Morgunblaðið - 05.03.1954, Síða 9

\ Föstudagur 5. marz 1954
MORGUNBLAÐIÐ
9
Saxngönguvandræði í
tJr þriðja þætti: Arnes (Theodór Ilalldórsson), Kári (Gunnar
Magnússon), Tóta (Svala Heroldsdóttir) og Ilalla (Magnea Jó-
hannesdóttir).
Fjalla-Eyvindur
Sýning Leikfélags Hveragerðis.
Leiksfjéri Haraldur Björnsson.
LEIKFÉLAG Hveragerðis sýndi
hér í Iðnó s. 1. mánudags- og
þriðjudagskvöld Fjalla-Eyvind
eftir Jóhann Sigurjónsson. Hefur
þetta unga og dugandi Ieikfélag
sýnt leikinn víðsvegar um Suð-
urland frá því í öndverðum des-
embermánuði, hvarvetna við á-
gæta aðsókn og beztu viðtökur
áhorfenda. Frumsýningarinnar á
leiknum, er fram fór í Hvera-
gerði, hefur verið getið hér í
biaðinu og er því ekki ástæða
til hér að fjölyrða um þessa sýn-
ingu í Iðnó. Allir vita að Fjalla-
Eyvindur er mikið listaverk, er
gerir ítrustu kröfu til allra leik-
enda og leikstjóra og Halla er
eitt alira stórbrotnasta og erfið-
asta hlutverk í íslenzkum leik-
foókmenntum. Það bendir því á
mikinn stórhug og má reyndar
teljast furðu djarft af ungu leik-
félagi, sem býr við hin frum-
stæðustu starfsskilyrði, að taka
þetta vandasama leikrit til sýn-
ingar. Að vísu hafði félagið gert
þá skynsamlegu ráðstöfún að
tryggja sér örugga leiðsögn Har-!
alds Björnssonar, en hann er(
leikritinu og öllum hinum mörgu
og miklu kröfum þess manna
Ikunnugastur, hefur margsinnis
sett það á svið og auk þess farið
með eitt af veigameíri hlutverk- 1
um þess. — Heildarsvipur sýn-
ingarinnar ber þess og ljós merki,
að leikstjórnin hefur verið í
höndum kunnáttumanns, er haft
foefur auga fyrir réttum staðsetn-
ii;gum og hreyfingum öllum á
sviðinu. Hinsvegar hefur honum
ekki tekizt að gefa leiknum
þá innri spennu, sem aðeins
fæst fyrir persónulegt átak
<og sterka innlifun hvers einstaks
leikara.
Frú Magnea Jóhannesdóttir
hefur með leik sínum í hlutverki
Höllu, sýnt það glöggvar en
inokkru sinni fyrr, að hún býr
yfir athyglisverðri leikgáfu. Hún
gerir Höllu að vísu ekki fullnægj-
andi skil, til þess vantar hana,
•að mér virðist þann skaphita,
sem til þess þarf, — hinar
eldheitu tilfinningar, er brjótast
fram í djúpum innileik og stór-
forotnum ofsa. Af þessum ástæð-
um fór hlutverkið nokkuð út úr
foöndum leikkonunnar, einkum í
siðasta þætti þar sem átökin eru
stórfelldust, enda hefur Halla þar
orðið margri góðri leíkkonunni
cfraun. Hinsvegar túlkar frú
Magnea vel stolt IIöllu og stór-
lyndi og hún hefur góða reisn
og fyrirmannlega framkomu í
fyrri þáttum leiksins.
Gunnar Magnússtm veldur ekki
Kára, enda varla við því að bú-
ast af lítt þjálfuðum leikara, eins
og Kári er úr garði gerður frá
hendi höfundarins. Margt hefði
þó mátt betur fara jafnvel hjá
óvönum leikara. Gerfi Gunnars
er ekki gott og Kári verður í
höndum hans næsta lítið karl-
menni og ber í fari hans lítið á
því atgerfi, sem hann er sagður
gæddur. Rödd leikarans gerir og
sitt til þess að draga úr persónu-
leik Kára. Hinsvegar bregður oft
fyrir talsverðum tilþrifum í leik
Theodórs Halldórssonar, er fer
með hlutverk Arnesar, og Sigur-
jón Guðmundsson er leikur Björn
hreppstjóra, fer ekki ólaglega
með það hlutverk á köflum. Þó
vantar hann hörku og myndug-
leik hreppstjórans. Þá réði og
Gestur Eyjólfsson ekki við hið
vandasama hlutverk Arngríms
holdsveika, vantaði dýptina í per-
sónuna og hinn mikla alvöru-
þunga í röddina og gerfi hans var
ekki sannfærandi. —
Athyglisverður var leikur
Geirrúnar ívarsdóttur, er fer með
hlutverk Guðfinnu gömlu og þau
Þórður Snæbjörnsson, Ragnhild-
ur Jónsdóttir, Guðrún Magnús-
dóttir og Guðrún Lundliolm, er
leika hjú Höllu, fara laglega með
hlutverk sín. En lítið verður úr
Jóni bónda og konu hans í hönd-
um þeirra Ragnars G. Guðjóns-
sonar og Sigríðar Michelsen.
Lothar Gundt hefur gert leik-
tjöldin.
Húsið var fullskipað áhorfend-
um, er tóku leiknum afbragðs-
vel„
Sigurður Grímsson.
Saga islendinga
í Vesfurheimi
FYRIR nokkru er komin út í
Bandaríkjunum saga Islendinga í
Vesturheimi. Nefnist hún „Mod-
ern Sagas“ og er höfundur henn-
ar Thorstina Walters, en hún er
dóttir hjónanna Þorleifs Jóakíms
sonar Jackson og Guðrúnar Jóns-
dóttur. Professor Allan Nevins
við Columbia háskólann ritar for
mála.
Bókin er gefin út af stofnun
Norður Dakota-félags til rann-
sókna á átthagafræði. Er augljóst
að Bandaríkjamenp telja sögu
Islendinga allmerkilegan þátt í
sinni eigin sögu. Brottför útflytj-
andanna er vissulega þáttur ís-
lenzkrar sögu, en koma þeirra til
hins fyrirheitna lands í Vestrinu
er ekki síður saga Ameríkuríkj-
anna.
Frú Thorstina segir fyrst frá
siglingum Islendinga til Vínlands
á söguöld, en meginþáttur bókar-
innar fjallar að sjálfsögðu um
komu landnemanna upp úr 1870,
Framh. á bls. 12
VEÐRÁTES og verkföll, f jármál i
og trúmál &c það; sem einkum
aefur veiri® umræSuefni Norð-
manna undaœifarinn febrúarmán-
uð. Og sto Jiýssnir cg síldveiði.
SAMGÖDM5KER HEFTAST
Þegar laitp irara yfir miðjan
mánuðiiHí fér Sshröngl að gera
vart vlð sig a JXaítogat alla leið
sunnan frá Danmörku og norður
í Oslóarfjík®. ®»éfoíist ísinn dag
Erá degi uur S-rafiS var sem ein
:sbreiða yíSr æft ’iiSá, en þó auðir
álar hér Cíg fav-aa-. Við Færder-
vita í Osl«ar§i-r®i, þar sem hann
þrengist, þéíitsit ssgrauturinn svo,
að skip með a.fl-latlar vélar kom-
ust ekki áfrawt, og festist það
fyrsta skammt írá vitanum 19.
febrúar. Það var lítið skip, aðeins
150 smálestir. Hafnimar suður
með firðinum fylltust af ís, svo
að sjóleiðin þangað tepptist og
isinn úti fyrir hélt áfram að þétt-
ast. Loks var svo komið að um
40 skip lágu föst hér og hvar í
Oslóarfirði, bæði smá og stór, þar
á meðal 10.000 tonna skipið „Mal-
aya“ frá Austur-Asíufélaginu
danska. Sum þessara skipa höfðu
laskazt og þurftu á hjálp að halöa
og vitaverðir í eyjum og útskerj-
um voru einangraðir og sumir
matarlausir. Þyrilflugur frá hern-
urp reyndu eftir megni að lið-
sinna skipunum og vitavörðunum
og hefði orðið þröngt í búi hjá
sumum, ef þeirra hefði ekki not-
ið við. — Ekki hefur þess heyrzt
getið að skip hafi laskazt til muna
eða manntjón orðið í þessari bar-
áttu við ísinn, en smávægilegar
skemmdir hafa orðið á mörgum
skipum. I mánaðarlokin voru þau
flest orðin laus aftur, með að-
stoð ísbrjótsins „Ásenfjord", sem
hefur átt erfiða daga við að
hjálpa skipum og halda opnum
leiðum inn til bæjanna við fjörð-
inn, og þó fyrst og fremst til
Oslóar. Aðalfarþegaskipið milli
Oslóar og Kaupmannahafnar,
, Kronprins 01av“ frá Sameinaða
félaginu seiglaðist furðu lengi við
að halda sæmilega áætlun, þrátt
fyrir ísinn, en samt fór svo að
hann varð að aflýsa einni ferð.
Hefur ekki komið jafn mikill ís
í Kattegat síðan í byrjun febrúar
1947, en þá voru frosthörkur
miklu meiri en núna. Hér í Nor-
egi hafa kuldarnir alls ekki verið
meira en venja er til, heldur
tæplega í meðallagi.
MIKLIR SNJÓAR
— En undir eins og fór að hægj
ast um á sjónum undir mánaðar-
lokin tók annað við, litlu betra. I
Um 24. febrúar fór að snjóa og
varð snjókoman meiri og örari en |
orðið hefur í mörg ár, og mest
á suðurlandinu. Sums staðar varð
snjókoman^ hálfur annar metri á
rúmum sóíarhring, en svo kom
bloti og klessti í, og síðan hélt
áfram að snjóa og dró saman í
skafla. Hver leiðin eftir aðra J
tepptist algforlega og járnbraut-
arlestirnar frá Kristianssandi til
Osló komust ekki hálfa ferð, svo
að allar áætlanir rugluðust og
urðu loks að gefast upp á miðri
leið, með hundruð farþega á ein- !
hverri smástöðinni. Mátti heita '
að algert samgöngubann væri af
náttúrunnar völdum um suður-.
landið, og í sumum bæjunum, svo !
sem Arendal, voru hafnirnar lok- ]
aðar lika, svo að teppan var bæði
á sjó og landi. En nú hefur tek-
izt að ryðja járnbrautirnar og
helztu þjóðvegi, svo að það versta
er afstaðið, nema því aðeins að
ný hríð komi aftur. Á öðrum leið-
um, svo sem Bergensbrautinni og
Dofrabrautinni milli Oslóar og
Þrándheims varð ástandið ekki
nærri eins slæmt. Að vísu seink-
aði lestunum nokkuð, en hvergi
rak í strand eins og á suðurland-
inu. Vegna snjóanna var ekki
lendingarfært á flugvöllunum við
Kjevik, Fornabu og Gardermoen
rúman sólarhring, meðan verið
var að skafa þá.
FJÁRLAGALMRÆDUR
Nokkrum dögum eftir eldhús-
dagsumræðurnar, sem ég hef áð
isalég í Osléflrði — Fannfergí
á SuðiErfaiidx llellt utm
flárniál og trúmál
Noregsfíréf frá Skúla Skúlasyni.
ur sagt frá hér í blaðinu, fóru
almennar umræður fram um
fjárlög og ijármálin í Stórþing-
inu. Það var Brofoss verzlunar-
málaráðherra, sem aðallega hafði
hafði orð fyrir stjórninni í þess-
um umræðum, en kringum 80
þingmenn báðu um orðið. Bro-
foss taldi sjálfsagt að haida áfram
sömu fjármálastefnu og áður, þó
nokkuð hefði syrt á álinn í fjár-
málum Noregs síðustu tvö árin,
og ef áframhaldandi fjárfestingu
yrði ekki haldið áfram með öðru
móti en lántökum erlendis þá
yrði að taka þau lán. Markmiðið
samkvæmt fjármálaáætluninni
1953—57, væri að auka fram-
ieiðslu þjóðarinnar með sem svar-
aði 3 af hundraði á ári. Hann
taldi viðskiptahallann við útlönd
ekki óforsvaranlega háan, og
benti i því sambandi á að neyzla
þjóðarinnar svaraði til tæplega
60% af þjóðarframleiðslunni, en
hjá flestum Vestur-Evrópuþjóð-
um 65—70%. „Ástæðan til við-'
skiptahallans er ekki sú, að við
eyðum of miklu í okkur sjálfa,"
sagði ráðherrann, „heldur sú að
við leggjum svo mikla áherzlu á
það, sem til hagsbóta er fyrir
framtíðina!“ Og í því sambandi
gat hann einkum um skipakaupin
— af 6700 milljón króna innflutn-
ingi á þessu ári væru skip fyrir
1400 milljónir.
Próf. Erling Petersen hagfræð-
ingur, þingmaður i Osló, talaði
r.æstur á eftir Brofoss. — Hann
kvað fjármálatilhögunina innan-
lands eiga sök á hvernig fjár-
hagnum út á við væri komið. Það
væri ekki jafnvægi í peningamál-
unum innanlands og þess vegna
gengi viðskiptajafnvægið út á við
úr skorðum. „Árið 1953 fiuttum
við inn fyrir 1200 milljón krón-
um meira en árið áður, en af
þessum 1200 milljónum fengum
við aðeins 200 milljónir fyrir eig-
in framleiðslu — 1000 milljón
króna virði kom inn í landið án
þess að við hefðum gjaldeyri til
að borga það með. Það er merg-
urinn málsins.... Samkvæmt
þjóðarbúskaparáætluninni er
gjaldeyrishallinn áætlaður 870
milljónir á þessu ári. Það er
minna en hallinn var á því síð-
asta, 1000 milljónirnar — en það
er meira en stjórnin áætlaði gjaid
eyrishallann í fyrra. Hann var
áætlaður 600 milljónir." Petersen
taldi líkur til að áætlaður halli
þessa árs mundi líka fara fram
úr áætlun.
SCHIELDERUF SIGRADI
Kirkjumálaráðuneytið hefur nú
tilkynnt, að eigi sé nauðsynlegt
að Kr. Schielderup biskup víki úr
þjónustu norsku kirkjunnar
vegna trúarskoðaná sinna, eða
nánar tiltekið af því að hann
neitar að taka útskúfunarkenn-
ingu alvarlega og viðurkenna að
helvíti sé til. í fyrravor hafði
Schielderup tekið til mótmæla
gegn Hallesby forstöðumanni
heimatrúboðsins í Noregi —
vegna þess að Hallesby hafði
bæði í útvarpi og á trúmálasam-
komum hótað fólki helvítiskvöl-
um og í einni ræðu sinni bent á
kirkjugarð og útmálað fyrir söfn-
uðinum, sem átti vini og vanda-
menn í sama kirkjugarði, að flest-v
ir þeirra sem þar hvíldu mundu
nú vera í helvíti og kvölunum.
— Schielderup varð fyrstur úr
kierkastétt til að andmæla þessu
og iáta í ljósi að ekki væri vert
að taka útskúfunarkenninguna of
bókstaflega, og í blaðaviðtöium
ítrekaði hann þetta. En Hallesby
og Carl Fr. Wislöff rektor „Men-
ighetsfakultetet“ — prestaskóla
heimatrúboðsmanna — kváðu þá
upp úr um að biskupinn á Hamri
hefði brotið í bága við „ekki að-
eins Ágsborgarjátninguna heldur
játningarrit alira kristinna kirkju.
íélaga“ og að hann hefði skipaS
sér „fyrir utan samféiag hinnar
játandi kirkju“.
Schielderup biskpp kvaðst
skilja þetta sem svo, að Hallesby
ásakaði hann um að hafa „svikid
það loforð er hann gaf bæði er
hann var vígður prestur og bisk-
up“ og skrifaði kirkjumálastjórn-
inni og kvaðst ekki vilja gegna
biskupsstarfinu áfram, ef þad
teldist rétt að hann hefði skipaí*
sér fyrir utan játningarsamféiag
kirkjunnar.
Kirkjustjórnin skrifaði öllurn
biskupum landsins, guðfræði-
deild háskólans, „Meninghets-
fakultetet“ og ýmsum sérfróðurn
mönnum, þar á meðal lögfræð-
ingnum Fr. Castberg, núverandi
háskólarektor, og bað um álifc
þeirra. Svör flestra biskupanna
eru loðin og sýna að þeir hafa
verið í vandræðum. Einn þeirra,
Ragnvald Indrebö Björgvinar-
biskup segir þó afdráttarlaust ad
Schielderup hafi fyrirgert rétti
sínum. Johannes Smemo Oslóar-
biskup segir að ekki sé hægt að
segja „að Sch. hafi þá skýru og
fullgildu afstöðu til játningar
kirkju sinnar, sem ætti að vera
sjálfsögð og eðlilega manni í
biskupsstöðu. Hinir biskuparnir
segja flestir að málsgögnin séu
ófullnægjandi til að kveða upp
dóm.
Álit Castbergs prófessors, sem
hefur verið gefið út á prenti,
fjallar einkum um valdsvið kirkj-
unnar, og kemst prófessorinn að
þeirri niðurstöðu að það sé ekki
á hennar valdi heldur ríkisins að
leggja dóm á mál sem þetta. —
„Kirkjan er samkv. norskum rétti
ekki valdasamfélag með sérstök-
um réttindum gagnvart ríkinu,
heldur eingöngu andlegt samfé-
lag,“ segir Castberg. En hann
leggur áherzlu á, að samkvæmt,
stjórnarskránni eigi trúfrelsi að
ráða innan norsku kirkjunnar,
Hann bendir á að stjórnarskráin
segi að þjóðkirkjan eigi að vera
evangelisk-lútersk, en minnisfc
ekki einu orði á játningarritin.
Eins og vænta mátti hefur úr-
skurður kirkjumálastjórnarinnar
vakið óánægju meðal heittrúar-
manna í Noregi, því að i augum
þeirra er Schielderup biskup
bættulegur villutrúarmaður. Má
því búast við nýjum trúmála-
deilum á næstunni. Deilum urn
yfirráð ríkisins yfir trúarskoðun-
um kirkjunnar manna. Það eru
þegar farnar að heyrast raddir
um að losa kirkjuna undan yfir-
ráðum ríkisins. — En þá verður
kirkjan sjálf að standa straum af
prestum sinum en ekki ríkissjóð-
ur.
VINNUDEILUR
Um þessar mundir og á næst-
unni renna út kaupsamningar
ýmsra stétta. Svo er að sjá sem
flestir þeirra verði endurnýjaðir
óbreyttir, en einstaka flokkar,
sem hafa orðið afskiptir fái nokkr -
ar kjarabætur. Atvinnubílstjórar
í Osló og nágrenni hafa gert kaup
kröfur og hótað verkfalli lengi,
en fengizt til að fresta því á síð-
ustu stundu. Þeir krefjast að fá
sömu kjör og bílstjórar á þeim
leiðum, sem reknar eru af ríkis-
járnbrautunum. Nú hefur stjórn-
in ákveðið að láta „launanefnd-
ina“ skera úr því máli, en þeim
úrskurði er skylt að blýða.
I kennaraverkfallinu í Osló
rekur hvorki né gengur og hefur
það nú staðið bráðum þrjár vik-
ur. Stjórnin, sem lengi vel virt-
ist ætla að humma málið fram af
sér, virðist þó vera orðin áhuga-
Frainh. á bls. 12