Morgunblaðið - 29.09.1957, Blaðsíða 8

M OítGU IV B1 4 Ð IÐ
Sunnudagur 29. sept. 1957

roðmtfritafrife
Otg.: H.t Arvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
J ean S i b e li u s
Aðairitstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Bjarni Benediktsscr-
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Einar Asmundsson.
Lesbók: Arni Óla, sími 33045
Auglýsingar: Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og aigreiðsla: Aðaistræti 6. Sími 22480
Askriftargjald kr 30.00 á mánuði ínnanlands.
í lausasölu kr 1.50 eintakið.
KJARNORKUVOPN Á KEFLAVÍKUR-
VELLI Á ÁBYRGÐ KOMMÚNISTA?
Aþví var vakin athygli hér í
blaðinu í fyrradag, að
allt benti til þess að Rúss
ar væru nú teknir að spiengja
vetnissprengjur í nágrenni Sval-
barða. En það þýddi að þessar
sprengingar færu nú fram í
2—3000 km fjarlægð frá íslandi.
Mætti því segja að vetnissprengju
tilraunir Rússa væru framkvæmd
ar í nágrenni Islands.
Hér er vissulega um uggvæn-
lega atburði að ræða. Engiirn ís-
lendingur veit, hvenær Rússum
þóknast að flytja þessar tilraun-
ir sínar norður í Atlantshaf,
miklu nær íslandi. fslenzka þjóð-
in á því ekki síður en allar aðrar
þjóðir mikið undir því komið að
samkomulag náist milli stórveid-
anna um bann við tilraunum með
kjarnorkusprengjur eða takmörk-
un tilrauna á því sviði.
Hinar vestrænu lýðræðisþjóð-
ir hafa undanfarið lagt mikið
kapp á að fá Rússa til þess að
semja um takmörkun vígbúnaðar
í heiminum. Er það að sjáifsögðu
takmark þeirra að slíkir samn-
ingar nái einnig til framleiðslu
kjarnorkuvopna. Hingað til hef-
ur þó öll viðleitni lýðræðisþjóð-
anna strandað á andstöðu Rússa.
Fulltrúar Sovétríkjanna hafa að
vísu ekki sparað að tala um
áhuga sinn á afvopnun og
banni við tilraunum með Kjarn-
or kuspreng j ur.
En þeir hafa ekki viljað
sýna vilja sinn í þessum efnum
í verki. Þeir hafa t.d. hindrað
framkvæmd allra tillagna um
raunverulegt eftirlit ineð tak-
mörkun vígbúnaðar. Á þessu
hafa svo samningar um alls-
herjarafvopnun strandað.
Kjarnorkan og heims-
friðurinn
Enda þótt það sé skoðun margra
að kjarnorkuvopn Bandaríkj-
anna hafi hindrað Rússa í
framkvæmd árásaráætlana sinna
í Evrópu og víðar á sú skoðun þó
vaxandi fylgi að fagna að óhjá-
kvæmilegt sé að ná samkomulagi
milli stórveldanna um takmark-
anir á tilrsunum með kjarnorku-
vopn. En auðsætt er að hvorki
Bandaríkjamenn né Bretar geta
hætt þessum tilraunum meðan
ekkert samkomulag næst við
Rússa um þessi mál. Kommúnist-
ar um allan heim látast að vísu
hafa allra manna mestan áhuga
á algeru banni við spreng-
ingu kjarnorku- og vetnis-
sprengna. En áhugi þeirra beinist
þó fyrst og fremst að því að
banna þessar sprengingar af hálfu
hinna vestrænu þjóða. Kommún-
istum liggur í léttu rúmi þótt
Rússar haldi áfram þessum til-
raunum, og málgagn þeirra hér á
landi er beinlínis hreykið yfir
því að Rauði herinn skuli nú
byrjaður að sprengja vetnis-
sprengjur ekki ýkjalangt frá
ströndum íslands!!
Enginn getur þess vegna tekið
minnsta mark á orðaskaki komm-
únista um þessi mál. Öll þeirra af
staða miðast við það, hvað hentar
útþenslufyrirætlunum Rússa
Sjálfur heimsfriðurinn og hags-1
munir hinna frjálsu þóða liggja
kommúnistum í léttu rúmi.
Aístaðan til Atlantshafs-
bandalagsins
Þetta sést bezt á afstöðu
kommúnista til Atlanshafsbanda-
lagsins. Þau samtök voru eins
og kunnugt er stofnuð til þess að
standa vörð um heimsfriðinn og
vernda frelsi og sjálfstæði vest-
rænna þjóða. Reynslan hefur sýnt
að starfsemi Atlantshafsbanda-
lagsins hefur átt ríkari þátt í því
en nokkuð annað að tryggja frið-
inn í Evrópu og stöðva frekari
framsókn hinnar rússnesku of-
beldisstefnu. En kommúnistar
hafa hamazt gegn þessum friðar-
samtökum frjálsra þjóða Síðast
í gær segir koVnmúnistablaðið ís-
lenzka að „ekkert sé sjálfsagðara
en að íslendingar losi sig sem
fyrst úr þessum styrjaldarsam-
tökum“. í þessu sambandi má
þó minna „Þjóðviljann“ á, að
annar ráðherra kommúnista
komst þannig að orði við danskt
blað á s.l. sumri, að „það hafi
verið rétt af fslendingum að
ganga í Atlantshafsbandalagið“.
Enn má á það benda að ráð-
herrar kommúnista bera nú fulla
áby.'gð á dvöl varnarliðsins hér
á landi og vaxandi framkvæmd-
um á Keflavíkurflugveili um
þessar mundir.
KiarnorkuvoDn á Kefla-
víkurflugvelli?
Enginn íslendingur getur þess
vegna tekið minnsta mark á skrif
um „Þjóðviljans" um þessi mál.
Kommúnistum er engin alvara
með hrópyrðum sínum. Enda þótt
þeir fullyrði í gær að ekkert sé
„líklegra en að Bandaríkir. hafi á
undanförnum árum skiplagt her-
stöð sína hér til kjarnorkuhernað
ar og hafi komið þar upp birgð-
um af kjarnorkuvopnum", sitja
þeir sem fastast í ríkisstjcrn, sem
að vísu hafði lofað að reka her-
inn burtu, en hefur nú samið um
áframhaldandi dvöl hans hér á
landi um óákveðinn tíma.
Ef „birgðir af kjarnorku-
vopnum“ eru á Ket'lavíkur-
flugvelli þá eru þær nú
þar á ábyrgð kommúnista.
Fram hjá þeirri staðreynd
staðreynd geta komnnínistar
ekki komizt. Þeim kann að
þykja hún frekar óviðkunnan-
leg. En ánægjan með setuna í
ráðherrastólnum vegur upp á
móti því. Hitt skiptir engu
máli að þeirra áliti þótt þeir
hafi svikið öll sín loforð. einn-
ig það að berjast „gegn her í
landi“.
Hver getur svo tekið þessa
pólitísku spólurokka alvarlega
eftir allan þeirra hringsnúning?
Enginn viti borinn maður. Þeir
munu halda áfram að snúast eftir
því, sem hagsmunir Rússa og
valdagræðgi þeirra sjálfra krefst
af leiðtogum þeirra. En hugsjón-
ir, sem ráði málefnalegri afstöðu
þeirra, eiga þeir engar. Það er
öllum almenningi á íslandi nú
I orðið ljóst.
EDVARD GRIEG — Garl Nielsen
— Jean Sibelius — þessi þrjú
nöfn lýsa skærast á norðurhveli
tónaheimsins á siðustu tímum.
Frá dauða Griegs eru nú liðin
fimmtíu ár, frá. dauða Carls
Nielsen tuttugu og sex ár
og hinn síðastnefndi andaðist 20.
þ.m„ í hárri elli, 92 ára, og verð-
ur jarðsettur á morgun frá Dóm-
kirkjunni í Helsingfors. Ég minnt
ist aðeins tveggja tónská.da, sem
náð hafa hærn aldri, en það
voru Jan Adam Reinken, sem dó
á hundraðasta aldursári (1623—
Jean Sibelius
1722) og J.P.E. Hartmann í Dan-
mörku, sem varð 95 ára gamall
(1805—1900).
Síðustu 25 árin hafa engin verk
verið gefin út eftir 'Sibelius, og
er talið vafasamt að hann hafi
samið nokkur tónverk á þessum
árum. En hann hafði þá einnig
lokið ærið miklu dagsverki og
gat með góðri samvizku ^sezt í
helgan stein og hvílzt á lár-
berjunum. Nokkuð á annað hundr
að verka liggja eftir hann, þar á
meðal nokkur risavaxin verk,
eins og t.d. 7 miklar sinfóníur,
á annan tug annarra sínfónískra
verka, fjöldi kórverka, kammer-
músikverk og á annað hundrað
einsöngslaga, þá má nefna tónlist
við mörg leikrit, píanóverk, fiðlu-
konsert o.m.fl., sem hér yrði of
langt upp að telja.
o—O—o
f æðum Sibeliusar rann finnskt
og sænskt blóð. Hraustur var
hann og tröllaukinn til líkama
og sálar. Risavaxinn gekk hann
sína miklu braut til frægðar og
frama, oft myrkur og alvörugef-
inn ásvip, en forsmáði þó engan
veginn gæði lífsins, enda einnig
lífsglaður. Sibelíusar-vindlarnir
eru næstum því eins frægir og
Churchill-vindlarnir, og Sibelius
kunni vel að meta dýrar veigar
í vinahópi. Kvæntur var hann
einni hinni ágætustu konu, Aine
Jarnefelt ( systur tónskákldsins
Armas Járnefelt). Studdi hún
mann sinn í erfiðri baiáttu til að
byrja með, og bjó honum hið
yndislega heimili, er nann yfir-
gaf höfuðborgina til að forðast
skarkalann og settist að í „Villu“,
er hann byggði sér í Járvanpáa.
Bjuggu þau hjónin á þessu sveita-
setri^ínu æ síðan. Hér samdi Si-
belius flest af sínum miklu og
voldugu tónverkum. Hin töfrandi
náttúrufegurð heillaði hann, þar
sem skiftast á vatnaaugun djúp
og skyggn og skógarbeltin í otal
litum og tíbráglitri. Hann þráði
einveruna, hún var honum lífs-
nauðsyn, eins og raunar öllum
skapandi mönnum. Hér fann hann
hana — og sjálfan sig.
o—O—o
Það er mikið rætt og ritað um
þjóðlega tónlist, ekki síst á síðari
tímum. Og það á fullan rétt á sér.
En þó gætir einatt mikilia öfga
í sambandi við hugmmyndir
manna um þjóðlega músík. Ein-
hver sagði að öll góð tónlist væri
þjóðleg, en léleg tónlist óþjóðleg.
'Með öðrum orðum: frumlegt tón-
1 skáld er þjóðlegt, jafnvel hvaða
leiðir sem það fer. Nú byggja
sum tónskáld list sína mjög á
þjóðlegum stefjum, sem uppi-
stöðu, og má t.d. benda á Grieg
o.fl. í því sambandi, aðrir semja
meira í anda hinnar þjóðlegu arf-
leifðar. Sum skapa sér sjálf sinn
„stíl“, þjóðlegan stíl, á grundvelli
þjóðsagna og náttúru landsins, en
nota ekki (eða lítið) þjóðlög lið-
inna kynslóða í verkum sínum.
Sibelius má teljast til þessa
flokks, þó æði erfitt sé að draga
hér skýrar línur. Hann er óum-
deilt mesta tónskáld Finna og
um leið eitt mesta siníóniutón-
skáld þessarar aldar í heiminum.
Finnar telja hann frumlegastan
og um leið þjóðlegastan allra
sinna tónskálda, en þeir líta einn-
ig á hann sem þjóðhetju, sakir
hans mikla þáttar í frelsisbaráttu
þjóðarinnar. Stærð hans sem tón-
skálds felst auðvitað fyrst og
fremst í persónulegum frumleik,
sem honum er meðfæddur. Hans
persónlegi tónn er sérstæður.
Hvort sem hann nú velur sér
þetta eða hitt „yrkisefnið", t.d.
úr Kalevala þá er það ævinlega
borið upp af þessum tón, sem
hljómar í sál hans frá upphafi.
Þetta er hans boðskapur í tón-
um.
o—O—o
Sibelius lagði mjög að sér við
tónlistarnámið. Strangleiki hefur
auðkennt allt starf hans. Hann
aflaði sér í æsku. og langt fram
á manndómsárin, mikilla þekk-
ingar og æfingar í list sinni. Stíll
hans má fremur heita homofon
en polyfon, og það er vegna þess,
er að gætt, persónulegur og sér-
stæður, eins og öll tónsköpun
hans. „Instrumentation“ hans er
oft stórkostleg og snilldarleg.
o—O—o
Finlandia er æskuverk Sibe-
liusar, en varð brátt eitt frægasta
og útbreiddasta verk hans. Þetta
er baráttusöngur finnsku þjóðar-
innar, lýsing á þjáningum henn-
ar, baráttu og sigri — túlkað í
stuttu máli — en sterku. Þetta
verk telst varla til merkustu
verka meistarans, en hann söng
hér þjóð sinni söng, sem nafði
álíka þýðingu fyrir hana og Mar.
seillaisinn fyrir Frakkland. Það
mun vera nær einsdæmi að eitt
tónverk hafi flutt heiminum ann-
an eins boðskap um örlög einnar
þjóðar of Finlandia hefur gjört.
En það eru hinar 7 sínfóníur
Sibeliusar og hin miklu Kale-
vala-tónverk, sem halda munu
nafni hans lengst á lofti í fram-
tíðinni. í þeim birtist sköpunar-
máttur svo mikill, að telja verður
Sibelius til hinna miklu m°istara
í tónlistinni.
o—O—o
í kvikmynd, sem sýnd var af
Sibelíusi hér fyrir nokkrum ár-
um, sáum við meistarann á göngu
um skógana nálægt Jarvanpaa.
Hann staðnæmdist oft og ein's
hlustaði: Þetta var táknrænt fyr-
ir hann. Og hér sveif andinn yfir
vötnunum, hinum finnsku vötn-
um og niður þeirra blandaðist
þyt skóganna. Og hann hlustaði.
Nú hlustar hann ekki lengur.
En heimurinn heldur áfram að
Aina og Jean Sebelius í bókasafninu í Villa Ainoia.

að sá stíll liggur náttúru hans
og eðli nær. Sjálfur lærði hann
á fiðlu í æsku og ætlaði sér að
verða fiðlusnillingur. En hljóm-
sveitin varð aðalhljóðfæri hans.
Og fáir eru jafningjar hans í með-
ferð þessa volduga hljóðfæris. Si-
belius hefur skapað sér sinn eig-
inn orkesturstíl, sem mmnir að
vísu oft á Tschaikowski og stund-
um Wagner, en er, þegar nánar
hlusta á verk hans. Þau hafa sí-
fellt :iáð meiri og meiri útbreið-
slu, einkum í Englandi og í Ame-
ríku, en í Þýzkalandi og á megin-
landmu ryðja þau sér einmg til
rúms með hverju árinu sem líð-
ur.
Með Sibeliusi er hniginn emn
mesti og merkasti tónameistari
þessarar aldar.
P. f.
Kvikmyndir
ENSKA kvikmyndin „Allar kon-
urnar mínar“, sem Bæjarbió í
Hafnarfirði sýnir um þessar mund
ir, er bráðskemmtileg, enda hef-
ur hún til að bera flest eir.kenni
góðrar enskrar gamanmynJar,
hógláta kímni og hnittin samtöl
og efnismeðferð þar sem aldrei
er farið út fyrir hin réttu tak-
mörk hins góða gamanleiks þó að
stundum sé teflt á tæpasta vaðið.
Englendingur vaknar í ókunnu
gistihúsi á ókunnum stað. — Og
það sem verra er. — Hann veit
ekki hver hann er, hvaðan hann
kemur eða hvert hann æt.lar. —
Hann hefur sem sé gjórsamlega
misst minnið. — Er nú hafizt
handa um að reyna að komast
fyrir hver þessi dularfulli maður
er í raun og veru og kemur þá
margt skrítið upp úr dúrnum,
meðal annars allflókin kvenna-
mál hins minnislausa, enda er
þetta bráðmyndarlegur maður og
mesta kvennagull. Verður sú
saga ekki rakin hér, enda er það
sannmæli, sem einn danskur
kvikmyndagagnrýnandi segir um
myndina, að það sé erfitt að lýsa
henni, —menn verði að sjá hana.
Hinn snjalli enski gamanleikari
Rex Harrison leikur aðalhlutverk
ið,minnislausa manninn, afburða-
vel og önnur veigamikil hlutverk
fara þau með, Kay Kendall,
Margaret Leighton og Cecil Park-
er, er leikur heilasérfræðinginn
Llewellyn mjög skemmtilega. —
Myndin er tekin í litum. —
Jafnvel hinir vandlátustu bió-
gestir hljóta að hafa gaman af
þessari mynd. Ego.
lilýir skömmtunarseðlar
Úthlutun skömmtunarseðla
fyrir næstu 3 mánuði fer fram
í Góðtemplarahúsinu uppi n.k.
þriðjudag, miðvikud. og fimmtu-
dag (i.—3. okt). kl. 10 til 5 alla
dagana. Seðlarnir verða eins og
venjulega afhentir gegn stofnum
af fyrri seðlum greinilega árituð-
um. (Frá Úthlutunarskrifstofu
Reykjavikur).