Morgunblaðið - 14.01.1959, Síða 11

Miðvik'udagur 14. jan. 1959
MOROVN BLAÐIÐ
11
ÍS er oft ótraustur meðfram
hraunum. Vatn, sem rennur eftir
djúpum gjám eða umíir yfirborði
hrauns, heldur uálega sama hita
allt árið. Sama er einnig að segja
um sumar uppsprettulindir í hlíð-
um fjalla.
Teikningi* sýnir vakir fram
undan gjám (V). Margar þeirra
eru alltaf auðar, en stækka þeg-
ar dregur úr frosti. Lengra frá
landi eru hringmyndaðar afætur
(A) þar sem uppsprettuvatn
streymir upp að yfirborðinu. ör-
þunnur ís kemur á sumar af þess-
um afætum í miklum frostum,
en þegar frost verður vægara,
bráðnar hann fljótlega.
Til hægri er vök ,sem helzt op-
in af því að fjallalind rennur þar
í vatnið.
Slysahætta á ísum vatna
eftir sr. Jóhann Hannesson, Þingvöllum
VETURINN er seztur að völd-
um og fylgja honum frost og
ísar. Nú hafa margir gaman af
umferð um ísa, en aðrir fara
þá til þess að stytta sér leið.
Skal hér gerð nokkur grein
fyrir helztu slysahættum, er
ísnum fylgja, einkum á stöðu-
vötnum. Vona ég að einhver
mér fróðari maður taki að sér
að greina frá slysahættu á ís-
um fallvatna.
Frostsprungur
Þegar ís tekur að þykkna á
Gjöf til barnaskól-
ans í Þykkvabæ
í Landbrodi
MEÐ bré'fi dags. 3. sept. s.l. hefur
Steinunn H. Þorsteinsdóttir til-
kynnt skólanefnd Kirkjubæjar-
hrepps, að hún hafi gefið bóka-
safn sitt til barnaskólans í
Þykkvabæ í Landbroti. Hefur
safnið verið afhent skólastjóran-
um Kristjönu Jónsdóttur, enda
er henni falin umsjá safnsins
ásamt skólanefndinni.
Bókasafn þetta er bæði mikið
og gott — alls 162 bækur, þar af
121, eftir íslenzka höfunda —
flest úrvalsbækur. —
Gefandinn, Steinunn Þórarins-
dóttir er ættuð frá Þykkvabæ,
fædd þar 4. nóv. ’84 en fór ung
úr æskusveit sinni og hefur ekki
dvalið þar síðan. Gjöf hennar ber
vott um ríka ræktunarsemi og
ást hennar til bernskustöðvanna.
Fyrir hönd skólahéraðsins færi
ég Steinunni innilegar þakkir
fyrir þessa höfðinglegu gjöf og
bið henni blessunar á ævikvöldi.
Kirkjubæjarklaustri 9/1. 1959
Gísli Brynjólfsson.
vatni, myndast jafnan frostbrest-
ir vegna misþenslu íssins, eink-
um í miklum frostum. Eins og
menn vita, hefur ísinn meira rúm
fang en það vatn, sem hann er
myndaður úr. Þessir frostbrestir
eru mjög sérkennilegir, en mynd-
ast þó á sömu slóðum ár eftir ár,
og þó eru þeir aldrei eins ár frá
ári. Oft eru þeir aðeins fáeinir
þumlungar á breidd, en þeir
geta einnig orðið nokkur fet eða
meir en faðmur á breidd, svo að
ófært er yfir þá mönnum og
skepnum.
Sé frost lítið, vellur oft vatn
upp úr þessum sprungum þótt
ísinn sé traustur og fær bæði
hestum og mönnúm. En sé frost
mikið, þá frjósa brestirnir sam-
an fyrr eða síðar. Myndast þá
nýr ís brestunum, en hann er
auðvitað þynnri en meginísinn,
a. m. k. um nokkurt skeið.
Tvískinnungur
Nú rennur vatn upp úr frost-
bresti eða rigningu gerir ofan á
ísinn og tekur svo við vægt frost
og myndast nýtt íslag ofan á
hinu gamla, en vatn er á milli og
er þetta nefnt tvískinnungur. Get
ur vatn haldizt milli tveggja ís-
laga í allmarga daga, ef frost er
lítið. Sé neðra íslagið traust, er
tvískinnungurinn ekki hættuleg-
ur út af fyrir sig, en það gefur
auga leið að gamlir frostbrestir
í neðra íslaginu verða þá sérlega
hættulegir og erfitt að varast þá,
einkum ef snjóað hefur ofan á
allt saman.
ístungur og lausir jakar
Litlar sprungur myndast út frá
aðalsprungunum í ýmsar áttir og
þeim mun mjórri sem tungurnar
eru milli þeirra og stóru brest-
anna, þeim mun hættulegri eru
þær. Þessar ístungur ber sérstak-
lega að varast er menn fara um
ísinn. Komi of mikill þungi á
broddinn á slíkri ístungu, brotn-
ar broddurinn af og úr verður
laus jaki. Sé jakinn laus og lítill,
verður burðarþol hans mjög lít-
ið, eins og gefur að skilja. En
broddarnir á ístungunum geta
einnig sprungið frá meginísnum
af sjálfdáðum, enda má oft greina
lausa jaka í hinum stóru frost-
brestum. Allt þetta má með aug-
um líta þegar ísinn er glær og
ekki hefur snjóað á hann. En sé
snjór á ísnum, er nálega ókleift
að vara sig á þessari hættu í tæka
tíð, enda hafa þaulvanir ferða-
menn farið ofan í slíkar vakir á
hestum sínum þótt ísinn hafi að
öðru leyti verið traustur og aðrir
ríðandi menn hafi farið ferða
sinna óhindrað rétt hjá þeim, sem
í vökinni lentu.
Með lagi geta tveir menn
bjargað hesti úr vök, en það er
erfitt einum. Bíll myndi aftur á
móti sökkva án þess að við neitt
yrði ráðið, nema hann væri út-
búinn stórum flotholtum. Undir
slíkum kringumstæðum verður
venjulega manntjón á djúpu
vatni, með því að erfitt er að
losa sig við bílinn í tæka tíð.
Það gerðist á norsku stöðu-
vatni í fyrra að venjuleg „dross-
ía“ dró „Volkswagen“ á ís, sem
var talinn mjög traustur og fóru
báðir bílarnir niður um ísinn.
Fórust allir í fyrri bílnum, en
björguðust úr hinum síðari, af
því að hægt var að opna þakið.
Vakir og afætur
Nú eru kaldavermsl víða með-
fram ströndum vatna og út frá
þeim eru jafnan svæði þar sem
ís er mjög ótraustur eða myndast
alls ekki hversu mikið sem frost
kann að vera. Við Þingvallavatn
rennur t. d. vatn úr gjám jafnt
og þétt og þetta vatn veldur því
að sum svæði með ströndum
fram frjósa alls ekki, heldur eru
þar opnar vakir. En stærð vak-
anna fer að miklu leytí eftir
frostinu og ísinn í kringum þær
er afar þunnur. I 20 stiga frosti
verða þær flestar litlar, nema
ein, sem er fram af Silfrugjá og
verður hún sjaldan minni en 1
km að lengd og 4—500 m að
breidd og venjulega er hún
stærri. Dragi svo úr frosti, að
það verði t. d. 5—6 stig, taka
vakirnar þegar að stækka. Ná-
lægt þessum vökum er ísinn
venjulega mjög ótraustur.
Á sumum svæðum eru gjár og
lindir undir yfirborði vatna og
getur svo verið alllangt frá landi.
Streymir vatn úr þeim og nær
yfirborði og bræðir ísinn af í
vægu frosti, en þunn ísskel mynd
ast í miklum frosthörkum. Þegar
er þíða tekur, verður ísinn á þess-
um svæðum eins og teppi með
mörgum hringmynduðum götum,
ekki aðeins inn við land, heldur
einnig alllangt frá landi. Slík
svæði eru hér fyrir vestan ósa
öxarár, á alllöngu svæði með-
fram eystri barmi Almannagjár.
Annað vaka- og afætusvæði er
Vellankatla og allmargar víkur
austan hennar og vestan og hér
og þar meðfram hraunströnd
vatnsins. Mikil slysahætta er á
þessum slóðum, einkum þegar
snjóföl er og slæmt skygni og
breytir það engu um þótt ísinn
annars staðar á vatninu sé meira
en metri á þykkt. Gömlu kirkju-
bækurnar sýna svo ekki verður
um villzt að þetta svæði hefur
verið hættulegt og það hefur eng-
um verulegum breytingum tekið
í seinni tíð. Hins vegar fara
menn nú minna fótgangandi en
áður hér um slóðir.
Traustur eða ótraustur ís
Burðarþol íssins fer ekki ævin-
lega eftir þykkt hans. Úrkoma
fellur á ísinn, bæði snjór og regn
og það lag, sem þannig myndast,
þiðnar og frýs til skiptis. íslagið
getur verið allþykkt á útmánuð-
um, en þá tekur dag að lengja.
Sólskin og þíðviðri leiki r um ís-
inn og hann meyrnar og tekur að
leysast í sundur, þótt þykkt hans
hafi litlum breytingum tekið.
Þegar menn fara um is, nægir
ekki að athuga þykkt hans, held-
ur þarf að gefa gætur að allri
gerð íssins og hafa í huga það
tíðarfar, sem ráðandi hefur verið
að undanförnu. Viðsjált er á
vetrardegi vötnin að ríða, en það
er enn viðsjálla á vordegi.
Áður var talið að 2—3 þuml-
unga ís væri manngengur og 4—6
þumlunga ís væri hestís. Var þá
miðað við glæran, jafnfrosinn ís
í frosti. Bifreiðir þurfa miklu
sterkari ís en hestar, enda eru
þær mjög misþungar.
Þá má engan veginn treysta
því að ís á sama stöðuvatni sé
jafntraustur alls staðar. Vel get-
ur verið að nokkur hluti issins á
sama stöðuvatni sé 2—3 vikum
eldri en aðrir hlutar hans og
felst í þessu sérstök hætta og fer
á þennan veg þegar saman fara
frost og hvassviðri. Verður því
ekki nógu oft brýnt fyrir mönn-
um að kanna allt vel, sem að ísn-
um lýtur áður en þeir treysta
honum. Gott er einnig að ráð-
færa sig við reynda menn, en það
getur komið í stað varúðar og
athygli.
Varúíarreglur
1. Athuga þarf aldur íssins og
hafa í huga það tíðarfar, sem
verið hefur eftir myndun
hans.
2. Broddstafi eða önnur verk-
færi þarf að hafa til þess að
geta kannað ísinn.
3. Forðast ber umferð um ísa i
myrkri, snjókomu eða slæmu
skygni. Mörg slys hafa hlotizt
af því að menn hafa villzt af
traustum ís yfir á ótraustan.
4. Spyrjast þarf fyrir um hættu-
svæði og taka skal tillit til
leiðbeininga um þau.
5. Varúðar skyldi gætt er fara
þarf yfir frostsprungur, því
þar geta lausir- jakar litið út
sem fastur ís, einkum þar sem
sprungur mætast.
6. Forðast skyldi að treysta vorís
og yfirleitt öllum ís eftir lang-
vinn þíðviðri.