Morgunblaðið - 01.04.1959, Side 17

Miðvikudagur 1. apríl 1959
MORCUlSfíLAÐIÐ
17
Póstmannafélag
i.
PÓSTMANNAFÉLAG fslands
minntist 40 ára afmælis síns á
laugardaginn, og þegar litið er til
baka yfir sögu félagsins koma að
vonum upp í hugann ýmsar minn-
ingar frá liðnum dögum, sem
hlýða Lvkir að rifja upp í stór-
um dráttum, Eins og geta má
nærri, var félagsskapur þessi
ekki sérlega rishár, er hann hóf
göngu sína hinn 26. dag marz-
mánaðar 1919. Tildrögin að stofn-
un félagsins voru þaU, að nokkr-
ir áhugamenn í hópi starfsmanna
ríkisins höfðu forgöngu um stofn-
un allsherjarsambands ríkisstarfs
manna og leituðu því til hinna
ýmsu ríkisstarfsgreina um stofn-
un innbyrðis félaga, er síðar gætu
svo myndað með sér samband.
Átti það síðan að gæta réttar
ríkisstarfsmanna við setningu
launalaganna, sem þá voru á döf-
inni.
Fyrsta stjórn félagsins var skip-
uð þessum mönnum: Þorleifi
Jónssyni, póstmeistara, O. P.
Blöndal, póstritara og Páli Stein-
grímssyni, póstfulltrúa, síðar rit-
stjóra Vísis. Stjórnin skipti þann
ig með sér störfum, að Þorleifur
Jónsson var formaður, Páll ritari
og Blöndal gjaldkeri. Allir, sem
þá voru starfandi í pósthúsinu,
að bréfberunum undanskildum,
gengu í félagið. Stofnendurnir
voru því samtals 12. Af þeim eru
enn tveir starfandi: Helgi B.
Björnsson, deildarstjóri í böggla-
póststofunni, og Sæmundur Helga
»on, fulltrúi.
Þegar þetta fyrsta stjórnarkjör
félagsins er athugað, kemur það
manni æði spánskt fyrir sjónir,
að þrír af æðstu mönnum stofn.
unarinnar eru kjörnir til forystu
í félaginu. Þetta stóð að vísu ekki
lengi, því að skömmu síðar drógu
þeir sig í hlé Páll og Blöndal, en
Þorleifur póstmeistari skipaði
formannssætið í 5 ár.
II.
Fyrsta verkefni stjórnarinnar
var að undirbúa tillögur um launa
kjör póstmanna í Reykjavík og
úti um land og koma þeim á fram
færi. Hafði stjórnin fengið til at-
hugunar launalagafrumvarpið og
gert á því nokkrar breytingar að
því er snerti laun póstmanna. Þaj
leynir sér ekki að hagur póstað-
stoðarmanna, sem voru fjölmenn-
astir í Reykjavík, hefur verið
fyrir borð borinn við setningu
launalaganna. Þær tillögur, sem
samþykktar voru í félaginu um
launakjör þeirra, náðu ekki fram
að ganga, nema að litlu leyti.
Þrátt fyrir fámenni félagsskapar-
ins stóð hann furðanlega fast sam-
an um kröfur sínar og samþykkti
á fundi hinn 9. september 1919 að
segja upp starfi, ef viðunandi
lausn fengist ekki á launakjörun-
um, en þau höfðu ávallt verið
skorin við nögl. Það er athyglis-
vert í þessu sambandi, að í til-
lögum félagsstjórnarinnar er lagt
til, að þrjár stúlkur, er þá unnu
á skrifstofunni, fái sömu laun og
karlmennirnir. Slíkt mun ekki
hafa verið algengt í þá daga.
Þrátt fyrir hina skeleggu afstöðu
hins fámenna hóps, er þá vann í
póststofunni. voru talsverðar
breytingar gerðar á launaflokk-
unum til lækkunar. Leiddi þetta
til þess, að ýmsir ágætir starfs-
menn gengu úr þjónustunni.
Reynt var síðar að koma í veg
fyrir það með því að bjóða mönn-
um smávægilega tilfærslu í
launaflokkum, en það mál náði
ekki tilgangi sínum nema að litlu
leyti. Það leikur því ekki á
tveim tungum, að á þessum ár-
um háði póstmannastéttin sína
fyrstu og ef til vill örlagarík.
ustu baráttu fyrir tilveru sinni
og mannsæmandi réttindum að
því er launakjör snertir. Það má
því nokkurn veginn fullyrða, að
með setningu launalaganna 1919
hafi myndazt sá örlagahnútur,
lem stéttinni hefur æ síðan reynzt
erfitt að leysa til fulls og í mörg-
um tilfellum verið eins konar
fjötur um fót stéttinni til vax-
andi þroska og menningar.
III.
Á fyrstu starfsárum félagsins
var mikið unnið að því að fá við-
urkenndan ákveðinn vinnudag, en
hann hafði yfirleitt verið lengri
hjá póstmönnum en flestum öðr-
um starfsmönnum rikisins. Það
var þó ekki fyrr en 1925 að sam-
Þorleifur Jónsson
fyrsti form.
komulag náðist um átta stunda
vinnudag. Hins vegar voru póst-
menn skyldugir til að vinna allt
að 16 tímum í sólarhring. ef nauð
syn bar til, en þó ekki lengur,
nema eftir samkomulagi. Þá var
einnig lengi barizt fyrir því á
þessum árum að fá einhverja
gréiðslu fyrir nætur- og helgi.
dagavinnu. Fyrir harðfylgdi
starfsmannanna féllst Atvinnu-
málaráðuneytið loks á að greiða
mætti fyrir þá vinnu, sem unnin
væri umfram 2 stundir á helg-
um degi, en sú heimild náði þó
aðeins til áranna 1923 og 1924.
Eftir það féll þessi greiðsla nið-
ur fyrir alla vinnu á helgidög-
um, unz 1927, að málið var tekið
upp að nýju.
IV.
Eitt var það, sem starfsmenn
póststofunnar höfðu mikinn
áhugi á þessi ár, en það var að,
hrinda í framkvæmd hugmynd-
inni um stofnun Póstmannasjóðs,
sem lengi hafði verið í undir-
búningi. Tildrög að stofnun sjóðs
þessa voru þau, að aðalpóstmeist-
ari Sigurður Briem hafði safn.
að saman um margra ára skeið
frímerkjum af gömlum póst-
ávísunum og komið fram með þá
hugmynd að stofna sjóð fyrir
það, sem fengist fyrir frímerkin.
Átti sjóður þessi síðan að vera
til styrktar póstmönnum. Árið
1923 var svo endanlega gengið
frá stofnun sjóðsins, samin skipu-
lagsskrá og fengin konungleg stað
festing á henni, en reglugerð um
styrkveitingar úr sjónum kom þó
ekki fyrr en 1925. Stofnfé sjóðs-
ins var kr. 10.000.00. Megintil-
gangur sjóðsins er, eins og áður
er vikið að, að veita þeim mönn-
um styrk, sem með námi eða
ferðum erlendis hafa í huga að
fullkomna sig í starfinu. Einnig
má veita úr sjóðnum í sjúkdóms-
tilfellum eða ef starfsmaðurinn
hefur lengi gegnt póststörfum
með dugnaði, trúmennsku og sam
vizkusemi. Með sjóðstofnun þess-
ari var stigið mjög heillaríkt
spor til varanlegs menningar-
auka fyrir póstmannastéttina, og
á Sigurður heitinn Briem miklar
þakkar skilið fyrir þessa ágætu
hugmynd. Á liðnum 35 árum
hefur sjóðurinn getað veitt fjölda
póstmanna styrki og í flestum
tilfellum til utanferðar. Slíkar
ferðir eru starfsmönnum póst-
þjónustunnar einkar nauðsynleg-
ar. Þær gera þeim kleift að kynn-
ast starfsháttum annarra þjóða
og tileinka sér það, sem til bóta
má teljast hverju sinni. Póst-
mannafélög Norðurlanda eiga
einnig slíka sjóði, og er mark-
mið þeirra eitt og hið sama. Þeg-
ar danska póststofnunin átti 300
ára afmæli 1924, gaf danska ríkið
kr. 100 þúsund til póstmanna-
íslands 40 ára
sambandsins þar í landi (Dansk
Postforening) og fylgdi gjöfinni,
að fjárhæðinni skyldi varið til að
styrkja starfsmenn póstþjónust-
unnar til utanferðar.
V.
Á árunum 1932—1944 að einu
undanskildu (1936) gaf Póst-
mannafélagið út blað, er það
nefndi Póstmannablaðið. Flutti
það á þessum árum margar grein
ar um áhugamál stéttarinnar og
var mikill styrkur að útgáfunni,
meðan hennar naut við. Það hef-
ur nú í seinni tíð oft verið um
það rætt að hefja útgáfu blaðsins
að nýju, en ekki komizt í fram-
kvæmd ýmissa hluta vegna. Von-
andi verður það ekki látið drag-
ast lengur að koma því máli í
framkvæmd. Fá vopn eru betri
í baráttu stéttasamtakanna en
málgögn þeirra, ef þeim er beitt
af einurð og fullri sanngirni.
Meðal þeirra mála, sem blaðið
barðist mikið fyrir, var bætt
skipulag í vinnuháttum starfs-
fólksins. í því máli hnigu skoð-
anir manna í eina átt, að hinn
langi vinnudagur yrði ekki leyst-
ur nema með vaktaskiptum. Slíkt
mætti lengi vel talsverðri mót-
spyrnu, þar eð ekki varð hjá því
komizt að fjölga starfsliði. End-
anleg lausn fékkst þó ekki á því
máli fyrr en 1945, er þáverandi
samgöngumálaráðherra, hr. Emil
Jónsson, tók málið til endanlegr-
ar afgreiðslu að tilhlutan þáver-
andi póst- og símamálastjóra,
Guðm. J. Hlíðdal. í reglugerð
þeirri, er þá var gefin út um
starfstíma og störf póstmanna í
um fullkomnuð 1935, er embætti
póstmálastjóra og landssimastjóra
voru sameinuð undir einn hatt.
Því er ekki að leyna, að starfs-
menn póstþjónustunnar tóku sam
einingunni með nokkrum ugg,
enda var þannig á málum haldið
af þáverandi landstjórn og póst-
og símamálanefndinni, er með
greinargerð sinni frá 3. marz 1929
lagði hinn raunverulega grund-
völl að sameiningunni. í nefnd
þessari átti póstmannastéttin
engan málsvara og af þeim sök-
um má ef til vill segja, að réttur
hennar hafi verið fyrir borð bor-
inn og þá sérstaklega að því er
snertir fullkomið jafnrétti við
símamannastéttina til hinna sam
einuðu embætta pósts og síma í
landinu. Það hefur hins vegar
orðið hlutskipti starfsmanna póst-
þjónustunnar að starfa sem und-
irmenn á mörgum hinna samein-
uðu póst- og símastöðva og þann-
ig bera hita og þunga dagsins.
Frá því er fyrst var byrjað á
sameiningunni 1922 og til þess
tíma, er yfirstjórn þessara mála
var endanlega falin einum manni,
var ekkert slíkt embætti veitt,
þar sem sameining fór fram,
nema eftir gaumgæfilega athug-
un yfirmanna beggja starfsgrein-
anna i sameiningu, þ. e. aðal-
póstmeistara og landsímastjóra.
Þannig var það 1922 að sameina
átti afgr. lósts og síma í einum
af hinum stærri kaupstöðum
landsins, en sameiningin fórst
fyrir vegna þess að samkomulag
náðist ekki um manninn, sem átti
að taka við embættinu. Aðal-
póstmeistari mælti með póst-
ekki hafizt hér að ráði fyrr ei»
um síðustu aldamót. Að vísu lét
Sigurður 3riem, er hann tók við
póstmeistaraembættinu hér 1897
af O. P. Finsen, bera út póst í
bæinn á sinn kostnað, en árið
1900 var fyrst farið að bera út
póst á kostnað ríkisins. Allt fram
til ársins 1930 voru r'ttindi bréf-
beranna í Reykjavík mjög bág-
borin, og það má heita aðenneimi
eftir af þessu. Um 30 ára tíma-
bil frá 1900—1930 var þeim gert
að greiða af lágum launum sín-
um alla aðstoð bæði í véikinda-
forföllum og eins í sambandi við
útburð jólapósts. Það var ekki
fyrr en bréfberar höfðu starfað
hér í 40 ár, að starf þeirra var
loks viðurkennt sem sérstakt starf
í þjónustu ríkisins, en þrátt fyrir
margháttuð réttindi þeim til
handa á liðnum árum, eru þeir
enn með lægstu launin, lengsta
vinnudaginn og erfiðasta starfið.
Þetta hefur átt sinn þátt í því,
að torvelda æskilega uppbygg-
ingu þessarar stéttar, sem í raun
og veru er hin mikilvægasta í
þágu alls almennmgs.
VIII.
Árið 1947 stofnuðu starfsmenn
póststofunnar í Reykjavík bygg-
ingarfélag og hefur það nú að-
stoðað við að koma upp 48 íbúð-
um. Hafa starfsmenn, sumir
hverjir, unnið að þessum mál-
um í frístundum sínum af mikl-
um dugnaði. Samtökin hafa
þannig stuðlað að því, að margir
efnalitlir starfsmenn stofnunar-
innar hafa smám saman getað
eignazt þak yfir höfuðið og með
því lagt traustan grundvöll að
bættri lífsafkomu fyrir sig og
sína á komandi tímum.
IX.
Núverandi stjórn Póstmannafélagsins. Fra vinstri: Fremri röð:
Tryggvi Haraldsson formaður, Dýrmundur Ólafsson ritari, —
Aftari röð: Sigurjón Björnsson gjaldkeri, Sigurður Ingason
varaformaður og Lúðvík Jónsson aðstoðar-gjaldkeri.
Reykjavík, eru ýmsar mikilvægar|
réttarbætur póstmönnum til
handa. Enda þótt segja megi, að
reglur um vinnutíma starfsmanna
ríkisins og ríkisfyrlrtækja frá
1946, og reglur um orlof og veik-
indaforföll starfsmanna ríkisins
frá 1954, og lög um réttindi og
skyldur frá sama ári gangi í meg-
inatriðum í sömu átt og reglugerð
póstmanna, þá er hér eigi að síð-
ur um sér-reglur að ræða, sem
eru einkar mikilvægar fyrir stétt-
ina, þar sem Póstmannafélagið
er viðurkenndur samningsaðili
við póst- og símamálastjórnina
um þau mál, er varða störf stétt-
arinnar og einstaka starfsmenn
og launakjör, sem ekki eru ann-
ars bundin með lögum, reglu-
gerðum eða fyrirmælum sam-
kvæmt þeim.
manni í embættið, en landsíma-
stjóri símamanni. Þetta skýrir að-
alpóstmeistari nánar í bréfi til
atvinnu- og samgöngumálaráðu-
neytisins frá 18. október 1927,
Eftir að sameining beggja starfs-
greinanna var loks fullgerð 1935
og landsímastjóri tók við yfir-
stjórn þeirra, má heita að víðast
hvar, þar sem sameining hefur
farið fram á þessu tímabili hafi
embættin fallið í skaut síma-
mannastéttarinnar, unz nú fyrst
1957, að hinn nýi póst- og síma
málastjóii veitti starfsmanni úr
póstþjónustunni póst- og s,ma-
starfið í Borgarnesi. Vonandi er
sú veiting fyrirboði þess að meira
jafnrétti eigi að ríkja í þessum
málum í framtíðinni. en verið
hefur sl. 20 ár.
VII.
VI.
Það er að sjálfsögðu ekki ætl-
un mín að draga fram í dags-
ijósið hvað eina, sem á einhvern
hátt hefur markað spor í sögu
póstmannastéttarinnar á liðnum
fjórum áratugum, en ekki verð-
ur þó með öllu gengið fram hjá
þeirri mikilvægu ákvörðun, sem
tekin var á þessu tímabili, er
sameining pósts og síma fór fram,
en hún átti sér raunar nokkuð
langan aðdraganda og var að lok-
Enda þótt segja megi, að mik-
ið hafi áunnizt til aukinna réttar-
bóta til handa starfsmönnum póst
þjónustunnar, þá eru alltaf ein-
hverjir, sem telja sig hafa borið
skarðan hlut frá borði. Um það
geta að sjálfsögðu verið skiptar
skoðanir. Fáar stéttir hins opin-
bera hafa þó átt að mæta jafn
takmörkuðum skilningi frá
fyrstu tíð og póstútburðarmenn-
irnir t. d. hér í Reykjavík. Það
má heita að útburður pósts hafi
Ég hefi hér að framan dregið
fram í dagsljósið nokkur atriði úr
fjörutíu ára sögu Póstpiannafé-
lagsins. Sagan er að vísu ekki
stór í broti, enda hefur það jafn-
an verið svo með félagsskap
þennan, að hann hefur verið hóg-
látur í orði og athöfnum og þvi
ekki látið mikið á sér bera. Hann
hefur þó jafnan gert sér glögga
grein fyrir því, hvort að honum
sneri handarbakið eða lófinn og
því hagað athöfnum sínum í sam
ræmi við það.
Starf póstmannsins er eitt hi#
mikilvægasta fyrir allt viðskipta
líf þjóðarinnar, og eru stöðugt
gerðar kröfur til bættrar þjón-
ustu á sviði póstrekstursins-
Allt verður þetta að byggjast á
traustu starfsliði, sem verður að
vinna starfið af nákvæmni og
vakandi athygli. Aðstaða til góðr
ar starfrækslu hefur verið mjög
ófullkomin hér í Reykjavík og
skilningur ráðamanna á endur-
bótum, er miði að bættri þjón-
ustu, hefur ávallt verið af skorn-.
um skammti. Þetta hefur beinlíni*
leitt til þess, að framfarir og ný-
skipan þessara mála hefur un
langt skeið verið í öldudal.
Póstmenn hafa því jafnan
glaðzt yfir hverjum þeim áfanga,
sem náðst hefur til umbóta á sviði
póstmálanna og metið að verð-
leikum. Þær miklu endurbætur,
sem á sl. ári fóru fram hér i póst-
húsinu í Reykjavík, voru öllu
starfsfólki kærkomnar, enda átt
sinn þátt í að bæta mjög öll
vinnuskilyrði, sem ekki var van-
þörf á eftir áratuga aðgerðarleysi
í því efni. Fyrir þesSa framtaks-
semi á núverandi póst- og síma-
málastjóri, Gunnlaugur Briem,
miklar þakkir skilið. Sömuleiðis
póstritari, Egill Sandholt, og póst
meistarinn, Magnús Jochumsson.
Vonandi verður þó ekki látið hér
staðar numið, því að mörg eru
verkefnin, sem bíða úrlausnar,
bæði hér í Reykjavík og annar*
staðar á landinu. Að 17 árym liða
um minnist póstþjónustan 200 ára
afmælis póstreksturs hér á landi.
Á þessum merku timamótum
skulum við vona, að starfsmenn
póstþjónustunnar og yfirstjórn
hennar geti litið til baka yfir
tímabil mikilla framfara á öllum
sviðum starfrækslunnar til þæg.
inda fyrir fólkið, jafnt í borg og
byggð.
Sveinn G. Björnsson.