Morgunblaðið - 17.01.1959, Blaðsíða 9

Laugardagur 17. jan. 1959
MORnUNfíLAÐlÐ
9
Gongrimlahjólið
sýna vélræna og vanabundna azt við þetta fræga leikhúsverk,
skynjun persónanna, en þær orka þar sem hann hefur um langt
svæfandi á lesandann, og er þá skeið verið leikdómari.
tilgangi höfundar alls ekki náð. ! Stíllinn á bókinni er eins og
Loftur Guffmundsson. Gang-
rimlahjólið. Skáldsaga. 160
bls. Aukabók Almenna bóka-
félagsins, Reykjavik 1958.
ÞAÐ er varla ofmælt að íslenzk
skáldsagnaritun hafi til skamms
tíma verið næsta einhæf. Hin ep-
íska hefð hefur verið hér allsráð-
andi og sárafáir höfundar leitað
inn á aðrar brautir. Það er fyrst
nú síðustu árin, að hérlendir höf-
undar hafa reynt að rjúfa hina
íornhelgu hefð og gera tilraunir
með ný form að hætti góðra höf-
unda úti í löndum.
Loftur Guðmundsson er einn
þessara síðastnefndu höfunda —
og kannski sá þeirra sem mest
hefur færzt í fang. Á tveimur
undanförnum árum hefur hann
sent frá sér tvö nýstárleg skáld-
verk þar sem kveður við nýjan
tón í íslenzkri skáldsagnagerð,
þótt heimsádeilan út af fyrir sig
sé ekki nýtt fyrirbrigði í bók-
menntum okkar. í nefndum skáld
verkum tekur höfundurinn nú-
tímann til krufningar, leitast við
að finna raunverulegar orsakir
þeirra sjúkdómseinkenna, sem
svo víða blasa við i nútímalífi.
Þetta er lofsverð viðleitni.
En viljinn einn nægir ekki hér
fremur en annars staðar. Til að
draga upp glögga og sannfærandi
mynd af ástandi samtímans út-
heimtist tækni, sjálfsagi og skáld-
legt innsæi.
Fyrri bók Lofts, „Jónsmessunæt
urmartröð á fallinu helga“, var
misheppnað skáldverk vegna þess
að hann skorti yfirsýn, sjálfs-
ögun og listrænt. mat. Sagan varð
of löng og laus í reipunum, sviðið
of vítt og táknin ekki nægilega
markviss. Hann hafði ekki enn
lært þá nauðsynlegu list að tak-
marka sig og hnitmiða frásögnina.
Hins vegar gerði skopið í bókinni
marga kafla hennar prýðilega
læsilega
í „Gangrimlahj ólinu“, seinni
skáldsögu Lofts Guðmundssonar
sem verðlaunuð var af A'menna
bókafélaginu fyrir jólin, örlar
hins vegar hvergi á skopi, sem
er mikill skaði, því skopið er að
mínu viti ein sterkasta hlið Lofts.
„Gangrimlahjólið” er miklu með-
færilegri bók en fyrra verkið. Hér
hefur efninu verið sniðinn hæfi-
lega þröngur stakkur og sagan
gæti af þeim sökum verið góð, ef
ekki kæmi annað til.
í „Gangrimlahjólinu" vakir það
greinilega fyrir höfundinum að
draga upp óhrjálega mynd af vél-
rænum hliðum nútímalífs, þeim
lífsháttum sem gera einstakling-
inn að nafnlausri stærð í fram-
leiðsluvélinni, sljórri, tilfinninga-
lausri, ófrjórri. Sagan er á köfl-
um sögð með nokkrum tilþrifum,
ekki sízt þar sem fjallað er um
ásta- og tilfinningalíf söguhetj-
unnar. Sumir kaflarnir búa yfir
skáldlegum krafti sem sannfærir
lesandann um eyðimerkurástand
mannsins í nútímanum.
Inn í þessa meginsögu úr nú-
tímanum er svo fléttað annarri
sögu, sem er að efni, stíl og anda
allt annars eðlis. Þetta er tákn-
ræn „goðsögn“ af forfeðrum okk-
ar, Gyðlingum, striti þeirra, bar-
áttu, sigrum ög ósigrum. í þeirri
sögu er uppfinning gangrimla-
hjóJsins helztur viðburður: þá
hefst vélaóld sem boðar bæði gott
og illt — þó mest illt.
Þessar tvær sögur eru sagðar
jöfnum höndum, kaflar úr ann-
arri skiptast á við kafla úr hinni.
Þessi skipting virðist mér satt
að segja út í hött. Ég sá hvergi
neina listræna nauðsyn eða innri
rök fyrir niðurröðun kaflanna.
Kaflar sem liggja saman hafa
engin sjáanleg innri tengsl. Mér
virðist höfundurinn hafa unnið
verkið á þar.n hátt, að hann skrif-
aði hvora sóguna iyiir sig til
enda, bútaði þær síðan niður í
smákafla og ruglaði köflunum
saman.
í bókarlok er svo reynt að
koma báðum sögum í einu punkt,
en það fer allt í handaskolum.
Lesandinn finnur enga rökrétta
orsök fyrir því að nútímamaður-
inn fer allt í einu að heyra jó-
dyninn og marrið í gangrimla-
hjólunum í hugdvala sínum.
Mér virðist Loftur hafa ratað
í það sem marga hendir: hann
ætlaði að skrifa táknræna sögu
um vélrænt líf nútíðarmannsins,
en gerði ekki greinarmun á efn-
inu og meðferð þess. „Gangrimla-
hjólið“ er nefnilega fyrst og
fremst vélræn saga, þ. e. a. s.
tækni höfundar og efnismeðferð
er vélræn. Ég hef þegar bent á
kaflaskiptinguna, en það má líka
benda á hvernig höfunaur notar
tölurnar eða númerin, sem ganga
eins og rauður þráður gegnum
nútímasöguna: 100 A, 100 B,
100 C, 100 D. Þessum tölum virð-
ist dreift af aígeru handahófi um
textann: þær eru víðast hvar alls
ekki í lífrænum tengslum við efn-
ið. Þá má nefna lýsingarnar á
sögupersónunum, sem eru endur-
teknar tilbrigðalítið með lengri
eða skemmri millibilum söguna
á enda: „Augun sýnast holar tóft-
ir og allt hold úr vöngum fyrir
skuggann, sem fellur á andlit
honum“, „ — 100 B, staðfestir sú
dökkhærða eftir að hafa snert
flughröðum fingrum horn hvers
skjals í knippinu. Rennir því til
hans“. O. s. frv. Þessar síendur-
teknu lýsingar eiga sennilega að
Loftur Guffmundsson
Stærsti ljóðurinn á þessu 'verki
er annars sá, að meðferð efnisins
er ekki nægilega nýstárleg, þó
sagan sé á margan hátt nýstárleg
í íslenzkum bókmenntum. Ég á
við það, að höfundurinn kemur
lesandanum sjaldan á óvart,
bregður óvíða nýju og hugljóm-
andi ljósi yfir þær staðreyndir
sem hann tekur til meðferðar.
Það hefur sennilega vakað fyrir
honum að dýpka nútíðarsöguna
með frásögninni af forfeðrunum,
en það mistekst vegna þess að
sögurnar hafa engin innri tengsl.
Lofti voru veitt bókmennta-
verðlaun Almenna bókafélagsins
fyrir það, að hann hefði lagt ný-
stárlegan skerf til íslenzkra bók-
mennta, og er það á sinn hátt
réttmætt, þó segja megi að nýstár
leikinn einn sé naumast viðhlít-
andi mælikvarði á bókmenntir.
Hitt er svo annað mál, að „Gang-
rimlahjólið“ er ekki jafnnýstár-
legt verk og margir virðast ætla.
Á næstunni mun Þjóðleikhúsið
taka til sýningar frægan sjón-
leik eftir bandariska skáldið
Thornton Wilder. Nefnist hann
„The Skin of Our Teeth“ og fjall-
ar um sams konar efni og „Gang-
rimlahjólið“, en Wilder hefur
tekizt það sem Lofti mistekst: að
gæða efnið fersku lífi og varpa
skæru ljósi yfir nútímann með
því að „skera“ hann jafnan með
leiftrandi svipmyndum úr for-
tíðinni. Hugmyndin í báðum verk
unum er mjög svipuð, og í sjón-
leiknum er hjólið einmitt eitt
helzta táknið. Mér þykir ósenni-
legt annað en Loftur hafi kann-
áður var sagt tvenns konar: ann-
ars vegar stíll forsögunnar; há-
tíðlegur, fornlegur og víða til-
gercarlegur. En það er ákveðin
re-sr. yiir hon un sem gefur frá-
sögr.inni sögulegan geöblæ. Stíil-
inn á nútíðarsögunni er flatari,
en víðast hvar lipur, nema hvað
sömu orðatiltækin og sömu lýs-
mgarnar eru tuggðar upp aftur
og aftur, þangað til lesandinn fær
ofnæmi fyrir þeim. Aftan til í
bókinni eru nokkrir mjög skáld-
lega sagðir kaflar, þar sem mér
finnst Lofti takast bezt upp.
Það hefur sennilega ekki vakað
fyrir höfundi að skapa fastmótaða
einstaklinga í sögunni, enda eru
flestar söguþersónurnar þoku-
kenndar, aðeins illa skilgreindar
manngerðir: „sú ljóshæðra", „sú
dökkhærða", „maðurinn með
stimpilinn", ,,sú fullorðna“ o. s.
frv. Söguhetjan, „hanri“ er eina
persónan með dálitlu lífsmarki:
þetta er skrýtinn fugl, fullur af
sálflækjum og tiktúrum, skilget-
ið afkvæmi taugaveiklaðrar
menningar. En það er fátt ný-
stárlegt við hann fremur en hinar
persónurnar: hann er bara tauga-
veiklaður, vélrænn, ófrjór og er
að hugsa um að komast á sjóinn.
Sambandi hans við „þá ljós-
hærðu“ er lýst af töluverðum
skáldlegum tilþrifum undir lokin.
Eins er margt vel um myndina
af „þeirri svarthærðu“ þegar hún
segir sögu sína, en ýmislegt í
henni er billegt og ofhlaðið tákn-
rænni merkingu.
Það er mikið um tákn í sög-
Framh. á bls. 14
!
Gunnar Bjarnason:
Hestamannarahb II.
Fóðrun og hirðing reiðhesta
SJALDAN verður það nægi-
lega brýnt fyrir mönnum að
foröast snöggar fóffurbreytingar,
þegar um fóðrun hesta er að
ræða, Fjöldi íslenzkra reiðhesta
gengur á skemmdum og veiktum
hófum a fþessum sökum. Aðgætn
islausar og snöggar fóðurbreyt-
ingar orsaka iðulega s.k. kviku-
bólgu, en hún veldur því, að sam-
tenging milli tábeins og hófveggs
gliðnar. Losnar þá tábeinsoddur-
inn frá fremsta hluta hófveggs og
þrýstir á hófsólann. Við þetta
kemur það hvarf í hófinn og
flathæfi, sem sést hér á öðrum
hverjum reiðhesti að minnsta
kosti. Við kvikubólgu verða hest-
arnir skyndilega haltir eða fótsár
ir, oft á fleiri fótum samtímis.
Hendi þetta, skulu menn fljótt
leita til dýralæknis, því að hann
getur hjálpað hestinum og forð-
að honum frá æfilöngum hóf-
skemmdum, ef í tíma er tekið.
Flestir reiðhestar í Reykjavík
og öðrum bæjum eru teknir um
og eftir áramót af kjarnlitillí
vetrarbeit inn á hús, þar sem
þeim er gefiff kjarngott hey og
kjarnfóður. Margir hestaeigend-
ur gera sér ekki næga grein fyr-
ir þessum miklu fóðurbrigðum.
Þeir hafa hlakkað til þess um
nokkurt skeið að ^ taka hestinn
sinn og gera honum vel til og fá
fljótt í hann eldi.
Til að forðast mistök við hús-
töku hesta og upphaf eldis gæti
byrjendum og óvönum mönnum
verið gott að hafa eftirfarandi
leiðbeiningar til hliðsjónar:
1. Fyrstu daga innistöffu
skyldi gefa hestum kjarnlítiö
hey, úthey eða síðslægju af túni,
um fram allt ekki kjarnmikla
töðu. Eftir tveggja daga inni-
stöðu má blanda í ruddann
nokkru af góðheyi, og það aukið
nokkuð daglega, unz að viku lið-
inni, að hesturinn fær sinn fulla
skammt af eldisheyi, sem er bezt
að sé grænverkuff, súgþurrkuff,
taða. Af slíku eldisheyi er hæfi-
legt að gefa hestinum 6 kg (5—7)
á dag. Það er viðhaldsfóður með-
alstórum hesti.
2. Eftir vikutíma skal byrja á
kjarnfóðurgjöf. Fyrst skal gefa
Vé kg á dag, en næstu daga má
skammturinn verða % kg, og þeg
ar hesturinn er farinn að éta
kjarnfóðrið með góðri lyst, skal
ormahreinsa hann.
3. Til ormahreinsunar er bezt
að nota hið nýja hesta-ormalyf
„Coopane", sem fæst í SÍS og
kaupfélögunum. Á umbúðir lyfs-
ins eru prentaðar ýtarlegar leið-
beiningar.
4. Hversu kröftugt eldið skuli
vera, fer eftir brúkuninni. Gott
er í byrjun að koma sæld i gæð-
ingana og má þá dagsgjöf af
kjarnfóffurblöndu vera allt aff 3
kg. Daglega skal láta hestinn út
og hreyfa hann fyrstu vikuna, og
sé honum riðið, skal fara mjög
stutt. Fjórum til fimm dögum
eftir ormahreinsun má fara að
ríða honum stuttar ferðir. Gott
er að haga útreiðum þannig, að
fara þær aðeins annan hvern dag.
Ríði menn út um helgar, er það
góð regla, að fara stutta útreið
á laugardögúm, lengri ferðir á
sunnudögum, og til að halda hest-
inum í góðri þjálfun er gott að
skreppa á bak stundarlangt í
miðri viku.
Þegar góð sæld er komin í gæð
inginn, og hann er farinn að
fitna, verða menn að haga kjarn-
fóðurgjöfinni eftir notkuninni.
Offita er hestinum til óþæginda
og skaffa. Hann má ekki vera
feitari en svo, að vel finnist fyr-
ir rifjum, er menn leggja lófa að
síðum hans. Menn eiga að ala
gæðinga sína líkt og menn
mundu ala íþróttahetjur eða
balletdansara hvað holdum við
kemur!
Hestur í örum bata svitnar
umhverfis taglrót, og geta menn
haft það til marks um eldið.
Þegar hestur er orðinn hæfi-
lega feitur, verður annað hvort
að auka notkun hans eða minnka
kjarnfóðurgjöfina úr 3 kg niður
í 2 Vt eða 2 kg eftir aðstæðum.
Þegar gefin eru 2 kg eða meira
af kjarnfóðri, er betra að tví-
skipta gjöfinni.
Brauð og sykur skyldu menn
gefa hestum með gát. Skynsamir
hestamenn og temjarar nota sæl-
gætið aðeins sem umbun fyrir
hlýðni, næmi eða afköst. Hest-
urinn kann ekki skil á óhófi og
mundangshófi í mataræði eða
sælkerahætti. Hestar, sem gerðir
eru af frekum brauð- og sykur-
ætum, geta orðið leiðinlega fram
ir og jafnvel skapillir og hættu-
lega bráðir ,ef þeir fá ekki sí-
fellt framgengt vilja sínum. Allt,
sem menn gera við og fyrir hest-
inn verður að byggjast á þekk-
ingu og skilningi á sálrænum
eiginleikum hans, getu og hæfi-
leikum, og þess vegna mun næsta
grein mín fjalla um samskipti
manns og hests.
5. Góða fóðurblöndu fyrir reið-
hesta má gera með margvíslegu
móti. Það er gömul og söguleg
blekking, að hafrar séu öðrum
korntegundum miklu fremri sem
hestafóður. Þó skal geta þess, að
rúgmjöl getur verið varhuga-
vert vegna óheppilegra áhrifa á
fætur hestsins, og stundum get-
ur hann valdið húðútbrotum
(pólskur rúgur).
Hveitiklíð er sérlega gott hesta
fóður, og vil ég ráðleggja mönn-
um að blanda hestafóður sem
næst þessu, ef tök eru á:
44% hveitiklíð
50% maísmjöl
3% fiskimjöl
2% M.R. kúa-fóðursalt
1% matarsalt.
Ef gefinn er súgþurrkuð taða,
er óþarfi að gefa hrossum fjör-
efni sérstaklega, en oft gerir
lýsisgjöf kraftaverk, og sést þá
sæld hestanna skemmtilega í út-
útliti þeirra og hreyfingum.
Mjólkurfélag Reykjavíkur mun
nú hafa á boðstólum kalkríka
steinefnablöndu, sem mikilvægt
er að blanda í eldisfóðrið. Félag-
ið mun einnig hafa fjörefna-
bætta steinefnablöndu, sem væri
það allra bezta, og þá þarf ekki
að gefa lýsi. Dagsskammtur af
lýsi má ekki vera meiri en 1
matskeið af meðalalýsi, og er
bezt að setja það í heyið.
6. Húffræsting er mikilvægt
hirðingaratriði. Faxrot og hárlos
af óhreinindum og lús háir
mjög mörgum gæðingi hér á
landi. Þetta stafar annað hvort
af vanþekkingu eða sóðaskap
manna.
Ekki er ástæða til að óprýða
hesta með því að faxskella þá,
heldur eru aðrar og skemmtilegri
þrifnaðarráðstafanir gagnlegri.
Strax eftir að hestur er tekinn á
hús skal drepa mögulega lús í
honum með því að púðra hann
með D.D.T.-dufti. Fæst duftið í
hentugum púðrunaröskjum í
lyfjabúðum. Duftið er sett vel
niður í fax- og taglrótina, í hár-
ið undir faxinu, umhverfis eyrun,
á ennið og kjálkana, umhverfis
taglrótina og á lærin og einnig á
bakið og síðurnar.
Að 2—3 vikum liðnum þarf að
þvo hestana með sterkum græn-
sápulegi, sérstaklega faxrótina
og taglrótina. Sápulögurinn má
vera á hestinum í 1—2 tíma, en
þá verður að skola hann burtu.
Fái hesturinn slíkt þrifabað um
miðvetur og annað að vori, eftir
að hann er genginn úr hárum, og
er þá víða aðstaða til að láta
hann synda af sér sápulöginn,
mun hann halda hárprýði sinni
stöðuglega, eiganda og öðrum til
augnayndis og ánægju.
7. Múkk. Þetta er hvimleiður
húðsjúkdómur, sem orsakast af
óhreinindum, raka og gólfsúg.
Múkkið kemur aðall.ega í kjúku-
bótina, byrjar sem húðbólga
sem síðar vessar og hrúðrar,
og að lokum myndast djúp
sár með holdauka, þrálát og
illt viðureignar. Múkkið er
ekki talið vera smitandi, hagar
sér líkt og exem. Ein mikilvæg-
asta varnarráðstöfun gegn múkki
er aff forffast kaldan dragsúg viff
gólf, en hann myndast oft af ó-
þéttum hurðum og veggjum eða
um óþétt flóop úr haughúsi. Til
að verjast vætu og óhreinindum
er bezt að bera á kjúkuna og hóf-
inn einu sinni effa tvívegis viku-
lega góffa feiti, bezt paraffínolíu.
í þriggja pela flösku af olíunni
er gott aff setja teskeiff af eirolíu
(grænolíu), sem sótthreinsar húð
ina. Skal feitin borin á fótinn
þurran og hreinan og vel nudd-
að að húðinni. Múkkaðir hestar
verða oft ónothæfir langtímum
saman vegna sárinda og helti.