Morgunblaðið - 14.07.1954, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 14. júlí 1954
MORGUNBLAÐIÐ
Dr. Jóhannes Nordal:
TRDBIM A PENIEMGAIMA
Morgunblaðið hefur fengið
leyfi til að birta eftirfarandi
kafla úr erindi um daginn og
veginn, sem dr. Jóhannes Nor-
dal flutti í útvarpið fyrir rúm-
uni mánuði.
A SÍÐASTLIÐNUM vetri haía
farið fram óvenjulega miklar um-
ræður um nauðsyn þess að efia
sparifjársöfnun landsmanna, en
flestum er það ljóst, að ekki verð-
Ur hægt að hrinda í framkvæmd
hinum miklu fjárfestingaráætlun-
um, sem nú eru á prjónunum,
nema sparnaður aukist. Með
þetta fyrir augum samþykkti Al-
þingi í vor að sparifé skuli und-
anþegið tekju- og eignarskatti,
og jafnframt var afnumin fram-
talsskylda á slíkum eignum.
Þetta er mikil réttarbót, sem von-
andi nær til ætluðum árangri.
Nú nýlega var tilkynnt, að
Landsbankinn hafi í hyggju að
stuðla að sparifjársöfnun skóla-
barna með því að gefa hverju
skólaskyldu barni á landinu
tíu króna innstæðu í sparisjóðs-
bók. — Snorri Sigfússon, nám-
stjóri hefur átt frumkvæðið í
þessu máli, en hann hefur kynnt
sér hliðstæða starfsemi í öðrum
löndum. Á því er enginn vafi, að
hér er merkilegt mál á döfinni.
Er það þýðingarmikið, að
innræta börnum snemma
sparnað og gætilega meðferð
f jár, en á því hefur einatt ver-
ið mikill misbrestur á seinni
árum, en börn og unglingar
oft haft mikið fé handa á
milli.
En slikar ráðstafanir eru að
sjálfsögðu ekki til þess falln-
ar að leysa fjárhagsvandamál
líðandi stundar, heldur ber að
skoða þær sem lið í uppeldi næstu
kynslóðar, sem aðeins mun bera
fullan ávöxt á löngum tíma. Að-
alatriðið er, að hér er stefnt í
rétta átt. Hið mikla vantraust
manna á peningunum er höfuð-
orsök lánsfjárskortsins. Hér
verður ekki Veruleg breyt-
ing á, fyrr en hugarfar verð-
bólguáranna víkur fyrir nýrri
trú á framtíðarverðgildi pen-
inganna. Skólarnir hafa því
mikilvægu hlutverki að gegna á
þessu sviði.
FYRIR SJÖTÍU ÁRUM
Það er fróðlegt að líta sjötíu
til áttatíu ár aftur í tímann í til-
efni af þeim umræðum, sem und-
anfarið hafa farið fram um efl-
ingu sparifjársöfnunar. í>á var
líka verið að brýna fyrir íslend-
ingum sparnað, en að öðru leyti
voru aðstæður harla ólíkar því,
sem nú er, í peningamálum ekki
síður en á öðrum sviðum. Verzl-
Un fór þá að miklu leyti fram
sem hrein vöruskipti, og hinn
gamli landaurareikningur var
enn í blóma, þar sem einingarn-
ar voru vörur og lausafé, kýr,
sauðir, vaðmál, smjör og fisk-
ur. Forystumönnum þjóðarinnar
á þessum tímum var Ijóst orðið,
að nauðsynlegt væri að auka
peningaviðskiptin í landinu, og
örfa þannig bæði verzlun og ann-
an atvinnurekstur. Islendingar
höfðu búið við nær óbreytta at-
vinnuhætti öldum saman. Fjár-
festingarhugtakið var enn ekki
til í málinu, og meginhluti þjóð-
arinnar hafði ekki hugboð um,
hve mjög mætti auka fram-
leiðslu til lands og sjávar með
því að leggja fé í jarðabætur og
smíði skipa og báta. Jafnfraint
var þess lítill kostur að ávaxta
fé, þar sem fyrsti sparisjóðurinn
var ekki stofnaður fyrr en 1863
og fyrsti bankinn 1885. Þeir pen-
ingar, sem menn áttu lágu yfir-
-leitt óávaxtaðir á kistubotnum.
Aðeins örfáir menn ávöxtuðu íé
sitt í erlendum verðbréfum.
Einn þeirra var Þorleifur ríki á
Háeyri, en hann átti 50 þús. kr.
í dönskum ríkisskuldabréfum, er
hann lézt.
GREIN EIRÍKS BRIEM
Grein, sem Eiríkur presta-
skólakennari Briem skrifaði í
Andvara fyrir réttum sjötíu ár-
um gefur nokkra hugmynd um
hugsunarhátt manna á þeim
tima. Greinin, sem nefnist, Um
að safna fé, er skrifuð sem hvatn-
ing um ráðdeildarsemi í fjármál-
um. Dregur hann þar upp glæsi-
lega mynd af því, hversu mjög
megi auðgast á því að spara fé
og setja það á vöxtu. Hann lýsir
fyrir mönnum undramætti fjár-
ins til að aukast og margfaldast,
sé því ekki eytt, heldur látið
ávaxta sig. Hann segir svo: „Yíir
höfuð má segja, að hver króna
nú, samgildi þúsundum króna
eftir nokkra mannsaldra; en til
þess að neita sér um þá nautn,
sem hver króna getur veitt eða
leggja það á sig, sem þarf til að
afla hennar, útheimtist fyrir—
hyggja fyrir hinni komandi tíð,
sjálfsafneitun og kærleikur til
niðja sinna og fósturjarðar, sem
eigi nær aðeins til þeirra manna,
er maður lifir, heidur og til ann-
arra kynslóða.“
Til sönnunar máli sínu sýnir
hann, að höfuðstóll á 4% vöxt-
um þúsundafaldast á 176 árurn
og milljónfaldast á 352 árum. Eitt
af dæmum hans um undramátt
sparnaðarins er þetta: „Sveit
einni til féll arfur eftir þurfa-
mann, er nam 500 krónum; sveit-
armönnum kom saman um að
setja peninga þessa á vöxtu að
sinni; eftir 18 ár var höfuðstóil-
inn tekin n og honum eytt, en
renturnar, sem við höfðu bætzt,
látnar vera kyrrar á vöxtum. Nú
liðu 135 ár, þá var sjóðurinn orð-
inn 100.000 kr., og þurfti ekki
nema helminginn af rentunum til
að borga öll skylduútgjöld sveit-
arinnar." Það er auðséð, að Eirík-
ur Briem hefur ritað fyrir þolin-
móðara fólk en nú byggir þetta
land.
TRÚIN Á PENINGANA
Annað, sem hlýtur að vekja
athygli, er trú hans á gildi pen-
inganna. Hvergi kernur fram
minnsti efi hjá honum um, að
krónan muni halda kaupmætti
sínum óbreyttum um alla fram-
tíð. Nú á dögum kann mörgum
að finnast þessi trú barnaleg, en
fyrir sjötíu árum, þegar verð-
bólga á okkar mælikvarða var
óþekkf fyrirbæri, var hún eðlileg
og sjálfsögð.
Það var ekki fyrr en í verð-
bólgu síðustu fimmtán ára, sem
viðhorf manna til peningaeignar
breyttist verulega frá því, sem
var fyrir aldamótin. Á þessum
árum hefur peningaveltan aukizt
sífellt og verðlagið hækkað, svo
að eignir manna í peningum og
verðbréfum hafa misst mikinn
hluta af gildi sínu. Það verkefni,
sem biður þeirra, sem efla vilja
sparifjársöfnun íslendinga nú, er
mjög ólíkt því, sem var fynr
sjötíu árum. Nú þarf fyrst og
fremst að sannfæra menn um,
að það sé ekki aðeins hagkvæmt,
heldur áhættulaust, að eiga eign-
ir í peningaformi, en þetta síð-
ara atriði þótti Eríki Briem ekki
ástæða til að minnast á, svo aug-
ljóst virtist það þeirra tima
mönnum. Tilgangur hans var
ekki eingöngu að kenna íslend-
ingum sparnað, heldur einnig að
brýna fyrir þeim að grafa ekki
pund sitt í jörðu, láta ekki pen-
ingana liggja ónotaða í handrað-
anum, heldur leggja þá á vöxtu
eða í nytsöm fyrirtæki. íslend-
ingar höfðu þá öldum saman bú-
ið við nær óbreytta atvinnu-
hætti, og gerðu sér flestir litla
grein fyrir, hve mjög þeir gæíu
bætt afkomu sína með alls kyns
umbótum. Nú er enginn þörf að
hvetja þá til framkvæmda, fjár-
festingin er orðin hið eina sálu-
hjálparatriði, og hefur fram-
kvæmdahugurinn verið svo mik-
ill á síðari árum, að ríkisvaldið
hefur neyðzt til að grípa til marg-
víslegs eftirlits til þess að halda
aftur af mönnum og koma í veg
fyrir, að framkvæmdirnar yrðu
Samþykktir þinga norð-
Eenzkra barnakennara
meiri en efnahagur þjóðarinnar
leyfði.
SPARNAÐUR OG SPARIFJÁR-
SÖFNUN
Til þess að gera nánar grein
fyrir ástandinu í þessum málum
nú er nauðsynlegt að blanda
ekki saman sparnaði og spari-
fjársöfnun. Sparnaður hvers ein-
staklings er sá hluti tekna hans,
sem hann notar ekki til neyzlu.
Þannig er um sparnað að ræða,
þegar bóndi notar hluta af tekj-
um sínum til endurbóta á jörð
sinni, en sparifjársöfnun er að-
eins sá hluti teknanna, sem hann
leggur í banka eða geymir á
annan hátt í peningaformi. Það
hefur oft verið kvartað á undan-
förnum um eyðslusemi íslend-
inga, en sú ásökun á ekki alls
kostar við rök að styðjast. Að
vísu hafði hinn mikli stríðsgróði
í för með sér alls kyns öfgar,
einkum hjá þeim, sem aldrei
höfðu áður átt yfir peningum að
ráða, en varla verður sagt, þegar
á heildina er litið, að þjóðin hafi
eytt fé sínu í gagnslaus verð-
mæti. Þvert á móti hefur fjöldi
fólks lagt á sig mikið erfiði og
sjálfsafneitun til þess að eignast
þak yfir höfuðið eða aðrar eign-
ir, sem treyst gætu afkomu þess
í framtíðinni. Hvarvetna á land-
inu blasa við umbætur og fram-
farir, sem átt hafa sér stað að
miklu leyti fyrir eigin sparnað
manna. Hins vegar hefur verð-
bólgan og hinn minnkandi kaup-
máttur peninganna valdið því, að
menn hafa verið ófúsir til þess
að eiga peninga eða sparifé. All-
ir hafa kappkostað að koma pen-
ingum sínum í „eign“ eins og það
er kallað, en með því orðalagi
er ótvírætt gefið í skin, að pen-
ingar séu ekki venjuleg eign,
heldur einhver óæðri tegund
vecðmæta.
Þessi þróun hefur haft slæmar
afleiðingar fyrir þjóðfélagið í
heild. Bönkum og lánsstofnunum
hefur ekki borizt nóg innlánsfé
til þess að uppfylla þær kröfur,
sem til þeirra hafa verið gerðar
um útlán. Mismunurinn hefur
svo verið jafnaður með aukinni
seðlaútgáfu og peningaþenslu,
sem hefur síðan haft í för með
sér enn aukna verðbólgu.
Það, sem hér hefur gerzt í raun
og veru, er, að peningarnir hafa
hætt að gegna til hlítar einu
höfuðhlutverki sínu, en það er
að vera mælikvarði á verðmæti,
sem geymd eru frá einum tíma
til annars. Allt efnahagskeifi
okkar er byggt á peningaviðskipt-
um, og allir samningar um fjár-
muni eru gerðir í krónum og
aurum. Þegar slíkir samningar
eiga að gilda til langs tíma, er
nauðsynlegt, að menn geti treyst
því að verðgildi krónunnar sé
nokkurn veginn hið sama í lok
samningstímabilsins eins og í
upphafi þess. Á miklum verð-
bólgutímum eins og þeim, sem
gengið hafa yfir ísland síðan
1940, er þessu skilyrði ekki fuii-
nægf. Þá hlýtur hver sá sem
leggur fé sitt í sparisjóð að stór-
tapa, jafnframt því sem það borg-
ar sig alltaf að fá lán og leggja
það í einhverja eign, sem hækkar
í verði.. Niðurstaðan verður ónóg
sparifjársöfnun, en óslökkvandi
lánsfjárþorsti.
VÍSITÖLUKERFIÐ
Á sumum sviðum hefur verið
reynt að vega upp breytingarn- |
ar á verðgildi krónunnar með því
að binda greiðslur við verðlags-
vísitölur. Nú eru til dæmis flest-
ir kaupsamningar hér á landi
þannig, að kaupið er bundið vísi-
tölu framfærslukostnaðar eftir (
sérstökum reglum. Rökrétt af-
leiðing þeirrar þróunar er sú
uppástunga, að binda upphæðir,
spariinnlána við vísitölu, eða
jafnvel að hafa vísitöluákyæði
öllum peningasamningum. í Finn-
landi, þar sem verðbólga hefur
Framh. á bls. 10
EFTIRFARANDI samþykktit
voru gerðar á þingi Sambands
norðlenzkra barnakennara í s.l.
mánuði:
1) Aðalfundur S.N.B., haldinn
á Akureyri vorið 1954, telur, að
samvinna presta og kennara um
kristindóms- og uppeldismál sé
svo mikilvæg, að full ástæða sé
til að efnt verði þar til skynsam-
legra samtaka. Því beinir fund-
urinn þeim tilmælum til forystu-
manna þessara stétta, að þeir at-
hugi möguleika á skipulegri sam-
vinnu um þessi mál.
2) Aðalfundur S.N.B. 1954
ályktar, og leggur á það mikla
óherzlu, að miða skuli reiknings-
kennslu barnaskólanna eingöngu
við það, að hún verði traust
undirstaða að þátttöku ungling-
anna í daglegum störfum og at-
vinnulífi þjóðarinnar. — Álítur
fundurinn, að yngstu deildum
verði árangursríkast, að kennsl-
an sé mjög hlutlæg og starfræn,
mikill hugareikningur og talna-
þjálfun, en í eldri deildum sé
jafnan rækileg munnleg tjáning,
samhliða skriflegum verkefnum.
Hraðað sé undirbúningi að út-
gáfu nýrrar kennslubókar með
slíku sniði, og skorar fundurinn
á fræðslumálastjórn að stuðla
ötullega að samningu og útgáfu
þvílíkrar bókar og láta einskis
ófreistað, til þess að útgáfan
verði vönduð og vel útlítandi og
geti sem fyrst komið að notum.
3) Aðalfundur S.N.B., haldinn
á Akureyri dagana 30. maí til
3. júní 1954, beinir þeirri áskor-
un til yfirstjórnar fræðslumál-
anna, að hún hlutist. til um, að
upp verði teknar í Kennaraskóla
íslands leiðbeiningar í vinnu-
kennslu á grundvelli þeirrar
starfsuppeldisfræði, sem nú ryð-
ur sér ört til rúms í skólum er-
lendis. Jafnframt beinir fundur-
inn þeim eindregnu tilmælum til
fræðslumálastjórnarinnar og til
stjórnar S.Í.B., að unnið verði í
næstu framtið miklu markvissara
en verið hefur að útgáfu bóka
og ýmissa gagna, sem nauðsynleg
eru, til þess að starfræn kennsla
verði almennt upp tekin í skólum
landsins.
4) Mót S.N.B. 1954 lítur svo á,
að skemmtanalíf æskunnar þurfi
nú mikilla úrbóta við, ef vel á
að fara. Þess vegna skorar kenn-
aramótið á fræðslumálastjórn
landsins að ráða nú þegar hæfan
mann til þess að hafa á hendi
forystu- og leiðbeiningastarf
varðandi skemmtanalíf æsku-
manna í landinu í þeim tilgangi
að færa það til heilbrigðari og
siðmennilegri hátta og fegra það.
5) Aðalfundur S.N.B. 1954
lætur í ljós ánægju sína yfir því,
að Landsbanki íslands hefur
ákveðið að beita sér fyrir spari-
fjársöfnun skólabarna, og þakkar
jafnframt Snorra Sigfússyni,
námsstjóra, fyrir ötult brautryðj-
endastarf á þessu sviði.
6) Mót norðlenzkra barnakenn
ara 1954 lýsir megnri andúð á
starfsemi þeirra manna, er
standa fyrir útgáfu alls konar
sakamálatímarita, sem flyt.ja
glæpa- og afbrotasögur og hófu
göngu sína á síðastliðnu ári. Tel-
ur fundurinn nauðsynlegt, að
nöfn þessara útgefenda séu birt
og skorar á viðkomandi stjórnar-
völd að hlutast til um, að svo
verði gert. Lesefni þessara tíma-
rita, ásamt ýmsum kvikmýndum
um sama efni, og svonefnd „has-
arblöð“ eru tvímælalaust sið-
spillandi fyrir börn og unglinga
og því óhæf til lestrar eða sýn-
ingar hjá menningarþjóð.
7) Mót S.N.B. 1954 telur sér-
staka ástæðu til þess að láta í
ljós ánægju sina yfir því, að
smíði hins nýja kennaraskóla
verður hafin á þessu sumri. —
Mótið lítur svo á, að framkvæmd
þessi sé hin mikilvægasta fyrir
alla þróun * kennslumálanna í
landinu og lætur í ljós þá ein-
dregnu ósk, að byggingu skólans
sé hraðað eftir fremstu getu.
8) Mót S.N.B. 1954 fagnar því
mjög, að Bókabúð Menningar-
sjóðs hefur tekið að sér útvegun
og sölu á margvíslegum skóla-
vörum, skólatækjum og erlend-
um handbókum fyrir kennara.
Telur mótið það mikilvægt fyrir
kennara og alla starfsemi skól-
anna. Jafnframt þakkar mótiií
Bókabúð Menningarsjóðs fyrir
hina eftirtektarverðu bóka- og
tækjasýningu, sem menn hafa
notið hér þessa daga.
9) Mót S.N.B. «1954 lítur sv»
á, að í uppeldisstarfi skólanrva
komi fram margvísleg vandamál,
sem ekki er á færi kennaran»
eins að leysa, en fást mætti lausa
á i samyirmu kennara og sál-
fræðilega menntaðs manns. Mót-
ið skorar því á hæstvirtan.
menntamálaráðherra að skipa
skólasálfræðing til að vinna ai*
slíkum málum með kennurunv
landsins.
10) Mót S.N.B. 1954 telur söng-
iðkun í skólum landsins mjögr
mikilsverðan þátt í uppeldi og
menntun hvers manns og telur
því ófært, að lengur haldist hiðl
óviðunandi ástand í söngmálum
skólanna. Leggur því fundurirua
áherzlu á eftirfarandi atriði:
Að Kennaraskóli íslands leggl
hina mestu áherzlu á að koma
sem allra flestum nemendum.
sínum til nokkurs þroska í söng-
mennt, svo að þeir verði færir
úm að kenna sönglög á lipran,
og smekklegan hátt, hver í sinni
skólastofu.
Að nám undir söngkennara-
próf verði aukið með þeim náms-
atriðum, sem raunverulega koma
að gagni.
Að komið verði á námskeiðumt
í söngkennslu með starfandv
kennurum, svo að þeir verðL
færir um að kenna sönglög, hver
í sínum bekk eða skóla.
Að stefna beri að því að fá.
hæfan mann til þess að skipu-
leggja þessi mál og hafa eftirlit
með þeim.
Skólunum verði hið bráðasta.
séð fyrir kennslubókum í undir-
stöðuatriðum í söng- og tónþekk-
ingu.
Hva3 er „nf" fénlisl!
UNDIR þessari fyrirsögn ritar Dr.
Ole Mörk Sandvik 21. apríl grein
í Morgenbladet i Osló. Tilefni
hennar er útgáfa í mörgum bind-
um „Ny musik i Norden", sem
kemur út á vegum „Nordene
publikatiönsnámd“ undir stjórn
E. Bjelle. Yfirlitsgrein um tónlist
hvers lands fyllir bókina, en £
hana skrifa Frede Schandorf
Petersen (Danmörk), Veikko*
Helasvuo (Finnland), Baldur
Andrésson (ísland), dr. Olav
Gurvin (Noregur) og Bo Wallner
(Svíþjóð). Um framlag íslandi
segir dr. Sandvik: „Lýsingin á.
tónlist íslands, samin af Baldri
Andréssyni, er aðallega söguleg
greinargerð um þróunina frá
fornöld fram á vora daga. Við
höfum haft tækifæri til að kynn-
ast hér nokkrum íslenzkum tón-
skáldum nútímans. Ber þar að'
nefna Jón Leifs, Pál ísólfsson og:
Hallgrím Helgason. Eftirtektar-
verðar mótettur hins síðastnefnda
i hafa verið fluttar í ríkisútvarpi.
i Noregs. Á mörgum sviðum vinn-
I ur ísland ósleitilega að eflingu
tónlistarinnar. Hið nýreista þjóð-
leikhús hefir skapað skilyrði til
að flytja ýmsar óperur þótt er-
lendir söngvarar væru fyrst un
sinn til aðstoðar. Hljómsveitina
skipa innlendir kraftar. Olav
Kielland hefir stjórnað henni nú
um skeið. Kórsöngur þrífst ágæt-
lega á sögueyjunni, skólar og há-
skóli láta sig söngmennt miklu
j skipta. Skilyrði fyrir ríkulegri
þróun vitðast þvi vera fyrir
j hendi, og við viljum óska þess,
! að tengslin við Noreg megi eftir-
, leiðis verða enn nánari en fram
i til þessa.“
♦
BEZT 4Ð AUGLYSA
t MORGUISBLAÐIJSU