Morgunblaðið - 25.11.1952, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 25. nóv. 1952
MORGUNBLAÐIÐ
7 )
Arni Eylasnds:
Starfsíþróttir
fjuÓBinundur Jóussou, skólastjóri:
frá Hollandi
FYRIR nokkru síðan flutti Daníel
Agústínusson skemmtilegt erindi
í útvarpið og sagði frá íþróttamóti
því á Eiðum, sem Ungmennafélag
íslands efndi til síðastliðið sumar.
Sagðist honum margt vel, er hann
dvaldi við starfskeppni þá í þrem
ur greinum, sem þar fór fram.
Var þar vafalaust merkilegt ný-
mæli á ferðinni. Bezt sagðist
ræðumanninum, er hann sagði frá
því hvernig ungar stúlkur kepptu
í þeirri íþrótt að leggja vel og
snyrtilegá á borð. Var auðheyrt,
að þá keppni skildi ræðumaður til
fulls, og hvert gagn og gaman og
augnayndi hún getur fært öllum
aðilum, bæði keppendum og
áhorfendum.
STARFSHLAUPID
Allgóð var líka frásöghin af
starfshlaupinu. En það vakti at-
hygli mína hve lítill hlutur sveit-
anna — bændanna og bændaefn-
anna var gerður við skipulagn-
ingu hlaupsins, þar á* meðal að
spurningarnar voru í raun og
veru ekkert sérstaklega miðaðar
við, að þetta væru æskumenn úr
sveitum landsins, sem þarna voru
'að leika listir sínar og keppa á
hagnýtan hátt. Var ekki nær að
hafa, að minnsta kosti eina af
spurningunum í sambandi við
hlaupið, búnaðarlegs efnis held-
uren að hafa tvær úr sögu ung-
mennafélaganna og eina urn sjó-
sókn á Grænlandsmiðum?
Þetta er ekki eins lítið atriði
eins og margir munu hyggja.
Starfsíþróttirnar eiga mest erindi
til æskufólks í sveitum landsins.
Þess vegna á að móta þær í sam-
ræmi við starfsiífið í sveifunum,
að mjög verulegu leyti, þó að al-
menn hæfni og þekking eigi einn-
ig að koma til gréina óháð sér-
þekkingu.
TRAKTOR KEPPNIN
Svo var það keppni í traktor-
akstri. Engin sjónarvottur annar
h'efir lýst henni fyrir mér, og satt
að segja hafði ég ótrú á því, að
slík keppni gæti farið þarna fram
svo að í lagi væri, án alls veru-
legs undirbúnings. Mér fannst
það vera að reyna að stökkva í
hæsta haft strax, án þess að fika
sig áfram á eðlilegan hátt. Ég veit
ekki hvort spá mín hefir ræst
eður eigi. Það skiptir heldur eigi
máli, og tilraunin er virðingar-
verð jafnvel þótt hún hafi verið
gerð, að einhverju leyti á röng-
um forsendum, það er, án fulls
skilnings á því hvers með þárf
og hvaða undirbúningsæfingar
þurfa að fara fram heíma fyrir í
sveitunum áður en hægt er að
stofna til landsmóts í slíkri
keppni.
Af frásögn Daníeis var mér full
ljóst, að á hvort tveggja skorti
nikkuð, að sú keppni hafi verið
réttilega undirbúin og sett á svið,
og að hann næði fyllilega utan
um það að lýsa keppninni svo að
fram kæmi hve mikiisverð slík
keppni er í eðli sinu. Frásögn
Daníels af traktorkeppninni var
lang daufust, þótt um væri að
ræða merkilegustu keppnina af
þeim þremur er þarna fóru fram.
Þetta tel ég rétt að benda á, ekki
til þess að neinn missi móðinn,
sem vel vill í þessum málum,
heldur til þess að reyna að auka
skilning á því, að við slíka keppni
þarf annað og fleira tii heldur en
almennan íþróttaáhuga og æfingu
að skipuleggja venjulegar íþrótt-
ir. Það þarf starfsþekkingn á bún
aðarsviðinu. Þess vegna þurfa
ungir fróðir búnaðarmenn að
vera með í ráðum og leik, að und
irbúa og skipuleggja slíkar starfs
keppnir, og það á auðvitað við
um miklu fleira heldur en traktor
akstur. í raun og veru á það við
flestar starfsíþróttir, sém ung-
um mönnum uppvöxnum í sveit-
um hentar bezt að stunda, ef
þcir ætla sér að verða nýtir msnn
við búskap, og ef það er tilgangur
þeirra, sem að starfsíþróttahreyf
ingunni standa, að vinna æsku-
lýð sveitanna gagn með hreyfing
unni. Þegar ég tala um sveitir í
þessu sambandi tel ég auðvitað
með smáþorp og þéttbýli þar, sem
tilveran er enn mótuð að meira
eðá minna leyti af gróðri og gras-
nyt. Starfsíþróttir æskufólksins,
sem sveitirnar byggir þurfa
aldrei og eiga aldrei að verða í
neinni mótsögn né andstöðu við
unga íólkið, sem að í slíkum smá-
þorpum og þéttbýli býr.
Við að stunda starfsíþróttirnar
geta þesssr aðilar átt fulla sam-
leið, að því marki að efla virðingu
fyrir vinnunni, verksvitinu, starfs
snillinni og starfsgleðinni, og
virðiiiguna fyrir sjálfum sér, sem
starfandi manni.
AFBURÐA FRAMMISTADA?
Af frásögninni af traktorkeppn
inni á Eiðum var Ijóst að þeir sem
höfðu sett hana á svið höfðu ekki
vitað glögglega hvað þeir voru
að gera. Mig minnir fastlega að
Daníel segðist svo frá, að allir
keppendur hefðu hlotið um og
yfir 100 stig í keppninni. Hins
vegar ræddi hann ekki um, að
hverju leyti þeir hefðu leyst
þrautir þær, er leysa skal við
aksturinn, eða mistekist það. Nú
þarf afburða frammistöðu til þess
að nú 100 stiga árangri, ef hlaup-
ið er rétt á svið sett. Það þóttu
mikil tíðindi, er hinn frækni
traktormaður, unglingurinn Arne
Braut frá Jaðri sigraði í Noregs-
keppni í fyrra og „sprengdi
keppnina,, með því að ná rúml.
100 stigum. Þó felldi hann einr,
hliðstaur ef ég man rétt. Varla
hafa piltarnir á Eiðum farið í
förin hans? Þess vegna þurfa þeir
ungu piltar sem nú fara að æfa
sig í keppni í traktorakstri að fá
að vita nánar um traktorkeppnina
á Eiðum og frammistöðu piltanna
þar. Ég efast ekki um að hún
hefir verið góð eftir aðstæðum.
En hvað veltu þeir mörgum hlið-
staurum? Hvernig leystu þeir
aksturinn yfir plankann af hendi?
og hvernig gekk þeim að snúa við
í þrengslunum? Þeir sem æfa sig
hugsa til frama í íþróttinni þurfa
að vita að 100 stiga afrek hanga
ekki á lægstu greinum.
ÞAD SKAL FRAM SEM
FRAM IIORFIR!
En hvað sem Eiðamálinu líður,
verður að halda áfram og byggja
betur frá grunni á margan hátt.
Næg eru verkefnin og ihöguleik-
arnir til aðgerða eru líka við
hendina. Því ekki að nota þá? Er
það vantrú, einhver feimni, eða
| leti, sem veldur að svo hljótt er
um þetta. Hvar eru búfjárræktar-
mennirnir? Því reyna þeir ekki
að efna til keppni í að dæma kýr
og kindur i sambandi við sýning-
ar og námskeið? Er slíkt ekki
nógu fínt handa fólkinu? eða með
nógu miklum lærdómsbrag? Ef
einhver heldur það, þarf hann að
læra betur. Og hvar eru hesta-
mennirnir? Því efna þeir ekki til
reynslu og keppni í að dæma
hesta? Það væri áreiðanlega holl-
ara og meira fyrir fyrir sanna
hestamenn, heldur en fylliríis út-
reiðartúrarnir, sem svo mjög lýta
hestamennskuna oft og einatt —
því miður.
Nú á að fara að kenna búfræði
við héraðsskólar.a. Þar er sann-
arlega jarðvegur fyrir starfs-
íþróttir. Þar mætti leggja grund-
völl að þeim, ef búfræðikandidat-
arnir sem þar kenna vildu ljá
málinu brautargengi. Vonandi
gera þeir það.
Þannfg má íengi telja. Nú er
um að gera að byrja heima fyrir
í sem fiestum sveitum. Þannig
verður að undirbúa stóru tökin á
næsta landsmóti ungmennafélag-
anna. Og forráðamenn ungmenna
Framh. á bls 1S
ÉG ÁTTI þess kost að heimsækja
Holland í júlímánuði 1952 og
dvelja þar fáeina daga og hripa
hér niður nokkuð af því, er ég
sá þar og heyrði.
Holland er tiltölulega lítið
land, aðeins um 46 hlutar af flat-
armáli íslands, en íbúatalan er
yfir 10 millj. manns. Það er eitt
þéttbýlasta land í Evrópu og rækt
un og iðnaður á háu stigi. Meðal-
hiti í júnímánuði er 17—18° og
regnmagn víða nálægt 600 mm á
ári.
Ræktaða landið nemur um 2,4
milij. ha. Bændur eru alls taldir
um 215 þús. og garðyrkjumenn
um 38 þús., alls um 253 þús. Með-
alstærð af landi hjá hverjum
bónda og garðyrkjumanni er þá
9—10 ha. Lang flestir hafa land-
stærð milli 1 og 20 ha. Auk þess
hafa margir verkamenn nokkurt
landrými ¥2—1 ha., rækta þar
grænmeti, en vinna hjá bændum
og hafa þaðan aðal tekjur sínar.
Af búfé ber lang mest á naut-
gripum. Nautgripir eru alls árið
1950 2,7 millj. að tölu, þar af 1,5
miilj. kýr og kelfdar kvígur.
Þegar komið er til Hollands þá
virðist mér þrennt fyrst og fremst
vekja athygli:
í fyrsta lagi hreinlætið. Úti og
inni er allt hreint og vel um
gengið, svo ég hef hvergi séð það
nns. Hús eru jafnaðarlega þvegin
rð utan, svo og stéttar í kring um
oau. Hollendingar nota mikið
réskó, sem þeir draga af fótum
sér, er þeir ganga inn og hafa þá
nniskó til taks.
í öðru dagi veitingarnar. Það
rr miklu minna haft fyrir þeim
rn hér heima. Þegar gest ber að
jarði á öðrum tímum en mat-
nálstímum, þá er fyrst spurt um,
avort hann vilji heldur te eða
caffi og hvort hann ós'ki eítir
rykri og mjólk með eða ekki.
Jíðan ber húsmóðirin fram kaff-
ð eða teið, setur sjálf í það syk-
rr og mjólk, ef þess er óskað.
iíðan tekur hún blikkkassa með
cökum í og ber milli gestanna. I
kassanum eru tvær eða í mesta
lagi þrjár teg. af kökum. Eftir
góðgerðirnar er kassinn settur
inn i skáp og bollar bornir fram.
Oft er kaffið eða teið hitað með
rérstökum litlum lampa inni í
stofunni sjálfri. Hollenzka hús-
nóðirin hefur á þennan hátt
miklu minna fyrir góðgerðúnum
an stallsystir hennar hér heima,
en þær koma í sjálfu sér að sömu
notum.
í þriðja lagi eru það hinir
mörgu skurðir (kanalar), sem
iiggja um landið þvert og éndi-
langt. Eftir þeim ganga skip og
bátar, sem flytja vörur milli
sveita og bæja. Á skipinu er oft
aðeins einn karlmaður. Hann er
þar með konu sína og börn. Skip-
ið er heimili þeirra. Viða sjást
gluggatjöld fyrir gluggum og á
sumum skipunum eru tvær hæð-
ir sem búið er í. Á skipaskurðun-
um eru auðvitað margar" brýr.
Við hverja þeirra er brúarvörð-
ur, sem hefur það hlutverk að
vinda brýrnar upp þegar skip ber
að og stöðvast þá öll Umferð á
meðan. Getur það tekið nokkrar
mínútur. Skipsmaðurinn greiðir
svo visst gjald til brúarvarðarins
fyrir. Allviða eru skipastigar í
skurðum þessum og sá ég hann
notaðan á einum stað.
Fyrr á timum voru skipaskurð-
irnir lífæðar Hollands. Nú hafa
bílar og járnbrautir tekið mikið
af flutningi frá bátunum.
Þá vil ég segja lítið eitt frá
nokkrum stofnunum, er ég heim-
sótti í Hollandi:
Búnaðarskólar. Ég skoðaði tvo
slíka. Búnaðarmenntunin er í
mjög góðu lagi í Hollandi.
Búnaðarháskóli er í V7agering-
en. Námið þar tekur 5 ár og er
sérgreint, þannig að menn geta
lagt stund á jarðrækt, búfjárrækt,
hagfræði, vatnsmiðlun o. fl. Ekki
er nauðsynlegt að menn hafi ver-
ið í búnaðarskóla, en aðeins'
stúdentar eru teknir inn til náms. 1
Æðri búnaðarskólamenntun
stendur yfir tvo vetur, en ekk- |
ert verklegt nám. Nemendur
koma ýmist úr lægri búnaðarskól
um eða eru gagnfræðingar. Ekki
heimavist, nemendur fara heim á
kvöldin. |
Lægri búnaðarskólar. Þeir eru
víða og er kennslunni þannig
háttað, að nemendur eru aðeins
1—2 daga í hverri viku, hjóla
vanalega á milli. Þeir standa yfir
í 4 vetur, fyrsta veturinn 2 V2 dag
í hverri viku, en hina veturna 3
aðeins 1 dag í viku. Fyrsta árið
er námstíminn 40 vikur, hin þrjá
árin 30 vikur á ári. Nemendur
byrja oft 14 ára og enda þá 17 |
ára gamlir. Með þessu móti eiga
nemendur tiltölulega hægt með
að vinna heima samtímis því sem
þeir eru í skólanum.
Loks eru margs konar búfræði-
námskeið. Þau standa fyrir hvern
hóp nemenda 2 kvöid í viku um
3 klst. í hvert sinn og ná þannig
yfir 1 eða 2 vetur.
Frá æðri og lægri búnaðarskól- 1
um útskrifast árlega um 6000 '
nemendur eða 1 nemandi fyrir
hverja 40 bændur og garðyrkju-
menn. Þetta er mjög mikið, þeg-
ar tekið er tillit til þess, að
þar fyrir utan er mikill fjöldi
ungra manna á kvöldnámskeið-
um, líklega um eða 20 þús. árlega.
Búnaðarfræðslan nær því til
mjög margra ungra manna í Hol-
landi og standa sennilega íáar
fáar þjóðir Hollendingum jafn-
fætis á því sviði.
Húsmæðraskólar eru 200 í Hol-
landi. Einn þeirra heimsótti ég
Þar voru 52 nemendur, engin
heimavist, því að stúlkurnar fóru |
heim til sín á hverjum degi að
lokinni skólavist. Þetta var mynd
arlegur skóli, vel út búinn að
kennslutækjum. En það vakti
furðu niína, að námsmeyjarnar
voru flestar á aldrinum 12—14
ára og mjög fáar eldri. Auk mat-
reiðslu og nokkurra bóklegra
greina, læra námsmeyjarnar
einnig saumaskap, en vefstól sá
ég engan. 1
Mjólkurbú skoðaði ég á einum
stað. Það tekur árlega á móti 10
millj. kg af mjólk. Mjólkin er
flutt tvisvar hvern dag til búsins.
Við það vinna 21—25 manns og
vinnslukostnaður er um 12 aur-
ar (umr. í ísl.) á kg. Meðalfita
mjólkur 3,7%. Bændur fá um 21
cent fyrir mjólkina pr. kg eða
umr. í ísl. peninga um 90 aura.
Útsöluverð mjólkurinhar er ná-
kvæmlega það sama og bændur
fá. Allur kostnaður og sölulaun
fæst á þann hátt, að mjólkin er
„standardiseruð“ þ. e. tékin úr
henni feiti, svo að meðalfeitimagn
hennar er aðeins 2,5%. Þetta gild-
ir um allt Holland. Mest er fram-
leitt af smjöri og ostum. Rjómi
er mest notaður með 9% feiti,
hæst uþp í 23% feiti. Mjólkin er
hvergi flutt lengra að til þessa
mjólkurbús en 6 km vegalengd.
Nálægt mjólkurbúinu var hey-
þurrkunarstöð allstór. Heyið er
þurrkað með hráolíu. Bændur
aka þangað grænfóðri, fá það
þurrkað fyrir 12 eent (52 aura)
hvert kg miðað við þurrt hey.
Stöðin þurrkar 500—700 kg á klst.
miðað við þurrt hey og unnið er
nótt og dag yfir heyskapartímann
og fá færri bændur en vilja að
lsomast þar að. Eftir þeim tölum,
er ég fékk gefnar upp, ætti að
þurfa um 0,2 kg af hráolíu íyrir
hvert kg (þurrt hey). Slikar
stöðvar eru til á 6 stöðum í Hol-
landi.
Sæðingarstöðvsr eru margar í
Hollandi. Eina þeirra skoðaði ég.
Þar eru 20 naut ,og sæddar árlega
um 26.000 kýr. Yfirmaður stöðvar
innar er dýralæknir, en sæðing-
ar eru framkvæmdar af mönn-
um, er háfa verið á stuttum nám-
skeiðum. Gjald fyrir hverja kú
er 10 gyilini (43 ísl. kr.), en
stundum er gjaldið tvöfalt.
Einn daginn heimsótti ég bónda
í Norður-Frieslandi. Hann hafðí
litla akuryrkju, aðallega kúabú.
Skal ég nú lýsa í stórum dráttum
búskapnum hjá honum:
Lanstærðin var alls 27 ha., þar
af 2 ha. með kartöflur og sykur-
rófur, en 25 ha. með grasi. Hann
hafði 40 mjólkurkýr, 1 naút, 5-
kvígur til sölu og 27 kvígur og
kálfa til viðhalds stofninum. Al!s
er 73 nautgripir og fóðureyðsla
þeirra á að gizka við 55 mjólk-
urkýr. Það gerir 2 kýr á hvern
ha. og er það miklu meira en
venjulegt er í Hollandi.
Mjólkurmagn er 4500 kg pr.
kú með 4,05% feiti, meðalverð
mjólkur 21,30 cent. Kjarnfóður
notar hann mjög iítið alls um
6000 kg yfir árið. Kostaði það s.I.
ár alls 2600 gyllini eða 43 cent á
hvert kg eða um kr. 1,85 ísl. Auk
þess notar hann heymjöl, sem
hann lætur þurrka og mala fyrir
13,5 cent pr. kg. heymjöl.
Kýrnar eru úti í 6 mánuði yfir
sumarið og koma alls ekki í hús.
Beitilandið er mjög vel ræktað.
Fosfórsýran er öll borin á i marz,
kalí í apríl, en köfnunarefni 3-—4
sinnum yfir sumarið. Magn af
tilbúnum áburði, þegar hann er
notaður eingöngu, er þetta: köfn
unarefni 150 kg á ha., fosfórsýra
(P205) 55 kg á ha, og kalí (K20)
150 kg á ha. Landið er ýmist
slegið eða beitt og tekin upp-
skera 6 sinnum á hverju sumrr.
Nettótekjur þessa bónda voru
s.l. ár um 16.000 gyllini, þar af
greiddi hann í opinber gjöld 5.000
gyllini.
| VinnVitimi er 65'—70 klst. á
viku yfir sumarið, en 56 klst. að
vetrarlagi. Kaupgreiðsla er 80
gyllin á viku = kr. 344,00 ísl., en.
fæða sig sjálfir af því, og sjá sér
fyrir húsnæði. Þetta kaup næst
ekki fyrr en menn eru 23 ára
gamlir. — Vinnutimi hefst að
morgni kl. 4 eða 4’i:, morgunverð
ur kl. 6—6 ¥2, kaffi kl. 8 >4—9,
I miðdagsmatur kl. 11—12,40, te kí.
j 3—344 og hætt vinnu kl. 6.
Bóndi þessi heldur brireikn-
inga. Þeir eru færðir og gerðir
upp fyrir hann. Það kostar ár-
lega 160 gyllini.
Það skal tekið fram, að bóndi
sá, sem hér hefur verið sagt frá,
mun vera í beztu bændaröð, bú-
garðurinn fremur stór og vel rek-
inn. Meðaltekjur hollenzkra
bænda eru miklu lægri en þetta.
Einn daginn ókum við um
50.000 ha stórt land, sem fyrir
fáum árum var hafsbotn. Þar var
verið að rækta og nema nýtt land.
Þar var m.a. að verki plógur,
sem plægði um 80 cm þykkarr
streng. Þar sá ég opna skurði,
sem höfðu verið gerðir með
skurðaplóg, sem hefur tvöfalt
moldverpi og veltir stréngjum
til beggja hliða. Skurðirnir voru
um 80 cm djúpir og um 144 m
breiðir að ofan.
Hollenzka ríkið hefur lagt fram
geysi upphæðir til þess fyrst. að
hlaða öflugan garð framan við
þetta land, síðan ræsa það fram
og dæla vatninu út í sjó, bylta,
sá og byggja. Allt þetta er áætlað
að kosti um 4000 gyilini á ha eða
rúml. 19 þús. kr. ísl. Búgarðam-
ir eru svo leigðir fyrir 150—250
gyllini á ha, þar í leiga eftir allár
byggingar. Þetta land er það
fyrsta, sem í stærri mælakvarða
er tekið úr greipum sjávarihs og
gert að ökrum o<i ið ••'íí'mi éngi.
Nú þegar er byrjað á öðru svæði
og síðar eiCTa að koma TYiri til
viðbótar. Þetta er nýrækt Hol-
lands.
Land, sem þannie er btivrkað,
er yfirleitt mjög frjósamt oggef-
Frh. á bls. 12.