Morgunblaðið - 22.11.1953, Blaðsíða 9

Sunnudagur 22 nóv. 1953
HORGUNBLAÐIÐ
Reykjavfkurbréf
Laugardagur 21. uóvember
Gufunesverksmiðjan gerir köfnunarefnisáburð úr vatni og lofti —
Merkileg tækni notfærð hér í fyrsta sinn, sem tryggir jarð-
ræktinni dýrmæt áburðarefni og skapar víðtækan grundvöll
fyrir íslenzka iðnþróun — Hvernig stendur á að fólk tollir
\ Rafmagn í sveitir
og Gufunesverk-
smiðjan
í SÍÐASTA Reykjavíkurbréfi lét
ég þess getið, að eftir Jauslegri
áætlun raffræðinga, mundi það
reynast kleift að leiða rafmagn
til 2500 núverandi sveitabýla fyr-
ir um það bil 125 milljónir
króna. En að því fengnu yrði
komið rafmagn í 3300 sveitabýli
á landinu, því nú er rafmagn
samtals komið á urn 800 býli er
njóta rafmagnsins frá ýmsum al-
menningskerfum. En Áburðar-
verksmiðjan í Gufunesi mun
kosta álíka mikið og þarf til að
dreifa rafmagninu í þessi 2500
býli.
Rétt er hér að gera grein fyr-
ir í fáum orðum því stórvirki,
sem verið er að reisa í Gufu-
nesi.
„Vindur og snjór“
til matar
ÞEGAR Jón Þorláksson Bægis-
árskáld orkti hina þjóðkunnu
vísu sína:
Margir fengu mettan kvið
mun því nærri geta,
yrði fólkið vanið við
vind og snjó að eta,
var þessi uppástunga hans um
hugsanlegt mataræði almennings
talin fullkomin öfugmæli og f jar-
stæða. Engum manni hafði þá
komið til hugar að mannfólkið
gæti nokkru sinni gert sér að
góðu það léttmeti, sem skáldið í
vísunni stakk upp á að þjóðin
legði sér til munns.
Eri nú er öldin önnur, eins og
dæmin sanna og menn fá von-
andi að sannreyna hér innan
skamms, því áburðarefnin sem
unnin verða í Gufunesverksmiðj-
unni verða tekin úr vatni og lofti
og verða til þess að rækta jörð-
ína og framleiða fóðurefni úr
„vindi og snjó".
Hvernig áburðar-
framleiðslunni er
hagað
EINS og kunnugt er eiga afköst
áburðarverksmiðjunnar að verða
6000 smálestir af köfnunarefni á
ári, en þegar reiknuð eru afköst
slíkra verksmiðja er framleiða
köfnunarefnisáburð, er miðað
við hve mikið magn hins hreina
köfnunarefnis fæst.. Áburðurinn,
saltpétursúrt ammoniak, sem
framleiddur verður í verksmiðj-
unni, eru dökkir lirystallar. Efni-
varan, sem þetta áburðarefni er
unnið úr er ekki annað, þótt und
arlegt megi virðast, en vatn úr
Korpu og andrúmsloftið.
Hér verður ekki orðlengt um
þá efnafræðislegu þróun eða
margbrotnu efnagerð, sem hér a
sér stað. Aðeins verður efnasag-
an rakin hér í aðaldráttum.
Hún hefst með því, að vatn
er klofið í sín frumefni, vatns-
efni eða vetni og súrefní.
Gerist þetta með svonefndri
rmstraumstvístrun á þann hátt
að rafstraumur er lesddur í
vatnið, svo að það klofnar í sína
frumparta. Er vetnið notað í
áburðargerðina.
Orkuþörfin
ALLS á verksmiðjan á þann hátt
að framleiða 16 milljónir ten-
ingsmetra af vetni á ári. En til
þessa vatnsklofnirigs þurfa menn
orku er nemur eitt hundrað
milljónum kílóvattstunda árlega.
Svo mikla raforku er hægt að
fá frá núverandi Sógsvirkjun
illa í kommúnistaríkjunum austan járntjalds?
Fyrsti verksmiðjusalurinn, þar sem vatnið er klof .ð með rafstraum
löngum salnum, eru byrgð.
með því að nota svonefnda „af-
gangsorku“, þ. e. a. s. þá orku,
sem annars fer forgörðum frá
núverandi orkuverum og notast i
ekki til ljósa, hitunar eða ann- j
arra nytsamra starfa, einkum um
nætur.
Þó verður áburðarverksmiði-
an að láta sér lynda að verða að
mestu að komast af án verulegr-
ar orkueyðsla 4 klst. á sólar-
hring, þegar mest er raforku-
þörfin til annara hluta.
Með því að nota sér afgangs-
orkuna á þennan hátt, reynist
það kleift að koma áburðar-
verksmiðjunni upp með þeirri
orku, sem nú er fyrir hendi frá
Sogi. Alls telja menn að afgangs-'
orkan frá Sogi verði á næstu ár-
um 150 milljónir kíióvattstunda
á ári. Afl orkuveranna við Sog
er nú 45 þúsund kílóvött. Og
notar áburðarverksmiðjan að-
eins tæp 10% af þessari orku
eða um 4 þús. kw. að staðaldri.
Með þessu afli er forgangsorkan
um 30 millj. kilówattstunda, en
öll önnur orka sem áburðar- j
verksmiðjan nýtur er hin svo-
nefnda afgangsorka.
Köfnunarefni
loftsins
KÖFNUNAREFNIÐ er unmð
beint úr loftinu með samþjöpp-
un og eimingu. — Að því búnu
hafa menn lofttegundirnar tvær
til umráða til áburðarframleiðsl-
unnar, köfnunarefnið og vetnið.
Eru þessar tvær lofttegundir síð-
an sameinaðar við hita og þrýst-
ing, svo nýtt efnasamband mynd-
ast, ammoníak, en í því eru að-
eins þessi tvö frumefni.
Ammoniak er
kjarninn
ÞEGAR ammoníakið er fengið er
kominn kjarninn í áburðarfram-
leiðsluna. ,"il : ;
Ög áfram er haldið i efnagerð-
inni. Hélrnirigi ámmoníaksins er
breytt í saltpétUrssýru riieð
. brennslu í ofni. Sá , helmingur
j ammoníaksins sem áfgangs Verð-
ur, er sameinaður sýrunni og
fæst þá ammoníumnítrat eða sait
péturssúrt ammoníak eða áburð-
arefnið sjálft.
Er þetta í fyrstu í vatnsupp- !
lausn en verður síðan þéttað
svo úr því myndast kristallar.
Eru kristallar þessir þurrkaðir
og húðaðir til að verja þá raka.
Þannig útbúinn er áburðurimi
sekkjaður til að flytja hann út
um land til uotkunar.
Geymslur þrjár eru í Gufu-
nesi er samtals taka 4500 tonn
áburðar.
í saltpéturssúru ammoníaki er
33,5% köfnunarefni eða réttur
þriðjungur efnismagnsins. En
alls á Gufunesverksmiðjan að
geta framleitt með núverandi
raforku og vélakosti 18—20 þús-
und tonn af þessum áburði ár-
lega. Til þess að fullnægja eftir-
spurninni eftir köfnunarefnis-
áburði og halda nýrækt þeirri
við er unnin hefur verið á síð-
astliðnum árum þarf hér um
9000 smálestir af saltpéturssúru
ammoníaki á ári.
Svo mikill hugur er í mönn-
um að auka og bæta nýræktar-
löndin, að fullvíst má telja, að
áburðarþörfin fari ört vaxandi
frá því sem hún er nú. Og þá
fyrst og fremst þörfin fyrir köfn-
unarefnisáburð, því sú áburðar-
tegund er meginundirstaðan und-
ir aukinni ræktun.
Tilraunir og
athuganir dr. Björns
Jóhannessonar
ÞÓ LIÐIN séu um það bil 50 ár,
síðan byrjað var að gera lítils-
háttar tilraunir með notkun til-
búinna áburðarefna hér á landi,
hafa þessar tilraunir því miður
ekki farið fram með svo skipu-
legum hætti að af þeim hafi ver-
ið full not til þekkingarauka á
efnainnihaldi og áburðarþörf ís-
lenzkra ræktarlanda. Tiltölulega
stut't er síðan bændur höfðu
tækifæri til að kynnast notkun
tilbúins áburðar til hlítar, og fá
af honum hagnýta reynslu, svo
allir gerðu sér það fyllilega ljóst,
að jaínan er nauðsynlegt að afla
sér hinna þriggja áburðarteg-
verksmiðjunni er mjög "eftirsótt
til logsuðu en logsuðan færist í
aukana í innlendum iðnaði og
við margskonur iðju og í verk-
smiðjum hér á landi.
Með auknum heimilisiðnaði og
járnsmíði í sveitum landsins
verða aukin not fyrir súrefni tií
logsuðu.
Saltpéturssýruna má nota til
þess að framleiða klór úr matar-
salti, en klór er mjög eftirsótt
vara í plastiðnaði. Einnig er salt-
péturssýran nothæf til þess aff
framleiða kolsýru úr skeljasandi,
en mikið verður af skeljasandi
hér á næstu grösum sem kunn-
ugt er.
Þegar við komumst svo langt
að framleiða fosfóráburð úr ó-
dýrri erlendri efnivöru, fosfór-
grjóti, kemur saltpéturssýran að
notum til þess.
Ammoníakið er notað í frysti-
vélum eins og kunnugt er. Auk
þess er hægt að nota það með
kolsýru til að framleiða þvagefni
sem er í senn ágætt áburðarefni
og nothæft til plastiðnaðar og
fleira.
, , . ... ,. Þannig mætti halda lengi á-
Vatnskenn, sem eru eftir endi- fram og benda & hve geysimikl3t
Ljósm. Mbl.: G. R. O. þýðingu áburðarverksmiðjan get
ur haft fyrir iðnþróunina í land-
unda til að fullnægja áburðar- j *nu> ef menn verða samtaka um.
þörfinni og iáta áburðinn koma notfæra sér til hlítar þá efna-
að fullum notum. | gerð, er hafin verður með til-
Dr. Björn Jóhannesson efndi komu þessarrar áburðarverk-*
til einfaldra tilrauna með aðal, smiðju.
áburðartegundirnar þrjár, köfn-j Hún ein verður öflugur styrk-
unarefni, fosfórsýru og kaií- ur Þess að ruddar verði nýj-
áburð fyrir fimm árum. Dreifði ar brautir í iðnaði landsmanna.
han’n þessum tilraunastöðum sín-1 Hún mun gera mönnum kleift
um er voru um 50 talsins, um a^ gera framleiðslu þjóðarinnar
Suður- og Suðvesturland. | stórum mun fjölbreyttari en hún
í fyrstu vakti það undrun hingað til hefur verið.
hans, hve skortur á fosforsýru og . seSi svo Þ°ir! sem hafa hug
kalí var áberandi. En síðustu ^ halda því fram, þvert of-
tvö sumur hefur það komið í an ' ahar staðreyndir, að Gufu-
ljós við tilraunir hans og athug-
anir, að auðveldara er að full-
nægja þörfum ræktarlandanna
fyrir þessar tvær áburðarteg-
undir en honum í upphafi virt-
ist, þó menn verði að sjálfsögðu
að stefna að því að gera bænd-
um sem auðveldast að afla sér AÐ LÍKINDUM er það miktt
þessarra tveggja aburðartegunda áreynsla fyrjr fólk meg sœmj_
nesverksmiðian stefni fjárhag og
atvinnulífi íslendinga í beinan.
voða(!)
Flóttinn frá
kommúnistum
talar sínu máli
til viðbótar í framtíðinni.
Mörg merk
verkefni
HÉR HEFUR aðeins verið rak-
ið aðalatriðið í því sem efnafræð-
lega gerist í verksmiðjunni í
Gufunesi. Almenningur verður
að fá tækifæri til að læra og
skilja til hlítar það sem gerist
í hinni miklu efnasmiðju.
Þó þessi verksmiðja verði
fyrst og fremst gerð til fram-
leiðslu köfnunarefnisáburðar,
verða menn að gera sér það ljóst,
að jafnframt getur verksmiðja
þessi og mun að sjálfsögðu, verða
til þess aS nýr og fjölbreyttuf
grundvöliur fæst, til margskon-
ar aukins iðnaðar í landinu, af
þjóðin hefur þekkingu og þrótt
til þess að nota sér til hlítar
þá möguleika, sem þar opnast
með tilkomu hinnar nýju afkasía
miklu efnasmiðju.
Með því t. d. að framleiða
vetni í stórum stíl er fengin uppi-
staða til iýsisherzlu. En með því
að herða lýsið fáum við efni-
vöru í smjörlíki, sápur o. fl.
Ennfremur má nota vetni til
framleiðslu á saltsýru, sem not-
uð er til plastiðnaðar og fleira.
Súrefni er framleitt verður í
legu viti að reka daglegan áróð-
ur fyrir ofbeldisstefnu kommún-
ista. Þessir menn verða að telja
sér trú um, þvert ofan í augljós-
ar staðreyndir, að kommúnistum
hafi tekizt þessi 36 ár sem þeir
hafa verið við völd í austan-
verðri Evrópu, að búa svo í hag-
inn fyrir þjóðir sínar, að al-
menningi þar líði betur en frjáls-
um þjóðum vestan Járntjalds.
Þó viljasterkum einfeldingum
geti tekizt að halda trú sinni
óskertri á ágæti kommúnismans
fyrir þjóðirnar, þá hlýtur það a*
vekja daglega óværð í brjóstun*
þessarra manna og ugg um aSS
ekki sé allt með felldu í kenn-
ingum þeirra, hve flóttinn frá
kommúnistaríkjunum er stór-
fenglegur, þrálátur og óstöðv-
andi.
• Þegar Moskvustjórnin tók aS
sýna nokkra linkind í harðstjórn.
sinni, eftir fráfall Stalins, þá
vöknuðu vonir í brjóstum alþýðu
manna þar eystra um umbætur
á kjörum sínum, svo nokkuð dr6
í bili úr flóttamannastraumnum
til Vestur-Þýzkalands.
En haiistmánuðina hefur fólks-
straumurinn undan ofbeldis-
stjórn Austur-Þýzkalands sífellb
aukizt. í októhermánuði voru
Framh. á bls. 11.