esjunni. — Ef jeg hefði verið
svo forsjáll að bjóðast til að gefa
þjófnum annan skóinn, hefði
hann líklega orðið vondur og
skilað báðum, — eftir þessari
reynslu að dæma. Væntanlega
les hann blaðið og þá bið jeg
hann að búast við langvarandi
fótaveiki, ef hann gengur leng-
ur á stolnum skóm. Gefðu ein-
hverjum fátækum skóna í snatri
og þá sleppxxr þú vonandi við
verri afleiðingar. — En ónot
samviskunnar, þegar þú ert orð-
inix gamall og haltur og skakk-
ur, get jeg ekki losað þig við.
Enn væri ekki annars reyn-
andi að nota svipaða aðferð oft-
ar? Það mætti t. d. bjóða þeim
fingralöngu „góð fundarlaun“ eða
senda þeim fáein spaugsyrði, í
stað þess að skopast að ófund-
visum leitarmönnum.
Sigurbjörn Á. Gíslason.
mótað svipbi’igðin hvort heldur
lifandi náttúru eða dauðrar í
altalandi eilíf listaverk.
En þegar ævistarf Jóns verð-
ur metið, þá verður þeim þætti
væntanlega ekki gleymt, hvern
ig hann um margra ára skeið
hefir lagt alúð við að örfa menn
til þess að leggja myndlistar-
þætti islenskrar menningar lið
Örva þá, sem talist geta lið-
tækir á þessu sviði, og leiðbeina
þeim á alla lund. Enda hafa
margir til hans leitað, um ráð
og leiðbeiningar.
Með þrotlausri elju hefir Jóni
Stefanssyni tekist að gefa þjóð
sinni klassiska myndlist, sem
geymist komandi kynslóðum,
lil eftirbreytni xig fyrirmyndar.
Þessi er orðinn arfur hans,
þrátt fyrir þröng og erfið vinnu