Morgunblaðið - 21.11.1953, Blaðsíða 2

2
MORGVNBLAÐIÐ
Laugardagur 21. nóv. 1953
*
Utwarpsræfe Bjama OenedikfssoiBar
Framh. af bls. 1.
Veitir þess vegna mjög mikið
öryggi gegn árásum. Fullkomið
öryggi í þessum efnum fæst hins
vegar aldrei, ef svo illa fer, aö
tii styrjaldar komi.
MESTU MÁLI SKIFTIR AÐ
IIINDRA STYRJÖLD
Öllu máli skiftir þess vegna,
a0 komið verði í veg fyrir nýja
stórstyrjöld. Að þvi hlýtur við-
leitni okkar sem annarra frels-
is- og friðarunnandi þjóða fyrst
og fremst að stefna. Nýtt ófrið-
arbál verður uggvænlegt fyrir
allar þjóðir heims, ekki síður
fýrir okkur íslendinga en aðra.
Dví veldur lega landsins og hern-
aðarþýðing þess í nútíma styrj-
öld. Við skulum af fullri hrein-
skilni gera okkur grein fyrir
þeirii hættum, sem að okkur
steðja, ef til slíkrar styrjaldar
kemur. Þær eru áreiðanlega
miklar.
En nokkuð er þá til þess vinn-
■ancli að koma í veg fyrir, að
ný heimsstyrjöld brjótist út. 1
>ví skyr.i gerðumst við aðilar
Atlantshafsbandalagsins og sam-
þykktum síðar að hafa um sinn
erlent varnarlið í landi okkar.
Auðvitað höfum við með þessu
lagt kvaðir og nokkur óþægindi
ái þjóð okkar, því neitar enginn.
En er það að ástæðulausu? Það
er sagnfræðileg staðreynd, að
kommúnistar hrifsa til sín yfir-
Táðin hvarvetna þar, sem ekki
er nógu sterklega tekið á móti.
Ef þeir létu þetta undanfallast
ihundu þeir -Lregðast þeim boð-
skap, er þeir vita helgastan, að
engri þjóð geti liðið vel nema
hún lúti kommúnistiskri stjórn.
Frægt er orðið, þegar Halldór
JKiljan Laxness Iýsti því við árás
Itússa á Pólverja haustið 1939,
„að ekki væri hægt að sjá nokk-
urt hneyksli í því, að 15 milljón-
ir manna eru þegjandi og hljóða-
laust innlimaðir undir bolsé-
■vismann“. Ætli þeim félögum
þætti meira hneyksli, þótt 150
þúsundir íslendinga færu sömu
leiðina?
HERNAÐARÞYÐING
ÍSLANDS
Við vitum um hinn mikla á-
huga Lenins fyrir örlögum fs-
lands. Hann lýsti því strax 1920
Jiverja hernaðarþýðingu ísland
hefði og að það mundi ekki geta
haldið hlutleysi í nýrri styrjöld.
Atvik síðustu heimsstyrjaldar
sýna, hversu ríka áherzlu Bret-
land og Bandaríkin lögðu á, að
hindra að óvinaríki þeirra fengi
yald á íslandi. Þau þurftu ekki
á íslandi að halda til að gera
héðan árásir á Þýzkaland, en
þeim var lífsnauðsyn að hindra
að Þjóðverjar fengju hér fót-
festu til árása bæði í austur og
vestur, auk þess sem bækistöðv-
ar á íslandi gerðu samgöngur á
sjó og lofti yfir Atlantshaf mun
Öruggari en ella. Á sama veg
mundu Vesturveldin nú ekki,
þurfa að gera árásir frá íslandi
á óvinaríki sitt, ef til nýrrar |
stórstyrjaldar kæmi. Flest lönd
Atlantshafsbandalagsins liggja
miklu nær höfuðstöðvum hins al-
þjóðlega kommúnisma en ísland.
Atlantshafsbandalagið, sem beint
og óbeint tekur til mikiis hluia
allrar Evrópu, nema þeirra landa,
sem eru á valdi kommúnista,
þarf ekki ef styrjöld brýzt út,!
að sækja til íslands í því skyni
að gera héðan árásir á Austur-
Evrópu, þar sem stöðvar þess á
meginlandinu og í Englandi eru
miklu nær.
En nú sem fyrr mundi lýð-
ræðisþjóðunum það óbætanlegt
"tjón, ef óvinir þeirra næðu ís-
landi á sitt vald. Og einmitt þess
vegna er yfirvofandi hætta á, að
tilraun til slíks yrði gerð, og
3»eim mun meiri, sem varnir eru
jér veikari.
ÍSLAND GÆTI HAFT
IfRSLITAÞÝÐINGU
- Auðvitað væri miklu þægi-
legra rétt í bili að loka augunum
fyrir þessum staðreyndum og
kaupa sér með athafnaleysi frið
fyrir rógi kommúnista og nokk-
urra skammsýnna manna út af
vörnunum. Til þess þyrfti enga
dirfsku, heldur það hugarfar að
forða sér frá óþægindunum með
því að svíkja þjóðina, sjálfstæði
hennar og jafnvel tilveru.
Bætir það sízt úr skák um af-
neitun staðreyndanna, þótt það
sé gert undir því yfirskini, að
ef slík hætta væri fyrir hendi
gætum við ekki kinnroðalaust
falið öðrum að verja landið, held-
ur yrðum að gera það sjálfir.
Því miður erum við svo fáir,
að ekki raunar verulega um okk-
ar til varnar landinu ef verulega
reynir á, og þess vegna höfum
við ekki annað úrræði en leita
bandalags við önr.ur ríki, sem
hafa að þessu leyti sömu hags-
muni og við.
Sú fullyrðing, að vegna þess
að andstæðingar lýðræðisþjóð-
anna geti ekki haldið íslandi í
stríði, muni þeir ekki reyna að
taka það, fær ekki staðizt. Því
að jafnvel þó að hernám fs-
lands, af hálfu ofbeldisárásar-
aðila, stæði aðeins stutta stund,
mundi það geta gert ómetanlegt
tjón. Héðan væri hægt að gera
skyndiárásir bæði á löndin til
austurs og vesturs og trufla alla
umferð um norðanvert Atlants-
haf. Ýmsir halda, að ný stórstyrj-
öld mundi verða mjög skamm-
vinn, vegna þess að á stuttum
tíma væri hægt að koma til
vegar slíkum eyðileggingum, að
úrslitum réði. Ef sú kenning er
rétt, er greinilegt ,að einmitt
í slíkri styrjöld gæti ísland haft
megin þýðingu. Sú staðreynd, að
hægt væri að hertaka ísland fyr-
irhafnarlaust, af því að það væri
með öllu óvarið, kynni því að
vera lokaástæðan, sem réði því,
að ofbeldisárás væri hafin. Með
þátttöku okkar í Atlantshafs-
bandalaginu og vörnum á íslandi
höfum við lagt lóð okkar á vog-
arskálina, friðnum til framdrátt-
ar, og hver er sá, sem ekki kýs
fremur núverandi ástand en
nýja heimsstyrjöld?
ENN ER YFIRVOFANDI
ST YR J ALD ARHÆTTA
Að sjálfsögðu vona allir góð-
viljaðir menn, að núverandi á-
stand breytizt svo í friðarátt, að
ekki sé þörf á erlendu varnar-
liði á íslandi. En því fer fjarri,
að enn sé svo.
Löngun lýðræðisþjóðanna til
friðar er svo rík, að menn grípa
hvert tækifæri, sem veit þang-
að fegins hendi og reyna í lengstu
lög að vona, að nú horfi svo,
að eigi séu sömu líkur til yfir-
vofandi hörmungar nýrrar heims
styrjaldar sem áður. í von sinni
um betri tíma halda sumir, að
Fróðafriður sé á næstu grösum,
aðeins ef ofbeldismaðurinn
staldrar við um sinn eða ef í
milliríkjaviðskiftum er ekki ein-
göngu viðhaft orðbragð götu-
stráksins. Þessi tilfining gerir
jafnt vart við sig á íslandi sem
í öðrum lýðræðislöndum. Alls
staðar heyrast raddir um, að nú
hljóti að mega slaka á klónni,
draga úr vörnunum, af því að
versta hættan sé liðin hjá.
En þeir, sem svo tala, gleyma
því, að ef hættan er minni, sem
enginn veit þó með vissu, er
það fyrst og fremst vegna þess,
að þau lönd, sem áður voru óvar-
in, eru nú varin svo að árásar-
maðurinn hefur ekki jafn greiða
yfirferð sem áður. Það er einmitt
aukið valdajafnvægi í heiminum,
sem á hefur komizt við varnir
lýðræðisþjóðanna, sem gerir að
verkum, að nú virðist friðvæn-
legra en stundum fyrr. Sú stefna
að efla samtök lýðræðisþjóðannr
hefur þess vegna nú þegar sann-
ast að vera rétt, enda sést að
ófriðaröflin, forsprakkar hins al-
þjóðlega kommúnisma, hafa bein
línis gert um það samþykkt, að
láta nú vinalegar en áður, ekki
vegna þess að þeir hafi breytt
um skoðun, heldur til þess að
reyna með þessu að sundra lýð-
ræðisþjóðunum. —- Enginn sá;
sem yfirsýn hefur lætur hins
vegar ginnast til að hverfa af
þeirri braut, sera til friðarins
leiðir. Raunveruleg breyting á
hugarfari forsprakka hins alþjóð-
lega kommúnisma, er fram kem-
ur í verki eða öflug samtök lýð-
ræðisþjóðanna tryggja bezt frið-
inn.
Þessi skilningur lýsti sér t. d.
í samþykkt, sem flokksþing
verkamannafiokksins brezka
gerði í lok september s. 1., er
hljóðar svo:
„Á meðan árásarhætta er
verður Bretland ásamt banda-
mönnum sínum, að taka á sig
byrðarnar af varnarráðstöfun-
um“. •
Yfirgnæfandi meirihluti fs-
lendinga er sömu skoðunar um
þetía og brezki verkamanna-
flokkurinn. j
Við viljum leggja fram okkar
skerf til þess, að friður megi
haldast jafnvel þó að af þeim
ráðstöfunum leiði nokkra röskun
á okkar högum um sinn, vegnay
þess, að sú hætta er smávægileg
við þá hættu, sem yfir okkur
vofir, ef nýtt heimsstríð skell-
ur ,á.
Seinni hluti
AFSTAÐAFRAMSOKNAK
Menn hafa mjög rætt um fram-
kvæmd varnarsamningsins og
vitnað til ýmiskonar gagnrýni á
hana og m. a. haldið því á lofti,
að Framsóknarmenn hafi tekið
undir hana, Af því tilefni þykir
mér rétt að lesa hér upp um-
mæli, er ég hafði á fundi í Varð-
arfélaginu nú í haust, sama dag-
inn og núverandi ríkisstjórn tók
við. Þau hljóða svo:
„Tíminn hóf strax eftir kosn-
ingarnar skrif og réðist á mig
og varnarmálanefndina mjóg
harkalega. Mér var strax ljóst
í hvaða tilgangi þetta mundi vera
gert. Ef svo færi að Framsóknar-
menn fengju utanríkismálin í
stjónarsamningum og það var við
því að búast og alltaf ráðgert
að þeir mundu fá þau, ef við
mynduðum ríkisstjórnina, þá
var um að gera að hafa rakkað
þetta niður allt sem allra mest,
gert allt sem ljótast til þess svo
að þegar Framsóknarmennirmr
kæmu og tækju við, þá gætu þeir
á skammri stundu þótzt breyta
öllu og látið nú líta úr eins og
bætt væri úr allri þeirri van-
rækslu, sem ég og mínir aðstoð-
armenn og meðstarfsmenn bæru
ábyrgð á. Þetta er hyggilegur
undirbúningur og kemur sjálf-
sagt að gagni nú þegar þeir hafa
fengið málin“.
Mér virðist þessi ummæli mín
hafa rætzt, en vil að öðru leyti
óska eftirmanni mínum, núver-
andi hæstv. utanríkisráðherra,
allra heilla í hans vandasama
starfi, og heiti honum fullum og
afdráttarlausum stuðningi.
ALLIR LYÐRÆÐISFLOKK-
ARNIR STÓÐU AÐ
SAMNINGNUM
Um varnarsamninginn og fram
kvæmd hans koma einkum tvö
sjónarmið til greina. Annars veg-
ar, að varnirnar verði eins ör-
uggar og atvik leyfa. Hins veg-
ar, að þær trufli ekki þjóðlíf okk-
ar meira en brýnasta þörf er á.
Um samningagerðina er það
að segja, að af hálfu ríkisstjórnar
íslands, sá ég, sem utanríkisráð-
herra um hana og ber að því leyti
ábyrgð á henni, öðrum fremur.
Samstarfsmenn mínir við samn-
ingsgerðina voru þó ýmsir, þar
á meðal sérstaklega tilnefndir
fulltrúar frá hinum lýðræðis-
flokkunum, ty^mur, Framsóknar
flokknum óg : Alþýðuflokknum.
Öll atriði samninganna, smá og
stór, vorú jafnóðum borin undir
ríkisstjórnina og áður en samn-
ingum var lokið, undir þing-
flokka lýræðisflokkanna þriggja,
þar á meðal \ekki aðeins sjálfur
aðalsamningurinn og samning-
arnir um réttarstöðu og annað
slíkt, heldur einnig samkomulag
um þau einstök framkvæmdar-
atriði, sem menn komu sér saman
um strax í upphafi, svo ekki yrði
ágreiriingur síðar um fram-
kvæmdina. j
FERÐIR VARNAR-
LIÐSMANNA
Meðal þeirra framkvæmdar-
atriða, sem þannig voru lögð
undir flokkana, og engar athuga-
semdir komu þá íram um, var
það ákvæði, sem Guðmundur í.
Guðmundsson gat áðan. Þetta
orðrétt: |
„Bandaríkin fallast á, að menn
í herliði þeirra, ásamt skyldu-
liði og starfsmenn verktaka
Bandaríkjastjórnar, þeir, sem
ekki eru íslenzkir þegnar, skuli
búa á samningasvæðunum, nema
íslenzk stjórnarvöld samþykki
annað. Ákvæði þetta skal eigi
skýrt svo, að fólki þessu sé ó-
heimilt, ef það er á ferðalagi eða i
í leyfi, að dveljast um stuttan
tíma á gistihúsum eða öðrum
slíkum stofnunum á íslandi, sem
opnar eru almenningi eftir því,
sem húsrými er fyrir hendi“.
Þetta ákvæði sýnir svo glöggt,
að ekki verður um villst, að rétt
er, það sem ég hefi haldið íram j
áður hér á Alþingi, að frá upp-
hafi var um það samið, að varn-
arliðsmenn skyldu frjálsir ferða
sinna á íslandi, með þessum tak- j
mörkunum, á sama veg og aðrir .
erlendir menn, sem löglega eru |
inn í landið komnir. Menn geta 1
talið að þetta sé heppilegt eða i
óheppilegt, en svona var um þetta
samið, og því verður ekki breytt
einhliða af íslenzkum stjórnar-
völdum nema með hæfilegri upp-
sögn, heldur þarf um það nýja
samninga, og lýsir það sannast
sagt lítilli karlmennsku, að ein-1
mitt sumir þeirra manna, sem frá
upphafi voru þessu ákvæði full- 1
kunnugir, skuli eftir á ráðast á .
mig og samstarfsmenn mína fyr-
ir að framfylgja því. Einkum (
þegar að því er gáð, að um þetta j
hafa síðar fengizt settar miklu
strangari reglur en samkvæmt
samkomulaginu voru ráðgerðar.
Verður ekki komizt hjá að benda
á, að háttvirtur 1. landkjörinn
þingmaður, Gylfi Þ. Gíslason
hefur sagt svo rangt frá, um
þessar staðreyndir, og ranglega
hermt upp á tilgreindan trúnaðar
mann ríkisstjórnarinnar, að hann
hafi gefið aðrar upplýsingar, þar
sem þvert á móti er sannanlegt,
að Gylfi Þ. Gíslason fékk full-
komna vitneskju fyrir samnings-
gerðina um öll þessi atriði.
REYNSLAN HLÝTUR
AÐ RÁÐA
Við hér á Alþingi, sem sitjum
mánuðum saman yfir því, að
breyta og bæta lög, sem við höf-
um oft nýlega sett um efni, er
við gerþekkjum, ættum hins veg-
ar ekki að láta sem það væri (
nokkur nýung, þótt reynslan
sýni að einhverju þurfi að breyta
um samningsákvæði um svo ný-
stárleg efni fyrir okkur, sem
varnir landsins. Ákvæði samn-
ingsins og endurskoðun hans og
uppsögn sýna að fyrir þessu var
ætíð gert ráð. Enda er það eft-
irtektarvert, að vestan hafs hef-
ur samningurinn einmitt sætt
harðri gagnrýni af þvi, að hann (
sé okkur of hagstæður að þessu
leyti. Samningur sá, sem Banda-
ríkjamenn hafa nýlega gert við
Grikkland um stöðvar þar í landi,
er að þessu leyti ólíkur, því að
hann á að standa allan gildistíma
Atlantshafssamningsins eða til
1969. I
Uppsagnarákvæðið í samningi
okkar sýnir. hins vegar svo skýrt
sem verða má hversu marklaust
það tal er, að hægt sé að þvingá
'okkur.til að hafa varnirnar leng- .
ur en við sjálfir viljum. 1
RÍKISSTJÓRNIN ÖLL ÁKVAÍ>
FK A M KVÆ.MDI N A
Um framkvæmd samningsinð
vil ég geta þess, að henni vag
svo háttað, að ég sem utanríkis-
ráðherra hafði yfirstjórn henn-
ar, en ég tilnefndi síðan einn
trúnaðarmann og lýðræðisflokk-
arnir tveir, Framsókn og Alþýðu-
flokkurinn, sinn hvorn, og skyldu
þessir þrír menn fara með dag-
lega framkvæmd og yfírleitt hafa
milligöngu við hina erlendu að-
ila, jafnvel þó að mörg og jafra
vel flest þau atriði, er upp kæmu,
heyrðu undir önnur ráðuneyti
en utanríkisráðuneytið. Öll þan
mál, er nokkra þýðingu voru tal-
in hafa, voru hins vegar borira
undir ríkisstjórnina alla og eft-
ir atvikum fulltrúa frá lýðræð-
isflokkunum þremur. Segja má,
að þessi aðferð hafi verið þung
í vöfum, en hún átti að leiða til
þess, að öll sjónarmið kæmusfi
að og að framkvæmdinni væri
ekki hagað neinum einum flokki
eða aðila til framdráttar, heldup
allri þjóðinni.
Auðvitað. er í þessu sem öðru
hægara að vera vitur eftir á en
sjá allt fyrir, en mjög efast ég
um, að þrír hæfari, skeleggari
og betur menntaðri menn verði
fengnir til meðferðar þessara
mála, en þeir Hans G. Andersen,
Guðmundur í. Guðmundsson og
Agnar Kofoed Hansen.
Hvað sem stjórnmálaágreiningí
að öðru leyti líður, hefur þaS
ásannast, að þeir unnu íslandi
gott starf í varnarnefndinni.
Vandamálin, sem upp koma við
dvöl erlends varnarliðs í land-
inu, eru auðvitað mörg og ein-
mitt þess vegna er eftirtektar-
vert, að ekki hefir tekizt
að nefna eitt einasta raun-
verulegt dæmi þess, að ég
og samstarfsmenn mínir höf-
um haldið linlega á íslenzkum
málstað, eða að við höfum ekki
lagt okkur alla fram til að bæta
úr þeim misfellum, sem fram
hafa komið.
SAMEINAÐIR VERKTAKAR
Með þessu er ekki sagt, að ekki
standi margt til bóta í þessurra
efnum. Hér eins Og ella verður
að læra af reynslunni og haga
svo til, sem á hverjum thna
er hentast. — Af þessu hef-
ur stöðugt verið unnið og
væri allt of langt að rekja
það hér. — Þess skal þó getið,
að meðal þeirra veigamiklu at-
riða, sem nú er öðru vísi háttað
en í fyrstu var ráðgert, er það,
að í upphafi var íslenzkum verk-
tökum ekki tryggður forgangs-
réttur fram yfir erlenda verktaka
til starfa hér á vegum varnarliðs-
ins, heldur gert ráð fyrir almenn-
um útboðum. — Um það
voru hins vegar skýlaus fyrir-
mæli, að innlendir verkamcnn
skyldu sitja fyrir vinnu og ís-
lenzk stjórnarvöld hefðu í hendi
sér að hindra hingað komu er-
lendra verkamanna, ef þau teldra
hérvist þeirra óþarfa.
Til að tryggja betri aðsteðu
íslenzkra verktaka beitti ég mcr
skjótlega í samráði við ríkis-
stjórnina fyrir því, að þcir mynd-
uðu samtök sín á milli, er ölliint
skyldu vera opin. Þessi samtök,
Sameinaðir verktakar, hafa orðið
til þess, að íslendingar hafa get-
að tekið að sér miklu meira af
verkum, en þeim ella hefði verið
unnt.
Vorið 1952 var í samræmi við
þetta gert viðbótar samkomulag,
sem varnarmálanefndin beitti sór
fyrir, þar sem berum orðum er
ákveðið, að íslenzkum verktök-
tim skuli falin verk eftir því,
sem fremst sé framkvæmanlegt.
Síðan hafa íslenzkir verktakf
ar ætíð tekið við fleiri og fleirf
verkum. Að vísu hafa nokkur
ágreiningsatriði komið upp, ei»
á þessu varð gerbreyting td
bóta strax mcð viðbótarsamkomu
Framh. á bls. 7. j