Morgunblaðið - 26.11.1960, Blaðsíða 13

Laugardagur 26. nóv. 1960
Moncvisnr 4 ði ð
13
Kanna ber til hlítar með hverjum kjör-
um er hægt að leiða deiluna
við Breta til lykta
Fyrri ræða Bjarna Benediktssonar við ut-
varpsumræðurnar í gærkvöldi
jÞ A Ð er kunnara en frá
þurfi að segja, að öllum ís-
lendingum hefur bæði sárn-
að og gramizt framferði
Breta í landhelgisdeilunni
við okkur undanfarin ár. Við
teljum, að svo mikil þjóð
hefði átt að sýna meiri skiln-
ing og víðsýni en hún hefur
gert. Því að hvað, sem öðru
líður, þá hefur verið hér um
að tefla hagsmuni, sem okk-
ur eru ólíkt meira virði en
Bretum. Lífshagsmunir okk-
ar hafa verið í veði, þar sem
ágreiningsefnið verður aldrei
talið nema aukaatriði fyrir
brezku þjóðarheildina.
Reiði sjaldan réttsýn
En þó að gremja okkar hafi
við rík rök að styðjast, þá leysir
hún ekki þann vanda, sem við er
að etja. Sárindi og gremja eru
ekki góðir ráðgjafar og sjaldan
verður reiði réttsýn. Hér er um
að ræða ágreining um efni al-
þjóðalaga, auk hagsmunaárekst-
urs. Að sjálfsögðu hljótum við
að standa vörð um rétt okkar og
hagsmuni. En sem sjálfstæð, full-
valda og fullþroskuð þjóð verð-
um við hverju sinni að meta hvað
í húfi er og hver ráð eru lík-
legust til þess að koma máli okk-
ar fram áður en yfir lýkur. Okk-
ur ber að gseta þeirra reglna, sem
gilda um samskipti þjóða, á sama
veg og við ætlumst til, að okk-
ur sé sýnd sanngirni.
Ágreiningur okkar við Breta
um landlhelgismálið er orðinn
ærið gamall og af honum lengri
saga en hér er tími til að rekja.
Aðalatriðið er að gera sér ljóst,
að ágreiningsefnið er nú allt
annað en það áður var. Ekki er
enn liðinn einn áratugur frá
því, að Bretar fiskuðu hér upp
að þremiur mílum og inni á
hinum stærri fjörðum og flóum.
Og allt fram á Genfarráðstéfn-
una á síðastliðnu vori neituðu
Bretar með öllu að fallast á að a +^er\
veiðilögsögu og kröfu um eilífa
fiskveiðikvöð. í stað þess leggja
þeir nú áherzlu á að fá nokkurn
tíma, 10 ár sem hámark, en
mundu gagnvart okkur vera fús-
ir til að samþykkja miklu
skemmri frest, til þess að um-
þótta sig, koma fiskveiðum sín-
um í það horf, sem þær, að
þeirra mati, þurfa að komast,
eftir að veiðum þéirra á grurin-
miðum hér og annarsstaðar er-
lendis lýkur.
Baráttunni fyrir 12 mílna fisk-
veiðilögsögu er því nú þegar
hægt að Ijúka með fullum sigri
um alla framtíð, ef okkur tekst
að leiða til lykta eða eyða deil-
unni við Breta um einhvern um-
þóttunartíma þeim til handa. Á
meðan sú deila stoadur njótum
við hinsvegar ekki nema að
nokkru gagnsins af sigri okkar
í aðaldeilumálinu um sjálfa 12
mílna fiskveiðilögsöguna.
Deilan er okkur skaðleg
Því er raunar haldið fram, að
annmarkar á áframhaldandi
deilu séu svo litlir, að ekki sé í
þá horfandi. Betra sé að eiga þá
yfir höfði sér en gera sig sekan
um þá „lítilmennsku", eins og
háttvirtur þingmaður Hermann
Jónasson hefur komizt að orði,
að semja við þá, sem hafa beitt
okkur ofbeldi.
Vérra veganesti getur ekkert
ungt ríki valið sér, en ef það
neitar að reyna að semja, hvað
þá tala við önnur ríki um þau
ágreiningsefni, sem fyrir hendi
eru og leysa má án óbærilegra
fórna. Þarf ekki að eyða orðum
að því, hvert ástand muni ríkja
í heiminum á milli einstakra
manna og þjóða, ef sá hugsunar-
háttur væri allsráðandi. Heimsku
legri fullyrðing hefur ekki heyrzt
en sú, að samningar séu svik.
Að sjálfsögðu er það komið und-
ir efni samninga, hvort þeir eru
til góðs eða ekki.
Fjarstæða er og að halda því
fram, að deilan við Breta skaði
okkur ekki. Enginn veit hvaða
þróun hún tekur, ef ekki verður
einhliða ákvörðun um 12 mílna
fiskveiðilögsögu væri gild. Ófrá-
víkjanleg skilyrði fyrir viður-
kenningu þeirra á slíkri útfærslu
var þangað til, að þeir héldu
um alla eilífð fiskveiðirétti á
þeim miðum, sem þeir þóttust
hafa unnið sögulega hefð á. Með-
an Bretar héldu fast við þessar
kenningar var óbrúanlegur skoð-
anamunur á milli okkar og
þeirra. Þrátt fyrir langvarandi
samningaumleitanir allt sumarið
1958 tókst ekki að komast að
samkomulagi. Hvað sem líður á-
greiningi um, hvort þá hafi verið
að öllu rétt á haldið af okkur,
er hitt ágreiningslaust að aldrei
gat til mála komið, að við féll-
umst á kenninguna um eilífa
sögulega fiskveiðikvöð innan lög-
sögu okkar, er gert hefði 12 mílna
regluna lítils eða einskis virði. *
Breytt afstaða
Nú er þetta gerbreytt. Afstaða
Breta á Genfarráðstefnunni s.l.
vor og síðan, sýnir, að nú eru
þeir fáanlegir til að falla frá
andmælum gegn 12 mílna fisk-
slíkar veiðar, þótt í smáum stíl
.væri, hafa í för með sér, ekki
einungis fyrir fiskistofninn, held-
ur einnig um margháttaða á-
rekstra á miðunum. Á s.l. sumri
munaði t.d. ekki nema skips-
Eg skal ekkert um það segja,
hvort Bretar taka hér upp fisk-
veiðar að nýju innan fiskveiði-
lögsögunnar undir herskipa
vernd, ef ekki tekst að eyða deil-
unni. En þeir menn, sem nú
segja, að slíkar veiðar baki okk-
ur lítið sem ekkert tjón, ættu
að gæta betur samræmis í mál-
flutningi sínum. Ef þessar veiðar
eru barnaleikur einn, af hverju
sprettur þá öll gremjan við Breta
fyrir þessar aðfarir? Og ef þess-
ar veiðar halda áfram, þá velja
Bretar veiðisvæðin og áreiðan-
lega ekki hin lökustu að eigin
geðþótta. Einu áhrifin, sem hinir
virðulegu stjórnarandstæðingar
geta haft með skrafi sínu er að
benda Bretum á, að þeir gæti
valið önnur fiskiríkari mið en
þeir hingað til hafa haldið skip-
um sínum á.
Hitt hefur heyrzt, að Bretar
muni hverfa frá beinni herskipa-
vernd á miðunum en togarar
þeirra þyrpast inn fyrir fiskveiði-
mörkin í meira eða minna fast-
bundnum samtökum og virða
reglur okkax að vettugi. Við
höfum þegar séð, hvílíkar hættur máii það fjárhagstjón, sem við
Bjarni Benediktsson,
dómsmálaráðherra
breidd að stórslys yrði af. Sízt
var orðum aukið það, sem hátt-
virtur þingmaður, Hermann Jón-
asson, sagði í sumar, að þá virtist
sem deilan væri að færast í al-
varlegra horf en nokkru sinni
fyrr. Brezkir togaramenn lýstu
því þá, að þeir væru viti sínu
fjær af gremju yfir því að vera
hraktir úr íslenzkri fiskveiði-
lögsögu; að því er þeir telja, gegn
alþjóðalögum. Við sameinumst
allir um að fordæma þá gremju-
fuliu vitfirringu, en hún er ein
þeirra staðreynda, sem við verð-
um að hafa í huga og meta, þegar
við gerum upp hug okkar í þessu
máli. Nægar hættur vofa yfir
sjómönnum okkar af völdum
höfuðskepnanna hér við land, þó
að þar á ofan bætist ekki beinn
lífsháski af manna völdum.
Ef slík ógæfa gerðist, yrði
vandinn enn óviðráðanlegri en
ella. Þá væri hér magnað enn
eitt alþjóðavandamál til viðbótar
þeim, er við sjáum, að býsna
erfiðlega gengur að leysa, þótt
stórveldin láti þau til sín taka
en alltof oft sem einn þátt í
sinni stöðugu valdastreitu. Með
þeim atburðum og jafnvel hætt-
unni einni á þeim yrði eitruð
sambúð íslendinga við þær þjóð-
ir, sem við vegna legu lands
okkar komumst ekki hjá að hafa
náin skipti við, hvort sem við
viljum eða ekki. Afleiðingarnar
af þeirri framvindu eru ófyrir-
sjáanlegar, en þess eðlis, að eng
inn góðviljaður maður má láta
sitt eftir liggja til að koma í veg
fyrir þær.
Miðað við þetta skiptir minna
óneitanlega höfum af nýju, varan
legu löndunarbanni í Bretlandi.
Sumir segja, að við getum vel
verið án markaðar í Bretlandi,
en víst er, að hagur þjóðarinnar
er því öruggari sem hún hefur
fleiri markaði fyrir vörur sínar.
Hagur islenzkra togara og raunar
mikils hluta bátaflotans af því
að geta selt fisk í Englandi
er og svo augljóst, að
engum tjáir í móti að mæla.
Hafa ber í huga, að við höfum
fært fiskveiðilögsögu okkar út til
þess að hagnast á því. Þess vegna
er óhjákvæmilegt að metið sé,
hvernig sá hagur verði mestur
á hverjum tíma, þegar ekki er
um það að ræða að fórnað sé
neinum framtíðarhagsmunum
heldur þvert á móti verið að
tryggja þá. En svo er hér, þegar
leitazt er við að ryðja úr vegi
síðustu hindrunum á frambúðar-
viðurkenningu 12 mílna fiskveiði-
lögsögu með því að viss fiskveiði-
hlunnindi séu veitt en einungis
um mjög takmarkað árabil og
gegn öðrum fiskveiðihlunnind-
um.
Hér verður að gæta þess, að
fiskveiðideilan við Breta firri
okkur ekki hagnum af framtíð-
arviðurkenningu 12 mílna fisk-
veiðilögsögu með meiri busifjum
og í mun lengri tíma en takmörk
uð tímabundin fiskveiðihlunnindi
þeim til handa kynni að hafa í
för með sér. Þetta er atriði, sem
ekki er hægt að meta réttilega,
nema málið sé kannað og vitað
hvaða kjör eru í boði.
Um það verður ekki sagt á
þessu stigi málsins, hvort fáanleg
eru þau kjör, sem geri okkur
ráðlegt að eyða deilunni við
Breta. Um hitt verður ekki deilt,
að við höfum margvíslegan hag
af því að leiða þessa deilu til
lykta. Og hvaða ráð eru þá til
þess?
Kunna engin ráð
Um þetta hefi ég spurt hátt-
virta stjórnarandstæðinga hvað
eftir annað í hinum löngu um-
ræðum, sem orðið hafa á Alþingi
um þetta mál að undanförnu.
Hér er um meginatriði málsins
að ræða. Nauðsynlegt er að allir
íslendingar athugi gaumgæfilega
þá möguleika sem fyrir hendi
eru. Það var ekki sízt af þessum
ástæðum sem ríkisstjórnin ósk-
aði eftir því að þessum umræð-
um yrði útvarpað, svo allur lands
lýður gæti fylgzt með svörunum.
Hnotabit á milli manna eins og
hafa átt sér stað af hálfu þeirra
háttvirtra þingmanna, sem hafa
talað á undan mér, haía litla
þýðingu. Úrræðin sem á er bent
skipta öllu máli.
En svör háttvirtra stjórnarand
stæðinga um hvað þeir vilji til
mála leggja, hvaða úrræði þeir
bendi á, hafa verið í senn óljós
og haldlítil. Hvorugur þeirra
þingmanna, sem töluðu hér á
undan mér viku að þessu einu
orði í umræðunum nú. Hermann
Jónasson svaraði fyrirspurnum í
efri deild um þetta á þá leið,
að tíminn mundi leiða málið til
lykta. Hér er svipað svarað og
Stanley Baldwin gerði forðum,
þegar hann sagði: „We will
muddle through", — við slömp-
umst einhvern veginn í gegn.
Eftirá þótti Bretum þetta lítil
hollráð og hætt er við, að þau
verði okkur einnig að litlu gagni.
Enginn getur nú um það sagt,
hversu miklu tjóni deilan mundi
verða búin að valda áður en tím-
inn eyddi henni, jafnvel þótt svo
yrði einhverntíma, er enginn veit
hversu skjótlega yrði. Sannast
að segja er þetta svar alger upp-
gjöf og ber vitni um fullkomið
úrræðaleysi, skort á þeirri fyrir-
hyggju, sem enginn er tekur að
sér stjórn á málefnum þjóðar
sinnar, má vera án.
önnur ábending, sem háttvirt-
ur þingmaður Hermann Jónas-
son gaf — þó með tvíræðum orð-
um, eftir að hann sá, að hin
fyrri var varla lítilsvirði, var sú,
að við ættum í skjóli varnarsamn
ingsins frá 1951 að leita til
Bandaríkjastjórnar og Krefjast
vopnaðs liðsstyrks hennar tii að
hrékja Breta út fyrir fiskveiði-
takmörk okkar.
Tillög'ur Þjóðviljans
og Finnboga
Áður en rætt er um, hvort lík-
legt sé, að Bandaríkjastjórn
veiti okkur slíkt liðsinni, er rétt
að víkja aðeins að hinú, hvort
valdbeiting af okkar hálfu,
mundi ef til vill nægja til að reka
Breta á brott. í Þjóðviljanum
í sumar birtist grein, þar sem
því var haldið fram, að vandinn
væri ekki annar en só að vopna
íslenzku gæzluflugvélina með
vélbyssu og hefja síðan skothríð
á brezka togara. Þeir mundu þá
skjótlega hypja sig burt.
Ekki hefur Þjóðviljinn síðan
haldið þessari tillögu áberandi á
lofti og málssvari kommúnista á
Alþingi, háttv. þingmaður Finn-
bogi Rútur Valdimarsson, sagði
þvert á móti, að okkur mundi
bezt gefast vopnlaus mótstaða.
Bretar hefðu áður orðið að lúta
í lægra haldi gegn þeirri aðferð.
Þar var að vísu ólíkt saman að
jafna og nánast var þetta sama
ábendingin og er háttvirtur þing-
maður Hermann Jónasson vitn-
aði í úrræðaleysi sínu til þess, að
tíminn myndi leysa málið fyrir
okkur. En ég er sammála háttvirt
um þingmanni um það, að mun
væri sú aðferð skynsamlegri en
hin, ef við ætluðum að láta úrslit
deilunnar vera komna undir
vopnavaldi. Hætt er við, að skjót
lega kæmi vopn á móti vopn-
um og þyrfti þá ekki að sökum að
spyrja, hvernig slíkri viðureign
milli máttarminnsta ríkis ver-
aldar og þriðja mesta stórveldis
heime mundi lykta. Styrkur okk-
ar er fólginn í því að hafa rétt
fyrir okkur en ekki beitingu
valds, er við ráðum ekki yfir.
En ráðum við ekki yfir valdi
Bandaríkjastjórnar í skjóli varn-
arsamningsins frá 1951 og At-
landshafsríkjanna í skjóli At-
lantshafssáttmálans frá 1949?
Þessir aðilar hafa skuldbundið
sig til að verja okkur, ef við
verðum fyrir árás. Gallinn er
sá, að hér er um réttarágreining
að ræða. Áður en afskipti þess-
ara eða annarra aðila koma til,
verðum við þess vegna að vera
við því búnir að þess sé krafizt,
að úr réttarágreiningnum verði
skorið. Þeir, sem óska afskipta
þessara aðila, verða því ef þeir
vilja að mark sé tekið á tillögum
sínum, að segja til um, hvort þeir
vilja láta skera úr deilunni með
þeim hætti, sem um réttarágrein
ing tíðkast á alþjóðadómstóli,
þ.e.a.s. af alþjóðadómstóli, hvort
sem það yrði alþjóðadómstóllinn
í Haag eða gerðardómur.
Svipuðu máli gegnir um þá til
lögu, sem stundum hefur heyrzt,
að við ættum að kæra Breta fyrir
öryggisráði Sameinuðu þjóðanna.
Mjög var athyglisvert, að hvorki
Hermann Jónasson né Finnbogi
Rútur Valdimarsson vitnuðu
til þessa ráðs í umræð-
unum í efri deild. Þögn þeirra
um það hlýtur að koma af því,
að þeir telji, að svo sem málum
er háttað, sé engrar ásjár þar að
leita fyrir okkur. Enda fer það
eftir því, hvernig málið yrði upp
tekið hjá Sameinuðu þjóðunum
eða öryggisráði þess, hvort Bret-
ar gætu þegar í stað eytt kæru-
málinu með því einu að beita
synjunarvaldi sínu, sem er al-
menna reglan um málsmeðferð í
öryggisráðinu.
Framh. á bls. 14.