Morgunblaðið - 01.07.1959, Blaðsíða 9

Miðvik'udagur 1. júlí 1959
MORcrnvnT aðið
9
Að kenna gdðum nemendum
og þýða góða bók
— það hefir mér þótt skemmtilegast um dagana, segir Frey-
steinn Gunnarsson, sem d 30 dra skólastjórnarafmæli
um þessar mundir
EINN af kunnustu og mikilhæf-
ustu skólamönnum þessa lands,
Freysteinn Gunnarsson, á 30 ára
skólastjórnarafmæli á þessu ári.
— Allan þennan tíma hefir hann
stjórnað sama skólanum, Kenn-
araskóla íslands, og sleit honum
í þrítugasta sinn nú í vor. Hann
var skipaður skólastjóri Kennara
skólans haustið 1929, en hafði
áður gegnt þar kennarastöðu um
margra ára skeið, eða frá árinU
1921.
Tíðindamaður Mbl. notaði þetta
tilefni til þess að ganga á fund
Freysteins Gunnarssonar og eiga
við hann viðtal. — En áður en
snúið er að viðtalinu, þykir hlýða
að rekja hér í örstuttu máli að-
draganda stofnunar Kennaraskól
ans, enda er nafn skólans og
skólastjórans svo nátengt í hug-
um flestra, að vart verður svo á
annan minnzt, að hins sé ekki
um leið getið.
★
Árið 1907 voru hin fyrstu, al-
mennu fræðslulög sett hér á
landi og þar með komið á skóla-
skyldu barna á aldrinum 10—14
ára. Svo skemmtilega vill til, að
á sama þingi, eða 14. september,
1907, voru samþykkt lög um
stofnun Kennaraskóla íslands í
Reykjavík. Hvor tveggja þessi
lög voru svo staðfest sama dag,
22. nóvember 1907. — Fyrir þenn
an tíma voru flestir þeir, sem við
barnakennslu fengust, ýmist
sjálfmenntaðir eði. gagnfræðing-
ar frá gagnfræðaskólunum tveim
ur, á Möðruvöllum í Hörgárdal
og í Flensborg í Hafnarfirði, en
hinn fyrrnefndi tók til starfa ár-
ið 1880 og sá síðarnefndi 1882.
Einnig var nokkuð um það, að
nemendur úr búnaðarskólunum
og kvennaskólunum, svo og stúd
entar og guðfræðingar, stunduðu
kennslu um lengri eða skemmri
tíma. — En eftir því sem skólum
fjölgaði og námskröfur jukust,
gerðist sú þörf æ brýnni, að þeir,
sem kennslu vildu stunda, ættu
kost sérmenntunar á því sviði.
★
Forvígismenn þess máls, að
komið yrði á fót sérstakri mennta
stofnun fyrir kennaraefni, gerð-
ust þeir feðgar, séra Þórarinn
sson, prófastur i Görðum
á Zilftan:.ri og Jón sonur hans,
sem var si.iiastjóri í Flensborg
1882—1908 og síðan fræðslumála-
stjóri. — Þeir feðgar báru fram
á Alþingi árið 1887 (áttu þá báðir
sæti á þingi) frumvarp að mikl-
um lagabálki, í 15. kapiíulum,
um menntun alþýðu. Var þar t. d.
fjallað um fræðsluskyldu barna
og héraðsskóla, svo að nokkuð
sé nefnt, en 10. kapítuli frum-
varpsins var um stofnun kenn-
araskóla. — Miklar umræður
urðu um frumvarpið, en svo fór,
að það var fellt frá annarri um-
ræðu, með 11 atkvæðum gegn 10.
Þrátt fyrir þessi úrslit, hélt
Jón Þórarinsson áfram að vinna
Ötullega að því að bæta mennt-
unarskilyrði kennara. Það var
t. d. fyrst og fremst fyrir for-
göngu hans, að efnt var til sér-
staks námskeiðs fyrir kennara
við Flensborgarskóla vorið 1892.
Voru námskeið þessi sðan haldin
um nokkurt skeið, 1 Vz mánuð á
ári hverju, en aldrei urðu þau
fjölsótt. Nokkrum árum síðar tók
svo sérstök kennaradeild til
starfa við skólann — var það eins
vetrar nám. — Þegar Kennara-
skóli íslands tók til starfa 1908,
hafði 121 kennari útskrifazt frá
Flensborg á því 17 ára tímabili,
sem kennaranám hafði farið þar
fram.
★
Á meðan þessu fór fram, var
kennaraskólamálið tíðum á dag-
skrá Alþingis. Var það flutt í
mismunandi myndum á sjö þing-
um, en náði ekki fram að ganga
fyrr en á þinginu 1907, eins og
fyrr greinir. Var það þá stjórnar
frumvarp, lítið eitt breytt frá
frumvarpi því, er stjórnin flutti
á þingi 1905.
Samkvæmt hinum nýju lögum
var reist hús fyrir kennaraskól-
ann þegar næsta sumar, 1908 —
og skólinn settur fyrsta sinni
hinn 1. október þá um haustið.
í þessu sama húsi, Kennaraskól-
anum við Laufásveg, eins og það
er oftast nefnt, hefir skólinn
starfað allt til þessa dags. Er
húsnæðið að sjálfsögðu löngu
orðið of þröngt fyrir skólann og
ófullnægjandi að öðru leyti, en
nú hillir undir það, að nýtt og
fullkomið skólahús rísi og kenn-
araskóli íslands fái loks fullnægj-
andi starfsskilyrði til þess að
gegna sínu mikilvæga hlutverki.
★
Stjórn Kennaraskólans hefir
aðeins verið í höndum tveggja
manna þau rúm 50 ár, sem hann
hefir starfað — fyrst séra Magn-
úsar Helgasonar frá Birtinga-
holti, frá stofnun skólans til
haustsins 1929, og síðan Frey-
steins Gunnarssonar, eins og fyrr
segir.
Blaðamaður hafði orð á því í
upphafi viðtalsins, að Kennara-
skólinn hlyti að vera óvenju-
fastmótuð stofnun, þar sem að-
eins tveir menn hefðu um stjórn
hans fjallað um hálfrar aldar
skeið.
— Já, ég býst við, að það megi
með nokkrum sanni segja, svar-
aði Freysteinn Gunnarsson. —
Raunar var skólinn þegar full-
mótaður í flestum greinum, þá
er ég tók við stjórn hans — og
vel mótaður, er mér óhætt að
segja. Það var vissulega gott að
taka við stofnuninni úr hendi
séra Magnúsar, en jafnframt mik
ill vandi. — Því fylgir ávallt mik
ill vandi og ábyrgð að taka við
starfi, sem afburðamaður hefir
áður gegnt — og séra Magnús
Helgason var einmitt slíkur.
Hann var, að mínum dómi, einn
af allra fremstu skólamönnum
íslenzkum á þesari ölc'
★
Eftirfarandi orð séra Magnús-
ar, sem hann skrifaði, þegar skól-
inn var fimm ára, tel ég lýsa vel
bæði honum sjálfum sem skóla-
stjóra og þeim skólabrag, sem
honum tókst að mynda þegar í
bernsku stofnunarinnar og hún
býr að enn í dag:
„Engar höfum vér „skólaregl
ur“ prentaðar né skrifaðar, og
hefur vel dugað. Það eru óskráð
lög, að hver sýni öðrum kurteisi
og góðvilja, og verður brátt að
þegjandi samkomulagi. Eigi höf-
um vér heldur neinar refsingar,-
Vér tölum um það, sem áfátt
verður, annaðhvort í heyranda
hljóði eða einslega, eftir því sem
betur þykir hlýða. Sá, er eitthvað
verður á, biður afsökunar, sá,
er skemmir, borgar Ef vér gæt-
um ekki tælt um einhvern með
þessu móti, mundi hann verða
að fara, en því fer fjarri, að til
þess hafi þurft að koma þau fimm
ár, sem skólinn hefur nú starfað."
Það var andi góðvilja og ein-
drægni, sem fyrst og fremst ein-
kenndi stjórn séra Magnúsar
Helgasonar, og sem betur fer hef-
ir yfirleitt tekizt að halda þeim
anda í skólalífinu síðan.
★
— Ef við snúum okkur nú að
hinum ytri aðstæðum skólans
fyrr og síðar — hvað viljið þér
um það efni segja?
— Að líkindum má segja, að
þá er kennaraskólahúsið var reist
Freysteinn Gunnarsson
hafi það verið fullnægjandi fyrir
alla almenna kennslustarfsemi
skólans. Ýmislegt skorti þó á —
en eitt alveg sérstaklega. — það
hefir einhvern tíma verið sagt,
að kennaraskóh án æfingaskóla
sé eins og læknaskóli án sjúkra-
húss, og hygg ég það ekki of-
mælt. En það verður að segja þá
sögu ei.is og hún er, að æfinga-
skólann vantaði frá upphafi —
og vantar enn í dag. Þrátt fyrir
það hefir æfingakennslu verið
haldið uppi frá því fyrsta, og
enda þótt sú starfsemi hafi verið
á sífelldum hrakhólum, hefir hún
smátt og smátt verið aukin, svo
sem framast hafa verið tök á. —
í upphafi var það ráð tekið að
innrétta geymsluherbergi í kjall-
ara skólahússins, og hefir æfinga
kennsla síðan farið þar fram nær
allan þann tíma, sem skólinn hef-
ir starfað. Að öðru leyti hefir
verið leigt húsnæði til þessarar
kennslu víðs vegar um bæinn,
lengst í Grænuborg, þar til nú í
vetur, að skólinn fékk inni fyrir
þesa starfsemi í Valsheimilinu
Frá árinu 1935 hafa allar æfingar
í smábarnakennslu farið fram í
skóla ísaks Jónssonar, fyrst í
Grænuborg, en nú síðustu árin í
hinum nýja ísaksskóla við Skafta
hlíð. Segja má því, að tiltölulega
vel hafi verið fyrir þessari grein
æfingakennslunnar séð, þótt nú
sé raunar nokkuð langt að sækja
hana héðan frá skólanum.
★
„Barnið vex, en brókin ekki“
má viða til sanns vegar færa. Svo
er og um Kennaraskólann.
Hann er löngu vaxinn upp Ur
þeim stakk, sem honum var í
upphafi skorinn. Sem dæmi út-
þenslunnar í starfi skólans má
nefna það, að í fyrstu starfaði
hann aðeins sex mánuði á ári
þrem bekkjardeildum, þ. e. kenn
aranámið tók þá 18 mánuði. Nú
er það hins vegar 32 mánaða nám
— skólinn er 4 ársdeildir og starf
ar 8 mánuði ár hvert. Auk þess
starfar nú árlega stúdentadeild,
þar sem stúdentum er gefinn kost
ur á að ljúka kennaranámi á ein
um vetri. Þá er handavinnudeild-
in, sem útskrifar handavinnu-
kennara, stúlkur og pilta, eftir
tveggja vetra nám, og loks er
svo söngkennaradeild, sem nú
hefir starfað þrjá vetur, en er
enn á bernskuskeiði, lítt mótuð
og býr við alls ófullnægjandi skil
yrði.
Þessi mikla útþensla skólans
hefir leitt til þess, að hann verð-
ur nú orðið að starfa á mörgum
stöðum í bænum. Sl. vetur hafði
skólinn i. d. „útibú“ á fjórum
stöðum. Æfingakennsla fór fram
á tveim stöðum utan skólans,
eins og fyrr segir, fimleika-
kennslan í húsi Jóns Þorsteins-
sonar við Lindargötu og handa-
vinnukenslan í handávinnudeild-
unum að Laugavegi 148. — Eins
og nærri má geta, háir þessi hrak
hólabúskapur mjög eðlilegri
starfsemi skólans, og af honum
leiðir margs konar vandkvæði.
En það versta er þó e. t. v. það,
að hér í sjálfu skólahúsinu er
ranuverulega ekkert nema sjálf-
ar kennslustofumar — vantar
flest það, kennslutæki og annað,
sem víðast hvar er sjálfsagt talið
í fullkomnum nútímaskóla.
★
— En er nú ekki tekið að birta
yfir í þessum efnum, eða hvað
um skólahúsið nýja?
— Jú, nú má segja, að loks hilli
undir það mark, að Kennaraskóli
Islands fái fyllilega viðunandi
starfsskilyrði. — Síðan fram-
kvæmdir voru hafnar við nýja
skólahúsið við Stakkahlíð hafa
þær gengið allrösklega. f fyrra-
sumar var lokið við grunn húss-
ins og kjallara, og nú er verið
að steypa fyrsta áfanga sjálfs
skólahússins, en í honum verða
8 kennslustofur, álma fyrir kenn
arastofu, skrifstofur o. fl. og all-
rúmgóður skáli, sem m. a. er ætl-
aður fyrir minni háttar sam-
kvæmi nemenda. Verður áfangi
þessi vonandi steyptur til fulls í
sumar, eða jafnvel gerður fok-
heldur.
— Og hvenær gerið þér ráð
fyrir, að skólinn geti flutt í hið
nýja húsnæði?
— Ef ekki stendur á fé eða
nauðsynlegum leyfum, ætti að
mega leyfa sér þá bjartsýni, að
unnt verði að hefja þar starf að
einhverju leyti veturinn 1960—
’61. Að vísu verður þá, þótt vel
gangi, geysimikið starf óunnið,
því að á sömu Jóð og skólahúsið
eiga að rísa æfingaskóli, fim-
leikahús og síðar heimavist fyrir
nemendur. — Ég vil gjarna nota
þetta tækifæri til þess að þakka
yfirstjórn menntamála góðan
skilning og stuðning við þetta
nauðsynjamál Kennaraskólans.
★
— Hvernig hefir skólanum tek-
izt að fullnægja kröfum um
aukna menntun kennara?
— Þrátt fyrir þröngan stakk,
hefir Kennaraskólinn verið í sí-
felldri þróun, eins og ég drap á
áðan. Námsgreinum hefir verið
fjölgað frá því, sen, var í upphafi,
og nám verið aukið í ýmsum
greinum. Til dæmis má geta þess,
að í fyrstu var danska kennd eifc
erlendra tungumála, en nú er auk
þess kennd enska og þýzka. —
Þegar skólinn var stofnaður, vor»
inntökuskilyrði svo sem engin.
Inntökupróf í fyrsta bekk var viS
það miðað, að hver sæmilega
greindur unglingur gæti staðizt
það án sérstakrar skólagöngu að
loknum fermingarundirbúningú
Nú er inntökuskilyrði í Kennara-
skólann það, að umsækjandi hafi
lokið miðskólaprófi, svonefndu
landsprófi, þótt raunar hafi verið
veittar nokkrar undanþágur frá
því skilyrði.
— Já, vel á minnzt — lands-
prófið. Hvað segið þér um það
umdeilda, próf?
— Ég fel, að grundvöllur land*
prófanna sé skynsamlegur, en
vafalaust mætti ýmsu í því fyrir-
komulagi breyta til batnaðar. Er
ekki ólíklegt, að einhverjar slíkar
breytingar verði gerðar í sam-
bandi við þá allsherjar-endur-
skoðun skólamála, sem sérstök
nefnd fjallar nú um. — Það er
ábyrgðarmikið og vandasamt
verk að semja slíkt heildarpróf,
sem landsprófið er, og þess engan
veginn að vænta, að allir verði
þar á einu máli. En, sem sagt, ég
tel grundvöllinn skynsamlegan,
þótt ég geti hins vegar ekki neit-
að því, að mér hefir þótt full-
mikillar smámunasemi gæta i
sumum þessum prófum
★
— Hvernig hefir aðsókn að
Kennaraskólanum verið á undan
förnum árum?
— Hún er og hefir verið ærið
misjöfn. Nægir í því sambandi að
benda é. það, að fæstir hafa út-
skrifazt 6 kennarar frá skólanum
(1920), en flestir 66 (1934) — og
að fyrsta árið útskrifuðust 29,
en á sl. vori 13. — Yfirleitt hefir
aðsókn verið fremur dauí undan-
farið, þar til nú 2—3 síðustu árin,
að hún virðist heldur vera að
glæðast á ný, t. d. er nú útlit
fyrir, að a. m. lc. 25 kennarar
Ijúki prófi úr 4. bekk á næsta
vori. — Veitir sízt af, því að
sífelldur hörgull er á menntuð-
um kennurum víðs vegar um
land.
-— Segið mér, Freysteinn, hafið
þér nokkia tölu á því, hve margir
hafa lokið kennaraprófi í skóla-
stjórnartíð yðar?
— Já, ég mun hafa brautskráð
alls 1080 kennara frá skólanum,
og eru þá þar með taldir þeir,
sem tekið hafa próf í sérgreinum.
En samtals hafa útskrifazt frá
skólanum frá upphafi 1437.
★
— Hvaða námsgrein hefir yðut
þótt ánægjulegast að kenna?
— Mér hefir alltaf látið bezt
að kenna íslenzku, enda hefir hún
verið mér hugstæðust kennslu-
greina, og hefi ég ávallt kennt
hana frá upphafi starfs míns hér
við skólann, lengi vel einn, en nú
síðustu árin ásamt Bjarna Vil-
hjálmssyni síðan 1947 og Óskari
Halldórssyni sem tók við af
Bjarna síðastliðið haust.
— Margir gerast nú til að gagn-
rýna íslenzkukennslu í skólum
landsins, tala gjarna um ófrjótt.
málfræðistagl og stafsetningar-
þvarg. Hvað viljið þér til þeirra
mála leggja?
— Það er fljótsagt, að ég tel
gagnrýni á móðurmálskennslu,
eins og sú kennsla gerist nú al-
mennt, hafa gengið út í öfgar.
Þeir postular, se~i hæst hafa tal-
að um þessi efni og fundið þar
öllu allt til foráttu, virðast bein-
línis gera ráð fyrir því í mál-
flutningi sínum, að þeir, sem
fást við móðurmálskennslu á ís-
landi, séu upp til hópa hreinir
-fábjánar. Og verst er, að mér
vitanlega hafa þessir menn aldrei
getað vísað veginn með neinum
frambærilegum tillögum um það,
hverju og hvernig ætti að breyta
í þessum efnum. — Með þessu
er ég ekki að halda því fram, að
engar breytingar megi gera á ís-
lenzkukennslunni. Þar má efa-
laust margt færa til betri vegar;
til dæmis hygg ég, að gera mætti
stafsetningu mun einfaldari en
nú er. en slíkt krefst rækilegrar
Framh. á bls. 14.