Morgunblaðið - 09.04.1953, Síða 7

Fimmtuclagmn 9. apríl 1953
MORGUNBL 4Ðlfí
7
ErSendar bókmenntDr:
Mý kynning ú verkum Curlyies —
eins svipmestU' sugniræðings og
rithöíundur Viktoríutímabilsins
t GREIN þei-rri, sem hér fer á
eftir, fjallar Philip Toynbee um
ítkozka heimspekinginn oy saynrit
arann, Thomás Carlyle, oy verk
hans, en nýlega er komið út í Bret-
landi úrval úr ritum hans. Er með
því reynt í fyrsta skipti í áratugi
áð kynna almenningi að nokkru
Táði það bezta, sem eftir hánn
Uggur, endá kominn tími til, oy
er það mát bókmenntamanna, tui
vel hafi tekizt.
•* THOMAS CARLYLE er, eins
og fyrr getur, skozkur að ætt oy
uppruna. Hann var fæddnr 1795,
komst til nokkurra mennta í æsku
þrátt fyrir fátiekt f'oreldranna,
gerðist svo kennari um skeið eða
þangað til hann tók að yefa sig
óskiptan að ritstörfum. Hann var
einn svipmesti maður sinnar
Samtíðar í Bretlandi og meöal
vina hans voru mestu andans
menn, brezkir, þeirrar tíðar, s. s.
Dickens, Tennyson, Thackeray,
Stuart Mill og Emerson.
•þ Meðal höfuðverka, Carlyles er
Sartor Resartus, er hann samdi á
árunum 1S2U—1892, og varð hún
fyrst bóka hans til að afla honum
viðurkenningar í Bretlandi. Eftir
að hann fluttist ásamt konu sinni
til Cheyne Row við Lundúni (þar
er nú Carlyle-safn), samdi h-ann
Frönsþu stjómarbyltinguna, er út
kom 18J7, ævisögu Cromwells
(18U5), oy hina stórbrotnu ævi-
söyu Friðriks mikla, er hann byrj
aði g-ð sernju 1851. TvÖ fyrstu
b.indin komu út 1858, en síðasta
bindið sjö órum síðar. Thomas
Carlyle lézt 1881.
★
SMÁM SAMAN hefur okkar
kynslóð grafið ur gleymsku einn
og einn af spekingum Vicforíu-
tímabilsins, enda höfum við átt
því láni að fagna, áð fram hafa
komið menti, sem reynt hafa að
kynna þá almenningi, Fyrir tutu
ugu, tíu — já, jafnvel fimm árum
leit ekki út fyrir annað en
Thomas Carlyle vœri svo ræki-
lega gleymdur' öllum almenningi,
að ómögulegt væri að vekja
athvgli á hoiium aftur, svo að
nokkru næmi. Varla hafa nokkr-
ar gamlar bækur orðið rykfalln-
ari en hin miklu ritverk hans,
Friðrik mikli og Franska stjórn-
arbyltingin (Frederick The Great
og The French Revolution) og
varla hefur samtíðin átt jafnerfitt
með að slcilja neitt eins illa og
hinn víðfeðma anda hans. Hafði
hann ekki einmitt reynt að kynna
okkur hina miklu þýzku hetju,
Friðrik mikla, eftir að hafa tek-
izt fangbrögðum við hana, — og
er það nokkur furða, að við skul-
um ekki hafa hrifizt, eins og efni
hafa e.t.v. staðið til?
VALIf) HEFUR TEKIZT
PRÝBILEGA
Á siðast liðnum þremtir árum
hcfur hins vegar brugðið til
bátnaðar hvað kynningu á verk-
um Carlyles viðkemur, þvl að á
þessuni tíma hafa komið út í Eng-
landi bæði ævisaga hans og bréf
þau. er hann skrifaði konu sinni.
Enn fremur hefur komið út ævi-
saga konu lians og safn af bréfum,
er húh hefur skrifað. Og loks
hefur prófessor Trevelyan riðið
á vsðið og reynt að kynna sam-
tíðinni hin vanræktu verk har.s
með því að gefa út ekki alls fvrir >
iöngu úrval úr ritum hans (Carl-j
vie. Úrval. — Safhað htfur G.M.'
Trevelyán. - 16 sh.). Það má
með sanni segja,- að val prófessors
ins hafi tckizt vel —• og oft á tíð-!
um pj ýðileg^.. Ijei'ur iiarvn í þpjrn j
efnum einkum reynt að fara eít-1
Effir Philip Toynbee
ir því, hvað líkiegt sé að eigi enn
erindi íil okkar, — hvað falll í
smekk samtíðarinnar. Sem gefur
að skilja, veitir þessi bók okkur
tiltölulega takmarkaðan skilning
á Carlyle og verkum nans, þar eð
hún er aðeins 180 bls. að stærð.
Og ekld er ólíklegt, að gamli
maðurinn hefði orðið háíf-
hvumsa við, ef hann sæi sumt
af því, sem höíundi þykir bezt
failið til kynningar á verkum
hans nú.
TÁLVONIR carlvles
Carlyle dýikaði mikilmennið
sannariega og hans skoðun var
sú, að hann næði sér þá fyrst á
strik, er hann lofaði það og dýrk-
aði í ritum sjnúm. í hans augum
yar Friðrik mikli bezta verk hans.
I augum Trevelyans gnæfir
Franska stjórnarbj'ltingin hins
vegar yfir öll önnur verk hans, —
bók, sem full er af eðlislægri
róttækni og barnslegri aðdáun á
alþýðunni. Það má segja Carlyle
til hróss, xað hann hafði jafnan
opin augun íyrir hinni takmarka-
lausu sjálfsánægju victoríanska
„lýðræðisins", göíium hins sér-
góða laissez-faire kapitalisma. —
Það var til höfuðs hinu hálfrotn-
aða victoríanska þjóðfélagi, sem
hann setti Croirtvctl og Friðrik
mikla, lofaði þá og dáði, enda
var hann þeirrar skoðunar, að
einræðisskipulagið eitt gæti út-
rýmt þeim hörmungum og þeirri
vesold, sem hann var vitni að,
næsturn því hvert sem hann leit
og hvert sem hann kom. Hann
hafði ekki fengið okkar revnslu
af einræðinu og þeirri maka-
lausu mannvonzku, sem því er
samíara. Við viturn nú, að vonir
Carlyles um ágæti einræðisskipu-
lagsins voru tálvonir einar. Á
hans tímum var erfiðara að líta
raunhæfum augum á tilveru
duce og fúhrer cn nú í dag.
SÉRSTÆiJUR HÖFUNDUR
En það er e.t.v. ekki aðallega
vegna skoðana Carlyles, sem
verk hans hafa verið lesin svo
tiltölulega litið á undan förnum
áratugum. Þcim okkar, sem hafa
orðið að lesa Sartor Resartus í
skóla — sem að áliti Trevelyans
er ein bezta bók Carlvles — liður
varla nokkurn tíma úr minni
hinn þungi og samþjappaði stíil
bókaiir.nar, hin erfiða orðaröð,
sérvi/.kuiegu athugaserndir höf-
undar, né annað það, sem þung-
melt er Verijulegum lesara. Eng-
inh hefur nokkurn líma efað, að
hann væri mjög sérstæðúr höf-
unclur, enda þótt rnargir af nú-
tíma gagnrýnenöum og bók-
menntamönnum séu á því, að
hann hafi rei ið sérlega lélegur j
höfundur. Hins vegar rcyrtir próf.
i’reveiynn að leiðiétta þessa villu :
hinna irómu bókmenntamánna 6g ■
! er mesta furða, hversu vel hoh-
um tekst það.
RFBURBA ÍITLEIKM
OG HUGVITSE.UI
Það ei árciðamega ekki fjarri
lagi, þóti þvi sé haidið fram, að
imugusí okkai' á stíl Cariyles sé
að einhverju leyti sprottin af
■ leyndi i öf'und okkar á hinu
; nnkia fjö» i huns og (Viðjafnan-
1 legu hugvitssemi. Og vafalaust
er, að eoskir nútímarithiifundar
getá ekki staði/.t hoaurn srtúning i
ritleikni, þótt það sé auðvitað
ekki ástæðan til þess, að þeir
skiífa á annan liátt en hann gerði
á si.mm lirnö, encía eirt kröfurriar
aö.ar nú, bók.men.'itasinekkurinn
og viðíangscfoin öonur.
★
„Hér er mjög undarlegt, ein-
manaiegt. í þ.ja daga eftir komu
okkar hingað hefur ekkert vakið
athygli okkar nema hinn sifelldi
hvinur vindsins og öldur hinna
miklu Atlantsála, er risa og hniga
í sííellu, útstreymið og aðfallið,
er skipzt haía á með jöfpu milii-
bili síðan skaparinn lauk hinu
mikla sköpunarverki sínu Það er
sem örlög þeirra séu óráðin, þær
séu dæmdar til hins mesta tiJ-
breytingaleysis, en séu þó s.jálf
ásjón eilífðarinnar, grárrar og ó-
raunhæfrar".
Trevelyan bendii- á, að slíkir
kafiar úr verkum Cariyles séu
mjög aðdáuhai verðir. Yfir þeim
er óvenjumikil kyrrð, glresileiki
og blæfegurð auk hins mikla og
óvenjulega hugmyndaflugs, er
höfundurinn hefur tii að bera í
svo ríkum mæli. Og þó.......
PRÝÐILEG KYNNING
I þessu úrvali Trevelyans eru
25 blaðsíður teknar úr þriðja
heíti Frönsku stjórriarbvltingar-
innar í því skyni, eins og prófess-
prir.n segir, að sýna frásagnar-
máta Carlyles. En þó að við hríf-
umst af frásögn þessa mikilhæfa
sagnritara, fer ekki hjá því, að
okkur finnist frásagnargleðin
jafnvel oí takmarkalaus á stund-
um; við finnum, að höfundur
kann sér ekki hóf; nokknö skort-
ir á smekk hans og oft bregzt
1 honum sú list að skipa efninu
þar niður, sern það á lieima.
j Mikill fengur er að þessu glæsi-
. lega úrvali úr ritum hins stór-
I biotna sagnritara og rithöfundar,
! og vafaláust er, s.ð hér er um
góða kynningu að íæðo, gerða af
smekkvisi ög lairdótrii.
(OU réítiridi áskilin — Obsei ver)
Samsöngur Karla-
kórs Vesfmanna-
eyja
VESTMANNAEYJUM, 7. april —
Karlakór Vesímannaeyja efndi
til samsöngs í .ssmkomuhúsinu á
pás.catag undir stjórn söngstjór-
w:s, IUgnais G. Jónssonar.
Á sÖtngskránni voru 12 lög eft-
ir útlertda og innlenda höíufida.
Einsöngvari kórsins var 3vein-
björn Guölaugsson, og söng hann
t.vö lög.
ílusið Var þcdskipaS áhcyrand-
um, sem tóku kórnum foikunn-
atvel, og varð hann að s.> ngja 6
aúkslög. —Bj. Guðrn.
Stúden!a!undurinn 20. man
s.!. og handrstabyggingin
ÉG ER þakklátur stúdentunum
fyrir að lofa almenningi að hlusta
á þær umræður, sem á fundinuffi
fóru fram. Menn sem hafa staðið
í fremstu viglínu bardagans um
það, að fá islenzku handritin
heim, röktu þar allan aðdraganda
málsins, frá því að byrjað var
að ná handritunum héim og lýstu
nefndum og ráðum og fundar-
höldum; og eftir þvd, scm mér
skildist, var ekki útlit fýrir
neina lausn á málinu. Danir stybb
uðust við og einkanlega voru há-
skóiakennararnir mjög á móti
því, að skila handritunum, og mér
fannst á aðalræðumönnunum, að
við yrðum víst að bíða nokkuð
lengi enn, áður en Danir afhcntu
okkur handritin. Mér datt í hug
innanum þessar umræður, að við
þyrftum að koma fram með eitt-
hvað í þessu máli gagnvart Dön-
um, sem sýndi í framkvæmd og
fóm í verki, að við vildum eitt-
hvað leggja á okkur til þess að
fá handritin lieim. Mér finnst
það eina sem við getum gert
i þá átt sé að drífa upp liand-
ritahúsið, sem allra fljótast. Þess
vegna skora ég á haskólaráð cg
stúdentaráð crg forustu- og
mc-nntamenn þjóðarinnar, að
koma i framkvæmd, að útséður
verði blettur af háskólaióðinni
undir húsið, sem geyfna á hand-
ritin og nú stráx. gerð teikning
af húsinu og þao staðsett og, ef
svona helzt tíð, sé bjn’jað að grafa
fyrir grunni upp úr sumarmálum
og húsið verði komið undir þak
l’yrir mitt sumar og fullgert á
næsta ári. Ef við gerðum svona
átak, sem sýndi, að það væri
meir en orðalæti og skraf, að við
vildum handritin heirn, og cf
slíku átaki yrði lýst í dönskum
blöðum, mundu allir réttsýnir
mern taka til greina svona fram-
tak og hlynna betur að lausn
málsins. Þetta væri og rétt svar
til hinna dönsku háskólaprófess-
ora, sem vilja hrifsa af okkur
þessa dýrmætu eign okkar, s5m
siðferðislega er ekki hægt að taka
af okkur.
Ég býst við að sumir álíti þcssa
tillögu mína karlarugl, en það
er ekkei’t rugl í hc-nni, ef þeir,
sem taka að sér framkvæmdina
á verkinu eru nógu einhuga og
samtaka um að hrinda þvi áíram
sem fyrst. Er engi nhætta á, að
fólkið verði ekki fúsi til að lcggja
fram vinnu og peninga svo húsið
sé tilbúið á næsta ári. Þar rem
nú er búið að upplýsa að Árna- j
sáfnið er geymt í gomlu óeld- j
tryggu húsi, gefur það okkur svo j
mikla hvöt að hefjast þegar!
handa og hcimta svo safnið í sitt
eigið hús, svo að það glatist ekki ^
í hinu ótrvgga húnæði í timbur- *
hjallinum.
Ég skal koma með litið hlið-
stætt dæmi, til að sýna hvað ma
gera mikið, ef þeir sem stjórna
verkinu eru samtaka og trúa því
að verkið sé svo göíugt og gott,
að það sé skylda þeirra að leggja
fram alla þá orku, sem þeir eiga
til að koma því heilu í hófn. I
Fyrir nokkrum árum tóku sig.
sarnan um það nokkrir rrtenn og
konur, að koma upp jarðafara- j
kapellu í kirkjugarði, scm var.
kirkjulaus í 40 ár. Síðasla konan, |
sem jörðuð var í kirkjugarðinum j
óskaði að fá að liggja þar og!
svo yrði komið upp kapcllu þar.!
Við, sem tókum ósk konuhíiar j
alvarlega gcrðum það i fullti
trausti þess, að við væfum að
koma í framkvæmd fagurri hug- j
sjón, s: m okkur vrði hj.ilpað ti!
með, ef við í einlægni legðum
fratn alla okkar crrku þá myiidi
j verkið ganga fljótt og vel. Þegar |
ákveðið var að bv-rja, votu i sjóði ■
kr. 7000.00, ert 22. júni 1945, var
sjóðtirinn orðinn kr. 12.000.00 cig
þá var byrjað að grafa '!>rir j
grunnihum og sjálfboða vírtna
hafin af þeim eihstaka dugtiaði,
að eftir rúman hálfan mánuð
var kapellan komin undir þak.
Þar var ekki verið að gá a kluklt-
una, hvenær hún yrði 6, heldur
trnnið eftir ástæðum eins og henf-
ast var, flest kvöldin unmð til
9—10, tvö kvöld til kl. 12 á nóttu.
Það var unun að sjá þetta fólk.
Það var glatt við vinnuna, af því
að það var í sameiningu að koma
kærri og fagurri hugsjón í fram-
kvæmd. Það hafði trú á, að verk-
ið yrði til blcssunar, enda stóð
ekki á hjálpinni úr öllum áttum
til að koma þessti húsi upp. Þó
var ekkert skrifað um málið. En
það var eins og hulin hönd stjórrt
aði öllu. Strax og húsið var kom-
ið undir þak, fótu aö streymá
að því áheit og gjafir og þessu
heldur áfram enn, enda hefur
hvlsið engar tekjur því það er
ekki safnaðar kirkja. En ég er
sannfærður um, að kapellunni
verður rétt það fé, sem hún þarf
til viðhalds. Henni verður vel
til þegar heitið er ó hana.
Ég set þetta ‘fram til að sýns
fram á hversu lítill hópur íolkn
með einlægu trausti til máleinis^
ins og einhug gctur komið miklrt
til leiðar.
Eins og ég hef áður sagt, var
byrjað með kr. 7000.00. Kapeilan.
var vígð 4. ógúst 1946, en frá því
að byi'jað var að byggja von?
þá tæpir 14 mánuðir. Hun kost-y
aöi þá með sinum raunum rúrfi
kr. 70.000.00, en fjórum mánuðurti
þar frá, var búið að greiða allat'1
skuldir. Nú á hún á fimmta þús-
und í sjóði.
Lesendur geta nú séð, hvað
þessi litli einhuga hópur gat gert.
En þjóðin. hvað getur hún gert'
i handritamálinu. Hún gotur
byggt handritahúsið á ótrúlega
stuttum tínia og sýn+ Dönum
þar með, að það eru ekki tóm
or'ð að við viljiim fá handr'itin
heim, heldur verður húsbygging-
in þá ákveðin, þegjandi krafa um
að þau komizt sem fyrst í sití..
eigið hús og dveljist ekki lengur
í gömlum timburhjalli úti í Kaup-
mannahöfn. Hefjumst handa i
Drottins nafni og látum enga
sundrung komast að.
„Áfram því með dug og dáð
Drottins studdir ást og náð,
sé hann með oss, ekkert er
óttalegt. Þá sigrum vér“.
Sigm. Sveinsson.
Friðrik Ólsfsson efst-
un
a
Skákþinginu
EFTIR 5. umferð á Skákþinginu,
sem tefld var á skírdag, er Fric?-j
rik Ólafsson efstur í landsliðs-
flokki með 31 á vinning og eina
biðskók. Guðmundur Ágústssörjt
er með 314 vinning. Þriðji er
Guðjón M. Sigurðsson með 3 vl'
Hinir hafa: SVeinn Kristinsson
2Va, Iagi R. Jóhannsson ÍVz, Baltf
ur Möíler 2 og biðskák. Guðm S.9'1
Guðmundsson 2 og' biðskák, Egg-
ert GiJfei' 2, ÓTi Valdimarsson
114 0g biðskák og Steingrímur
Guðmundsson Vz og biðskák.
Meistarafiokkur; Efstur er Jón
Pálsson með 3vinning, og næj)"
fr honufn oru: Haukur Sveinssoji''
mcð 3 vinnirsga og biðskák, Gunn
ar Ólafsson 3, Þórður Jörundí- '
son 3 og tvser biðskákir og Guo-
inundur Guðmundsson 3 v.
ao
Linnct
--§tc
Fyrsti tlokkur: 1 efsta sæti eA
þessil' með 4 vinniöga hver: KarJ
Þorleifsson, Bjarni
Knud Kaaber.
Annar flokkur: Efstur er Orcí-
ar Jónsson með 4*4 vinnirtg, 2! ;
Ján Guðmúndssofi ög 3. Giiði^
Magriússon.
Biðskákir verða tefldar “:Y
laugardag kl. 3 og 6. unrferð1^"
sunnudag kl. 1.15 að Þórsiíaffi