Morgunblaðið - 07.08.1955, Blaðsíða 7

Sunnudagur 7. ágúst 1955
HORGVNBLAÐIÐ
f
Um André Malraux
„Þar sem kommúnisminn er sterkur
getur ekkert lýðræði þróazt'
AHEITUM julídegi 1789 réðst
hópur manna, öskrandi og
skjótandi, á Bastilluna í París,
íangelsi Frakkakonunga. Upp-
jreistarmennirnir fögnuðu sigri
eftir hita baráttunnar og birtu
mannréttindayfirlýsingu sína, —
„handa öllum mönnum, öllum
löndum, öllum tímum, — öllum
heimi til fyrirmyndar“. — Frá
þessari stundu Upplýsingar og
byrjandi alþýðumenntunar tóku
Frakkar að sér, hreyknir og sig-
urglaðir, að slá skjaldborg um
frelsi og mannréttindi.
© ® ®
Frakkar hafa alltaf haldið upp
á Bastilludaginn, þeir hafa
dansað á götum úti, drukkið létt
vín og hlegið í skálaglaumi
þenna síheita sumardag án þess
að hugsa um morgundaginn eða
framtíðarhorfur. í ár dönsuðu
þeir einnig að venju. .En í Saint-
Germain des-Prés-hverfinu, aðai
miðstöð franskra menntamanna,
ríkti aftur á móti hin hljóðláta
gleði óvissunnar. — Frakkland
veit ekki, hvað bíður þess. Óvissa
ríkir um hlutverk þess í heim-
inurn.
Franskir menningarfrömuðir
og menntaberar hafa gert Frakk-
land að stórveldi. Hvorki stjórn-
málamenn né hermenn. Á veldis-
dögum Frakklands gerðu mennta
mennirnir Evrópu að nokkurs
konar „andlegri nýlendu“ Frakk-
lands. Um tveggja alda skeið
hefir Frakkland verið samvizka
Evrópu —- og menntamenn þess
mótað flöktandi álit álfunnar.
♦ AF ALVÖRU IIAFA ÞEIR
RÆKT SKYLDU SÍNA
Franskir menntamenn hafa
rækt hlutverk sitt af alvöru,
næstum því hátíðleik. Voltaire
lenti í Bastillunni vegna ósvífni
sinnar og háðs. Heimspekingar
Upplýsingarinnar kröfðust launa
sinna fyrir að tendra bál frönsku
byltingarinnar. Victor Hugo var
útlægur gerr í tvo áratugi fyrir
Þá sök, að hann studdi bylting-
una 1848. Francois René de
Chateaubriand, upphafsmaður
kristilegrar lýðræðisstefnu, varð
utanríkisráðherra Lúðvíks kon-
ungs 18. Emile Zola skók jörðina
næstum því út af sporbraut sinni
með J’accuse, varnarriti fyrir
Dreyfus liðsforingja, sem jafn-
framt er eitt mesta ákærurit
sögunnar.
♦ ERU ALDREI
SNÍDGENGNIR
Franski menntamaðurinn
hefir því góðan bakhjarl og
nokkuð til að vera hreykinn af.
f krám Saint-Germain-des-Prés
sitja ungu stúdentarnir, erfingjar
hins menntaða franska lýðveld-
is, og eiga í snörpum rökræðum
og orðahnippingum hver við ann-
an, t. d. um „örvæntingu“ Exist-
entíalismans og boðskap Jean-
Pauls Satres. Stundum birtast
meistarnir sjálfir i Café de Flora
eða Deux Magots. En þess í milli
eru ávanar þeirra og venjur
stældar, eins og um kvikmynda-
stjörnur væri að ræða. Vitanlega
eru aftur aðrir sem meta þá lít-
ils: Þeir geta því einnig verið
vanmetnir — en eru aldrei snið-
gengnir.
♦ HNÚTUKÖST — OG
RÓSEMI HUGANS
í þessum miðpunkti menn-
ingarinnar deila meistararnir
sjálfi: hver við annan og láta
ljós sitt skína. Tæplega 400 þús.
Frakkar lesa tímarit um menn-
ingarmál í viku hverri. Auk þess
skrifa höfuðsnillingarnir í dag-
blöðin, ef þeim býður svo við
að horfa, og er þá meira eftir
þeim tekið en öllum stjórnmála-
mönnum, leikurum, prestum o. s.
frv. Kaþólski rithöfundurinn
Francois Mauriac skrifar t. d. í
í skjóli Sartres og existentialism-1
inn hefir borið. Hann hefjr
drukkið í sig áhrif frá læri-
meistaranum og er nú einn
fremsti rithöfundur Frakka. —
En hann hefir sagt skilið við
Sartre og afneitað kommúnistum,
eins og allir helztu rithöfundar
Vestur-Evrópu, að örfáum undan
skildum: „Ég slaé braeður mína
ekki utan undir til þess að þókn-
ast fjarlægri borg, sem ég veií
lítil deili á“, sagði hann og
átti þá auðvitað við Moskvu aust-
ur og aðdáendur Kremlbúa á
Vesturlöndum.
® ® ®
Iþessurrí deilum franskra
menntamanna og skálda skip-
ar einn maður sérstakan sess.
Það er André Malraux. Hann
sést aldrei á listamannaknæpun-
um, en þar er þó oft vitnað í
hann. Hann heíir reynt margt og
misjafnt um ævina og tekið mik-
Le Figaro og hvetur franska
æsku til að aðhyllast heilbrigðan
kristilegan sósíalisma. Exist-
entíalistinn Merleau-Ponty ræðst
á Sartre í L’Express fyrir holl-
ustu hans við Stalínismann og er
Mauriac.
svarað af vikonu meistarans, rit-
höfundinum fæga, Simone de
Beauvoir í Les Temps Modernes.
® ® ®
Imeira en þrjár aldir hefir ver-
ið uppi deila í Frakklandi
milli trúar og skynsemi, — milli
Pascals og Chateaubriands ann-
ars vegar og Descarfes, Voltaires'
og Rousseaus hins vegar. í 27
ár skrifuðust þeir á Paúl Claudel
og André Gide og ber trúin þá
ekki ósjaldan á góma. Þeir deila j
um Guð, tilveru hans og afstöðu
til einstaklingsins, — Claudel
óbifandi í trú sinni á Guð, enda
kaþólskur að ætt og eðli, Gide
í meiri vafa, meiri trú á einstakl-
inginn og getu hans, enda mót-
mselandi. — Yfirleitt deildu þessi
tvö stórveldi andans af kurteisi
og sanngirni, en þó kom fyrir,
að þau sýndu óbilgirni og ein-
sýni, enda rak að því, að þeir
hættu bréfaskriftum sínum og
töluðust ekki við síðustu ár æv-
innar.
4 • EíNS OG BÆNIN"
Frakkar eru að að mestum
hluta kaþólskrar trúar — eða
85% af þjóðinni. Þvi er enn hlust-
að þar á rödd trúarinnar með virð
ingu. En deilan um hið góða og
hið illa hefir snúizt upp í kalt
stríð milli stjórnmálastefna og
heimspekikerfa. Gangur sögunn-
ar hefir þvingað Frakka, eins og
aðrar þjóðir, til að taka afstöðu
með eða móti kommúnismanum.
Nú er barizt um sál mannsins á
opinberum stöðum, ef því er að
skipta. — Hamingjan getur ekki
' verið einstaklingsbundin, eins
og bænin, sagði Mauriac ekki
alls fyrir löngu.
♦ LAND EFANS
Frakkland nútímans er land
— efans. Kvíðablandinn efi ein-
kennir menntamennina i St.
Germain-des-Prés. Efi frekar en
trú. Upplýsingaöldin hafði verið
öld vonarinnar, — öld framfara
og góðmennsku: maðurinn var
laus úr f jötrum — og hélt stefnu-
fastur bg hugrakkur áleiðis til
betri heims. Á rústum annarrar
heimstyrjaldarinnar brá fyrir
skugga hins illa í sál mannanna:
— maður Skynseminnar varð
maður Örvæntingarinnar. Camus
skrifaði: Hvaða verðleika höfð-
nm við, sem máttu sin einhvers
í baráttunni við Hitlerismann?
Enga. Það sem gerðist, átti allt
rætur s:nar að rekja til manns-
ins sjálfs. Við gátum ekki borið
á móii því. Hver dagur, sem leið,
sýndi okkur það svart á hvítu.
Þessi heimur sem við urðum að
lifa í var fjarstæða, hvergi skýli
sem hægt var að flýja til.“
® ® ®
Existentíalismi, Sartres varð um
tima tízkufyrirbrigði í bók-
menntum og heimspeki. í honum
er ekki gert ráð fyrir neinum
verðleikum mannsins, — maður-
inn „yai' til“. Allt og sumt. Og
þó! —, Hann „var til“, einn
og yfirgefinn í beimi, þar sera
guð var dáinn. Því betur sem
maðurinn kynntist sjálfum sér,
því verri varð hann. Það eina
sem hann gat gert var að losa
sig úr viðjum þessa fjarstæðu-
kennda heims með því að til-
einka sér hið illa, ef svo bar
undir — og halda áfram göng-
unni miklu. .... í augum exist-
entíalistanna var „bylting" í ein-
hverri mynd áfangi til frelsis, og
þeir deildu því sleitulaust um
það, hvort þeir ættu að styðja
kommúnistaflokkinn eða ekkL —
„Ætti ég að svíkja örcigana til
þess að þjóna sannleikanum —
eða ætti ég fremur að svíkja
sannleikann til þess að þjóna
örcigunum?“, spurði höfuðpaur-
inn, J. P. Sartre.
Nú hefir Sartie að lokum fall-
izt í faðma kommúnismans,
hversu langæ þau faðmlög nú
annars verða. Við minnumst þess,
að hann samdi vopnahlé við þá
skömmu eftir að hann skrifaði
eitt mergjaðasta andkommúnista
leikrit síðustu ára, Flekkaðar
hendur, sem hér hefir verið sýnt
í Þj.óðleikhúsinu í þýðingu Lofts
Guðmundssonar.
♦ „EG SLÆ ÞÁ EKKI
UTAN UNDIR“
Camus (Plágan) er þroskað-
asti ávöxturinn, sem vaxið hefir
André Malraux
inn þátt í blóðugri sögu siðustu
áratuga. Hann er sannfærður
um, að menn skyldu eyða ævi
sinni í að afla sér „eins mikillar
lífsreynsiu og unnt er“. A meðan
aðrir hafa rætt á knæpimum um
baráttuna milli hugsjóna og bylt-
inga, hefir hann lagt land undir
fót, íekið þátt í að móta hug-
» j
ÍÍ'ÁÍÁ- ...........
sjónirnar — og gera byltingarn-
ar. Ilann hefir undirbúið verk-
fall kommúnista í Kina, barizt
gegn fasistum á Spáni, hlustað
á, þegar pólitískir morðingjar
hafa verið hvattir til ódæðis-
verka, rætt við samsærismenn,
hlegið með hundeltum mönnum.
Hann er það sem Frakkar kalla
„l’homme engagé”, — hugsjóna-
maðurinn, sem framkvæmir hug-
myndir sínar og lifir samkvæmt
þeim. — Saga hans f.iallar um
mann, s.em leitar stöðugt að sjálf-
um sér. Hann hefir lifað meira
og kymizt fleiru en landar hans,
— Og hann hefir sagt frá reynslu
sinni betur og skemmtilegar en
nokkur annar. Hann var enn
mjög ungur að aldri, þegar hann
sagðj skílið við kaþólska tni sína,
og hefir síðan verið „trúaðuc
maður i leit að trú“. Hann spyr
oft sömu spurningarinnar: „H vað
á að gera við sálina. ef hvorkl
er til guð né Kristur?“
♦ HINN HEILBRIGDI
VENJULEGI MAÖliR
Malraux hefir alls ekki reynt
að kanna innstu lendur manns-
sálarinr«ar. Hann hefir aftur á
móti leitað að mikilleik manns-
ins; tign hans. Hann hefir áhuga
i á mamunum í starfi og leik, —
hinum heiibrigða, venjulega
manni, en ekki oinbogabörnum
þjóðfélagsins og úrhrökum, eins
og svo margir aðrir rithöfundar
og sálfræðingar. Sumir sálfræð-
: ingar segja, að maðurinn sé það
‘ sem hann feli innra með sjálf-
um sér, en. því svarar Malraux
svo: ,JVlaðurlnn er það sem hann
starfar og íramkvæmir“.
Malraux hefir ekki aðeins
hneigzt til umhugsunar um lífið,
heldur einnig — og ekki síður
, — um dauðann. Um hann hugsar
hann mikið: — „Þú veizt það,
eins vel og ég, að lífið er tilgangs-
laust“, segir ein af persónum
hans, — „Ðauðinn er alls staðar,
eins og þú veizt. Hann er eins og
sönnun þess, að lífiö sé fjar-
stæða“.
4 FRIDUR VEÍKLEIKANS
Lífsmynd Malraux, Le
Cendiiitm Humaine, er fengin
frá Paseal: „Við skulum gera
okkur í hugarlund, að stór lióp-
ur manna sé f jötraður saman, cg
þeir séu allir dæmdir til dauða,
nokkrir þeirra séu skornir á degi
hverjum í augsýn hinna; þeir sem
lifa sjái örlög sín í þeirra örlög-
um .... Þetta er myndin af
hörmungarástajDdi mannsins“.
Pascal leitaði til trúarinnar og
fékk hjuggun í henni. Malraux
getur það ekki, þó að hann hafi
allt sitt líf viðurkennt vald
hennar — viðurkennt, hve mik-
ilvæg hún er öðrurn mönnum.
Hann segir, að ástin sé æðsta trú
flestra manna og í henni finni
þeir frið. „Ég get aldrei fallizt i
það“, bætir hann við. ,,Ég muu
1 aldrei beygja mig í duftið og
biðja um þann frið, sem veik-
leiki minn þarfnast“. Og hann
hefir enn fremur sagt: „Ef maff-
urinn er ekki reiðubúinn að
hætta íífi sínu, hvar er þá tign
hans?“
® ® ®
Malraux hefir átt viðburðaríka
ævi, eins og áður er getið,
ferðazt um fjölmörg lönd heims-
ins; t. d. var hann á vegum
frönsku stjórnarinnar í Irdó-
Kína nokkrum árum eftir fyrri
heimstyrjöldina — og nokkru
síðar var hann kominn til Kína.
Það var á æskuáruríum, þegar
hann var enn ungur og óþrosk-
aður — og í nánum tengslum við
kommúnista. Þá var hann i
Bandaríkjunum um skeið, fór um
landið þvert og endilangt, kynnt-
ist menningu þessarar ungu,
bjartsýnu og djörfu þjóðar og
i bar hana saman við rótgróna
menningu Evrópuríkja, Indlands,
Kína og Japans.
4 ÁN TAKMARKS ER LIFIÐ
EINSKÍS VIRÐI
Ungi fullhuginn og æfintýra-
! maðurinn gróf ekki pund sitt í
jörður arið 1933 gaf hann út La
Conditicn Humaine, sem varð
‘ rn.a. metsölubók í Ðandaríkjun-
um, fcnóu frábærlega vel rituð,
fersk cg heillandi — og ve.kr.ði
á bókmenntsheimmn, eins og
I Frh 4 fcK 10