Morgunblaðið - 05.03.1958, Blaðsíða 2

MOncriNnr 4r>iÐ
Mifiyilíu'dagur 5. marz 1958
s
Rœða Vilhjálms Þórs:
„Vaxandi verðbólga ór frd dri”
Minnisi ekki ó hina ískjrggilegn
rýrnnn vontMrgðn í lnndinn
Bernard Buffet með sjálfsmynd.
sfíer&in til iunglsins" — 7. einíakið
kostar 7 millj. franka
t RÆÐU, sem Vilhjálmur Þór
aSalbankastjóri hélt í gær af til-
efni staðfestingar forsætisráð-
herra á ársreikningi Seðlabank-
ans, ræddi hann um liin alvar-
legu „vandamál, sem við er að
stríða í íslenzkum efnahagsmál-
um“, eins og hann komst að orði.
Aðalatriði ræðunnar eru birt
hér á eftir. En þegar í stað er
ástæða til að vekja athygli á því,
að greinargerð Vilhjálms Þórs
svo ískyggilegt sem hann telur
ástandið, gefur þó engan veginn
rétta mynd af því, hversu slæmt
það er. Það kemur af því, að
hann sleppir alveg að gera grein
fyrir breytingum á vörubirgðum
í landinu: Útflutningsvörunni
annars vegar og ónotuðum inn-
fluttum vörum hins vegar. En
vitanlega hafa þessi atriði ekki
síður áhrif á raunverulega að-
stöðu út á við, en sjálf gjaldeyris-
eignin.
Vilhjálmur Þór getur þess
þannig, að gjaldeyrisstaðan hafi
1957 versnað um 79 millj. króna.
Þarna lætur hann vera að minn-
ast á það, sem ekki skiptir minria
máli, að útflutningsbirgðir minnk
uðu úm 55 millj. króna og gengið
var á innfluttar vörubirgðir um
a. m. k. rúmlega 100 millj. kr., að
fróðustu manna yfirsýn. Astand-
ið út á við versnaði þannig um
230 millj. króna að þessu leyti á
árinu 1957, auk þess sem Vii-
hjálmur sjálfur segir, að þá hafi
komið inn af erlendum lánum
226 millj. króna. Og vitað er, að
föstu erlendu lánin jukust á
fyrsta IVz ári V-stjórnarinnar um
384 millj. kr.
Á sama veg lætur Vilhjálmur
Þór þess ógetið, að á árinu 1955
jukust birgðir útflutningsvöru í
landinu um nær 100 millj. króna
og þá var einnig safnað erlend-
um vörubirgðum. Það er því ger-
samlega villandi að halda því
fram, eins og hann gerir, að gjald
eyrisstaðan hafi þá versnað um
139 millj. króna. Þá var einmitt
raunverulega haldið í horfinu eða
svo til, og samkvæmt skýrslu
Vilhjálms Þórs komu á því ári inn
einungis 25 millj. króna af e’>
lendum lánum (væntanlega átt
við föst lán).
Svo augljós missmíði sem þessi
draga mjög úr gildi ræðu Vil-
hjálms Þórs og verður að hafa
þau í huga, þegar hún er lesin
Aðalatriði ræðunnar voru
þessi:
Lán frá Seðlabankanum til
banka og sparisjóða hafa hækkað
um rúmlega 47 millj. kr., og er
það 19 milljónum meiri hækkun
en 1956. Af þessari 47 milljón
króna hækkun eru rúmlega 41
millj. krónur í formi endur-
keyptra afurðavíxla.
Skuld á aðalviðskiptareikningi
ríkissjóðs er rúmlega 18 millj. kr
hærri I árslokin en var í byrjun
árs. — Hækkun nettóskulda rík-
issjóðs og ríkisstofnana saman-
lagt nam þó ekki nema 6 millj
króna.
Eign Seðlabankans í íslenzkum
verðbréfum og löngum lánum óx
um 4 milljónir króna.
Þessir liðir eiga meginþátt í
þeirri þenslu, sem orðið hefur í
útlánum Seðlabankans 1957, en
þegar á heildina er litið, er nið-
urstaðan af hreyfingum bankans
á árinu 1957 allmiklu óhagstæð-
ari en árið áður. Heildarútþensl-
an vegna innlendra viðskipta
nam 18 millj. kr. 1956, en 45
millj. króna 1957, og kemur hún
fram í því:
að seðlaveltan óx enn þetta
liðna ár um 15 millj. kr. og
að gjaldeyrisstaða bankans hef-
ur enn versnað á árinu 1957 un.
30 millj. króna. Hér verður þó
þess að gæta, að útkoman var í
rauninni mun verri, þar sem hér
er meðtalið lánsfé frá Export-
Import bankanum í Washington.
Ef þessi lán, sem fengust í des-
ember 1956 og 1957 (4 millj. doll-
arar og 5 millj. dollarar), hefðu
ekki komið til, hefði þenslan í
innlendum viðskiptum Seðlabank
ans, þ. e. a. s. útstreymi fjár úr
Seðlabankanum, orðið miklu
meiri og numið 126 millj. kr. ár-
ið 1957 og 83 millj. kr. árið 1956.
En til samanburðar má geta þess,
að þensluáhrif í innlendum við-
skiptum Seðlabankans 1955 námu
150 millj. kr.
Mætti af þessu vera Ijóst, að
þessi þrjú ár hefur verið óheilla-
vænleg þensla, sem ekki má
halda áfram, ef ekki eiga af að
hljótast vandræði. Þessi þensla
hefur fyrst og fremst komið
fram í gjaldeyrisskorti, enda hef-
ur Seðlabankinn nú um nokkur
áramót engan raunverulegan
gjaldeyrisforða átt, það er í árs-
lok 1955, 1956 og 1957.
Gjaldeyrisstaða bankanna allra
samtals, þegar tekið er tillit til
ábyrgða og greiðsluskuldbind-
inga þeirra, sýnir, að á árinu 1955
versnaði gjaldeyrisstaðan um 139
millj. kr., á árinu 1956 um 19
millj. kr. og á árinu 1957 um 79
millj. kr.
En sagan er ekki öll sögð enn.
Það þarf einnig að hafa í huga,
að á þessum þremur árum koma
inn af erlendum lánum 408 millj-
ónir króna. (1955 25 millj. kr.,
1956 155 millj. kr., 1957 226 millj.
kr.)
Öll þessi lán og eldri lán þarf
að greiða niður á komandi árum.
Verða þær fjárhæðir sífellt
stærri með hverju ári, sem snara
þarf í vexti og afborganir. Undir
þessum greiðslum verður fram-
leiðsla landsins að standa, og
dragast þær óhjákvæmilega frá
því, sem við getum veitt okkur
árlega til neyzlu og til fram-
kvæmda.
Er ekki fullljóst af þessu, að
kominn er tími til að athuga sitt
ráð?
Það, sem verið hefur að gerast
mörg fyrirfarandi ár, er, að við
búum við verðbólgu, vaxandi
verðbólgu ár frá ári, og verð-
bólga er af hinu illa. Það er að
vísu svo, að stundum blekkir
þessi illi vættur mannfólkið. í
svipinn finnst mönnum stundum,
að hækkaðar krónutekjur séu
-irnilegar og góðar.En óhjákvæmi
legt og óumflýjanlegt er það, að
ef heildartekjur einstaklinga
þjóðfélagsins hækka meira en
sem nemur aukinni framleiðslu
þjóðarinnar, þá er verðbólga af-
leiðingin. Þá hækkar lífskostnað-
urinn, og ímyndaður hagnaður
af auknum tekjum er horfirin —
meir en horfinn.
★ ★ ★
Glöggt dæmi uin verðbólgu-
ástandið hér á landi eru hinir
síhækkandi styrkir til framleiðsl-
unnar. — Styrkjakerfið það. sem
við búum við nú, má rekja til
ársins 1951, en í byrjun þess árs
var fyrsti samningurinn gerður
um innflutningsréttindi bátaút-
vegsins. Þróun þessara mála hef-
ur verið þannig, ef miðað er við
söluár svokallaðra B-skírteina:
Fyrsta árið, 1951, 30 millj. kr.,
síðan 57 millj. kr., þá 81 millj. kr.,
en 1954 bætast við togarastyrkir,
og verður þá heildarupphæðin
97 millj. kr., 1955 118 millj. kr.,
1956 eru bátaskírteini 109 millj.
og útgjöld Framleiðslusjóðs 138
millj. eða samtals 247 millj. kr.,
og 1957 eru útgjöld Útflutnings-
sjóðs 359 millj. kr.
Þannig hafa þessar styrkja
greiðslur stöðugt farið hækkandi.
Þetta er ekki aðeins vísbending
um vaxandi verðbólgu, það er
líka sönnun um mikið mein í
framleiðsluháttum þjóðarinnar.
Þar, sem styrkir eru lengi við
lýði, hafa þeir í för með sér óheil
brigðari rekstur, — árvekni og
ábyrgðartilfinning þverr, sam-
keppni og heilbrigt kapp um góð-
an rekstur minnkar og hverfur.
Eitt aðalskilyrði fyrir heilbrigðu
efnahagskerfi, sæmilegri gjald-
eyrisstöðu og heilbrigðu fjármála
lífi er, að atvinnuvegirnir ben
sig án styrkja. Hallarekstur á at-
vinnuvegum þjóða er hugsanleg-
ur aðeins sem bráðabirgðaástand.
Er það ekki ljóst, að óum-
flýjanlegt er að taka skjótlega
upp nýja lifnaðarháttu sem byggð
ir séu á því, að hver og einn beri
ábyrgð á sér og sínum rekstri, en
hlaupi ekki til ríkisstjórnar í
hvert sinn, sem á bjátar, og biðji
um hjálp og styrk úr ríkissjóði.
En afleiðing þessa verður að
jafna þarf byrðinni niður á al-
menning í landinu og gera fólk-
inu þannig lífið dýrara og dýrara
með hverju ári.
fslendingar hafa fyrirfarandi
verið einna hæstir allra þjóða
í fjárfestingu miðað við þjóðar-
tekjur. Við höfum varið einum
þriðja hluta þjóðarteknanna til
fjárfestingar.
Þetta er ekki hægt til lengdar,
án þess að það valdi röskun á
hagkerfi þjóðarinnar, nema
sparnaður sé í fullu samræmi, en
á því hefur verið misbrestur und-
anfarin ár. Alveg sérstaklega
veldur það hættulegri röskun,
þegar verulegur hluti fjárfest-
ingarinnar er óarðbær, skapar
ekki útflutningsverðmæti, eða
sparar útgjöld í erlendum gjald-
eyri. — Eins og er, förum við
of hratt í fjárfestingu þjóðarinn-
ar. — Hér er hætta á ferðum.
★
En það er sífellt ljósara að
undanförnu, að verðbólguvanda-
málið verður ekki leyst með pen-
ingamálalegum aðgerðum einum
saman, heldur þarf að eiga sér
stað miklu víðtækari stefnubreyt
ing í efnahagsmálum. Skal ég nú
drepa á þrjú atriði, sem ég tel,
að skipti miklu máli.
í fyrsta lagi er nauðsynlegt að
leiðrétta með einhverjum hætti
það misræmi, sem nú er á milli
verðlags á íslandi og í öðrum
löndum, svo að hægt sé að af-
nema styrkjakerfið og koma at-
vinnuvegum landsins á heil-
brigðan grundvöll. Verðlagsmis-
ræmið skapar einnig stóraukna
eftirspurn eftir erlendum gjald-
eyri og á þannig sinn hátt í vax-
andi gjaldeyrisörðugleikum.
í öðru lagi er nauðsynlegt að
endurskoða fjármála- og fjár-
festingarstefnu ríkissjóðs og op-
inberra aðila. Það er nauðsyn-
legt að aftur verði upp tekinn
hallalaus ríkisrekstur, það er
einnig nauðsynlegt, að komið sé
í veg íyrir, að sú saga endurtaki
s'g í mörg ár, að ráðizt sé í mikil-
vægar framkvæmdir, áður en
fjármagn er tryggt til þeirra.
í þriðja lagi verður að leita
leiða til að auka sparnaðarvið-
leitni almennings.
Vænlegasta leiðin í þessu efni
og sem reynzt hefur vel í lönd-
um, sem hafa átt við svipuð
vandamál að etja og íslendingar,
er verðtrygging sparisjóðsinn-
stæðna og útgáfa tiltölulega
stuttra ríkisskuldabréfa með
verðtryggingu, sem annað hvort
gæti miðast við vísitölu, við gull-
tryggingu eða við verðlag ákveð
inna vörutegunda.
Lárus iónsson formaSur
Skókaupmannafélagsins
AÐALFUNDUR Skókaupmanna-
félagsins var haldinn 29. janúar.
Lárus Jónsson var kjöi'inn for-
maður og Björn Ófeigsson og
Guðmundur Ólafsson meðstjórn-
endur. I varastjórn voru kosnir
Pétur Andrésson og Sveinn
Bjömsson.
FRANSKI listmálarinn Bernard
Buffet er ungur að árum — að
eins tæplega þrítugur — en verk
hans þykja mjög athyglisverð.
Hann var einn af þeim, sem unnu
við leiksviðsútbúnaðinn fyrir
ballettinn eftir Francoise Sagan,
„Stefnumótið, sem fórst fyrir“,
og þóttu listmálararnir hafa unn
ið þar frábært verk.
JAKARTA, 4. marz. — For-
sætisráðherra Jakartastjórn-
arinnar, Djuanda að nafni,
sagði í dag, að nú væri sýnt,
að árangurslaust yrði með
öllu að reyna að ná samkomu-
lagi við stjórn uppreisnar-
manna á Súmötru. Ráðherr-
ann sagði, að Jakartastjórnin
gæti leyst öll vandamál upp á
eigin spýtur. Ráðherrann
í greinargerð segja flutnings-
menn:
„Um það hafa hvað eftir annað
borizt kvartanir frá sjómönnum
í verstöðvunum við ísafjarðar-
djúp, að landtökuvitarnir á Arn-
arnesi við Skutulsfjörð og Óshól-
um við Bolungavík hefðu allt of
lítið Ijósmagn, að þeim væri því
engan veginn það öryggi, sem
nauðsynlegt er. Fjöldi báta stund
ar fiskveiðar frá þessum verstöðv
um, og mikil umferð er einnig
af öðrum skipum á þessum slóð-
um. Til þess ber þess vegna
brýna nauðsyn, að ljósmagn fyrr-
greindra vita verði aukið veru-
lega. Enn fremur er nauðsynlegt
að auka ljósmagn vitans á Sléttu
í Jökulfjörðum.
Flutningsmenn þessarar tillögu
leggja því til, að ríkisstjórninni
verði íalið að framkvæma þessa
i umbót, að sjálfsögðu með aðstoð
Nú hefir Buffet verið fenginn
til að myndskreyta nýja útgáfu
af „Ferðinni til tunglsins", eftir
Jules Yerne. Bókin verður gefin
út af bókaútgefandanum Joseph
Foret. Þetta verður „luksus“-út-
gáfa, því að fyrsta eintakið á að
kosta 7 milljónir franka. Upplag
bókarinnar verður aðeins 281
eintak.
sagði ennfremur, að ef Ja-
kartastjórnin léti ekki strax
til skarar skríða gegn upp-
reisnarmönnum, þá gæti svc
farið, að þeir næðu ítökum
yíðs vegar um Indónesíueyj-
ar. Loks sagði forsætisráð-
herrann, að það eina, sem
dygði, væri að beita valdi
gegn uppreisnarmönnum, áð-
ur en það væri orðið of seint.
og í samráði við vitamálastjórn-
ina, sem þessi mál heyra öll und-
ir. Enn fremur leggja flutnings-
menn til, að sett verði upp rat-
sjá á Arnarnesi eða öðrum þeim
stað við ísafjarðardjúp, þar sem
sérfræðingar teldu mest gagn að
slíku öryggistæki. Mundi bæði
fiskibátum og fugsamgöngum við
Vestfirði verða að því mikið
gagn. Aðeins örfáir fiskibátar
hafa fengið ratsjá. Síkt örygg,s-
tæki á hentugum stað á landi
mundi þess vegna tvímælalaust
vera mjög mikils virði fyrir sjó-
menn og siglingar um Isafjarðar-
djúp.
Um það verður ekki deilt með
rökum, að lélegir og daufir vitc.r
eru stórhættulegir öryggi sjófar-
enda. Flutningsmenn vænta því,
að tíllögu þessari verði vel tekið
og hrundið í framkvæmd hið
bráðasta".
Djuanda vill ekki semfa
við nppreisnarmemi
Vill bsita valdi gegn þeimr
Vitar við ísafjarðardjúp
SIGURÐUR BJARNASON og Kjartan J. Jóhannsson hafa lagt fram
á Alþingi eftirfarandi tillögu:
Alþingi álykíar að fela ríkisstjórninni að láta hið fyrsta auka
ijósmagn vitanna við ísaf jarðardjúp, þannig að þeir fullnægi betur
þörfum sjósóknar og siglinga á þessum slóðum. Jafnframt verði
sett upp ratsjá á Arnarncsi eða öðrum þeim stað, þar sem sérfróðír
menn telja mest gagn að slíku öryggistæki.