Morgunblaðið - 31.12.1958, Page 6

30
MORGVNBLAÐIÐ
Miðvik'udagur 31. des. 1958
greiðslu mála sinna af hálfu verð
lagsyfirvaldanna. Fengu sumir
aðilar staðfesta hækkun þegar
eftir áorðnar kauphækkanir, þó
aðrir yrðu að bíða vikum og mán
uðum saman með mál sín óaf-
greidd. Nú er málum þannig
háttað, að iðnrekendur og iðnað-
armenn hafa enga hækun fengið
staðfesta á verðlagi frá 1. des. sl.
þrátt fyrir hina miklu kauphækk
un, sem þá varð og verður eigi
öllu lengur unað við slíka fram-
komu í garð iðnaðarins. Er tíma-
bært að iðnrekendur og aðrir,
sem eins er ástatt um, taki nú
þegar til alvarlegrar athugunar
með hvaða hætti þeir geta með
félagslegum aðgerðum stutt að
framgangi mála sinna, heldur en
að horfa aðgerðarlausir á fyrir-
tækin verzlast upp fjárhagslega
vegna óraunhæfra verðlags-
ákvæða. Má benda á, að löggjaf-
inn hefur eigi gert ráð fyrir slíkri
valdníðslu, sem hér er höfð í
frammi, því í 4. gr. laga um verð-
lag og verðlagseftirlit segir:
„Verðlagsákvarðarnir allar skulu
miðaðar við þörf þeirra fyrir-
tækja, sem hafa vel skipulagðan
og hagkvæman rekstur".
Lánsfjármál iðnaðarins
Sífelldur skortur á lánsfé til
reksturs og fjárfestingar stendur
iðnaðinum í landinu sífellt fyrir
þrifum. Eftir því sem verðbólg-
an eykst, þarf sífellt fleiri krón-
ur til þess að framleiða og selja
sama vörumagn, en stighækkandi
skattar og útsvör hafa valdið
því, að sífellt minni hluti af-
rakstrarins kemur í hlut fyrir-
tækjanna. Stöðugt kapphlaup hef
ur verið háð við verðbólguna um
að útvega fleiri krónur til rekstr-
arins svo hægt verði að halda í
horfinu. Þess vegna eru mörg
fyrirtæki, sem fyrir rúmum ára-
tug störfuðu að verulegu leyti
með eigin fjármagni, nú í stór-
felldum erfiðleikum með lánsfé.
Þeim hækkunum, er orðið hafa á
þessu ári, hafa síður en svo fylgt
rýmri lánskjör hjá bönkunum.
Vegna mikillar þenslu á lánsfjár.
markaðnum, sem ekki sízt stafar
af mikilli fjárfestingu hins
opinbera og íbúðarhúsabygginga,
hafa bankarnir talið sig neydda
til þess að draga úr útlánum til
iðnaðarfyrirtækja. Þrátt fyrir
nokkra aukningu á sparifé Iðnað-
arbankans, sem eingöngu hefur
farið til iðnaðarins, hefur það
ekki megnað að brúa bilið og
standa því mörg fyrirtæki i lok
þessa árs enn verr að vígi hvað
lánsfjáröflun viðkemur en í lok
s.l. árs. í hinni einu lánastofnun,
sem auk Iðnaðarbankans ein-
göngu er fyrir iðnaðinn, Iðn-
lánasjóði, eru nú eftir rúmlega
20 ára starf einungis um 8
millj. kr. og hefur ekki náðst á
Alþingi samkomulag um veru-
lega eflingu hans þrátt fyrir til-
lögur þar að lútandi, sem fram
hafa komið á þingi.
S. 1. vor sýndi Alþingi þó við-
leitni í þá átt að bæta úr rekst-
ursfjárskorti iðnaðarins með því
að samþykkja einróma þings-
ályktunartillögu Sveins Guð-
mundssonar um að skora á ríkis-
stj. að vinna að því, að Seðla-
bankinn endurkaupi framleiðslu
og hráefnavíxla iðnfyrirtækja.
Þrátt fyrir þessa eindregnu áskor
un hefur málinu ekki þokað neitt
áleiðis síðan, enda þótt eftir því
hafi verið kallað við iðnaðar-
málaráðherra. Mun um að kenna
éindreginni andstöðu stjórnar
Seðlabankans, sem samkvæmt
lögum hefur í samráði við ríkis-
stjórnina vald til að ákveða eftir
hvaða reglum bankinn kaupir
framleiðsluvíxla af viðskipta-
bönkunum. Má í þessu sambandi
benda á, að í lok sept. 1958 námu
endurkeyptir víxlar í Seðlabank-
anum kr. 650 millj. kr. og höfðu
aukizt um 110 millj. kr. frá
sama tíma árið 1957. í 49. gr.
reglugerðar Seðlabankans segir
að tillögur Seðlabankans um út-
lánastarfsemi banka og spari-
sjóða og ráðstafanir í því sam-
bandi skuli „við það miðað, að
framleiðslugeta landsmanna sé
hagnýtt á sem fyllstan og hag-
kvæmastan hátt“. Þess er að
vænta, að stjórn Seðlabankans
endurskoði afstöðu sína í þessu j
máli og iðnaðarmenn og iðnrek-
endur munu eigi una því, að I
ótvíræður vilji Alþingis sé virt-
ur að vettugi til lengdar í þessu
þýðingarmikla máli iðnaðarins,
enda er hér eigi um að ræða
einkamál iðnrekenda og iðnaðar-
manna, heldur hagsmunamál
þjóðarinnar.
Fjárfestingarmál
Undanfarin ár hefur vaxandi
gagnrýni verið beint gegn þeim
ráðstöfunum hins opinbera að j
takmarka arðbæra fjárfestingu I
í iðnaði á sama tíma og segja |
má að fjárfesting 1 landbúnaði !
og sjávarútvegi séu frjálsar. j
Verða því þessum málum gerð
hér nokkuð ítarlegri skil en áð-
ur. í nýútkomnu hefti af tíma-
riti Framkvæmdabankans „Úr
þjóðarbúskapnum" eru birtar töl |
ur um fjármunamyndun á íslandi
árin 1954 til 1957. Samanlögð
fjármunamyndun yfir fjögurra
ára tímabilið skiptist þannig á
milli hinna ýmsu atvinnuvega og
greina:
Fjármunamyndun 1954 til 1957
íbúðarhús millj. kr. %
1. 35.8
2. Landbúnaður og vinnsluver 842.1 16.8
3. Samgöngur 464.3 9.3
4. Sjávarútvegur og vinnsluver 8.9
5. Flutningar 8.9
6. Raforka 322.7 6.4
7. Opinber þjónusta 291.6 5.8
8. Iðnaður og námugröftur 277.6 5.5
(þar af Áburðar- og Sementsverksmiðjan .. ( 134.4) ( 2.7)
9. Verzlun og veitingar 131.8 2.6
5.017.8 100.0
Eins og sézt á þessari töflu hef-
ur fjármunamyndun í iðnaði, að
undanskildum iðnaði landbúnað-
ar- og sjávarafurða, numið 5,5%
af heildarfjármunamynduninni
eða nær 278 milljónum króna af
rúmum 5 miljörðum króna. Ef
frá eru skilin tvö stærstu iðn-
fyrirtækin hér á landi þ.e. Áburð
arverksmiðjan, og Sementsverk-
smiðjan, verður hlutur annarra
iðnfyrirtækja aðeins 2,8% af
heildarfjármunamynduninni. Ef
vinnsla sjávarafurða og landbún-
aðarafurða er hins vegar talin
með, verður fjármunamyndunin
í öllum iðnaði 11,4% af heildar-
fjármunamynduninni eða nær
575 milljónir króna.
Fj ármunamyndun í iðnaði er
furðulega lítil á ofangreindu tíma
bili, ef tölurnar eru skoðaðar í
ljósi þess fjölda íslendinga, sem
byggja afkomu sína á iðnaði.
Eftirfarandi tafla, sýnir hlut-
fallslega skiptingu þjóðarinnar
eftir atvinnuvegum, samkvæmt
manntalinu 1. des. 1950.
Skipting þjóðarinnar
eftir atvinnuvegum
1. desember 1950
%
Landbúnaður ............ 19.9
Fiskveiðar ............. 10.8
Iðnaður ................ 21.0
(þar af fiskiðnaður .... ( 5.7)
Byggingar .............. 10.0
Rafm.- gas- og vatnsveitur
og fleira ............... 1.5
Verzlun ................. 9.0
Samgöngur ............... 8.7
Þjónustustörf .......... 11.8
Annað ................... 7.3
100.0
Er efalaust að sú atvinnuþróun,
sem síðan hefur átt sér stað í
nærfellt áratug hefur enn aukið
hlut iðnaðarins talsvert.
Árið 1950 byggja 21% allra
íslendinga afkomu sína á iðn-
aði, (byggingariðnaður ekki með
talinn) en aðeins 11,4% allrar
fjármunamyndunar á árunum
1954 til 1957 eiga sér stað í þeim
atvinnuvegi. Ef vinnsla landbún-
aðar- og sjávarafurða er undan-
skilin, byggja um 15% þjóðar-
innar afkomu sína á öðrum iðn-
aði, en fjármunamyndun þar er
aðeins 5,5% af heildarfjármuna-
mynduninni á ofangreindu tíma-
bili.
Fjármunamynduninn er all
góður mælikvarði á þróu«
atvinnuveganna. Mikil fjármuna-
myndun sýnir framför og vöxt
þess atvinnuvegar, sem í hlut á,
en lítil fjármunamyndun sýnir
stöðnun eða jafnvel afturför í
það heila tekið. Er hið síðara
atriði alvarlegt mál fyrir þjóð-
arbúið í heild. Má segja, að með
þeirri fjárfestingarpólitík, sem
hér er rekin, sveimi hrönunar-
vofa yfir íslenzkum iðnaði. Það
er óneitanlega glæsilegt að ráð-
ast í stóriðnað, eins og gert hef-
ur verið á síðustu árum, en við
megum ekki um leið missa sjónar
af þeim iðnaði, sem fyrir var eða
öðrum nýjum möguleikum, því
ekki er víst ,að hin glæsilega
viðbót vinni upp vanræksluna á
öðrum sviðum.
Efnahagsleg þróun allra landa
einkennist mest af eflingu iðnað-
ar. Þetta er eðlilegt, vegna þess
að velmegun eykst þá fyrst veru-
lega, þegar þjóðirnar lyfta sér
nokkuð upp úr einhæfu striti
fyrsta stigs framleiðslu. Til þess
að við getum orðið þessarar þró-
unar aðnjótandi í sem ríkustum
mæli, má ekki leggja stein í götu
þeirra aðila, sem hafa áræði og
dugnað til að efla aðstöðu okkar
á þessu sviði. En hér eru fjár-
festingarhöft, sem alltaf eru at-
vinnuvegunum skaðleg, og oft
óþörf.
Byggingarskömmtun sú, sem
íslenzk atvinnufyrirtæki búa nú
við, er sérlega áberandi 1 iðnaði
og verzlun. Gróflega áætlað má
reikna með, að fjármunamyndun
í vélum og tækjum annars vegar
og byggingum hins vegar mundi
vera svipuð að verðmæti, þegar
um uppsetningu á nýrri verk-
smiðju væri að ræða a.m.k. í
flestum iðngreinum. í heild sinni
hlýtur þó fjármunamyndun í
vélum og tækjum oftast að vera
eitthvað meiri, en fjármunamynd
un í byggingum, því reikna má
með þörf fyrir örari endurnýjun
véla og tækja, en varanlega
gerðra bygginga. Þrátt fyrir
þetta þarf húsnæði oft mikilla
endurbóta við og sumt húsnæði
verður óhæft, ef stórar breyting-
ar eru gerðar á framleiðsluhátt-
um og nýjar vélar og tæki inn-
leidd. Sé þessi ályktun rétt, ætti
sjaldan eða aldrei að vera mjög
mikið bil á milli fjármunamynd-
unar í vélum og byggingum. í
„ýmsum iðnaði“ þ.e.( iðnaði öðr-
um en vinnslu landbúnaðar- og
sjávarafurða, Áburðarverk-
smiðju og Sementsverksmiðju, er
fjármunamyndun í byggingum
einungis 38% á móti vélum og
tækjum 62% yfir fjögurra ára
tímibilið 1954 til 1957. Má þó frek
ar búast við, að tölurnar fyrir
vélar og tæki séu full lágar, þar
sem erfitt er oft að afla upplýs-
inga um vélvæðingu, sem fram
fer í smáum stíl eða ekki er hægt
að flokka eftir notkun í verzlun-
arskýrslum.
Hlutfallstölurnar hér að ofan
benda til þess, að mjög kreppi að
iðnaðinum í húsnæðismálum,
enda vitað, að sum iðnfyrirtæki
búa við óhæft húsnæði sem dreg
ur úr afkastamöguleikum og heft
ir frekari framfarir. Þetta stuðl-
ar að því að halda íslenzkum iðn-
aði á algjöru frumstigi. Sú stefna
gagnvart atvinnufyrirtækjum að
skammta þeim byggingarleyfi er
furðuleg, þegar þess er gætt, að
íbúðarhús má byggja nær ó-
hindrað. Það er skammsýni að
halda, að lífsþægindin eigi að
koma fyrst og síðan sé nægilegt
að kasta molunum að atvinnu-
fyrirtækjunum, sem þó eiga að
veita þjóðinni lífsþægindin. Ekki
er verið að halda hér fram að
skammta eigi íbúðabyggingar,
því öll skömmtun með valdboði
er hvimleið. Heldur er verið að
benda á þá rökvillu, að atvinnu-
fyrirtækin, sem eru undirstaða
velmegunar þjóðarinnar, eigi
með valdboði að bera hér skarð-
an hlut frá borði.
Er þá einhver nauðsyn að
halda skömmtuninni áfram? Fjár
festingarskömmtun mun m.a.
eiga að koma í veg fyrir verð-
bólgu svo ekki sé talað um að
beina fjárfestingunni inn á
„æskilegar" brautir. Ekki verður
séð, að þessu skilyrði sé fullnægt
hér. Þeir peningar, sem ekki er
hægt að nota til að byggja yfir
atvinnufyrirtæki, munu tæpast
lagðir í kistuhandraðann til
notkunar þegar úr rætist. Að
líkindum fer eitthvað af þeim til
neyzlu, íbúðarhúsabygginga,
breytinga á gömlum húsum og
kumböldum, oft íbúðarhúsum, til
atvinnurekstrar og svo mætti
lengur upp telja. Það eru mý-
mörg dæmi þess að stórfé hafi
verið fest í breytingum á hús-
næði til atvinnurekstrar og hefst
hvergi nærri af árangur sem
eyðsla. Þetta er síður en svo
glæsilegur undirbúningur undir
þátttöku okkar í fríverzlun
Evrópu, þegar mest ríður á, að
fyrirtækin hafi sem bezt getað
búið sig undir alhliða samkeppni.
Það virðist augljóst, að bygg-
ingárskömmtun hafi ekki dregið
úr verðbólgunni. Lélegur aðbún-
aður að atvinnufyrirtækjum dreg
ur einnig úr aukningu þjóðar-
framleiðslunnar eða minnkar
hana ef nógu illa er á spilunum
haldið. Nauðsynlegt er, að ríkis-
valdið lagfæri þegar í stað þær
meinsemdir, sem hrjá atvinnu-
fyrirtækin. Mætti þar byrja á af-
námi byggingarskömmtunar.
Skattamál
Undanfarin ár hafa samtök at-
vinnuveganna harðlega gagnrýnt
gildandi skattalöggjöf, sem staðið
hefur í vegi fyrir eðlilegri aukn-
ingu atvinnutækjanna, og þannig
stuðlað að minni þjóðartekjum en
ella hefðu orðið. Löggjafinn hefir
þrátt fyrir þetta algjörlega dauf-
heyrzt við öllum lagfæringum
á skattgreiðslum fyrirtækja þrátt
fyrir marg gefin loforð. Á hinn
bóginn voru á Alþingi í júní 1957
samþykkt lög um skatt á svo-
kallaðar „stóreignir", sem í raun
og veru fólu í sér stóríellda upp-
töku eigna einstaklinga og fyrir-
tækja. Var auðséð, að löggjöf
þessi miðaði að því að lama
einkareksturinn í landinu og
draga atvinnustarfsemina úr
höndum hans, í hendur sam-
vinnu- og ríkisfyrirtækja. Alþingi
var bent á að afleiðingar skatts-
ins yrðu ekki aðeins til stórtjóns
öllum atvinnufyrirtækjum, sem
skattinn þyrftu að greiða, heldur
einnig starfsmönnum þessara
fyrirtækja og þá um leið beint
og óbeint öllum almenningi í
landinu. í sambandi við höfðun
dómsmála varðandi gildi þess-
arar skattálagningar í heild og
einstökum atriðum, sýndi fjár-
málaráðherra þá óbilgirni að
neita skattgreiðendum um heild-
arupplýsingar um álagningu
skattsins, sem í lögunum var ráð-
gerður 80 millj. kr., en reyndist
þegar til kom um 130 millj. kr.
Fékkst stóreignaskattsskráin eigi
framlögð fyrr en að undangengn-
um dómi hæstaréttar þar að lút-
andi. í nóvember féll síðan fyrsti
hæstaréttardómurinn varðandi
gildi stóreignaskattsins, þar sem
þýðingarmikil ákvæði laganna
eru talin brjóta í bág við stjórnar-
skrána og dæmd dauð og ómerk.
Hins vegar þótti hæstarétti „ekki
alveg fullnægjandi ástæða“ til að
telja skattstefnu stóreignaskatts-
laganna andstæða 67. gr. stjórnar-
skrárinnar, en rétturinn bendir á
að með því að leggja með stuttu
árabili háa eignarskatta á eignir,
sé unnt,“ að fara á svig við“
eignarréttarákvæði stj órnarskrár
innar. Virðist hæstiréttur gefa
í skyn að svo hafi verið gert hér,
en umrædd ákvæði stjórnarskrár
innar eru einn af hyrningarstein-
um þess þjóðskipulags, sem þjóð-
in hefur sjálf valið sér, og vill
ekki láta frá sér taka. Má búast
við að hæstiréttur muni síðar
fella fleiri ákvæði laganna úr
gildi sem brot á stjórnarskránni.
Ætti Alþingi að sjá sóma sinn
í því að fella ólög þessi tafarlaust
úr gildi áður en lengra er haldið.
í febrúar sl. lagði ríkisstjórnin
fram á Alþingi frumv. til laga
um breytingu á lögum um tekju-
og eignaskatt, sem m. a. fól í sér
þá grundvallarbreytingu á skatt-
lagningu félaga, að horfið er frá
stighækkandi skatti, en þau eiga
framvegis að greiða fastan
hundraðshluta tekna í skatt. Varð
frumvarp þetta að lögum. Að
þessari breytingu mun vissulega
verða mikil bót í framtíðinni og
ber að fagna því, en því miður
voru nokkrir agnúar á lögunum,
sem voru til hins verra og feng-
ust þeir eigi brottnumdir þrátt