Morgunblaðið - 11.10.1959, Blaðsíða 10

10
MORGUNBT.AÐIÐ
Sunnudagur 11. okt. 1959
Efri myndin sýnir höfuð á hinni nýfundnu Aþenu-
styttu, sem er 2,35 m á hæð. Pallas Aþena ber hjálm og
lensu, því þannig átti hún að hafa stokkið úr höfðinu á
Seif, föður sínum. Hún var verndargyðja Aþenuborgar og
m. a. gyðja skynseminnar og gyðja lista og handiðnaðar.
Myndin hér til vinstri sýnir styttu frá 5. öld fyrir
Krists burð. Það er ein af hinum dýrmætu styttum, sern
fyrir rúmum tveimur mánuðum fundust í Pireus. —
Styttan er alveg óskemmd.
Ljósmyndir: N. Tombagi.
Dýrmætar
minjar

forn

FYRIR skömmu minntust
Grikkir þess að öld er liðin |
síðan uppgröftur forn-
minja byrjaði fyrir alvöru
þar í landi. Síðan hafa |
bæði erlend og innlend
fornleifafélög beitt sér fyr-
ir uppgrefti á ýmsum
stöðum í Grikklandi og
varið til þess miklu fé.
Afraksturinn er líka mik-
ill. Heilar borgir, sem fram *
undir þetta hafa verið
álitnar hugarburður skálda í
eða gamlar þjóðsögur, hafa •
komið upp úr jörðinni og
staðfest það sem sögur og
ljóð skýrðu frá. Og margt
hefur komið í ljós varð-
andi sögu og lifnaðarhætti
þessarar þjóðar, sem orðin
var merk menningarþjóð
mörgum öldum fyrir Krists I
burð.
Fyrir rúmlega tveimur mánuðum funlust merkilegar fornleifar í Pireus, hafnar-
borg Aþenu. Verkamenn byrjuðu að grafa fyrir vatnsleiðslu á einni af aðalgötura
borgarinnar. Um meter undir yfirborðinu rákust þeir á styttu. Fornleifafræðingum
var gert aðvart, og í ljós kom, að þarna var um að ræða einhvern merkasta forn-
leifafund seinni ára.
Fréttamanni Mbl. gafst fyrir skömmu tækifæri til að koma á uppgraftarstaðinn
og skoða þau af þessum nýfundnu listaverkum, sem ekki eru í „baði“. Stytturnar
eru þó ekki enn til sýnis fyrir almenning, en próf. Joakim Papadimitrion, yfirmaður
fornleifarannsókna í Grikklandi, sá svo um að aðgangur fengist að herberginu þar
sem þær eru geymdar í fornminjasafninu í Pireus.
Þar stóð aðdáanlega falleg stytta af Pallas Aþenu, 2,35 m. á hæð. Hún er talin
vera frá 4. öld f. Kr. og er ákaflega vel varðveitt. Mun þetta vera stærsta Aþenu-
styttan sem fundizt hefur. Hjá henni stóð nakin mannsstytta frá 5 öld f. Kr. í henni
sést votta fyrir þeirri hreyfingu, sem seinna átti eftir að einkenna grísku stytturnar.
og bros leikur um varirnar.
Fjölmargar fleiri styttur hafa þegar fundizt í Pireus. Má þar nefna Artemisstyttu,
1,67 m. á hæð, sem sumir vilja telja fallegasta listaverk, er fundizt hefur frá 3. öld
f. Kr. En það er eina listaverkið, sem er mikið skemmt. Þá hafa fundizt 4 bronz-
styttur, og er ein þeirra sennilega guðinn Apollo. Munu þetta vera elztu bronzstytt-
ur, sem fundizt hafa. Þá kom þarna upp úr jörðinni Diönustytta frá 4. öld, konustytta
úr marmara frá 6. öld, sérkennilega falleg sorgargríma
og marmarastallur með mannshöfði, eins og þeir sem
notaðir voru sem vegvísar á götuhornum. Þessi síðast-
töldu listaverk var ekki hægt að fá að sjá, þar eð þau
eru „í baði“, og verða það fram í desember. Stytturnar
verður að hreinsa mjög varlega og eftir listarinnar regl-
um þar eð bronzið í þeim er orðið mjög veikt.
Ekki er enn séð hve umfangsmikill þessi fornleifa-
fundur er. Um 20 þjálfaðir verkamenn vinna stöðugt að
uppgrefti þarna í miðri götuumferðinni í Pireus. En
hvernig stendur á þessum merkilega fundi þarna niðri
við höfnina? Hefur einhvern tíma verið þar auðugt hof?
Ég lagði þessa spurningu fyrir próf. Papadimitrion.
— Nei, styttunum hefur verið komið þarna fyrir til
geymslu um 80 árum f. Kr., sennilega meðan þær biðu
þess að vera sendar með skipi til Rómaborgar. Þeim
hefur verið pakkað og staflað á litlum bletti. Svo hefur
eitthvað komið fyrir, sem hefur hindrað að þær yrðu
fluttar úr landi, sennilega stríð. Og nú erum við buin
að ganga á þeim hér í Pireus í 2000 ár.
E. Pá.
— Grein Eyjólfs
K. Jónssonar
Framh. af bls. 6.
sjáfu lýðræðinu sé hætt hér á
landi, ef áfram stefnir sem horf-
ir um þróun efnahagsmála. Hið
vestræna lýðræði hefur nefnilega
staðið og þróazt vegna þess að það
hefur dreift valdinu milli þjóð-
félagsþegnanna og stofnana sam-
félagsins, en varazt of mikla sam
þjöppun þess hjá handhöfum rík-
isvaldsins, og ókunnugt er mér
um ,að nokkurt ríki, sem frjáist
geti talizt, hafi gengið braut rík-
isrekstrar og opinberra afskipta
viðlíka eins langt og ísland. Verð
ur þá að játast, að jafnvel lýðræð-
is-sósíalistar hafa — þar sem
þeir hafa langtímum saman verið
við völd — haft opin augun fyrir
þeirri hættu, sem sjálfu lýðræð-
inu væri búin af óhóflegri þjóð-
nýtingu.
Fullkomin ríkisafskipti og þjóð
nýting leiðir óhjákvæmilega til
stjórnarfars, sem í þessu riti verð
ur aldrei nefnt lýðræði. Spurn-
ingin er því aðeins um það, hve
langt ganga megi á braut skerts
eignaréttar og frjáls atvinnu-
rekstrar án þess að því stjórnar-
fari ,sem réttnefnt er lýðræði, sé
hætt.
Má vera, að enn megi halda
göngunni áfram um skeið, ef þjóð
in verður svo farsæl að velja sér
ekki ævintýramenn til forystu.
En rétt er, að menn geri sér fulla
grein fyrir, að réttur og völd
stjórnmálamanna, flokka og rík-
isstjóma vex í nákvæmu sam-
ræmi við aukin ríkisafskipti og
þjóðnýtingu.
Kynni þá svo að fara, að innan
tiltölulega skamms tíma undruð-
ust menn, að þeir skyldu ekki á
sínum tíma hafa lofað atkvæði
sínu fyrir heilan Ferguson eða
bílleyfi, svo að ekki sé nú talað
um sæmilegustu stöðu eða ágæt-
an bitling, því að slík verzlun
væri þá sjálfsögð atvinnugrein,
en hugsjónir sp>ort fyrir þá aula,
sem þættust of góðir til að hafa
ofan í sig og sína að viðteknum
venjum hins nýja þjóðfélags.
Þannig virðist mér það hafa
grundvallarþýðingu að hverfa af
braut hins pólitíska peningavalds
og fá borgurunum, öllum almenn
ingi, eðlileg ráð eigin fjármuna,
ef hér á ekki að þróast ólýðræðis
legt þjóðfélag flokkavalds og at-
vinnukúgunar.
Að framan hefur venð á það
bent, að gegn almenningshluta-
félögum þeim, sem Sjálfstæðis-
stefnan telur bezt henta núver-
andi þjóðfélagsaðstæðum, nægi
engin hróp um auðvald og ójöfn-
uð. Þvert á móti leiðir þessi
stefna til jafnaðar, því að hún
gerir einnig þeim ,sem takmark-
aðri fjármuni hafa undir hönd-
um, kleift að taka virkan þátt í
atvinnulífinu, þar sem þjóðnýt-
ingarstefnan, aftur á móti, miðar
að því, að færri og færri verði
efnalega sjálfstæðir, en fleiri og
fleiri þjónar ríkisins.
Hvort sem mönnum líkar það
betur eða verr, þá er pólitískt
vald nátengt hinu fjárhagslega.
Þess vegna óttast menn ekki ein-
göngu ríkisauðvald heldur líka
auðhringa undir stjórn fárra
rpanna. Stefna ríkisauðvalds hef-
ur víða náð fylgi ^em andstaða
einkaauðvalds og oft hefur hún
verið greiðfær af ástæðum eins
og fátækt og fávizku almúgans.
En víða hefur þessi leið þó legið
úr öskunni í eldinn eins og al-
kunna er.
Eins og þjóðfélagsástæður eru
á fslandi, á ekki að þurfa að ótt-
ast óhóflegt vald einkaauðmagns.
Hættan stafar í dag af hinu fé-
lagslega auðvaldi. En hvort held-
ur, sem úr hófi keyrði, þá væri
stefna almenningshlutafélaga lík-
legust til úrbóta.
En þegar rætt er um félagslegt
auðvald, þá er ekki eingöngu átt
við ríkisvaldið, heldur hlýtur það
að taka til samvinnufélaganna,
sem hérlendis hafa þróazt langt
fram úr því, sem eðlilegt getur
talizt og annars staðar þekkist.
Um ástæðurnar til þess, hve víð-
tæk og áhrifamikil samvinnufé-
lögin eru, skal ekki fjölyrt, en
auðvitað eru þær nátengdar hinu
mikla ríkisvaldi, sem andstætt er
einkafjármyndun og ekki hefur
fundið leiðir til beinnar þátt-
töku fjöldans í atvinnurekstri.
Hitt er rétt að undirstrika, að
raunveruleg völd hefur almenn-
ingur engin, hvorki yfir ríkis-
né samvinnufélögunum, og að
því er þau síðarnefndu varðar,
þá keyrir svo um þverbak, að eng
in leið er að fá ábyggilegar upp-
lýsingar um hve mörg hundruð
milljóna af sparifé landsmanna
eru bundin í rekstri þessa eina
fyrirtækis, né hvort það eigi fyr-
ir skuldum, sem raunar verður
að telja ólíklegt, þrátt fyrir all-
an fjárausturinn. Það er því mest
megnis eða eingöngu méð fé borg
aranna sjálfra, sem S.Í.S. beitir
áhrifum sínum á þá. Því hafa
verið fengin yfirráð fjársins, þ.
e. a. s. völd, sem það getur notað
til góðs eða ills. Við Sjálfstæðis-
menn teljum það oft nota þau
völd til ills, enda væri það ekki
nema í samræmi við það, sem alls
staðar hendir fyrr eða síðar, þar
sem einum aðila eru fengin of
mikil völd.
En alveg á sama hátt eru borg-
ararnir áhrifalausir á stjórn mjög
víðtæks ríkisrekstrar. Þeir kjósa
að vísu þingmenn, sem velja
ríkisstjórn, sem á að vera æðst-
ráðandi yfir hinum þjóðnýttu
fyrirtækjum, bönkum og öllum
peningamálum. En stjórnin á
ekki hægt um vik. Venjulega
skortir hana þekkingu á rekstri
fyrirtækjanna og áhuga fyrir
honum. En látum það liggja á
milli hluta. Þó að stjórnin vildi
nú hreinsa til, þá eru venjulega
fyrir annað hvort flokksgæðing-
ar eða þá framámenn andstöðu-
flokksins.
Við skulum nú segja, að óhæfir
samflokksmenn væru látnir
víkja og aðrir settir í staðinn.
Og er það gott og blessað. En ef
nú er farið að gera víðtæka
hreinsun að því er andstæðingana
varðar til að koma öðrum trú-
verðugri að, þá er hafið hættu-
legt stríð. Stjórnarsinnar mega
þá vita, hvað þeirra bíður, ef þeir
tapa völdum. Þess vegna er ekki
hættandi á þá leið, nema þá að
ganga hana til enda svo rækilega,
sleppa aldrei völdunum. Og
skyldu þeir finnast, sem hug-
kvæmist það?
Vonandi skjátlast mér, þegar
ég segi, að við íslendingar séum
komnir ískyggilega nærri þessu
lokamarki ofstjórnarinnar, en ég
þykist hafa rétt fyrir mér, þegar
ég fullyrði, að skefjalaus þjóð-
nýting og pólitísk yfirráð fjár-
magnsins leiði óhjákvæmilega til
hruns lýðræðisins fyrr eða síðar;
Þess vegna er tímabært að
vinna almenningshlutafélögum
öflugt fylgi til uppbyggingar íjöl-
þættum stórrekstri í frjálsu landi.
Slátrun hjá K. Þ.
ÁRNESI, 27. sept. — Slátrun
hófst hjá K. Þ. þann 16. þ.m. og
stendur nú sem hæst. Áætlað er
að slátra hjá félaginu 32.500
fjár, þar af 4,500 á Ófeigsstöðum.
í Kinn. Á Svalbarðseyri er áætl-
að að slátra 11.000 fjár. Heildar-
slátrunin hjá Kaupfélagi Sval-
barðseyrar í Suður-Þingeyjar-
sýslu verður þá um 43.500 sauð-
fjár á þessu hausti, en það er
um 2000 fjár færra en á síðast
liðnu ári. Dilkar reynast fremur
vel til frálags, enda hefur sauð-
fé þrifizt fremur vel í sumar og
virðist vera holdgott.
Það sem af er haustinu, hefur
veðráttan hér verið með afbrigð-
um góð, hafa oft verið miklir
hitar og landvindar þennan mán
uð. Heyskapur var yfirleitt lokið
fyrir göngur og var heyfengur
miklu meiri en nokkru sinni fyrr.
Uppskera úr görðum er sæmi-
leg, eða í góðu meðallagi, þrátt
fyrir tvær frostnætur í byrjun
þessa mánaðar, sem drógu veru.
lega úr kartöfluuppskeru. Útlit
er ' fyrir, að bændur hyggi á
nokkra fjárfjölgun, vegna þesa
hvað heyskapur var góður. Skort
ur á húsplássi mun þó takmarka
mikla fjölgun búfjár. Að saman-
lögðu hefur líðandi sumar reynst
bændum gróðursælt og gjöfult