Morgunblaðið - 05.02.1960, Síða 8

8
M fí tr c r v i? r 4 fí t Ð
Föstudagur 5. febrúar 19Gb.
Sa^f_
áP* %. • >. * W~ •
tniojon a tyri
i.
Ástin
SÁ MÆTI maður, Guðjón
Guðmundsson hreppstjóri í
Arneshreppi og bóndi á Eyri,
er sjötugur í dag:
— Þú ert fæddur fyrir
norðan?
— Já, í Norðurfirði, en
fluttist þaðan á fyrsta árinu
með móður minni. Hún gekk
nefnilega að eiga Guðmund
Arngrímsson, bónda á Eyri,
sem þá fyrir nokkru hafði
misst fyrri konu sína. Guð-
mundur þessi var auðvitað
faðir minn. Hann bjó á Eyri.
— Hann hefur verið talsvert
eldri en móðir þín?
— Já, eitthvað var hann
það nú. Hún var tvítug, þeg-
ar þau giftust.
— Þetta hefur sem sé tæp-
lega verið ást?
— Ást, hví ekki það?
— Þau voru ekki gift, þeg-
ar þú fæddist?
— Þau voru lofuð, er það
ekki nóg?
— Þykir þér ekki illt, að
þú skulir hafa fæðzt fyrir
giftinguna, þú svona stoltur?
— Tja, það var sama sem.
— Svo ólstu upp á Eyri?
— Já, í glaðværum syst-
kinahópi. Við vorum fimm
alsystkini, faðir minn hafði
eignazt þrjú börn áður með
tveimur konum.
— Eg spurði ekki að því.
— Ja, það sakar ekki fyrir
þig að vita það, ef þú ætlar
ekki að hafa þessa grein eitt-
hvert afvæli.
— Eg var að spyrja um ást-
ina fyrir vestan.
— Tja, ástina? Hvað áttu
við með ást? Er það eitthvað
milli karls og konu?
— Já, ég held það.
— Hún var góð.
— Hver var góð?
— Ástin milli fotreldra
minna, varstu ekki að spyrja
um það?
— Var ekki einangrunin
slæm?
— Fyrir rollurnar?
— Já, kannski þær, og líka
fólkið.
— Þetta var stundum erfitt,
lífsbaráttan hörð, en það kom
sér vel. Maður gleymdi ein-
verunni.
— Fenguð þið ekki stund-
um leið hvert á öðru?
— Þú ættir ekki að spyrja
svona, þú með þína ást.
— Þetta var gott hjá þér,
Guðjón. Þú stendur þig bara
vel.
— Þetta var ekki eins leið-
inlegt og þú heldur. Það var
að vísu þröngt á heimilinu,
en fólk gerði mikið af því að
heimsækja hvert annað, gesta-
komur voru tíðar, nábúarnir
fengu að kenna á því, þegar
gott var veður á vetrum. Þá
voru hátíðisdagar hjá okkur
börnunum. Þá var spilað og
síðan farið út í leiki og glímt.
— Það hefur verið góður
undirbúningur undir lífið?
— Hvað? Gestakomurnar?
— Nei, glíman.
— Glíman var góð, en ég
vissi það ekki fyrr en seinna.
Eg var aldrei mikill glímu-
maður í æsku. Skíðin hentuðu
mér betur. Faðir minn hafði
gaman af að sjá okkur krakk-
ana á skíðum. Hvað maður
gat orðið stór!
— Ykkur hefur ekki skort
leikvelli?
— Nei, við gerðum okkur
sjálfir leikvellina og byggðum
hús yfir skeljarnar og hornin
og vorum stórbændur.
— Þú hefur aldrei látið þér
lynda annað en að vera í far-
arbroddi. Stórbóndi eða —?
— Já, það er rétt hjá þér.
flg var byggingarmeistarinn
og stjórnaði sýslumálum. Eg
hafði líka yfirumsjón með
bátasmíðunum. Við gerðum
báta við okkar hæfi og ég
kunni að smíða fallega borða-
báta, sem fluttu skeljar og
þurrt þang með fjörunum.
— Og þá hefur þú verið
skipstjórinn?
— Auðvitað, hvað annað?
— Þarna eru há fjöll og
þröngir dalir?
— Já, há fjöll og harðfenni
oft mikið og snjóaþyngsli.
Það var oft hörð veðráttan
á Norðurströndum í gamla
daga.
— Talaðirðu ekki stundum
við fjöllin?
— Nei.
— Við hvað talar maður í
svona einveru?
— Maður talar lítið, hugsar
margt.
— Og hvað hugsaðirðu?
— Eg hugsaði um að verða
skipstjóri á stóru skipi, ekki
kotbóndi, en —
— En hvað?
— Varð auðvitað kotbóndi.
— Af hverju vildirðu verða
skipstjóri á stóru skipi?
— Af því það kom svo fag-
urbúið skip inn á Ingólfsfjörð,
þegar ég var sex ára. Það
var danska orlogsskipið Di-
ana, sem vann að mælinguro
á þessum slóðum.
— Af hverju lagðirðu svona
þunga áherzlu á að það væri
danskt?
—Gerði ég það? Eg hélt
ég hefði bara sagt orlogsskip.
En hvað um það, þetta voru
góðir dagar. Og ekki minnk-
uðu nú útlöndin í mínum aug-
um, þegar ég sá sjeffana og
offíserana koma í land í þess-
um líka fötum.
— Hvað minntu fötin þig á?
— Sól í Kaupmannahöfn,
skyldi hún ekki vera með
gylta borða?
— Þú varst oft á sjó sem
drengur?
— Eg damlaði undir hjá
föður mínum, þegar hann fór
að skjóta selinn. Það var kal-
samt. Þú ættir að vera í skinn-
skóm í hörkugaddi.
— Jæja, var svona vont að
vera í skinnskóm?
— Já, víst þótti mér það
vont. Mig langaði alltaf til að
eignast danska skó og auðvit-
að kom ekki til mála annað,
þegar ég var orðinn hrepp-
stjóri.
— Já, hreppstjóri já. En var
nú herra hreppstjórinn ekki
einhverntíma smalí?
— Jú, það var bann og þótti
góður smali, get ég sagt þér.
Mér fannst gaman að geta un-
að við smalamennskuna uppi
í hlíðum og hvílt mig í sól-
skininu og svikizt um.
— Er sólskinið hlýtt á Norð-
urströndum?
— Er snjórinn hvítur í
Heykjavík?
— Er ekki stundum þoka
fyrir norðan?
— Jú, hún er köld og leið-
inleg. Það er hún sem lamar
byggðamennina mest. Þokan
og norðansúldin.
— Margt býr í þokunni, er
sagt.
— Já, það var mikið talað
um álfa og drauga í gamla
daga og við vorum myrkfæl-
in lengi fram eftir aldri.
— Sástu nokkurn tímann
nokkuð?
— Nei, — ja, ég get ekkert
um það.
Þögn.
vildi ekkert læra, ég vildi
jafnvel ekki læra að lesa, þó
ég kæmist ekki hjá því. Eg
vildi tálga spýtur, gera hesta,
fugla og annað mér til yndis-
auka.
— Varstu samt ekki læs,
þegar þú fermdist.
— Jú, það mun ég nú
hafa verið, svona stautlæs, og
eitthvað kunni ég að draga til
stafs, en reikningurinn bág-
borinn. Sámt var ég fermdur
án þess það þyrfti að sækja
um biskupsleyfi, en mér hafði
oft verið bent á að slíkt mundi
þurfa. Og það sem meira var:
ég var fermdur á réttum tíma.
Fermingin var merkilegur at-
burður í lífi mínu, ekki sízt
vegna þess að þá þurfti ég
ekki að læra meira.
— Eitthvað hefurðu fengið
í fermingargjöf?
— Ojú, nýja skó, vel brydd-
aða og ný föt úr heimaunnu
vaðmáli. Og þar með var ég
fullveðja maður, að ég skoð-
aði.
— Voru það skómir?
— Nei, ég var orðinn meðal
maður á hæð.
— En þú ert það ekki leng-
ur.
Guðjón
á Eyri
í Arnarfirði. Hún missti mann
sinn fullaldra kona. Þá lagði
hún á stað frá Arnarfirði með
7—8 kindur yfir Glámujökul
og ofan í Isafjarðardjúp, fær
flutning þaðan yfir ísafjörð,
heldur svo sem leið liggur yf-
ir á Langadalsströnd og síðan
upp úr Hraundal yfir Ófeigs-
fjarðarheiði og heim að Eyri.
— Hún hefur verið dugleg
kona?
— Já, hún var kvenskör-
ungur sinnar tíðar, það máttu
bóka.
— Og þú ert líkur henni.
Hefurðu nokkurn tímann rek-
ið kindur yfir Glámujökul?
— Nei, en þú? Það gera
ekki nema áræðnir karlmenn
úr þjóðsögum.
— Hvað hefurðu eiginlega
unnið þér til frægðar? Ekki
einu sinni rekið kindur yfir
Glámujökul?
— Þegar ég taldi mig hæfan
til starfa, lagði ég af stað
heiman í leit að góðu lífsvið-
urværi í framandi plássi, þá
hélt ég að alls staðar væri
betra en heima. Eg lenti á
ísafirði og þar fokkaði ég við
eitt og annað, en fór heim á
sumrin að slá, leitaði mér svo
aftur að atvinnu á veturna,
því oft var erfitt heima fyrir
og fátækt mikil. En fátæktin
á Isafirði og þorpunum var
öngu minni en heima. Það var
ekki svoleiðis að maður sylti,
nei, það var það að vísu ekki.
— En hvað þá?
— Þetta var einhvers konar
leit. Eg vissi ekki, að hverju
ég var að leita, en ég var
hvergi ánægður, mér fannst
lífið ekki bjóða mér upp á
það sem ég vonaðist til, þegar
ég fór að heiman. Eg hélt ég
yrði sælli að heiman.
— Ertu sællífismaður, held-
urðu?
— Eg hefði orðið það, ef
ég hefði átt kost á því, t. d.
ef ég hefði orðið blaðamað-
ur.
— Og fannstu svo aldréi
neitt?
— Jú, svo liðu nú árin og
loksins fann ég það sem ég
leitaði að.
— Og hvar fannstu það?
— Á ísafirði.
— Og hvað fannstu?
— Konuna mína, Guðjónu
Sigriði Halldórsdóttur, sem
var á jöfnu reki og ég. Eg
hugsaði ekkert út í, hvað til
þess þyrfti að stofna heimili
og búskap og.við þurftum að
— háifur sýslumaður Strandamanna
Svo bætti Guðmundur við:
— Nei, — nei. Eg þreifaði
aldrei á neinni meinvætt eða
draug, þegar ég var myrk-
fælinn, taldi ég í mig kjark
og niðurstaðan varð alltaf sú,
að þetta væri bara bábilja,
sem hefði við engin rök að
styðjast. En ætlarðu ekki að
fara að tala um kennsluna?
— Höfum við talað um
nokkuð annað en fræðslu?
— Ja, fræðslu. Þú átt að
koma með svona spurningu:
— Hvernig var með barna-
fræðsluna hjá ykkur?
Eg sé það í augunum í þér
áðan, Guðjón, að þú trúðir
ekki því sem þú sagðir um
draugana.
— Jú, — jú, þetta var bara
misheyrn og hugarsýn.
— Jæja — þá. — Hvernig
var annars með barnafræðsl-
una?
— Húsbændumir höfðu
hana aðallega á höndum, und-
ir eftirliti prestsins. Faðir
minn kenndi okkur, sem vild-
um læra að lesa, skrifa og
reikna. Hann var góður skrif-
ari og reikningsmaður í betra
lagi, en strangur kennari.
Systkini mín lærðu vel í með-
allagi undir fermingu, en það
var annað mál með mig. Eg
— Víst.
— Nú ertu kominn yfir
fermingu.
— Já, er það ekki. En
griptu nú ekki fram í fyrir
mér, ég ætla nefnilega að
segja þér, hvað presturinn hét.
Hann hét séra Eyjólfur Jóns-
son í Árnesi. Við vorum viku
hjá honum fyrir ferminguna.
— Þú hefur ekki tálgað þá
vikuna?
— Að vísu ekki, en ég fór
í eyjuna og sá æðarfuglinn í
fyrsta skipti.
— Hvað minnti hann þig á?
— Fjórum árum áður hafði
ég farið í kirkju 2. jóladag.
Þar var margt fólk og söng.
Það var eitthvað í æðarvarp-
inu, sem minnti mig á þessa
kirkjuferð.
— Fóruð þið öll í kirkju?
— Já, öll nema amma.
— Af hverju ekki hún?
■— Hún þurfti að vera heima
og gæta þess að álfarnir kæm-
ust ekki inn í bæinn.
— Hvað hét amma þín?
— Þorbjörg Guðmunds-
dóttir.
— Hún hefur verið móðir
föður þíns?
— Já, það var hún.
— Ertu líkur henni?
— Já, það er ég. Hún bjó
hokra þetta í þrjú ár á ísa-
firði, eltki við sult, en þó við
lítil þægindi og ekkert gat ég
boðið minni ungu konu upp
á af veraldarinnar gæðum.
Við eignuðumst tvær dætur
með tveggja ára-millibili, síð-
an tvo syni.
— Ástin aftur?
— Þú um það.
— Fyrsta ástin?
— Þegar ég kom til vits
og ára, bar ég hlýjan hug til
allra stallsystra minna og
hefði viljað hafa þær í leikj-
um, en þetta var svo skírlíft
fólk og hreinlíft og fór meira
eftir boði og banni aðstand-
enda en eigin hvötum.
— Það var trúin, heldurðu
ekki?
— Nei — jú, annars, trúin
og biblían. Þetta voru hyrn-
ingarsteinar fólksins í þ á
daga. En ekki meira um það.
Eg vil ekki leggja nafn guðs
við hégóma. Eg trúi á minn
guð og það líður varla sá
dagur, að ég lesi ekki eitt-
hvert trúræknirit.
— Og heldurðu að við lif-
um eftir dauðann?
— Ekki meira um það.
— Hokraðir, sagðirðu?
— Já, það gerði ég, og
fannst ekkert nema fátækt