Morgunblaðið - 30.12.1956, Page 10

10
morgvisblaðið
Sunnudagur 90. des. 1950
Útg.: H.f. Arvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
Aðalritstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Bjarni Benediktsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Einar Ásmundsson.
Lesbók: Árni Óla, sími 3045.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 1600.
Askriftargjald kr. 25.00 á mánuði innanlands.
í lausasölu kr. 1.50 eintakið.
Við áramót
ÁRIÐ 1956 er senn liðið. Það hef- [ Árið 1956 hefur verið íslenzku
ur eignast rúm á spjöldum sög-
unnar. Atburðir þess hafa flétt-
ast inn í líf einstaklinga og þjóða.
Það hefur verið bæði gott og illt,
fært mannkyninu gleði og ham-
ingju og böl og harma.
Þannig eru öll ár. í hinni stöð-
ugu rás tímans skiptast á sl. f i
og skuggar í lífi mannkynsins. En
þrátt fyrir allt liggur leið þess
þó fram á við, til aukins þroska
og þekkingar á dulrúnum tilver-
unnar. Maðurinn, homo sapiens, er
i stöðugri leit að nýjum sannind-
um. Hann sættir sig aldrei við þá
vitneskju og þá þekkingu, sem
hann hefur aflað sér. Hann gerir
sér Ijóst, að frumskilyrði vaxandi
þroska og vísdóms er viðurkenning
þeirrar staðrcyndar að mcunnleg
þekking er ófullkomin og að fjöl-
mörg svið mannlegs lífs, efnis og
anda eru ennþá í móðu vanþekk-
ingarinnar.
Það er við þessa móðu vanþekk-
ingarinnar, sem barátta mannsins
hefur staðið um aldir og stendur
enn. Afrek vísindamanna og hugs-
uða varpa o,ð vísu Ijósi yfir ný og
ny svið. En aukin þekking lýkur
ekki aðeins upp dularheimum. Hún
kennir manninum að þekkja tak-
mörk þekkingar sinnar og gera
sér Ijóst, hversu skammt hann er
á veg kominn, hversu óralanga bar
áttu og leit hann á ennþá fyrir
höndum.
Þegar litið er yfir atburði árs-
ins 1956 á sviði alþjóðamála kem-
ur það í Ijós, að margir stórvið-
burðir hafa gerst og merkilegar
hræringar átt sér stað í andlegu
lifi.
í byrjun ársins var því t.d.
lýst yfir í Moskvu af leiðtogum
hins alþjóðlega kommúnisma, að
stærsti spámaður hans, Jósef
Stalín hefði verið glxpamaður og
múgmorðingi. Hann hefði nær tor-
týmt rússnesku þjóðinni og valdið
hyldjúpu böli utan Sovétrikjanna.
1 þessari yfirlýsingu fólst ekki
aðeins að skurðgoði kommúnista
um víða veröld var steypt af stalli.
Hitt var miklu mikilvægara og leið
togar Sovétríkjanna lýstu því rrieð
afneitan Stalíns, að hið kommún-
iska skipulag, sjálfar fræðikenn-
ingar kommúnismans hefðu reynst
óframkvxmanlegar og væru að
hrynja. 1 kjölfar þessara yfirlýs-
inga hafa svo leppþjóðir Sovét-
ríkjanna risið upp. Fyrst Pólverj-
ar og síðan Ungverjar. Uppreisn-
in i Ungverjalandi er markverð-
asti atburður ársins. Hún er tví-
mxlalaus sönnun þess að upphafið
að endi ógnarstjórnar kommúnista
i Evrópu er hafið. öll Austur-
Evrópa, að Rússlandi sjálfu með-
töldu er ein púðurtunna, sem hlýt-
ur að springa fyrr eða siðar. Nokk
u timi getur liðið þangað til
sprengingin verður. En hún hlýt-
ur að gerast. Kommúnisminn i
Evrópu hefur gengið sér til húð-
ar. Þjóðirnar bíða aðeins tækifær-
is til þess að hrinda okinu af sér.
Því miður bendir margt til þess
að í kjölfar þeirra átaka kunni
að sigla stórkostleg vopnavið-
skipti. Sannast enn, að megin-
hættan, sem steðjar að heimsfriðn-
um er frá hinu kommúníska ein-
ræði og ofbeldi.
þjóðinni um ýmsa hluti hagstætt.
Framleiðsla hennar hefur verið
mikil, atvinna stöðug og góð um
land allt og framkvæmdir og upp-
bygging örari en ooftast áður.
Rafvæðingunni, sem ríkisstjóm
Ólafs Thors hófst handa um hef-
ur verið lialdið áfram af fullum
krafti. Umbætur í húsnxðismálum
hafa verið miklar og fjöldi fólks
hefur eignast varanleg og góð
húsakynni.
Vaxandi dýrtíð og verðbólga hef
ur hins vegar þröngvað kosti út-
flutningsframleiðslunnar en að
mun.
★
Ný ríkisstjóm hefur tekið við
völdum í landinu. Þrátt fyrir fög-
ur fyrirheit hefur sú stjórn eng-
ar nýjar leiðir fundið til lausnar
efnahagsvandamálum okkar. Hún
hefur aðeins átt þau úrræði að
vaða ennþá lengra út í ófæru
styrkja- og uppbótastefnunnar og
leggja sligandi skatta og álögur
á almenning.
Sjálf myndun stjórnarinnar
með þátttöku kommúnista fól i sér
stórkostleg svik við þjóðina.
En segja má að myndun þessar-
ar „vinstri“ stjómar sé að ýmsu
leyti gagnleg. Nú fá hinir svo-
kölluðu vinstri flokkar tækifæri
til þess að sýna úrræði sín. Þjóð-
in fær nú tækifæri til þess að bera
þau saman við leiðir fyrrverandi
ríkisstjórna. Þetta tækifæri hefur
hún þegar fengið í mörgum mál-
um. Og niðurstaðan er sú, að
stjórnin hefur svikið kosningalof-
orð flokka sinna um nýja stefnu
og úrræði gersamlega.
★
Stjórnmálatökin í íslenzku þjóð-
lífi hafa verið óvenjulega hörð á
þessu ári. Vonir standa til þess
að þau muni skýra margt og veita
þjóðinni bætt tækifæri til þess að
velja og hafna. Á þvi fer vissu-
lega vel.
En þrátt fyrir hin hörðu átök
á stjórnmálasviðinu er það þó stað
reynd að það er fleira, sem sam-
einar þessa sundurleitu og deilu-
gjömu þjóð en hitt sem sundrar
henni. Við skulum vona að þannig
verði það einnig á komandi ár-
um. Með þeirri ósk árnar Morgun-
blaðið lesendum sinum og öllum
Islendinggum
1
LkL
e9ó
aró
UTAN UR HEIMI
P‘i nclincýCU' póióLu leyniiöc^recf l-
unncie Lomu ebhi ciHtci^ cnf cj.cicjni
réttaritari brezka viku
blaðsins „The New Statesman
and Nation“, K. S. Karol, skrifar
nýlega: „Þegar ég heimsótti
Varsjá nýlega, eftir 7 ára fjar-
veru, reyndi ég að fá nákvæma
mynd af ógnum stalinismans í
Póllandi með því að spyrja vini
mína þar út í æsar um ástandið
sem ríkt hafði. Z — er t.d. bjgg-
ingaverkfræðingur, sem verið hef
ur í kommúnistaflokknum síðan
1930. Hann barðist með alþjóða-
herdeildinni á Spáni og tók virk-
an þátt í pólsku andstöðuhreyfing
unni. Frá 1945 hafði hann minni
háttar embætti í ráðuneytinu
sem fór með er.durreisnarmál
Póllands.
0,
g' rú var tónninn allur
annar. Honum var sagt: „Við gef
um þér 48 klukkustundir til að
teikna á ný í klefa yðar uppdrátt-
inn að öllu miðstöðvarkerfinu í
byggingu forsætisráðherrans". —
Þegar hann sagði, að það væri
óframkvæmanlegt, var hann sleg-
mn utan undir. Eins og góðum
kommúnista sómdi, hóf hann
strax að játa, að e.t.v. væru mis-
tök 1 uppdrættinum, sem hann
ætti sök á. Hann bað um frelsi
iil að fá tækifæri til að bæta
fyrir „mistök“ sín. Lögreglumenn
irnir hlógu: það sem hann hafði
gert, sögðu þeir, var pbætanlegt;
þess vegna vnen honum fyrir
beztu að segja allan sannleikann
núna, vegna flokksins. Z — var
nú algerlega ruglaður í ríminu.
Þá sagði lögreglan honun, af-
dráttarlaust, að hún hefði kornizt
I
janúar 1949 var hann
kallaður fyrir leynilögregluna,
sem spurði hann kurteislega,
hvort hann kynni utan að mið-
stöðvar-kerfið í byggingu forsæt-
isráðherrans. — Að sjálfsögðu
kvaðst hann ekki þekkja það svo
vel, en hins vegar gæti hann
svarað öllum spurningum varð-
andi það með því að athuga
skjalasafn sitt, Lögreglan þakk-
aði honum fyrir og baðst afsök-
unar á að hafa ónáðað hann. —
Viku síðar var hann aftur kall-
aður fyrir leynlögergluna og
spurður sömu spurninga. I þetta
skipti fór hann rakleiðis a akrif •
stofu sína til að líta á skjölin, en
þá var honum sagt, að leynilög-
reglan hefði fjarlægt þau.
u,
m svipað leyti fór
hann að veita því eftirtekt að sam
verkamenn hans voru byrjaðii að
forðast hanh. Mánuður leið, og
enn var hann kallaður fyrir lög-
regluna. f þetta skipti var har.n
spurður, hvurt hægc væ.i að nota
miðstöðvarkerfið til að sprengja
byggingu forsætisráðherrans í
loft upp. Hann svaraði, að hugs-
anlegt væri, að einhver tæknileg
mistök hefðu orðið á byggingu
kerfisins, en það gæti aldrei leitt
til svo alvarlegra afleiðinga. Enn
var honum sleppt, tn nú li:u vin-
ir hans á hann sem grunsamlega
persónu. Loks var hann handtek-
inn á skrifstofu sinni kl. 5 e. h.
dag einn tveimur vikum siðar.
Komar hershöfðingí stóðst
’eynilögreglunni snúning
á snoðir um, að hann heiði lagt
drcg að því að sprengja byggingu
forsætisráðherrans í lo't upp,
meðan á ráðuneytisfundi stæði.
Lj — neitaði að játa
þessa fjarstæðu sakargift. Þá var
hann pyndaður í nokkra daga og
síðan leiddur fyrir „vitni“, aðal-
lega samstarfsmenn hans úr ráðu
neytinu, sem héldu því fram, að
hann hefði reynt að fá þá til að
taka þátt í samsærinu með sér.
Eftir nokkurra daga algera ein-
angrun var honum sagt: „Sann-
anirnar gegn þér eru órækar; ef
þú játar'strax og segir okkur frá
vitorðsmönnum þinum, verður
lífi þínu þyrmt“. Á næstu 6 mán-
uðum var sömu reglu fylgt:
pyndirgar og alger emangrun —
þangað til hann féll saman, ját-
aði sekt sína og ákærði nokkra
af vinum sínum og samverka-
mönnum. Jafnvel eftir að hann
var látinn laus 1954, truði hann
því enn um skeið, að hann hefði
skipulagt samsæri til að
sprengja í loft upp ráðherrabú-
staðinn. Hann varð loks að fá raf-
högg til að ná andlegu jafnvægi
aftur.
Mr etta dæmi er aðeins
eitt af fjölmörgum sömu tegund-
ar. En nokkrir einstaklingar gátu
staðizt allar pyndingar leynilög-
reglunnar með því að sannfæra
sig um, jafnskjótt og þeir voru
handteknir, að ofsækjerdur
beirra væru ekki kommúnistar,
heldur fasistar. Strax og þeir
höfðu þessa sannfæringu, voru
allar aðferðir lögreglunnar gagns
lausar, því hún rak á brott hverja
minnstu efasemd í hugskoti fang-
ans þess efnis, að kannski hefð:
hann á röngu að standa. Fræg-
asta dæmið um þetta var Komar
hershöfðingi. Hann hafði verið
undirforingi í alþjóða-herdeild-
inni og var gerður hershöfðmgi
í pólska hernum eftir 1945. Árið
1948 var hann handtekinn, og
leynilögreglan sakaði hann um að
hafa undirbúið valdatöku títóista
í Póllandi. Koroar kvað þetta rétt
vera, en hann væri ekki einn um
þetta. Lögreglan varð glöð við og
bað hann um nöfn vitorðsmann-
arma. Þá hóf Komar að telja upp
nöfn allra meðlima í æðsta ráði
pólska kommúnistaflokksins og
byrjaði á Rokossovsky marskálki
og Bierut forseta. Þetta bjargaði
honum ekki frá margra mánaða
pyndingum, en það gerði honum
kleift að varðveita þrjózku sína
og komast hjá þeirri siðferðilegu
þvingun, sem er svo snar þáttur
í tækni kommúnista við að knýja
fram „játningar“. Hann er einn
hinna fáu fyrrverandi fanga, sem
aðeins ber merki líkamlegra
þjáninga eftir áralangar pynding-
ar, en er heiil andlega.
J.
Kæruieysi Islendinga í fjármáium
Við íslendingar erum miklir
fjármálamenn, að minnsta
kosti ef miðað er við það, hve
margir menn og ólíkra stétta
vafsast í fjármálum sínum,
stórum og smáum án aðstoðar.
Og það er geysilegur fjöldi
fólks, sem stendur í stórkost-
legum fjármálaútréttingum
vegna íbúðabygginga, íbúða-
kaupa o.s.frv.
Menn, fróðir um banka- og
fjármál hafa sagt, að fólk sé
næsta kærulaust á stundum
um þessi mál. Húsbyggjandinn
fær útgefin skuldabréf og sel-
ur og selur — ef hann getur,
en það er næsta algengt að
viðkomandi gleymi gjalddag-
anum, þegar afborgana og
vaxtagreiðslur eiga að fara
fram. Slíkt er ef til vill eðli-
legt, þegar fólk sem næsta
lítið þekkir til fjármála á í
hlut. Úrbóta er sannarlega
þörf.
Og því skjótum við því hér
fram, þingmönmim og öðrum
til íhugunarefnis, að þessu
verði komið í fastar skorður
með því að ákveðið verði eða
lögfest, að öll skuldabréf, sem
útgefin eru hafi t.d. tvo gjald-
daga árlega t.d. 1. maí og 1.
nóv. Bankanrenn telja, að
þetta gæti orðið til mikils góðs
í sambandi við mikil skulda-
bréfaviðskipti, sem á þessum
tímum lánserfiðleika, eiga sér
stað á íslandi.
erzy Borejsza blaða-
maðurinn og rithöfundurinn, er
annað slíkt dæmi. Hann var fyrir
pólsku nefndinni á friðarþinginu
í París 1949. Borejsza tókst líka
að standast tækni lögreglunnar —
þrátt fyrir það að hans eigin
bróðir, Rosanski, pyndaði hann —
en hann lézt af völdum pynding-
anna. Bróðir hans bíður nú dóms,
og er búizt við, að réttarhöldin
yfir honum varpi íýju ljósi yfir
aðferðir pólsku lögreglur.nar á
blómatíma stalinismans.
J.
„ afnframt er vert að
minnast þess, að á fundi, sem
haldinn var í Varsjá nýlega í
samúðarskyni við ungverska
verkamenn, hrópaði einn að
verkalýðsleiðtogunum: „Jafnvel
á tímum Horthys pynduðu ung-
versku fasistarnir ekki jafr—
marga kommúnista og stalinist-
arnir gera nú!“ Honum var ekki
andmælt“.