Morgunblaðið - 11.12.1955, Blaðsíða 8

24
MORGVNBLAÐIB
Sunnudagur 11. des. 1955
íslendingar meðal hávöxnustu þióða heims
SVO sem mörgum mun kunnugt
hefur Jens Pálsson undanfar-
in þrjú ár starfað að víðtækum
mannfræðirannsóknum á íslend-
ingum.
Hann hefur stundað mann-
fraeðinám við Uppsalaháskóla í
Svíþjóð, og var einnig um tíma
við mannfræðistofnun háskólans
í Mainz í Þýzkalandi, til sérstaks
imdirbúnings starfi sínu á íslandi.
I haust sigldi hann til Banda-
ríkjanna, þar sem hann stundar
framhaldsnám. og vinnur frekar
úr rannsóknarefni sínu frá ís-
landi.
MANNFRÆÐINA MÁ EKKI
VANRÆKJA
„Ég efast um að þetta verði
Samstæður og sterkur stofn
Samtal v/ð Jens Pálsson mannfræðing
I ÞAKKARSKULD
VIÐ FÓLKIB
— En hvernig hefur fólk tekið
þessum rannsóknum þínum?
— Viðurkenning Alþingis var
mér mikils virði. Hún ein hefði
þó ekki dugað ef samstarf mítt
við almenning hefði brugðist. En
ég varð ekki fyrir vonbrigðum,
og engan hitti ég sem tæki mála-
leitun minni illa. Ég hefi átt við
fólk úr öllum stéttum, og mæl-
ingarnar hafa oftast farið fram
á vinnustöðvunum sjálfum, úti
., _ , „ _. undir beru lofti, um borð í skip-
goður blaðamatur , sagði mann- : um j verksmiðjurn og frystihús.
fræðingurmn nokkuð tortryggn- fi saumastofum> j skólum> á
islegur er tiðindamaður MbL
heimsótti hann rétt áður en hann
fór vestur, og innti hann frétta
af mannfræðistörfum hans.
Landabréf, bækur, og glottandi
hauskúpur setja svip sinn á vist-
arveru þessa unga fræðimanns.
Hann segir að enn sé mikil vinna
eftir, og telur varla tímabært að
ræða um starf sitt, opinberlega,
lofar þó að lokum að leysa frá
skjóðunni.
„Fyrir þá sem ekki vita, er
rétt að geta þess fyrst“, segir
Jens, að Guðmundur Hannesson,
prófessor vann mjög mikilsvert
mannfræðistarf, er hann mældi
íslenzka karlmenn á árunum
1920—23. Hinn trausti visinda-
maður, Jón Steffensen prófessor,
er líka löngu kunnur fyrir rann-
sóknir sínar á beinaleifum for-
feðranna o. fl. í þágu mannfræð-
innar. Þá safnaði dr. Vilhjálmur
Stefánsson hér, rétt eftir síðustu
aldamót; miðaldahauskúpum og
flutti til Bandaríkjanna. Hefur
hann tjáð mér, að eitthvað hafi
verið um þessar beinaleifar ritað
þar vestra.
Hér hafa fáir, en merkir vís-
indamenn verið að verki, en það
hefur allt of lítið verið unnið £tð
mannfræði á íslandi, miðað við
það sem skylt og vert væri. Er
heidur ekki við öðru að búast
þegar stunda verður þessa umr
fangsmiklu viskidagrein sem hjá
verk, hér á landi".
skrifstofum, o. s. frv.
I Ég stend í þakkarskuld við allt
þetta fólk, sem fúslega lét mæla
sig og mynda, og sumir gerðust
jafnvel líka skrifarar mínir og
I aðstoðarmenn.
í fáum orðum sagt: fólkið tók
tiltæki mínu vinsamlega og skyn-
samlega og víðast hvar mætti ég
einnig gestrisni og greiðvikni á
. ferðalögunum, og það þótt menn
I þekktu hvorki sporð né höfuð á
skepnunni!
ERFTTT OG KOSTNAÐAR-
SAMT STARF
— Hvar og hvenær hófst þú
þraar rannsóknir? í
— Upphaflega var ætlun mín
að athuga aðeins fólk úr ein-1
hverju iitlu byggðarlagi á íslandi, ■
enda var það hægast og ódýrast
á alian hátt. En við nánari athug-
un komst ég að þeirri niðurstöðu, *
að nauðsynlegt væri að fá nýtt
laadsyfírlit. !
Gera mátti ráð fyrir nokkrum
breytingum á landsmönnum síð- .
an Guðm. Hannesson mældi, '
einkum á hæðinni, og þar að auki
voru mælingar hans um of ein-
skorðaðar við Reykjavík. Ég
gerði áætlun um verkið, og ákvað
að byrja hér í Reykjavík sumarið
19S2, enda þótt sumir væru van- .
trúaðir á að mér tækist að fram- !
kvæma þetta. Það er heldur eng-
inn leikur að skipuleggja svona
rannsóknir og hafa hvorki yfir
farartækí né næyilegu fé að ráða.
í nágrannalöndunum hafa
menafræðímæiingar verið gerð-
ar á nýliðum í hernum, og er
þannig tiítölulega þægilegt að
eiga við mikinn fjölda manns í
einu. Flestar stærri rannsóknir
erlendis eru llka styrktar fyrir-
fram fjárhagslega, og skipulagð-
ar eftir því. Hér var eneu slíku til
að dreifa. Það þurfti að elta uppi
fóik út um allt land, og hvergi
voru verulega stórir hópar sam-
an komnir á einum stað, nema
helzt í Reykjavík. Það er annars
óþarfi að lýsa erfiðleikunum í
þessu sambandi og öðru. Hins
vegar verð ép að játa, að ég hefði
orðið að hætta starfinu, ef Al-
þingi hefði ekki sýnt mér þann
Sóma að veita mér fjárhagslegan
stuðrung.
NÁLÆGT 2500 MÆLDIR
— Hvar um landið hefur þú
helzt ferðast?
— Eftir rannsóknir mínar í
Reykjavík, fór ég norður í land
sumarið 1953, sat lengst á Akur-
eyri en einnig í öðrum stærstu
bæjum norðanlands, og mældi
einkum fólk þar og í nærsveit-
um. Veturinn eftir var ég við
kennslustörf, en um vorið mældi
ég á Vestfjörðum, Snæfellsnesi
og nokkuð í Dalasýslu. Síðar um
sumarið tók ég fyrir Vestmanna-
eyjar, Suðausturland og Aust-
firði. Um haustið aftur Suður- og
Suðvesturland.
— Hversu margt fólk hefur þú
mælt?
— Nálægt hálft þriðja þúsund
manns, eða 1740 karlmenn og 758
kvenmenn, sem ég tek með í út-
reikninga nú. Eru karlmenn aðal-
lega á aldrinum 20—50 ára og
kvenmenn 18—50 ára, en eldra
fólk hef ég líka tekið síðustu ár-
I in, og yngra. Þá hef ég líka mynd-
að allflesta. Það er nú talið nauð-
synlegt en eykur vitanlega stór-
kostlega kostnaðinn við rann-
sóknimar.
— Er þetta ekki í fyrsta skipti
sem íslenzkir kvenmenn hafa
verið mannfræðilega athugaðir?
—Jú, Guðmundur Hannesson
sniðgekk gersamlega kvenfólkið
í sínum mælingum, en það telst
þó til þjóðarinnar líka, og mér
fannst ekki rétt að sleppa þvL
MEÐALHÆÐ ÍSLENDINGA
5 CM. MEIRI EN FYRIR
30 ÁRUM
— Hvað viltu segja um kyn-
þáttaeinkenni íslendinga yfirleitt
og breytingar í því efni?
— Enda þótt „hánorrænar“
manntegundir séu hér ekki að
neinu ráði,. þá má segja að nor-
ræna kynið hafi yfirhöndina, en
hin írsku „atlantomediterran"
einkenni mega sín líka nokkurs.
Þá finnast hér ýmsir með meira
eða minna ákveðin andlitsein-
kenni „Austurbaltneska kyn-
stofnsins", en af honum eru m. a.
Finnar mikið til.
fslendingar eru annars heldur
heilsteypt þjóð kynþáttalega séð.
í landinu hefur myndazt tiltölu-
lega samstæður og sterkur stofn,
enda hafa landsmenn lítið bland-
azt ólíkum útlendingum um þús-
und ára skeið. Hér finnast fáir
fulltrúar annarra aðalkynstofna
Evrópu en þeir sem ég nefndi.
íslendingar eru meðal há-
vöxnustu þjóða. Meðalhæð
karlmanna á aldrin’ a 29—22
ára er nú 178 cm, en var 30
árum áður 173,05 cm. Só . ftu,
xniðað mið aldursiiokkíAin 20
Jens Pálsson
—40 ára, þá er meðalhæðin
176,8 cm.
Stúlkur 18—19 ára mældust
164.6 cm., en konur 20—40 ára
163.7 cm.
Sethæð karla er nú 52,0% af
líkamshæðinni, en konur hafa
heldur meiri sethæð hlutfalls-
lega en karlar.
STEFNIR í STUTTHÖFÐAÁTT
Höfuðstærð íslendinga er all-
mikil. Meðallengd hauskúpunnar
á karlmonnum 20—40 ára er:
198,2 mm., en meðalbreiddin:
155,7 mm. Ungir menn 20—22 ára
hafa meðallengd 197,4 mm. og
breidd 155,9 mm. Höfuðkúpan hef
ur breikkað hlutfallslega meir en
lengst á seinni árum.
Vísitala höfuðkúpunnar H I
(þ. e. hlutfallstalan milli iengdar
og breiddar) hefur hækkað úr
78,13 upp í 78,62. Því miður gefur
Guðm. Hannesson ekki upp H. I.
fyrir 20—22 ára menn, en hjá mér
er hún 79,02. Hjá kvenfólkinu
20—40 ára er H. I. 79,90. Flatnr
hnakki er sjaldgæfur hjá fslend-
ingunr Oftast er hann kúptur.
Andlitslengd manna (þ.e. frá nef-
rót til hökuenda) hefur stytzt, en
ennið er fremur hátt og aftur
hallt
Vísitala andlitsins, A. I. hefur
lækkað töluvert. Menn eru eftir
því ekki eins langleitir og áður,
en samkvæmt mælingum G. H.
var þetta sérstaklega áberandi
einkenni íslandinga. Mælingar á
nefi hefi ég gert, athugað neflag
og önnur andlits einkenni, eyru
o. fl. sem ég minnist ekki á.
HÁRA- OG AUGNALITUR?
— Hvernig er með hára- og
augnalit?
— Hinn tiltölulega dökki hára-
•litur íslendinga með ljósum aug-
um virðist m. a. vitna um „írsk
áhrif“. Við erum dekkrí á hár en
Norðmenn og Svíar. Eftirfarandi
tölur sýna aðalhlutföllin í hára-
og augnalit meðal íslendinga yfir
allt land, eftir mínum athugun-
um: Utan hvíthærðra, 19—85 ára
karlmenn 52,8% ljóshærðir,
44,3% dökkhærðir, og 2,9% rauð-
hærðir. Hvíthærðir 3,5%.
um rahnsóknum. Til gamans skal
ég þó stikla á nokku, sem gæti
gefið vísbendingu, og er þá aðeins
gengið út frá hreinræktuðum
mönnum 19—50 ára, úr sýslum
með svipað aldursmeðaltal, hver
flokkur.
Árnesingar virðast allra manna
hæstir á vöxt, en Rangæingar
hafa allra manna lengsta höfuð-
kúpu, (nál. 200,3 mm,), Þeir og
Skagfirðingar eru mestir lang-
höfðar á landinu, (H. I. 77,07 Og
77,77).
Skaftfellingar eru m. a. sér-
stæðir fýrir stórskorið -jwidlit
(andlitsstærð og nefstærð), og
reyndar Rangæingar líka. Þesir
hafa andlitslengdarmet. ;
Þingeyingar, Austfirðingar,
| (meðtaldar báðar.Múlasýslur) og
Austur-SkaftfelJingar, eru hinir
höfuðstyttstu menn. Þingeyingar
eru hins vegar höfuðbreiðir í 1
meira lagi ,og tiltölulega stutt-
leitir miðað við ■ landsmeöaltal.
Þeir virðast annars töluvert ólík-
ir innbyrðis.
Eyfirðingar eru áberandi þunn-
leitir, og að því leyti m. a. svip-
aðir Svíum. Vestfirðingar, (með-
talinn allur Vestfjarðakjálkinn)
eru höfuðstórir og nefstórir eins
j og t. d. írar.
HÉRADATHUGANIR
NAUÐSYNLEGAR
| Þetta verður að nægja hér, en
það skýrist ekki fyrr en ákveðn-
ar og nákvæmar héraðsathugariir
hafa farið fram í landinu. En það
^ má ekki dragast mikið, því áð
eftir því serii lengra líður þurrk-
ast út’hin gömlu héraðs- og ætt-
areinkenni og flækjur skapast,
sem erfitt verður að greiða úr.
Þróunin stefnir ‘svo ört í þessa
eftir hinum ýmsu landshlutum?
— Ég hefi skipt mönnum niður
eftir landsfjórðungum, en í sér-
stakan X-flokk koma þeir, sem
eiga foreldra fædda eða ættaða
sitt úr hvorum landshluta og eru
sjálfir fæddir í þriðja hlutanum.
Hæðarmeðaltöl flokkanna, án til-
lits til hlutfallslegrar stéttáskipt-
ingar innan þeirra eru þannig ef
við tökum 19—50 ára menn.
Sunnlendingar: 177,2 cm„ X-arar
176,9, Norðlendingar 176,0, Vest-
lendingar (þ. e. Vestfirðingar og
Breiðfirðingar) 175,5, og Aust-
firðingar 173,9 cm. Hæsti mældi
maður á landinu var 201,5 cm.
tangur Austfirðingur.
Sá tiltölulega mikli mismunur,
sem hér kémur fram eftir lánds-
hlutum, stafar þó ekki af þvi að
hér sé um ólík kyn að ræða. held
ur frekar af nokkuð mismunandi
stéttaskiptingu og ytri aðbúnaði.
I aldursflokkunum 31—40 ára
og 41—50 ára er um tveggja
centimetra munur á mönnum sem
vinna erfiðisvinnu og hinum, sem
léttari vinnu stunda. (Innan yngri
manna er munurinn miklu
minni).
Vestfirðingar og Austfirðingar
hafa búið við krappari kjör á
ýmsan hátt en Sunnlendingar og
Norðlendingar yfirleitt. Það er
þvi ekki að undra þó að líkamsr
hækkunar gæti mest hjá þeim á
síðari árum, með meiri og jafn-
ari velmegun.
Ef miðað er við ungu kynslóð-
ina, 20—22 ára karlmenn, þá er
hæðarbilið litið orðið milli lands-
hluta. Þá eru Sunnlendingar
178,3 cm„ Vestlendingar 178,2,
Norðlendingar 177,6 og Austfirð- áM að nú verður sennilega siðasta
mgar 176,9 cm. (X-flokkunnn .___,______
hefur meðaltalið 178,7.)
Vísitala höfuðhúpuxmar (H.I.)
er hæst meðal Austfirðinga
(78,73) og X-ara (78^5), miðað
við 20—40 ára karlmenn. .
H. I. er alls staðar hærxa í ....
cvn rnapfti cpptí)
þessum aldursflok^ hjá blönd-| _ Hefurðu ékki i hyggju að
uðum fulltruum fjorðunganna en' , ■
i gefa ut sérstaka ntgerð rnn rann
tækifærið á næstu árum að kanria
hvert hérað sæmilega og þá vit-
anlega með hjálp ættfræði 6g
sögu. Slíkar mannfræðirannsókn-
i ir gætu líka gefíð þessúm forriu
I fræðigreinum lífrænna gildi 'ef
þeim hreinræktuðu, nema
,1 — Ég hef það vitanlega á bak
meiri hjá blönduðum en hrein- við eyrað og margrr l.slendmgar
ræktuðum, undanskiMur X-f lokk hvorÍohh'
* vænta emhvers um þetta a ís-
ur. í þessu sambandi geta menn
ú ), - u TTTT “ | lenzku. En það er alla vega mjög
haft í huga að aldrei hefur þjoð- 1 ,,, , „ , .. , ...
6 dyrt að gefa þetta vel ut þegar
Hár Karlar Kvenm.
19—50ára 18—50 ára
Ljóst hár 54,5% 54,6%
Dökkt hár 42.2% 40,2%
Rautt hár 3,3% 5,2%
Augu: Blá og grá 78,9% 72,1%
Mislit 15,5% 20,5%
Brún 5,7% 7,4%
Dökk augu 11,13% 14,9%
Ljós augu Annað auga ljós, hitt 88,80% 84,8%
dökkt á sömu
persónu 0,07 % 0,3%
LÍKAMSHÆKKUN MEST MEÐAL VESTFIRÐINGA
OG AUSTFIRÐINGA
I -
Hvað sýna rannsóknir þinar
in blandazt eins mikið innbyrðis
og seinni ár. |
Vísitala andlits A. L er hæst í
Austfirðingafjórðungi Hvað við- !
víkur hára- og augnalít karl- |
manna eftir landsfjórðungum,
miðað við hreinræktaða fulltrúa
fjórðunganna, þá eru ljóshærðir i
í meirihluta meðal Sunnlendinga !
(55,6%), og Norðlendingar
(55,2%) en dökkhærðir aftur hjá !
Vestfirðingum (54,8%), og Aust- :
firðingum (52,7%). Rauðhærða
hef ég flesta fundið meðal Norð-
lendinga (4,0%), síðan Sunnlend-
inga, en fæsta hjá Vestlending-
um og Austfirðingum.
Ljós augu eru algengust meðal
Vestlendinga (90,5%) og Norð-
lendinga (90,4%), dökk augu hjá
Sunnlendingum (13,7%) og sér-
staklega Austfirðingum (16%).
Dökkhærðir menn með brún
augu eru líka flestir á Austfjörð-
allt er tekið með, skýrslur Og
myndir birtar o. fl. Tiltölulega
fáir eru kaupendur að slíkum rit-
um og það er því ógerlegt að eiga
við þetta nema með sérstökum
styrk, eða í sambandi við mann-
fráeðirit.
En hætt er við að þvi yrði
þannig þröngur stakkur skorinn,
svo að margt er að athuga í þessu
og óvíst hvað verður“, segir Jens
Pálsson að lokum. Hann biður
að flytja kveðjur öllum þeim sem
greiddu götu hans á einn eða ann
an hátt í starfi hans, um leið og
hann þakkar þeim alla aðstoð.
Það er fremur óvenjulegt að
ungir og fátækir námsmenn leysi
af hendi svo umfangsmikið og ó-
eigingjarnt vísindastarf, sem Jens
Pálsson hefur þegar gert við lít-
um: 5,5%, og Suðurlandi 5%, en inn stuðing og erfiðar aðstæður.
fæstir á Vesturlandi. Hins vegar
eru áberandi margir Vestlending-
ar dökkhærðir með ljós augu,
eða 48,5%. Hvergi eru heldur
hreinlega svarthærðir menn al-
gengari en á Vesturlandi.
HÉRAÐSEINKENNI
— Kæmi ekki fram meiri mann
fræðilegur munur ef samanburð-
ur væri gerður milli einstakra
héraða eða sýslna?
— Jú, sennilega. Athuganir j
mínar og mælingar eiga að gefa
sæmilegt heildaryfirlit um líkams
þroska og kynþáttareinkenni ís-
lendinga í höfuðatriðum, sé aftur j
farið út í einstök héruð, þá verða
varla dregnar nokkrar víðtækar
eða öruggar ályktanir af nýlokn-
í fyrra kom út á Ítalíu 2. bindið
af hinu stóra mannfræðiriti: „Le,
razze e popoli della terra“, er
prófessor Biasutti stendur fyrir,
og i því eru birtar nokkrar nið-
urstöður af rannsóknum Jens, er
hann gerði í Reykjavík og ná-
grenni.
Vonandi er að hann geti í fram-
tíðinni helgað sig óskiptan .riaim-
fræðistörfum á íslandi.
BANKOK, 8. des. — Ríkisstjóm
Thailands lét það opinberlega
í ljós í dag, að hún aðhylltist
ekki hina svokölluðu hlutleysis-
stefnu Indverja — og væri ekk-
ert hæft í þeim orðrómi, sem
um það hefði gengið. — Reuter.