Morgunblaðið - 10.07.1957, Blaðsíða 9

Miðvikudagur 10. júlí 1957
MOKKTllKBL 4nm
9
Dýrtíðarmál og tjár-
málaþœttir
Vísiföluskrúfan o.fl.
eftir Jón Pálmason, alþingismann
FRAMLEIÐSLA OG VINNA
Allur fjármálahagur byggist á
framleiðslu úr skauti náttúrunn-
ar, að svo miklu leyti, sem ekki
koma annarlegar tekjur til. Að
framleiðslan geti gengið, borið
sig og gefið arð, er undirstaða
allrar velgengni. Þegar út af því
bregður, þá er um að kenna ó-
stjórn í einhverri mynd. En fram-
leiðslan getur því aðeins staðizt
að til hennar séu eigi gerðar
hærri kröfur í tilkostnaði, en
tekjunum samsvarar. f tekjum og
gjöldum verður að vera sam-
ræmi (j öfnuður).
„Vinnan er xnóðir auðæfanna"
segir fornt spakmæli og í því
felst mikill vísdómur. Að vel sé
unnið og hyggilega er aðalatriði
allrar framleiðslu og fram-
kvæmda svo hér á landi sem
annars staðar. Um leið verður
það augljóst, að þegar vinnan er
seld hærra verði en tekjum fram-
leiðslunnar samsvarar, þá hlýtur
það að koma fram sem halli á
öllum rekstri.
Annar aðalþáttur í tilkostnaði
framleiðslunnar af þeim sem inn-
anlands er hægt að hafa áhrif á,
er opinber útgjöld, þ. e. skattar,
tollar, útsvör o. fl. Þetta tvennt,
vinna og skattar, verka á til-
kostnað framleiðslunnar í marg-
víslegum myndum og á víxl.
Vinnan er ekki einungis það
sem greitt er fyrir verkin við
framleiðsluna beinlínis, heldur
verkar hún á allan annan kostn-
að, svo sem flutningsgjöld á vör-
um innanlands og frá útlöndum,
vinnslu á vörum, uppskipun, út-
skipun, sölukostnað og hvað ann-
að. Sama er að segja um tolla,
skatta og önnur gjöld, sem á eru
lögð. Því hærri sem þau eru,
þeim mun hærra verður allt vöru
verð, er framl. þarf að kaupa og
þeim mun meira er dregið beint
og óbeint frá söluverði þeirra af-
urða sem framl. gefur. Jafn-
framt er það ljóst, að því hærri
sem útgjöldin eru, og vöruverð-
um leið hærra, þeim mun
hærra þarf allt kaupgj. að vera til
þess að fólkið geti lifað viðun-
andi lífi. Þetta bindur því hvað
annað: kaupgjald, skattar og
vöruverð. Það skrúfar hvað ann-
að upp á víxl og því hærra sem
það verður þeim mun vonlausara
er fyrir framleiðsluna að geta
þrifizt, þ.e. gefið arð eða borið
sig.
Á síðustu áratugum hafa orðið
geysilegar framfarir við alla verk
lega tækni til umbóta fyrir alla
framleiðslu og verklegar fram-
kvæmdir. Vélaaflið hefur komið
til sögunnar í vaxandi mæli og
í margvíslegum myndum. Marg-
ir hlutir eru því mögulegir nú
sem áður voru vonlausir. Okkar
fiskiskip veiða nú á opnu hafi
og fara veiðiferðir til annarra
landa. Mikil björg og mikið fjár-
magn fæst á þann hátt.
í okkar landbúnaði er þannig
um að litast, að gámlar aðferðir
við heyöflun eru að hverfa.
Ræktuninni hefur fleygt fram og
vélaaflið á sviði heyöflunar, rækt
unar og flutninga orðið til ómet-
anlegs hagræðis,
Iðnaðurinn íslenzki, sem nú
orðið veitir fjölda manna at-
vinnu, er að miklu leyti vélaiðn-
aður. Án vélatækninnar væri
hann lítill til.
Allt þetta hefur stefnt í þá
átt, að tryggja velgengni þjóð-
ar vorrar og skapa lífskjör og
lífshamingju, er áður var óþekkt.
Að vissu leyti hefir þetta líka
orðið svo, því betri og jafnari
lífskjör almennings munu óvíða
þekkjast, en í okkar afskekkta
landi. Því miður er sú velgengni
þó að verulegu leyti fengin á
kostnað framtíðarinnar og líka
vegna þeirra atvika, að stórveldi
heimsins eru í stöðugum ófriði
og af þeim leiðinlegu ástæðum,
hafa flotið á fjörur okkar íslend-
inga miklir rekar og margir til
fjármálalegs hagnaðar fyrir okk-
ar þjóð, í bili að minnsta kosti.
En allt slíkt og allar hinar verk-
legu framfarir og vélatækni hef-
ur ekki megnað að standa gegn
heimskulegri fjármálastjórn og
þeim afleiðingum sem henni
fylgja.
Þess vegna er undirstaða fjár-
málalífsins sjálf framleiðslan
komin í þrot. Henni er fleytt
áfram með margvíslegum opin-
berum ráðstöfunum frá ári til
árs. Algeru strandi er forðað á
mismunandi vegu, alltaf til bráða
birgða í meira og minna ráðleysi
og fyrirhyggj uleysi.
Svo langt er komið á -þessari
óheillabraut, að útlendir fjármála
sérfræðingar, sem hingað voru
fengnir s. 1. haust, komust að
þeirri niðurstöðu, að framleiðsl-
an hér á landi þyrfti að fá 500
milljónir króna annars staðar frá
til þess að hún gæti gengið halla-
laust. Þetta miðaðist þó við það
ástand, sem gilti þá og var bund-
ið eingöngu við landbúnað og
sjávarútveg.
VÍSITÖLUSKRÚFAN
Það ömurlega ástand, sem hér
að framan er stuttlega lýst, á
fleiri en eina orsök og hefur haft
langan aðdraganda. En ein ráð-
stöfun hefur á því sviði verkað
meira en allar aðrar til samans
og það er vísitöluskrúfan, sem
upphaflega var sett í gang árið
1940 og alltaf síðan hefur gilt,
með nokkuð mismunandi afbrigð-
um þó. Aðalatriði hennar er sem
kunnugt er það, að reikna út
vísitölu framfærslukostnaðar, þar
sem dýrast er að lifa á landinu,
um hver mánaðamót og borga
hækkunina upp í topp með hærri
launum og hærra kaupgjaldi. Allt
var þetta að fyrirlagi félags fast-
launamanna annars vegar og Al-
þýðusambands fslands hins veg-
ar, gert til tryggingar því, að
engin verðhækkun, engin dýrtíð,
skyldi verða að tjóni fyrir launa-
stéttirnar. Það skyldi allt skella
á framleiðslunni.
Fyrirsjáanlegt mátti þó vera,
að þetta glæfraspil gæti aldrei
gengið til lengdar áfallalaust. Að
minnsta kosti var mér það ljóst
strax í upphafi og alltaf síðan.
Ég tók það fram, að slíka aðferð
gæti ekkert þjóðfélag þolað. Við
þá hugsun hefi ég alltaf staðið
síðan og aldrei samþykkt neitt
annað á þessu sviði, en það, sem
miðað hefur að takmörkun þeirr-
ar endemis vitleysu, sem þar er
um að ræða. En afgreiðsla þess-
ara mála hefur gengið svo á Al-
þingi, að í upphafi var yfirgnæf-
andi meirihluti þingmanna með
því, að setja spilið í gang og allt-
af síðan hafa verið nægilega
mörg atkvæði til taks til að við-
halda því og framlengja það
með nokkrum mismunandi til-
brigðum.
Fyrir löngu hefði þessi heimsku
lega aðferð verið búin að stöðva
og drepa alla framleiðslu í landi
voru, ef eigi hefði fljótlega verið
hafizt handa af framleiðendum
og þeirra fulltrúum til mótvarna.
Fyrst í stað stóð þó sjávarút-
vegurinn allvel að vígi, til að
mæta árásunum, á meðan heims-
styrjöldin stóð og verð hækkaði
á útfluttum afurðum frá ári til
árs. En þau gæði stóðu eigi lengi
eins og kunnugt er.
Landbúnaðurinn var lamaður
eftir hallærisstjórn Framsóknar
og krata og stóð í alla staði illa
að vígi til að mæta svo gífur-
legri árás, sem vísitöluskrúfan
er. Það sem honum hefur helzt
orðið til bjargar er þrennt:
1. Hækkun kjötverðsins, sem
Ingólfur Jónsson ákvað 1942.
2. Sexmannanefndar lögin 1943
og framkvæmd þeirra.
3. Gerbreytt löggjöf um styrkt-
ar og lánakerfi til verklegra fram
kvæmda, er sett var á tímabili
nýsköpunarstjórnarinnar 1944—
1947.
Hefur þetta til samans miðað
að því að landbúnaðarmenn hafa
eigi eingöngu orðið þolendur fyr-
ir hringavitleysu skrúfunnar.
Þeir hafa komist inn í spilið, sem
eitt af hjólunum til að skrúfa
áfram hærra og hærra. Þess
vegna er enn stundaður landbún-
aður á Islandi. Ella væri hann
allur fallinn í rúst.
Sjávarútvegur, iðnaður og
verzlun hefur allt breytt sínu
skipulagi þannig að þessir at-
vinnuvegir eru nær eingöngu
reknir í félagsformi. Hlutafélög,
samvinnufél. og sameignarfélög.
Það þýðir, að allir eigendur, for-
stöðumenn og starfsmenn eru á
launum og um leið innvígðir í
vísitölu og verðlagsuppbótakerf-
ið. Margir þeirra hafa því getað
hagnast persónulega, þó að fyrir-
tækin væru rekin með halla, eða
færu á hausinn.
Síðustu árin eftir að framleiðsl-
an hefur að nafninu til komið sín-
um varnarráðum gegn öfgunum
í það horf, sem þegar er lýst,
þá hefur spilið rúllað til hækk-
unar hér um bil á þessa leið:
Vísitala og verðlagsuppbót á laun
hækkar vegna hærri skatta og
hærra vöruverðs, sem leiddi af
næstu vísitöluhækkun á undan.
Af hærra kaupgjaldi leiðir meiri
tilkostnað við framleiðsluna
beint, og meiri tilkostnað óbeint
með hærri flutningsgjöldum að
og frá landinu og milli staða inn-
anlands, hærri uppskipunarkostn
aði, framskipunarkostnaði, slát-
urkostnaði, vinnslukostnaði og
sölukostnaði á vörum. Allt þetta
leiðir af sér hærra vöruverð, síð-
an hærri skatta, tolla og útsvör
og af öllu saman leiðir
hærri vísitölu og verðlagsupp-
bót. Þá er vitleysan komin í
hring, orðin fullkomin hringa-
vitleysa og hringferðin byrjar
á ný með hærri vísitölu og svo
koll af kolli.
Þannig hefur lengi gengið og
gengur enn og þá er komið á það
stig, að allir þeir menn, sem ekki
hafa lokuð skilningarvit, hljóta
að sjá, að öll þessi rúllandi hækk-
un, sem vísitöluskrúfan hefur
leitt af sér er öllum stéttum og
allri þjóðinni til hinnar mestu
bölvunar. Verðgildi peninga er á
hverfanda hveli og allt í óvissu
um kostnað við framkvæmdir og
allt annað, því enginn veit um
það, til hvaða örþrifaráða verður
gripið næst.
Núverandi stuðningsflokkar
ríkisstjórnarinnar og fulltrúar
þeirra hafa látið svo, að allt
þetta væri auðvelt að laga og yrði
lagað. í því trausti, að við þetta
yrði staðið, fengu þeir ótrúlega
mikið fylgi. Það byggðist á því,
að þeir, sem átt hafa aðalsök á
bölinu væru líklegastir til að
lækna það og koma í veg fyrir
áframhald.
Reynslan virðist hins vegar
ætla að verða sú, að þessir menn
hugsi sér að fylgja reglu Grettis
Ásmundssonar .þessari: „Svo skal
böl bæta, að bíða annað meira“.
Um það vitnar hið mikla helj-
arstökk, sem þessir menn tóku
rétt fyrir jólin síðustu og sem
miðar í sömu átt sem undanfar-
ið, nema í miklu stærri stíl.
Bráðabirgðalög þessara manna
frá því í fyrra sumar um stöðvun
kaupgjalds og verðlags gáfu von-
ir um verulegar umbætur í þess-
um efnum. En þau máttu ómögu-
lega gilda nema til ársloka 1956.
Með ársbyrjun 1957 skyldi sami
hráskinnaleikurinn hafinn á ný.
Hann mun koma betur í ljós þeg-
ar lengra líður.
UPPLÝSINGAR UM
FRAMLEIÐSLUHAG
í janúarmánuði s. 1. bar ég
upp á Alþingi fyrirspurn til ríkis-
stjórnarinnar um framleiðsluhag.
Ég fékk við henni góð og glögg
svör frá forsætisráðherranum,
Hermanni Jónassyni, þann 13.
febrúar. Þau hafa verið birt í
blöðum og útvarpi. Ég náði að
fullu mínum tilgangi. Hann var
sá, að fá því til vegar komið, að
þjóðin hefði það ljóst fyrir aug-
um hvernig ástandið er, svo um
það væri ekki hægt að þræta af
neinú viti.
Upplýsingarnar eru í aðalatrið-
um þessar:
1. Þær 500 milljónir króna, sem
sérfræðingar telja, að framleiðsl-
an þurfi að fá annars staðar að,
til að geta verið rekin hallalaust
eru árlegt framlag. Þetta er á-
ætlað 515 milljónir króna árið
1957. Sýnt fram á það að vísu,
að af því séu 35 milljónir, sem
skuld frá 1956. En hver segir, að
sú skuld verði minni eftir árið
1957. Það eina sem komið gæti í
veg fyrir það er að útflutnings-
framleiðslan verði miklu minni
1957 en 1956 vegna hallæris.
2. Þessi upphæð er eingöngu
bundin við sjávarútveginn og
landbúnaðinn, og að miklum
meirihluta við sjávarútveginn,
sem lengi var arðsamasti atvinnu
vegur þessa lands.
3. Upphæðin 500 milljónir kr.
er miðuð við óbreytt framleiðslu-
magn sjávarútvegs og landbún-
aðar eins og gert var ráð fyrir
því 1956. Ef að það vex þarf
hærri upphæð. Ef það minnkar
þarf minna framlag.
4. Þetta framlag, 500 milljónir
króna, er byggt á því að kaup-
gjald sé óbreytt, vísitala óbreytt
og óbreytt Vöruverð til kostn-
aðar, sem þýðir meðal annars að
opinber gjöld, skattar, tollar og
útsvör verði eins og var 1956.
Öll hækkun á tilkostnaði heimt-
ar því hækkun á framlaginu. Um
lækkun þarf væntanlega ekki að
tala eftir horfum.
5. Þá er það upplýst, að miðað
sé við sama útflutningsverð
sjávarafurða, sem var 1956, en
lítið eitt hærra á útfluttum land-
búnaðarafurðum en var árið
1956.
Þessar upplýsingar erú mjög
góðar, það sem þær ná og alveg
í samræmi við það, sem ég gerði
ráð fyrir. En þeim fylgja engar
tillögur um læknisráð og er það
ekki óeðlilegt.
Síðan þetta gerðist hefur allt
spilið hækkað mjög stórkostlega.
Skattar og tollar mest. Þar næst
vöruverð og allur kostnaður ann-
ar en kaupgjald. Og síðan öll
laun og kaupgjald. Ef nýja út-
tekt ætti að gera næsta haust,
eins og í fyrra, þá mundi hún
sýna 650 til 750 milljónir króna
í stað 500 milljóna í fyrra. Vit-
leysan hefur aldrei rúllað eins
hart eins og síðan núverandi
ríkisstjórn tók við. Og það er
eins og við mátti búast.
MÍNAR TILLÖGUR 1955 OG
SPILIÐ SÍÐAN
Árið 1955 var það aúgljóst
hverjum hugsandi manni, að
meðlög með framleiðslunni
þurftu að aukast mjög verulega
frá því sem verið hafði, ef hún
ætti ekki að stranda um óákveð-
inn tíma. Þetta stafaði af þeim
samningum sem gerðir voru eftir
verkfallið vorið 1955 og allri
þeirri hækkun, sem þeim samn-
ingum hlaut að fylgja. Frá því
eftir gengisfallið 1950 og þær
ráðstafanir, sem þá voru gerðar
hafði verið með rólegra móti í
okkar atvinnulífi, þó alltaf sigi
nokkuð á ógæfuhlið sökum ó-
gæfulegrar fjármálastjórnar. En
verkfallið 1955 og þeir samning-
ar, sem því fylgdu, var þó aðal
rothöggið á það jafnvægi, sem
reynt var að ná með gengisbreyt-
ingunni 1950.
Ég vissi að forystumenn míns
flokks, Sj álfstæðisflokksins, voru
bundnir stjórnarsamningum við
Framsóknarmenn, sem þeir vildu
ógjarnan sleppa fyrr en í fulla
hnefana. Þeir voru því eigi fúsir
til ráðstafana í andstöðu við fjár-
málaráðherrann, Eystein J óns-
son. En ég vildi þó sýna lit og
leggja fyrir sjónir almennings
ákveðnar tillögur um afgreiðslu
þess höfuð vandamáls, sem fyrir
lá, enda þó ég teldi eigi víst, að
Alþingi væri farið að átta sig
svo á málinu, að þær næðu fram
að ganga þá þegar.
Ég flutti því frumvarp um
„Verðtryggingarsjóð“, er hafa
skyldi þann tilgang, í fyrsta lagi,
að halda framleiðslunni gang-
andi. í öðru lagi, að koma í veg
fyrir gengisfall. í þriðja lagi, að
stöðva verðskrúfuna. Allt er þetta
nátengt hvað öðru og í órjúf-
andi samhengi.
Mín aðaltillaga var sú: að
leggja kostnaðinn við að halda
uppi framleiðslunni beint á laun-
in hjá öllu vinnandi fólki í land-
inu, sem hundraðsgjald. Skyldi
sá skattur vera frádráttarbær við
hið almenna skattaframtal og
borgast eftir því sem við yrði
komið um leið og launagreiðsla
fer fram. Um leið skyldi hætta
að hækka tolla og aðra skatta
nema þá á beina eyðslu, svo sem
skemmtanir og ferðalög. Launa-
skattinn skyldu framleiðendur
greiða á sama hátt og launastétt-
ir, af þeim launum, sem þeim eru
reiknuð í fyrirtækjum s. *. í
verzlun, iðnaði og útgerð, eða því
sem þeim er áætlað í verðlagi,
eins og á sér stað með bændur,
og hjá þeim útgerðarmönnum,
sem ekki eru í félagsrekstri með
sína starfsemi.
Með öðrum orðum skyldi skatt-
ur þessi leggjast á þjóðina alla.
Ekki til að hækka vöruverð held-
ur til að halda því niðri.
Svörin sem ég fékk, voru víða
þau, að þetta væri allt of skyn-
samlegt til þess að líkur væru
til að fá það samþykkt. En á
Alþingi voru næstu ráðstafanir
þær, að fjármálaráðherra beitti
sér fyrir því, að hækka öll laun
embættismanna ríkisins með nýj-
um launalögum, afnámi allra
takmarkana á verðlagsuppbót o.
fl. Gilti þetta á einu ári hækkun
við þenna flokk launamanna um
65 milljónir króna á ári fram-
vegis og auðvitað samsvarandi
viðbætur með hækkaðri dýrtíð.
Svo viturlega!!! var að gengið
að hinir lægst launuðu fengu
10% hækkun, en þeir hæst laun-
uðu allt að 40% hækkun. Með svo
miklu kappi var að gengið að
þetta var eina málið er nokkru
skipti, sem afgreitt var á tíma-
bilinu frá því í október til jóla.
Önnur umræða fjárlaganna
komst þó af, sem ekki tókst á
s. 1. þingi.
Eftir nýjárið var svo tekið til
við ráðstafanir fyrir framleiðsl-
una með nýjum tollum og skött-
um upp í 150 milljónir króna.
Það eina sem tekið var úr mínu
frumvarpi var að setja þetta í
sérstakan sjóð, en „Verðtrygging-
arsjóður" mátti hann eigi heita,
enda var það ekki. „Framleiðslu-
sjóður“ varð nafnið.
Þriðja spor Tímamanna var svo
að slíta stjórnarsamvinnu við
Sjálfstæðismenn, stofna til þing-
rofs, með tilheyrandi kosninga-
lagabrotum, stjórnarskrárbrot-
um, svikum við erlendar sam-
vinnuþjóðir o. fl. Nú skyldi þó
eitt gerast, sem um munaði:
„Varanlegar ráðstafanir í efna-
hagsmálum“, sparnaður, lægri
útgjöld o. fl. o. fl.
Afleiðingar þessa alls höfum
við fengið að sjá á byrjunarstigi.
Á fyrsta þinginu nærri 400 millj.
króna skattur ofan á allt sem fyr-
ir var og þar til viðbótar eigna-
skattur, sem áætlaður er 80 millj.
króna, en sem má borga með
vöxtum á 10 árum.
Þegar launalögin voru til með-
ferðar í desember 1955 benti ég
á það, meðal margs annars, að
þau hlytu að hafa í för með sér
þá aðleiðingu, að laun allra fast-
Framh. á bls. 15