Tíminn - 01.05.1965, Page 8

LAUGARDAGUR 1. maí 1965
TÍIVIENN
iiii
Að morgni hins nítjánda
dags Farvardin — fyrsta mán-
aðar ársins — árið 1344 lenti
rísastór farþegaþota af gerð-
inni Convair Coronado á
Mehrabad-flugvelli við borg-
ina Teheran í Persíu ....
Ykkur mun kannski detta i
hug að hér sé um einhvers-
konar hugsanabrengl eða prent
villu að ræða, en svo er ekki.
Svo andstætt sem ártalið og
farkosturinn er hvort öðru, er
þó hvorttveggja rétt með far-
ið og andstæðurnar milli þeirra
eru ekki meiri en þær, sem
áttu eftir að blasa við hópi
norrænna og bandarískra blaða
manna, sem með þessari flug-
vél komu á sögufrægar slóðir
Persíu, sem nú heitir íran.
Að vísu var'hér um að ræða
morgun hins áttunda dags
aprílmánaðar árið 1965 eftir
okkar tímatali, en í löndum
Islams-trúarmanna var árið
1344 þá nýlega byrjað, en þeir
miða tímatal sitt við þann at-
burð er spámaðurinn Múham-
eð flúði frá Mekka til Medina
á sinni tíð, en þá skrifuðum
við ártalið 622. í þá rúmu viku.
sem við vorum jjarna á ferð.
kom það talsvert oft fyrir, að
við þurftum að reikna með
þessum 622 árum er við feng-
um upplýsingar um ýmsa við-
burði síðari tíma, en hitt er
mér minnisstæðara að við bók-
staflega margsinnis „stukkum
yfir þessi ár“ eins og einn
ferðafélaginn komst að orði.
Við skoðuðum hús og minjar
sem reist voru fyrir mörgum
öldum, gengum og ókum um
götur og stræti sem háfa harla
lítið breytt um svip öldum sam
an og gengum í næstu andrá
inn um dyr hins nýja tíma, inn
í fullkomnar verksmiðjur og
rannsóknarstofur þar sem vís-
indi kjarnorkualdar voru hag-
nýtt til hins ítrasta.
Það er alls ekki ætlun mín
að eyða pappír og prentsvertu
í það að skrifa hér ferðasögu
í eiginlegustu merkingu þess
orðs, en þó verður ekki hjá
því komizt í upphafi þessara
pistla að skýra nokkuð frá til-
gangi og tilefni þessarar farar,
svo og rekja nokkuð gang
hennar í stórum dráttum.
Það var einn venjulegan
starfsdag eftir miðjan marz-
mánuð, að ritstjóri Tímans
kallaði mig inn til sín og sagði
mér, að blaðinu stæði til boða
að senda blaðamann austur
til Teheran í boði skandi-
navíska flugfélagsins SAS og
umboðsmanna þess hér, Flug-
félags íslands. Röðin væri kom-
in að mér og ég þyrfti að
láta sig vita eftir einn dag,
hvort ég gæti farið þessa för.
Ég skal ekki neita því að hug-
urinn var í talsverðu uppnámi
þennan dag og raunar fleiri
á eftir, á meðan ég velti því
fyrir mér fram og aftur, hvort
ég ætti að takast þessa för á
hendur. Að lokum fór svo að
löngun og eftirvænting urðu
allri skynsemi í fjármálum yf-
irsterkari, förin var afráðin,
svo var farið í bólusetningar
gegn kúabólu, taugaveiki og
kóleru og mánudaginn fimmta
apríl héldum við svo til Kaup-
mannahafnar tveir kollegar
héðan úr Reykjavík til að hitta
aðra ferðafélaga í Kaupmann-
höfn. Með mér héðan var
Björn Jóhannsson blaðamaður
á Morgunblaðinu.
Að kvöldi 7. apríl mættum
við Björn svo úti á Kastrup-flug
og ekið inn í borgina. Og
strax á þessum fyrsta spöl, sem
við ferðuðumst á íranskri
grund báru þær andstæður fyr-
ir augu okkar, sem æ síðan
blöstu við okkur þennan tíma,
sem við dvöldumst í landinu.
Vegurinn var breiður, malbik-
aður og 'góður og við mættum
risastórum vörubifreiðum með
aftanívögnum, sem siluðust
áfram með þunga járnbrautar-
teina merkta rauðum flöggum
og á eftir þeim trítluðu litlir
Þessi mynd er af keisarahjónum frana, Mohammed Reza shah
og konu hans Farah Diba, sem er þriSja kona hans og sú fyrsta
sem gat aliS honum rikiserfingja.
velli og hittum þar fararstjóra
hópsins frá SAS, þau Rögnu
Palmer og Donald Lodin. Bæði
gegna þau svokölluðu „public
relation" störfum fyrir SAS, þ.
e. þau vinna við útbreiðslu-
og áróðursstarfsemi, Palmer í
Kaupmannahöfn og Lodin í
Stokkhólmi. Að lokinni stuttri
kynningu væntanlegra ferðafé-
laga var stigið um borð í hinn
glæsilega farkost, sem er ein
allra glæsilegasta farþegaþota,
sem i notkun er i heiminum,
og haldið af stað suður á bóg-
inn. Eftir stutt flug var lent
í Frankfurt og síðan aftur í
Genf. Á báðum stöðum bætt-
ust farþegar í hópinn og þeg-
ar lagt var upp frá Genf var
vélin fullskipuð farþegum. Það
var bein og óslitin ferð frá
Genf til Teheran sem var ver-
ið að vígja í þessari ferö og
hún tók tæpar fimm khikku-
stundir. Við lentum á Mehra-
bad-flugvelli við Teheran
klukkan rúmlega sex að
morgni eftir írönskum tíma.
Eftir stutta dvöl á flugvell-
inum var setzt upp í bifreið
asnar, hlaðnir þungum klyfj-
um og ofan á þeim sat grann-
holda og sólbrenndur bóndi.
Við mættum glæsilegum
Cadillac-bifreiðum og í næstu
andrá ókum við fram hjá úlf-
öldum, sem siluðust áfram á
leið til borgarinnar. Landið var
fremur hrjóstrugt vegna vatns-
skortsins, sem er einn höfuð-
óvinur írönsku þjóðarinnar, en
þar sem vatni var veitt á var
gróskumikill gróður og pálm-
arnir vögguðu í blænum. Lands
lagið var landslag hita og
þurrks, en í norðri blöstu við
snævi kringd háfjöll, allt upp
í 19 þúsund feta hæð. Og þeg-
ar inn í borgina kom ókum
við til skiptis fram hjá forn-
um b.vggingum. sem beró svip-
mót liðinna kynsléða og í
næstu andrá blasti við 10 hæða
skrifstofubygging einlivers risa
fyrirtækisins. í skugga gömlu
húsanna lágu menn á gang
stéttunum og sváfu konur sátu
og þvoðu þvott í opnum lækj
um, sem runnu meðfram göt-
unum og menn fengu sér morg
unþvottinn upp úr vatninu er
var skollitaðra en nokkurt jök-
ulvatn sem ég hefi séð hér
heima. Og í næstu andrá sá-
um við fallega skrautgarða þar
sem fólk gekk um, klætt á
Evrópu-vísu, milli gosbrunna,
sem sendu kristaltært vatn
marga metra í loft upp. Svo
ókum við út úr borginni aftur
í átt til hæðanna norðan við
hana. Við ókum fram hjá lág-
reistum húsum, byggðum úr
brúnleitum steini, þar sem
gluggarnir voru aðeins örsmá-
ar rifur inn í þykka veggina,
og svo blasti allt í einu við
okkur hótelið okkar upp á 15
gistihæðir, með nafni Hiltons
hótelkóngs skrifuðu risastöf-
um á veggjunum. Þannig gæti
þessi pistill haldið áfram í hið
óendanlega, hvar sem við fór-
um blöstu andstæðurnar við
okkur.
Slíkt þarf raunar engan að
undra. Við vorum staddir í
einu elzta menningarríki
heims, sem á sér mikla og
fjölbreytta sögu, við vorum
staddir í landi Kýrosar, sem
leyfði ísraelsmönnum að fara
heim úr útlegðinni í Babýlon
og lagði grundvöllinn að fyrsta
>heimsveldi mannkynssögunnar,
í landinu sem fóstraði Omar
Kayyam, meðal þjóðar sem hef
ur drottnað yfir öðrum og ver-
ið sjálf kúguð, meðal þjóðar
þar sem það hefur til skamms
tíma verið talið eðlilegt nátt-
úrulögmál að auðurinn væri á
fárra manna höndum, en
alþýða manna .væri lítt upp-
lýst og hefði vart til hnífs og
skeiðar, en hefur nú ákveðið
að varpa af sér okinu undir
forystu sjálfs drottnara lands-
ins og taka upp nýrri og betri
þjóðfélagshætti. Það gat ekki
farið fram hjá okkur að bæði
land og þjóð eru í deiglu nýs
tíma og takist sú eldskírn eins
vel og vonir standa til mun
þarna vissulega rísa upp nýtt
stórveldi, þótt það byggist ekki
á því að drottna yfir heims-
byggðinni, eins og á dögum
hinna fornu herkonunga.
Það er býsna margt, sem
ferðamenn eru hvattir til þess
að sjá í Teheran. Við stönzuð-
um þar aðeins í tvo daga, og
urðum á þeim tíma að mæta
í alls kyns boðum og veizlum
og gátum því ekki skoðað nema
fátt eitt af því sem hin stóra
borg hefur upp á að þjóða.
Ég ætla ekki að rekja för okk-
ar um borgina skref fyrir skref
en mun síðar í þessum pistl-
um minnast á nokkuð úr dvöl
okkar þar. En nú langar mig
til að biðja lesendur um að
staldra örlítið við með mér og
líta nokkuð á samtíðarsögu
þessarar fjarlægu bjóðar. sem
er íslendingum mjög lítið
kunn, og allt of fáir íslend-
ingar hafa gist.
Það er erfitt að kveða upp
íkveðinn dóm um stjórnar
háttu og lífskjör svo framandi
þjóðar sem íranir eru, ekki
hvað sízt þegar svo lítill tími
hefur gefizt til kvnna og t'ið
á um okkur sem dvöldumst
þar í aðeins eina viku og vor-
um allan tímann í fylgd með
opinberum starfsmönnum ír-
anska rikisins. Hætt er líka
við, að ef sá dómur miðaðist
við lífskjör og réttarfarsöryggi
íslendinga yrði hann mörgum
íranbúanum mjög torskilinn.
Ef við lítum með sanngirni á
þessi mál verðum við að hafa
í huga, hversu stutt er síðan
ráðamenn landsins tóku að
reyna að færa stjórnarfarið til
lýðræðislegri hátta og við hve
ramman reip þau eiga að draga
í öllum tilraunum sínum við
að bæta lífskjör fólksins og
stuðla að framförum í atvinnu-
lífinu.
Lítum þá fyrst á stjórnar-
farið. Frá sjónarhóli okkar
Norðurlandabúa vantar mikið
á að lýðræði teljist ríkjandi
í íran. Stjórnarfarið er keis-
araeinræði, þar sem leynilög-
reglu, lögreglu og her er misk-
unnarlaust beitt til þess að
halda uppi aga og reglu og við-
halda völdum valdhafanna. Það
er hvíslað um það í skúma-
skotum að það komi býsna oft
fyrir að þeir menn, sem rísa
upp gegn stjórn landsins og
gagnrýnp hana, eigi sér skamm
an aldur, eða í það minnsta
stutt frelsi. Pólitískar fangels-
anir eru hvergi nærri óþekkt
fyrirbrigði og fullyrt er, að
sumir komist ekki einu sinni
inn fyrir fangelsismúrana.
En frá sjónarhóli þeirra, ír-
ana, sem komnir eru til ára
sinna, ríkir mikið frelsi og ör-
yggi í landinu núna. Og ýms-
ar nágrannaþjóðir frana
myndu prísa sig sælar yfir því
frelsi, sem þar ríkir. Og í sann-
leika sagt, þá eru það yfirleitt
ekki „góðu mennirnir“ sem
verða fórnardýr einræðisins í
íran. Svo einkennilegt sem það
kann að virðast þá er það ein-
valdur þjóðarinnar sem er að
berjast við að koma á bætt-
um stjórnarháttum, auka raun
verulegt lýðræði og bæta lífs-
kjörin. En hann á í höggi við
fólk, sem tilheyrt hefur for-
réttindastéttum þjóðfélagsins,
eins og forfeður þess mann
fram af manni. Það fólk hefur
rakað saman auði á örbirgð
annarra og það er ákveðið í
því að láta forréttindi sín ekki
af hendi fyrr en í fulla hnef-
ana. Og það svífst vissulega
einskis eins og dæmin sanna.
Þá á keisarinn í miklum átök-
um við ofsafulla trúarleiðtoga,
sem í engu vilja slaka á því
ógnarvaldi sem þeir hafa öld-
um saman haft yfir fólkinu í
skjóli fáfræði og hindurvitna.
Sú barátta fer mun lægra en
hin þar eð keisarinn og ríkis-
stjómin játa sömu trú og þeir
trúarleiðtogar sem þeir eiga
við, en hún mun ekki vere
mildari undir niðri.
Mannslífið er ekki metið á
sama hátt í löndum austur þar
og hjá okkur. Ef einhver mað-
ur er „fyrir,“ þá er bara að
ryðja honum úr vegi. Og þau
eru ófá skiptin, sem reynt hef-
ur verið að ryðja keisara fr-
ana úr vegi, þótt ekki hafi
ávallt verið hátt haft um slíkt.
Hið sama gildir um ráðherra
hans. og er þá skemmst að
minnast er forsætisráðherra
landsins var myrtur fyrir
nokkrum mánuðum. Það voru
forréttindastéttirnar sem stóðu
bak við það morð. og þær