Morgunblaðið - 02.11.1960, Blaðsíða 11

Miðvikudagur 2. nóv. 1960
MORCVNBLAÐlb
11
Greinargerð
frá stjórn Ábuiðarverksmiðjunnar um
gjöld firningarsjóðs verksmiðjunnar
þ. e. krón-
1 LÖGUM nr. 40 frá 23. maí 1949
um áburðarverksmiðju er svo á-
kveðið í 10. grein, að framlag
áburðarverksmiðjunnar til fastra
sjóða hennar skuli árlega vera:
a. Til fyrningasjóðs 2'/2% af
kostnaðarverði húsa, lóðar og ann
erra mannvirkja og TVz% af
kostnaðarverði véla og annarra
áhaida.
b. Til varasjóðs allt að 3% af
kostnaðarverði framleiðslunnar.
í 8. gr. verksmiðjlaganna er
ennfremur ákveðið, að í áætluðu
kostnaðarverði áburðarins skuli
„reikna með nauðsynlegum og
lögákveðnum tillögum í fyrninga
sjóð og varasjóð verksmiðjunn-
a r“.
Öll árin sem verksmiðjan hefir
verið rekin, fram til ársins 1959
hefir fyrningarsjóðsgjaldið ver-
ið reiknað með þeim hundraðs-
tölum, sem í lögunum standa þ.
e. 2^2% og 7xh.% og þá miðað við
það verð í krónum, sem verk,
smiðjan, kostaði fullgerð en hún
var reist á árunum 1952—1954.
Á þeim tíma, sem síðan er lið-
inn og þó miðað sé við árið 1959,
hefir verðgildi krónunnar, þ. e.
kaupmáttur hennar, stórkostlega
breytzt til lækkunar eins og öll-
um má vera kunnugt.
Kostnaðarverð hvers hlutar og 1 um.
ails, er nú orðið allt annað og
miklu hærra mælt í krónum síð-
asta árs, heldur en var í krónum
áranna 1952'—1954. Krónufjöld-
inn sem miða verður við á síðasta
ári, er miklu meiri en fimm til
sjö árum áður. Þannig er það
álit sérfróðra manna, að kostnað-
ur við slíka framkvæmd og áburð
arvei’ksmiðjuna, hafi frá 1954
hækkað um 80 af hundraði og að
kostnaðarverð verksmiðjunnar
hefði þannig á síðasta ári numið
um 245 millj. króna. Svo stór-
íelldar hafa verðbreytingarnar
orðið á þessum tíma, mæidar í
íslenzkum krónum. Værj miðað
við kaupmátt krónunnar á þessu
ári þ. e. 1960, mundi kostnaðar
verð verksmiðjunnar reynast
mun hærra.
Fyrningar mannvirkja eða ann-
arra eigna eru jafnan miðaðar
við áætlaða endingu þeirra, þ. e
þann tíma sem talið er að af
þeim séu full not, þó með eðlilegu
viðhaldi, en án endurnýjunar.
Fyrningatími húsa úr varanlegu
efni er jafnan talinn Iengri en
véla og áhalda og annarra lausra
muna og fyrningagjald af slíkum
byggingum því mun lægra en af
hinu.
Frá því fyrst að áburðarverk-
smiðjan var undirbúin hefir verið
ætiazt til að hún endurnýjaði eða
endurbyggði sjálfa sig er til kæmi
að þess þyrfti. Með það sjónarmið
voru ákvæðin um fyrningagjald
og .yrningasjóð sett í verksmiðju
lögin og áskilið í þeim, að þau
framlög séu reiknuð í verði áburð
arins árlega.
Framlag til varasjóðs verk-
smiðjunnar er miðað við kostn-
aöarverð framleiðslunnar eins og
það reyndist hvert árið, en þar
sem það verð er mælt í þeim
krómun, sem á hverjum tíma
gilda, verður jafnan fullt sam-
ræmi milli þess framlags og fram
leiðsluverðsins. Þar helzt eðlilegt
hlutfall og samræmi við það sem
ti; var ætlazt, er ákvæðin voru
se-t. ,
Allt annað verður upp á ten
ingnum er til fyrningagjalds a;
verði fasteigna og annarra eigna
verksmiðjunnar kemur, ef það
gjald ætti nú og um ókominn
tíma að miðast við verðlag, sem
gilti árið 1954 eða fyrr. Því veldur
hið breytilega og síminnkandi
gildi verðmælisins,
unnar.
Þegar gjaldið til fyrningasjóðs
var ákveðið fyrir meira en ellefu
árum, er það sett tvenns konar
þ. e. 2%% og 7%%. Lægri taxt-
inn miðaður við hús, lóðir og
mannvirki og þá reiknað með 40
ára endingu þ. e. að endurnýja
mætti þær eignir að þeim tíma
liðnum með eigin fé.
Hærri taxtinn fyrir aðrar eign-
ir 7 %% og þá miðaður við miklu
skemmri endingu en fasteignanna
og að endurnýja þyrfti þær að
13—14 árum liðnum. Á þeim
tíma, sem hér er greint, átti sem
sé að myndast sjóður, er nægði 1
til að standa straum af endur-
byggingu verksmiðjunnar ef
þyrfti án þess að lánsfé væri til
þess fengið. En vegna hins stór-
lækkaða kaupmáttar krónunnar,
cem orðin var þegar á síðasta ári,
mundi sá sjóður við lok hins á-
ætlaða tímabils hafa aðeins svar-
að til rúmlega helmings þeirrar
fjárhæðar, sem verðlag ársins
1959 krefst til endurnýjunar. Við
slíkt varð ekki unað lengur. Fyrn
ingasjóður — endurbyggingar-
féð varð að auka í samræmi við
upphaflegan tilgang hans og til-
ætlun löggjafarvaldsins með hon
Þetta mátti gera með tveimur-
aðferðum. Þeirri að breyta hinu
bókfærða verði, kostnaðarverð-
inu frá 1954 — til hækkunar, og
láta það samsvara því sem slík
verksmiðja kostaði nú, ef reist
væri og halda þá hundraðsgjald-
inu til fyrningasjóðs óbreyttu þ.
e. 2V2% og 7V2%. Eða þá hinni
að láta hið bókfærða verð standa
óbreytt, en hækka hundraðsgjald
ið til fyrningasjóðs verulega og
sem næst því, að endurbygging-
arféð safnaðist á hinum áður á-
ætlaða endingartima.
Hin síðarnefnda leið var farin,
sem kunnugt er, eftir að hafa
leitað álits bæði lögfræðinga og
annarra aðila, sem kynntu sér
málið eða báru kennsl á það.
Hérlendis munu ýmsar aðferðir
hafðar um bókfærða fyrningu
eigna og verður ekki rætt um
það hér, en aðeins minnt á, að
í framtölum til skatts er gert
ráð fyrir að tiltekin fyrning
eigna sé talin með rekstrar-
kostnaði stofnunar eða fyrir-
tækis, eða í frádrætti tekna. Nú
fyrir skemmstu nefir verið skýrt
frá, að á þessu ári verði fyrn-
ing á íbúðarhúsum úr Steiru
steypu hækkað úr 1% í 4% og á
timburhúsum úr 2% í 6% o. s.
frv. miðað við fasteignamats-
verð, og er með því viðurkennd
þörfin á að fyrningagjald breyt-
ist frá því sem verið hefir.
Erlendis mun vera talið og
látið gilda, að efnaverksmiðjur
ýmsar, þar með áburðarverk-
smiðjur, þurfi að endurnýjast að
því er kemur til vélbúnaðar og
þess konar, á ekki lengri tíma
en einum tug ára og eru fvrn
ingar og fyrningagjöld þeirra
eigna miðað við þann tíma.
Það verður að teljast, ekki að-
eins forsvaranlegt, að miða fyrn.
ingatima velbúnaðar áburðar.
verksmiðjunnar hér við 13—14
ár heldur væri það skortur á
ábyrgðartilfinningu hjá stjórn
endum hennar að taka ekki til
greina þær staðreyndir sem
orðnar eru um verðlag og skii-
yrði til endurbyggingar verk-
smiðjunnar þegar nauðsyn kall-
ar.
Framarlega i þessari greinar-
gerð eru tilfærð ákvæði verk-
smiðjulaganna um árleg gjöld til
fyrningasjóðs í hundraðstölum,
en einnig bent á, að í 8 gr. þeirra
sé ákveðið að reikna skuli með
kostnaðarverði áburðarins
„nauðsynlegum og lögákveðti-
um“ tillögum tii fj’rningasjcðs.
Með því ákvæði er greiniiega
bent á, að auk þess lágmarks,
sem lögákveðið er, sé jafnframt
ástæða til athugunar þess hvort
hið lögákveðna hundraðsgjald
fullnægi því sem nauðsyn kref-
ur og að þeir sem málin hafa
á hendi geri sér einnig grein
fyrir þvi. Þess vegna, meðal
annars hafa stjórnendur verk-
smiðjunnar talið rétt að fara inn
á þá braut að binda sig ekki við
lágmarks hundraðstölur sem
verksmiðjulögin tilgreina, held.
ur gert tillögu til aðalfundar
Áburðarverksm. hf., sem hann
hefir einnig samþykkt einróma,
um að hækka gjödin til fyrn_
ingasjóðs í 3% og 12% i stað
2%% og 7%% sem lögin til-
greina.
Hinn minnkandi kaupmáttur
verðmælisins hlýtur í þessu, sem
öðru verðlagi, að verða áþreií-
anlegur og koma fram bæði í
hækkuðu verðlagi á vörum míð-
að við krónuna og sem fjöigun
á krónum á slíkum framlögum
sem gjöldin til fymingasjóðs
eru.
Leyndar-
mál
Um hvað skyldu þessar
tvær ungfrúr vera að pískra?
Það hlýtur að vera meira
leyndarmálið. Hins vegar
sést það óðara og litið er á
myndina að yngsti aldurs-
flokkurinn fylgist einnig með
tízkunni. Önnur ungfrúin er
i smáköflóttum haustfrakka
með hvítum kraga og samlit-
um uppslögum á ermunum.
Hin er í nýmóðins parísar-
dragt, þ. e. fellt pils og rúm-
góður jakki, sem er bryddað-
ur með köflóttum leggingar-
böndum og tölum.
Hóta að hœtta viðrœðum
Genf, 31. okt. — (NTBJ
FULLTRÚI Bandaríkjanna á
þríveldaráðstefnunni í Genf
um bann við tilraunum með
kjarnorkusprengjur, hótaði í
dag að hætta viðræðum ef
Sovétríkin samþykkja ekki
lágmarkseftirlit með tilraun-
unum.
Var hótun þessi borin
fram á 262. fundi ráðstefn-
unnar, sem fyrst kom saman
fyrir nákvæmlega tveim ár-
um. —■
Hrossakaup
Bandaríski fulltrúin, Charles
Stelle, sagði að Bandaríkin gætu
ekki haldið áfram endalausum
umræðum. Sovétríkin yrðu að
samþykkja að lágmarkseftirliti
yrði komið á. Bandarikin gætu
ekki átt hrossakaup um lifsnauð
synlegar eftirlitsráðstafanir, þvi
ef þau ekki stæðu á kröfum sin-
um í þessu máli, væri þjoðar-
öryggi þeirra stefnt í voða.
Siðasta tilraun
Stelle benti á að hlé hafi ver-
ið á tilraunum með kjarnorku-
vopn þau tvö ár sem við æð-
urnar hafa staðið. En Banda-
ríkjamenn gætu ekki reitt sig á
að Sovétríkin virtu í rauninni
tilraunabannið. Þess vegna gætu
þeir ekki lengur fylgt tilrauna-
banni án eftirlits. Bandarikin
munu nú gera sína siðustu til-
raun til að ná samningum, sagði
Stelle.
FILMUR, FRAMKÖLLUN
KOPERING
FÓTOFIX, Vesturveri
TÉKKHESK
VÉLAStNIHE
SÍÐASTI SÝNINGARDAGUR
SÝNING EKKI FRAMLENGD
að Seljavegi 2
OPIl) í DAG
AÐGANGUR ÓKEYPIS
Bjóðum yiur veikomin á
P *
HEÐINN
SÍ-SLETT POPLIN
(N0-IR0N)
MIHEKVXc/ívWSí*
STRAU,N I NG
ÓÞORF