Morgunblaðið - 25.01.1957, Page 9

FSstudagur 25. Jan. 1957
MORCVTSBLAÐIÐ
9
Hvers vegna reis ungverskur
œskulýður upp?
Ungverskur uppreisnarmaður segir frá
misheppnuðu „uppeldi' kommúnisia
STYRKUR OG HEILBRIGÐI hverrar þjóðar hvílir hjá aesk-
unni, sem erfa skal mermingu hennar og hefðir. Kommúnista-
leiðtogum Ungverjalands var þetta ljóst. >ess vegna lögðu þeir
jáka áfeerzlu á það í 10 löng ár að umskapa æskulýð Ungverja-
lands með öllum þeim ráðum, sem tiltæk voru: í skólum, verk-
smiðjum, blöðum og bókum. Þeir ætluðu að skapa hinn nýja
sovét-mann, en raunin varð sú, að það var einmitt æskulýðurinn,
sem stóð fremst í fylkmgu ungverskra uppreisnarmanna og barð-
ist fyrir endurheimt frelsis og sjálfstæðis.
Hvers vegna brugðust marg-
lofaðar uppeldisaðferðir komm-
únista? Einn þeirra æskumanna,
sem komust undan ógnarstjórn-
inni í Ungverjaiandi, Janos Hollo
að nafni, svarar þessu í grein,
sem birtist í „New York Times“
nýlega. Hann lauk verkfræðinámi
í Búdapest og vann síðan í verk-
smiðju þar, en hann var sonur
menatamanns, svo honum var
ekki fyllilega treyst og var hann
aldrei beðinn að ganga í flokk-
inn. — Ég var einn þeirra manna,
sem kommúnistar létu óáreitta,
af því þeir þörfnuðust starfs-
krafta þeirra, en ég hafði enga
von um frarna í starfi mínu, seg-
ir hann. *
náms, þar eð talið var, að þau
mundu reynast fylgispök við
kenningar Marx og Lenins, hvað
sem í skærist.
Meöal háskólastúdenta voru
nokkur börn fátækra bænda eða
„kolkhoz“ (verkamanna á sam-
yrkjubúum), en þau voru ekki
mörg, því kommúnistastjórnin
hafði aldrei verulega trú á bænd-
um, sizt bændum sem rækt-
uðu eigin land, því hjá þeim var
eignarrétturinn margra alda
komu og hvöttu þá til upp-
reisnar, fylgdu þeir þeim að
málum vegna þess, að þeir
voru úr sömu stétt.
HERINN
Þriðji mikilvægi hópurinn
voru ungir hermenn. Kjarninn
í ungverska hernum voru synir
verkamanna og smábænda. Or-
sökin var sú sama og áður: stjórn
in þorði ekki að vopna aðra en
þá, sem hún gat treyst. Ungir
menn, sem ekki var treystandi,
voru sendir í vinnudeildir, sem
voru óvopnaðar og höfðu lítið
saman við herinn að sælda. í raun
inni var farið með þá eins og
pólitiska fanga í þrælabúðunum.
En síðustu atburðir hafa sannað,
að hernum var ekki fremur
treystandi en ungum mönnum
vinnubúðunum.
ÁRÓÐUR í ALGLEYMINGI
í öllum þessum þremur meg-
inhópum var það markmið stjórn
arinnar að uppræta allar hefðir
og hugsjónir, sem verða kynnu
Þrándur í Götu sövétskipulags-
ins í Ungverjalandi, Þetta var
m. a. gert með því að svipta unga
fólkið öllum frítíma sínum. Jafn-
vel hefðbundnir helgidagar, eins
og hvítasunnan, páskarnir og ann

ALLIR KOMU Á VETTVANG
Og hann heldur áfram: Ég
varð vitni að því, hvernig dró
til byltingarinnar mörgum mán-
uðum áður en hún brautz út.
Óánægja stúdentanna magnaðist
með hverjum degi. Um kvöldið
22. október sömdu þeir hina
frægu 16-liða yfirlýsingu, þar
sem þeir komu fram með kröfur
ungversku þjóðarinnar. Daginn
eftir var einn stúdent sendur til
hverrar verksmiðju til að fá
stuðning verkamanna i þögulli
kröfugöngu. í verkamiðjunni, þar
sem ég vann fóru næstum allir
af stað — líka flokksmeðlimir.
Og okkur til undrunar gerðist
hið sama í öðrum verksmiðjum.
Við vorum meðal hinna fyrstu,
sem komu að Bem-minnismerk-
i«u, en hálftíma síðar höfðu
hundruð þúsunda safnazt saman
á torginu. Þessi sjálfvakta mót
mælahreyfing magnaðist aðeins
við tilkynningu stjórnarinnar
um, að öll fundahöld væru
bönnuð. Rússneskir hermenn
komu á vettvang í dögua 24. okt.
HINAR NAFNLAUSU
HETJUR
Ég tók þátt i mótmælagöng-
unum á hverjum degi með vin-
ura mánum. Ég var viðstaddur
hið hræðilega blóðbað á þinghús-
torginu. Síðar fengum við vopn
frá nokkrum búðum ungverska
hersins og verkamönnum í vopna
verksmiðjum. Ég barðist við rúss
nesku skriðdrekana með hand-
sprengjum nálægt Moricz-torg-
inu í Búda-hverfinu. Eftir síðari
árás Rússa komst ég undan til
Austurríkis.
Ég er ekki hetja. Hetjurnar
létu lífið og höfðu engin nöfn.
Enginn veit, hvar þær eru grafn
ar. Hetjumar voru líka hinn
nafnlausi fjöldi, sem hvarvetna
kom fram og mótmælti, þvæld-
ist fyrir Rússum eða barðist. Það
var þetta fólk, sem gerði Rúss-
um ókleift að kúga Ungverja
til hlýðni.
MENNTAÆSKAN
Það voru einkum þrir hópar
seskumanna, sem létu til sín
taka: stúdentar, verkamenn og
hermenn. Það skipti valdamenn-
lna öUu máii, að við forustunnl
tækju nýir menn, sem væru vin-
veittir Rússum. Hinir gömlu em-
bættismenn þóttu ekki áreiðan-
legir, enda þótt þeir væru ómiss-
andi um stundarsaklr. Sam-
kvæmt þessu var lögð megin-
áherzla á að koma bömum iðn-
aðar- og verkamanna till háskóla-
Ungverskir æskumenn á stallinum þar sem áður stóð stytta Stalins,
hins mikla bölvalds Austur-Evrópu. Nú eru stigvélin ein eftir.
hefð. Börn efnaðra bænda, kaup-
manna eða manna, sem höfðu
æðri menntun, fengu yfirleitt
ekki inngöngu í háskólana. Ég
var svo lánssamur að hefja há-
skólanám, áður en þessi regla var
orðin almenn. Við inntökuprófin
voru einkunnir ekki jafn mikil-
vægar og uppruni eða pólitískar
skoðanir. Þess vegna varð margt
ungt fólk að falsa skilríki sín,
áður en það fengi inngöngu. Til
dæmis var einn frændi minn rek-
inn frá prófi í Landbúnaðarhá-
skólanum, þegar það var uppgötv
að, að faðir hans hafði einhvern
tima átt traktor. A. m. k. 80—
90% allra ungverskra háskóla-
stúdenta era börn verkamanna
og eignálausra bænda.
VERKAMENN
Annar hópur ungverskra
æskumanna, sem mjög lét til
sín taka, voru verkamenn í
iðjuverum. Ég kynntist þeim
vel í starfi mínu. Tala þeirra
jókst að mim við hina þving-
uðu iðnvæðingu landsins. Með
al þeirra var mikið af sonum
og dætrum bænda, sem höfðu
verið hrakin úr sveitunum til
stórbcwganna af stefnu stjóm-
arinnar í atvinnumálum. Ég
kem sjálfur frá litlu þorpi á
láglendinu, og það var kannski
talandi tímanna tákn, að á
síðustu 10 árum hefur varla
nokkur maður á aldrinum 20
til 30 ára verið kyrr þar.
Kommúnistar reyndu að skipu
leggja samtök meðal þessa
verksmiðjufóllcs, en án ár-
angurs. Þessir imgu verka-
menn urðu í rauninni höfuð-
laus her. Þegar stúdentarnir
ar jóladagur, voru gerðir rúm-
helgir vinnudagar. 48 stunda
vinnuvika var lengd með alls
konar átyllum og undanbrögðum.
í háskólunum urðu stúdentarnir
að sækja aukatima á eftirmið-
dögum og á kvöldin eftir reglu-
legar kennslustundir á morgn-
ana. Þessir aukatímar höfðu eng-
an annan tilgang en þann að
halda stúdentunum undir stöð-
ugu eftirliti. Samfara þessu kom
svo látlaus pólitískur áróður.
Allir urðu að tqka þátt í umræð-
um um stjórnmál, og þeir sem
ekki gerðu það sættu harðri gagn
rýni. í menntaskólum og háskól-
um var lögð höfuðáherzla á póli-
tíska uppfræðslu. Sama. var að
segja um verksmiðjurnar: við
urðum stöðugt að sækja pólitísk
námskeið til að „fylgjast með
þróuninni".
GÓ® ÞJÁLFUN
Þaff þarf auffvitaff ekki aff taka
þaff fram, aff reynt var aff upp-
ræta allar trúarlegar og þjóff-
ernislegar kenndir úr brjóstum
okkar. Ungversk saga var fölsuff
til aff halda frá okkur vitneskj-
unni um fyrri baráttu þjóðarinn
ar viff erlenda kúgara. Eftirlits-
menn flokksins fylgdust meff þvi,
hverjir sæktu kirkju, og kirkju-
brúðkaup voru því affeins fram-
kvæmanleg, að hjónaefnin færu
til annars héraffs og kæmust
þannig undan árvekni eftirlits-
mannsins. Samfara þessu var svo
látlaus lofgerff um Sovétríkin og
leifftoga þeirra. Næstum allar
uppfinningar höfffu veriff gerffar
af rússneskum vísindamönnum.
Á Vesturiöndum átti allt að vera
í kalda koli: atvinnuleysi, sultur,
kreppur, kúgun. Þess vegna
mundu þau gera árás á Sovét-
ríkin og „alþýffulýffveldin“. Þaff
var skýringin á hinum háu hern-
aðarútgjöldum og mikla vígbún-
affi. Stúdentar gegndu herþjón-
ustu á sumrin, verksmiffjufólk
var þjálfaff í skæruhernaffi og
bardögum gegn skriðdrekum í
borgum. Ungverska uppreisnin
sýnir ljóslega, aff höndunum var
ekki kastað til þessarar þjálf-
unar.
ÚRRÆÐI FORELDRANNA
Með okkur var alin tortryggni
og hatur. Við lærðum að bera
ekki traust til neins. Foreldrarnir
áttu um tvennt að velja. Annað
hvort létu þau börn sín afskipta-
laus í höndum ríkisins eða þau
reyndu að vega upp á móti upp
fræðslu flokksins. Síðari kostur
inn var algengari, en það jók
bara á efasemdir og ráðaleysi
barnanna, sem ólust upp án nokk
urrár heilbrigðrar leiðsagncir.
HATRIÐ TÓK FRAM HÁBINU
Hvers vegna reis æskulýffur
Ungverjalands upp? Þeir, sem
lifaff hafa viff frelsi í margar kyn-
slóffir, eiga erfitt meff aff skilja
þaff, aff undir rólegu yfirborffi
einræðisskipulagsins skapist ólg-
andi ástríffur, sem hljóta að fá
útrás fyrr effa síffar. Þetta á ekki
sízt viff í einræffisrikjum, sem
ræna einstaklinginn frelsi án
þess aff reyna aff bæta þaff upp
með betri efnahagsafkomu eða
öffrum þeim breytingum, sem
svæfa kynnu frelsisvitund hans
Kommúnistastjórnin í Ungverja-
landi hafði í frammi ógnir, sem
helzt minna á svörtustu miðald
ir, en hún gat ekki faliff lygar
sínar, grimmd og efnahagsöng
þveiti meff háværum áróffurstækj
unum. Flokkslínan breyttist ár
frá ári eftir vindáttinni í Moskvu,
Sögubækurnar voru leiðréttar æ
ofan í æ. Tító var hafinn til
skýjanna og dæmdur í yztu myrk
ur af sömu leiðtogunum. Þeir líf-
létu jafnvel fasista úr eigin fylk
ingum, eins og t.d. Laszlo Rajk
Svo voru þeir grafnir upp og jarff
settir meff viffhöfn. Þeir gáfu
bændum land, og tóku þaff aÞ
þeim aftur. Þeir fluttu fólk úr
landi unnvörpum og lýstu því
svo yfir, aff brottflutningur fólks
væri ólöglegur. Mótsagniraar og
lygarnar voru svo himinhróp
andi, að gamlir árgangar af „Sza
bad Nep“, málgagni flokksins
voru teknir úr umferð og hUrfu
úr bókasöfnum. Allt þetta skap
affi fyrirlitningu meðal þjóðar
innar, og þá fyrst og fremst meff
al æskulýðsins. En hatur fólks
ins á leiðtogunum tók fram háff
inu og fyrirlitningunni.
STAKSTEIIMAR
ALGERT ÖRYGGISLEYSI
Lög og öryggi ríktu ekki i
landinu. Hver sem var gat átt
von á handtöku og ákæru fyrir
hvað sem var, jafnvel lífláti án
réttarhalda. Hin alræmdu réttar-
höld yfir Mindszenty kardínála,
Grosz erkibiskupi og Rajk vöktu
almenna furðu, og enginn áróð-
ur megnaði að breiða yfir vit-
firringuna. Allir þekktu einhvern
(skyldmenni eða vin), sem hafði
komizt í sámband við Avóana
(leynilögregluna). Fólk hvarf og
kom aldrei aftur, og sögurnar
bárust mann frá manni.
AFKOMA ALMENNINGS
Og á efnahagssviðinu var á-
standið ekki betra. Þrátt fyrir
falskar skýrslur, sem sýndu stöð-
uga framför, minnkaði kaupgeta
fólksins ár eftir ár. Á árunum
1949—56 minnkaði kaupgeta
verkamanna um 30—40%, og þó
voru þeir krafðir um aukin af-
köst! Meðalkaup verkamanna var
um 1000 forintur á mánuði eða
hið sama og laun byrjanda, sem
var nýkominn af skólabekknum.
Það nægði varla þriggja manna
fjölskyldu fyrir fæði og húsnæði
— hvað þá heldur fatnaði og
skemmtunum. Ódýrir skór kost-
uðu 300 ferintur og ódýr föt
800 forintur.
Framh. á bls. 15
Eyðimerkurganga
Hermanns.
Um þetta leyti í fyrra gerffi
Hermann Jónasson sér mjög tiff-
rætt um „eyffimerkurgöngu" ís-
lenzku þjóffarinnar. Nokkru síðar
sannfærðist hann um, að efna-
hagslífiff væri „helsjúkt“.
Flestir affrir gerffu sér aftur
móti grein fyrir því, að þeir
lifffu á mesta uppbyggingartima
íslenzks atvinnulífs og að almenn
ingur hafffi aldrei átt viff betri
kjör að búa en þá og undanfariff.
Játning Þjóðviljans
Þjóffviljinn gerir um þetta
merkilega játningu hiim 22.
janúar:
„Alþýðufólk á íslandi á þann
metnaff aff hafa skapað sér betri
lífskjör en mörgum öðrum þjóff-
um hefur tekizt. Þaff dylst ekki
íslenzkum alþýffumönnum, að sá
árangur er afleiffing þess aff ís-
lenzk verkalýffshreyfing og
stjórnmálahreyfing og stjórn-
málaforysta hennar hefur veriff
hæfari og sterlcari en í ýmsum
þeim löndum, sem sambærilcg-
ust eru.“
Sú játning, aff islenzkt alþýffu-
fólk eigi við betri lífskjör aff
búa en „mörgum öðrum þjóðum
hefur tekizt“ aff ná í þeim lönd-
um, „sem sambærilegust eru“, er
mjög merkileg. Allir vita, aff ís-
land er flestum öðrum löndum
erfiffara af náttúrunnar hendi og
skemmra komiff í uppbyggingu
atvinnuvega. Heilbrigð verkalýffs
hreyfing gegnir sannarlega mikil-
vægu hlutverki. En úr því aff
framleiffslan hér hefur staðiff
undir betri lífskjörum þjóffarinn-
ar en margra annarra, hlýtur
betri stjórn hér aff undanförnu
en annars staffar að eiga ríkan
þátt í velfarnaffinum.
Rödd Hermanns.
Hermann Jónasson hefur ber-
sýnilega gert sér þetta ljóst og
heimtaff af þjónum sínum viff
Þjóffviljann, aff þeir tækju upp
annað lag. Leynir sér ekki, hvar
það er upprunnið, í þessum orff-
um Þjóffviljans hinn 23. jan.:
„Nú hefur veriff brotiff í blaff
og snúiff viff á helgöngu íhalds-
ins. Ferðin verffur að sjálfsögðu
engin skemmtireisa eins og í
pottinn var búið af strandmönn-
um íhaldsins. En sameiginlcgt á-
tak vinstri aflanna, verkalýðs-
samtakanna og ríkisvaldsins gef-
ur miklar vonir um aff björgun-
in takist, verffi aff henni unnið
af skynsemi og heilindum af öll-
um affilum. Og þá getur þjóðin
vissulega vænzt þess að annaff og
byggilegra land sé fyrir stafnl
en sú eyffimörk sem við sjónum
blasti þegar íhaldsforkólfarnir
yfirgáfu valdastólana“.
Helganga — strand
eyðimörk.
f framangreindum orffum Þjóff-
viljans er þaff ástand sem veitti
alþýðufólki á íslandi betri lífs-
kjör en margar affrar sambæri-
legar þjóffir hafi náff, kallaff „hel
ganga“, „strand“ og „eyffimörk".
Ekki er nú veriff aff spara stóru
orffin. í þessari lýsingu Þjóffvilj-
ans gleymdist þó aff geta þess,
aff fyrstu viffbrögff vinstri stjórn
arinnar gegn verkalýffnum voru
aff lögbinda vísitöluskerffingu um
sinn, síðan var sú skerðing lög-
fest til frambúffar og jafnframt
voru Iagffar á allan almenning
250 millj. í nýjum sköttum. Er
hér vissulega vel aff veriff á 6
mánaffa tíma, og sýnir síffur en
svo aff fyrri rikisstjórnir hafi
veriff fjandsamlegar verkalýffn-
um.