Morgunblaðið - 11.10.1959, Blaðsíða 8

8
MORCVTSBtAÐIÐ
Sunnudagur 11. okt. 1959
Olafur Stefánsson, viðskiptafræðingur:
Þróun íslenzkra efnahagsmála
í tíð V-stjórnarinnar
Verfflagrs- og kaupgjaldsmál
EITT af yfirlýstum stefnumálum
V-stjórnarinnar var að stöðva
v^rðbólguþróunina í landinu, en
þetta tókst ekki betur en svo, að
vísitala framfærslukostnaðar,
sem er helzti mælikvarði á verð
lag í landinu, hækkaði úr 1S5
stigum, er stjórnin kom til valda
í júlí 1956, upp í 220 stig, er hún
hrökklaðist frá völdum í desem-
ber sl., eða um 35 stig. Niðui-
greiðslurnar voru á sama tíma
auknar úr 12,4 stigum í 22,4 stig
eða um 10 stig. Raunveruleg
hækkun vísitölunnar á tímabil-
inu nemur því 45 stigum, sem
svarar til þess, að verðlagið hafi
hækkað um hvorki meira né
minna en 24,3% í tíð stjórnar-
innar, sem hét að stöðva það.
Stjórnin missti að lokum allt
taumhald á verðbólgunnt í land-
inu, sem glöggt kom fram í yfir-
lýsingu Hermanns Jónassonar, er
hann baðst lausnar fyrir sig og
ráðuneyti sitt, um að ný verð-
bólgualda væri skollin yfir þjóð-
ina. Minnihlutastjórn Alþýðu-
ílokksins tókst samt að lægja þá
öldu með stuðningi Sjálfstæðis-
flokksins og koma vísitölunni
niður i 175 stig. Þar með var
þjóðinni forðað frá þeim voða, er
ábyrgðar- og fyrirhyggjuleysi
vinstri stjórnarinnar hafði skap-
að m.a. með álögunum miklu vor-
ið 1958. Um aðferðina til þess má
vitanlega deila .einkum var aukn-
ing niðurgreiðslnanna hæpin ráð
stöfun, en aðalatriðið er það, að
verðbólguþróunin var stöðvuð.
Sú skröksaga, að Sjálfstæðis-
flokkurinn hafi ýtt undir kaup-
hækkanir í tíð vinstri stjórnar-
innar, er þegar marg hrakin.
Þvert á móti lýsti Sjálfstæðis-
flokkurinn yfir vanþóknun sinni
á þeim, þar sem þær hlytu að
leiða til verðbólgu. Það er at-
hyglisvert að fyrsta kauphækk-
unin í tíð v-stjórnarinnar var
haustið 1956, er SÍS-starfsmenn
fengu 8% kauphækkun. Hver
trúir því, að Sjálfstæðisflokkur-
inn hafi staðið að henni? Sömu-
leiðis hefir verið minnt á, að
Framsóknarflokkurinn sleit
stjórnarsamstarfinu við Sjálfstæð
isflokkinn m. a. á þeirri for-
sendu, að flokkurinn væri alger-
lega áhrifalaus innan verkalýðs-
samtakanna, en það er ekkert
nýtt að Framsókn sé ekki sjálfri
sér samkvæm í áróðrinum gegn
Sjálfstæðisflokknum.
Frumorsakir þeirra veiðbólgu
er ríkti í tíð vinstri stjórnarinn-
ar er að leita í kauphækkunum
þeim, er kommúnistar stofnuðu
til með verkföllunum 1955. Með
þeim komu þeir verðlaginu úr
jafnvægi, og svikamylla verðbólg
unnar fékk völdin, þar sem verð-
lag hlýtur jafnan að hækka, er
framleiðslukostnaðurinn eykst
vegna kauphækkana, sem eru
meiri en afkastaaukning sú, sem
stafar frá bættri tækni, og sam-
band framfærsluvísitölu og kaup-
ur Sjálfstæðisflokksins miklu
meiri en nokkru sinni fyrr. Ef
landsmenn bæru gæfu til þess að
veita Sjálfstæðisflokknum meiri-
hluta á Alþingi er liklegt, að
svipað endurtæki sig. Atvinnu-
líf, lífskjör og stjórnarfar í land-
inu myndi taka þvílíkum stakka-
skiptum til hins betra, að fáum
myndi koma til hugar að hverfa
aftur til ofstjórnar og hafta upp
frá því.
Á óvenjulegum og erfiðum tím
um ,svo sem stnðstímum, grípa
_ Mutfdllsleg aukmngþjóíar-
WAfrdmleidslunna fá án til árs
1953 1954
gjalds ýtir að sjálfsögðu undir
þessa þróun.
Kommúnistum tókst ekki að
kveða niður verðbólgudraug þann
er þeir höfðu sjálfir vakið upp.
Ef til vill hafa þeir ekki kært sig
um það. Menn mega ekki gleyma
því, að kommúnistaflokkar allra
landa keppa að því að kollvarpa
ríkjandi þjóðskipulagi, sé það
ekki kommúnískt. Með slíkum
flokki taldi Framsóknarflokkur-
inn vænlegra að vinna en með
Sjálfstæðisflokknum, væntanlega
talið hann sér skyldari, sbr. mál-
tækið, að hvað elskar sér líkt.
Það er aldrei von á góðu þegar
upplausnaröflin í þjóðfélaginu
taka höndum saman og ná meiri-
hluta.
Því skyldi engann undra hvern
ig til tókst með vinstri bræðing-
inn. Flestum landsmönnum er
orðið það ljóst, að slíkur bræð-
ingur, sem ætíð er sjálfum sér
sundurþykkur, er hreinn þjóðar-
voði, nái hann stjórn landsins á
sitt vald. Þetta hafa Reykvíking-
ar skilið manna bezt s'or. síðustu
bæjarstjórnarkosningar, er hætta
var talin á, að vinstri menn næðu
meirihluta í bæjarstjórn vegna
breytinga á kosningalöggjöfinni,
sem miðuðu að því að gera Sjálf-
stæðisflokknum erfiðara fyrir í
kosningunum. Þá sýndu Reyk-
víkingar, að þeir óttast slikan
meirihluta, með því að gera sig-
1955" 1956 1957 1958
margar þjóðir til margháttaðra
hafta, svo sem innílutningshafta,
skömmtunar, verðíagseftirlits o.
fl. þótt þær athyilist annars við-
skiptafrelsi. Slík höft voru m.a.
innl. mjög víða í síðustu heims-
styrjöld. Eftir styrjöldina hafa
!\
Gróðrastöðin við Miklatorg
— Sími 19775.
Steinþórssonar til ársins 1953, en
síðan undir forystu Ólafs Thors,
má margt gott segja, t.d. tókst
henni að halda verðlaginu sæmi-
lega stöðugu allt þar til kommún-
istar æstu til verkfallanna mikiu
1955, sem beinlínis var stofnað til
í þeim tilgangi að koma efna-
hagskerfinu úr jafnvægi og velta
stjórninni úr sessi. Eins og áður
er sagt hóf þessi samstjórn valda
feril sinn með því að draga veru-
lega úr höftunum, en þar var af
miklu að taka og við ramman
reip að draga, þar sem Framsókn-
arflokkurinn var áhugalítill um
það mál og auk þess klofinn í af-
stöðunni til stjórnarinnar, svo að
niðurstaðan varð í flestum tilfell-
um sú, að slakað var á höftunum,
en þau ekki hreinlega afnumin
og þurft hefði að gera, og
Sj álf stæðisf lokkurinn
stefnt yrði að.
vildi að
Síðari hluti
V.-stjórnin kom til valda var
tekin upp algerleg ný stefna í
þessum málum, en hún var sú
að auka höftin sem allra mest.
Alls konar eftirliti var komið á
og hert á því sem fyrir var, og
á þessu fyrirkomulagi hefur enn
engin breyting orðið, enda þótt
ný stjórn sé tekin við. Hér rikir
nú sannkallað hagkerfi haft-
anna.
Mlutfdl/sJegr breytingf d
{fjarfestingru fré ári til árs
) 20,
15,8%
w
+ 7,5%
þau hins vegar víðast hvar verið
afnumin að mestu eða öllu leyti
nema í því landi, sem einna bezt
fór út úr styrjöldinni efnahags-
lega af öllum Evrópuríkjum, þ.e.
okkar ágæta landi íslandi.
Innflutningshöft voru innleidd
hér árið 1931 að undirlagi Fram
sóknar- og Alþýðuflokksins.
Næstu árin og allt fram til 1939
stjórnuðu þessir flokkar landinu,
og smáhertu á höftunum á því
tímabili. Er heimsstyrjöldin
brauzt úr reyndist óhjákvæmi-
legt að taka upp skömmtun ým-
issa neyzluvara, en að öðru leyti
má segja, að höftin hafi ekki auk-
izt hér vegna styrjaldarinnar. í
stríðslokin var tekið upp fjárfest-
ingareftirlit, og það hefir haldizt
fram á þennan dag, en skömmtun
neyzluvara, hins vegar verið af-
létt að mestu.
Aðeins einu sinni á þessu tíma
bili var stigið stórt skref Ul af-
náms haftanna. Það var árið 1950,
er Framsóknarflokkurinn gekkst
inn á að styðja þær ráðstafanir,
er minnihlutastjórn Sjálfstæðis-
flokksins hafði undirbúið og
mynduðu þessir flokkar síðan rik-
isstjórn saman og stjórnuðu land
inu allt þar til Hermanni Jónas-
syni tókst að fá Framsóknaríiokk
inn til þess að slíta því samstarfi
árið 1956, svo að hann gæti sjálf-
ur orðið forsætisráðherra.
Um þessa samstjórn Sjálfstæð-
is- og Framsóknarflokksins, sem
var undir forystu Steingríms
kvæma átti úttekt á Þjóðarbúinu
fyrir opnum tjöldum", eins og
það var orðað. Efndir þessa lof-
orðs urðu þær, að fengin var
hingað nefnd erlendra sérfræð-
inga, en þar sem tillögur nefnd
arinnar gengu út á að afnema
höftin eða þveröfugt við stefnu
vinstri flokkanna, ákvað stjórn-
in að stinga þeim undir stól, og
hafa þær ekki enn verið birtar
þjóðinni, en þjóðin á heimtingu
á að fá að sjá þessar tillögur og
til þess gerir hún kröfu.
Að lokum skulu hér tilfærð
ummæli hins góðkunna hagfræð
ings Landsbankans, dr. Jóhann-
esar Nordal um haftakerfið A síð-
asta hefti Fjármálatíðinda:
„Höftin hafa margvíslega ann-
marka. I fyrsta lagi koma þau I
veg fyrir heilbrigða samkeppni
og halda hlífiskildi yfir margs
konar efnahagsstarfsemi, sem er
óhagkvæm fyrir þjóðarbúið, svo
að hún vex og dafnar á kostnað
þeirra atvinnugreina, sem skila
þjóðinni mestum raunverulegum
arði. í öðru lagi hafa höftin í för
með sér geysilegt misrétti, þar
sem einum eru veitt mikilsverð
fríðindi, sem öðrum er neitað
um. Margs konar gróðabrask og
óeðlileg ágóðamyndun á sér stað
í skjóli þeirra forréttinda, sem
höftin hljóta að veita hinum út-
völdu, og hjá því getur ekki far-
ið, að þetta eigi sér stað á kostn-
að eðlilegs atvinnurekstrar. —
Loks hlýtur sjálf fmmkvæmd
haftanna að hafa í för með sér
mikla vinnu, sem skilar þjóðar-
búinu litlu í aðra hönd, svo að
ekki sé meira sagt. Mikilvægi
frjálsrar verðmyndunar' á mark
aði er atriði, sem almennt sam-
komulag má heita um hvarvetna
á Vesturlöndum. íslendingar
hafa hins vegar fjarlægzt hið heil
brigða markaðshagkerfi svo
mjög, að á þessi sannindi er
þörf að benda í hvert sinn, er
íslenzk efnahagsmál ber á góma“.
Þetta eru ummæli eins fremsta
hagfræðings þjóðarinnar um
efnahagskerfið í dag. Hér er auð-
sjáanlega þörf mikilla og rót-
tækra aðgerða. Ég læt lesandann
um að dæma um, hverjir séu lík
legastir til þess að gera það sem
þarf, og að framkvæma þær að-
gerðir farsællega fyrir land og
lýð. Hver svo sem sú niðurstaða
verður, hygg ég, að fæstum detti
í hug, að ný V.-stjórn myndi
leysa vandann eftir þá reynslu,
sem þjóðin hefur af henni haft
á undanförnum árum. Vitað er,
að ýmsir af framámönnum kom-
múnista sakna aðstöðu þeirrar,
sem þeir nutu í tíð V.-stjórnar-
innar og Framsókn eygir þann
möguleika einan til stjórnarað-
stöðu eftir kosningar, að ný V,-
stjórn verði mynduð. Flokkar
þessir munu því áreiðanlega
bjóða krötum gull og græna
Flestar eða allar nágranna- skóga að kosningum loknum, ef
þjóðir okkar hafa afnumið með jþeir vilji sjá sig um hönd og
öllu höft þau, er þau urðu að
innleiða vegna síðari heimsstyrj-
aldarinnar á meðan við unum
taka þátt í endurreisn gömlu V.-
stjórnarinnar. Og kratabroddarn
ir hafa nú aldrei þótt neitt sér-
30%
25%--
20%..
15%-.
10%--
5%--
0
5%
JJluifallsÍeg íreytiny é> neyzhz
þjófórinnar fra ári til órs.
12/t %
1953 J9JG

rólegir við höftin, og á meðan
svo er, erum við m. a. útilokaðir
frá þátttöku í samtökum ná-
grannaþjóða vorra um fríverzl-
un. Sömuleiðis er útilokað, að
erlendir aðilar geti ráðist í stór-
iðjuframkvæmdir hér á landi
meðan gjaldeyris- og skattalög-
gjöfin er jafn óheilbrigð og raun
ber vitni. Slíkar framkvæmdir
eru ef til vill eina leiðin til þess,
að við getum haldið uppi batn-
andi lífskjörum í landinu án
áframhaldandi skuldasöfnunar
erlendis, en þær skuldir eru þeg
ar orðnar oí háar.
V.-stjórnin lofaði bættu skipu-
lagi efnahagskerfisins: „fram-
lega tregir til, þegar völd og veg-
tyllur hafa verið annars vegar.
Það er því öruggt, að reynt verð-
ur að mynda nýja V.-stjórn eftir
kosningar. Hvort það tekst er
komið undir ýmsu, en fynst og
fremst undir því, hvernig þú
greiðir atkvæði, lesandi góður.
Viljir þú umfram allt, að það
niðurlægingartímabil í íslenzkri
stjórnmálasögu, er hófst með
valdatöku V.-stjórnarinnar, verði
ekki framlengt næstu fjögur ár-
in, heldur verði tekin upp önnur
stjórnarstefna byggð á því, hvað
fólkinu sjálfu sé fyrir beztu, þá
hlýtur þú að kjósa Sjálfstæðis-
flokkinn.