Morgunblaðið - 25.03.1961, Blaðsíða 9

MORGVISBLAÐ19
9
Laugardagur 25. marz 1961
Kennedy og de Gaulle
gera út um framtið NATO
LAND MITT Belgía, á nú
við mjög alvarlega örðug-
leika að stríða. Ég sný aft-
ur heim til þess að taka að
nýju þátt í stjórnmálabar-
áttunni þar, en í henni hafði
ég tekið þátt samfleytt í 40
ár, áður en ég kom til
NATO.
Það er eina ástæðan fyr-
ir því, að ég læt nú af störf-
um sem framkvæmdastjóri
NATO.
Ég hóf starf mitt hjá NATO
Bkömmu eftir atburðina við
Súez, atburði, sem höfðu snúið
Frakklandi og Bretlandi gegn
Bandaríkjunum, svo að samtök-
unum stafaði hætta af því. Nú
þegar ég hverf á brott frá NATO
eru einnig tímamót. Kennedy er
að taka við stjórnartaumunum í
Bandaríkjunum. Dvöl mín hjá
NATO myndar þannig sérstak-
an kapitula í sögu samtakanna
og því er tilvalið að líta yfir
farinn veg og hyggja að því hvar
við stöndum í dag.
1949 og nú.
Við skulum þá fyrst gera sam-
anburð á afstöðu okkar núna
og árið 1949, þegar NATO var
stofnað. Árið 1949 ógnuðu
kommúnistar fyrst og fremst
Evrópu. Ógnun þeirra var fyrst
og fremst pólitísk. f dag ógna
kommúnistar aðallega Afríku og
þeir eru hættulegastir á efna-
hagsmálasviðinu.
Árið 1949 höfðu Bandaríkja-
menn einókun á kjarnorkuvopn-
ium, en nú standa Sovétríkin
jþeim jafnfætis á því sviði. Árið
1949 voru kjarnorkuvopnin ein-
göngu herfræðileg vopn (strate-
gisk), en nú eru þau orðin her-
tæknileg (taktisk). Evrópsku
herflokkarnir sem höfðu engin
kjarnorkuvopn 1949, geta nú alls
ekki án þeirra verið, einfaldlega
vegna þess að án þeirra er varn-
armáttur þeirra enginn.
Krúsjeff forsætisráðherra ger-
Ir sér nú fulla grein fyrir því,
hvernig atómvopnastyrjöld
myndi fara. Hann hefur því
endurskoðað erfðakenningar
kommúnismans og segir nú að
styrjaldir séu ekki lengur óhjá-
kvæmiiegar. Hann er svo ákafur
í þessari nýju sannfæringu sinni,
að hann hikar ekki við að ganga
í berhögg við kommúniska Kína
i þessu atriði. Upplausn nýlendu
stefnunnar var hafin þegar árið
1949 en sú þróun gengur nú æ
hraðar. Sjálfstæðið, sem svo
margar þjóðir hafa ýmist fengið
eða tekið sér reynist þeim sum-
um tvieggjað vopn, skapar mörg
ný vandainál í Ásíu og kannski
sérstaklega I Afriku og eykur
hætturnar i þessum álfum.
Efnahagsvandamál þessara
*iýju sjálfstæðu þjóða verða
mjög þýðingarmikil. — Hinn
efnaði minnihluti mannkynsins
getur ekki lengur horft aðgerða-
laus á þá miklu neyð, sem jafn-
vel eykst í mestum hluta heims-
ins.
Kommúnistarnir notfæra sér
rækilega þá kosti sem fylgja á-
ætlunarbúskap þeirra og þær
Iframfarir sem þeir geta sýnt
fram á að hafi orðið hjá þeim
valda ruglingi á Vesturlöndum.
Þrjú viðfangsefni
" Aðlögunar tímabil er að hefj-
est og á því verður aðallega við
þrjú viðfangsefni að fást: Það
fyrsta er kjamorkuvopnin, ann-
að víðtækai'i pólitísk ráðaumleit-
^ BELGÍSKI stjórirmálamaffur
inn Paul-Henri Spaak hefur)
^ nú um fjögurra á.ra skeið^
i gengt embætti sem fram-í
’ kvæmdastjóri NATO. Um þess-?
i ar mundir .er hann að láta'
\ af starfi og ritaði hann þá^
^ grein þá sem hér birtist, sem^
/ f jallar um stjórnmálaástandið/
dag og framtíð NATO. j
un og þriðja efnahagslegt sam-
félag.
Hvort sem okkur geðjast að
því eða ekki, þá er það stað-
reynd, að hlutverk kjarnorku-
vopna í vígbúnaði herjanna
verður æ þýðingarmeira. Ég er
þeirrar skoðunar, að það sé al-
gerlega tilgangslaust að byggja
landvarnirnar eingöngu á venju-
legum vopnum, þegar vitað er að
hugsanlegur árásaraðili ræður
yfir kjarnorkuvopnum, og jafn-
framt er vitað, að hann muni
eigi svífast þess að beita þeim.
Nú er svo komið að það er al-
gerlega þýðingarlaust að eyða
milljörðum í landvarnir sem
byggðar eru á gömlum, úreltum
til varna eru kjarnorkuvopn.
Þegar þessu hefur einu sinni
verið slegið föstu koma upp mörg
ný vandamál. Á þá hver þjóð
að hafa sín kjarnorkuvopn? f
hvaða tilfelli á að beita hinum
áhrifaminni hertæknilegu kjarn-
orkuvopnum? Er hægt að beita
þeim án þess að af því spretti
allsherjar kjarnorkustyrjöld, .—
sjálfsmorðsstyrjöld? Væru
Bandaríkin reiðubúin að beita
atómvopnum til að verja Vestur
Evrópu?
Affvörun um kjarirorkuvopn.
Það er nú komið að því, að
Atlantshafsbandalagið verður að
taka ákvarðanir í þessum efnum.
Óhjákvæmilegt er að láta fram
fara kaldrifjaða og óhlutdræga
athugun á þessu máli. Ekki er
auðvelt að finna lausn allra þess-
ara vandamála'. Mér virðist samt,
að nokkrar meginreglur séu þeg-
ar farnar að myndast af sjálfu
sér í þessum efmfm. Það er t. d.
enginn hagur að því, að sérhver
þjóð hafi sín eigin kjarnorku-
vopn og taki sjálf ákvörðun um
beitingu þeirra. Ef samstarf á
nokkursstaðar rétt á sér, þá er
það á sviði kjarnorkumálanna.
Þar verður samstarfið mjög brýn
nauðsyn, bæði af efnahagsmála-
ástæðum og öryggisástæðu««. Ég
teldi það skynsamlegt að koma
upp birgðum kjarnorkuvopna á
vegum Atlantshafsbandalagsins
og yrði innan samtakanna komið
á fót alþjóðlegu ráði, sem ætti
að hafa umboð til að taka á-
kvörðun um beitingu þeirra
Viðkvæmasta vandamálið
þessu er að ákveða hvaða borg-
araleg yfirvöld eiga að bera
ábyrgð á beitingu þessara vopna.
Ef um er að ræða svar við kjarn-
orkuárás er málið vandalítið. Þá
er hægt að taka á stundinni á
kvörðun um að beita kjarnorku-
vopnum á móti. Hitt er erfiðara
viðfangs, ef árásaraðilinn beitir
í fyrstu aðeins venjulegum
vopnum til innrásar, en hefur
ofurefli liðs og virðist öruggur
um sigur. Það er þá vissulega
ábyrgðarhluti að taka ákvörðun
um beitingu kjarnorkuvopna og
menn eru í vafa um, hverjum
eigi aff fela slíkt ákvörðunar-
vald.
Fimmtán lönd sem eiga að
taka einróma ákvörðun? Það
virðist hvorki raunhæft né fram-
kvæmanlegt. En ef það væru
fjögur eða fimm ríki sem ættu
að taka ákvörðun fyrir hönd
allra hinna? Ef til vill. Og þó,
— eru ríkisstjórnirnar fúsar að
fela öðrum ríkisstjórnum slíkt
vald? Um það má lengi deila.
Krúsjeff vill eiirangra Vesturiönd
Hvort sem mönnum líkar bet-
ur eða ver, þá verðum við að
viðurkenna að flest og erfiðustu
pólitisku vandamálin eru ekki
lengur í Evrópu. Það er Asía og
Afríka sem nú valda okkur
mestum erfiðleikum. Er það við-
unandi ástand, að við séum sam-
herjar í einum heimshluta, en
komum fram sem keppinautar,
já jafnvel sem andstæðingar í
öðrum hluta heims? Getum við
haft sömu skoðnanir og sömu
sjónarmið í NATO um evrópsk
vandamál og síðan farið til þings
í SÞ og verið á öndverðum
Paul--Henri Spaak. Myndin tekin á fundi Atlantshafsbandalagsins
Atlantshafsbandalagið komizt
hjá því að fylgjast með rás at-
burðanna og taka breytingum í
samræmr við það? Ég held að
það komist ekki hjá því.
Ég held það sé rétt, að Krjúsj-
eff hafi sem stendur gefist upp
á því, að heyja styrjöld við
okkur og að við getum reiknað
með því að hann haldi þeirri
skoðun meðan istyrjöld er of
kostnaðarsöm og hættuleg. En
Krúsjeff telur stráð
vonlaust en reynir
nð einantfra
Vesturlön din
meið hvor við annan í öðrum I
vandamálum. Við verðum að
viðurkenna að það er eðlilegt að
sumar þátttökuþjóðirnar hiki við,
þegar þær sjá, að samstarfið er
þanið langt út fyrir þau svið
isem eðlileg eða fyrirsjáanlegt
var talið 1949. Og þó, — getur
þar með er ekki sagt, að Kvúsj-
eff hafi gefið upp allar vonir
um að kommúnisminn muni sigra
heiminn.
Hann stefnir nú að þvi að
einangra hina frjálsu Evrópu og
Norður Ameríku. 'Ef ástandið
breytist ekki á næstu 25 eða 50
árum, að við séum aðeins lítill
minnihluti umkringdur af hundr-
uðum milljóna manna af hlut-
lausum og fjandsamlegum þjóð-
um, þá er gert út um örlög
okkar og þá geta fjandmenn
okkar valið sjálfir tímann til að
láta skríða til skara gegn okkur.
Það er ekki mögulegt, og held-
ur ekki skynsamlegt að einbeita
sér að vandamálum Evrópu með-
an kommúnisminn breiðist hratt
vopnum. Einu vopnin sem duga
út og leggur Asíu og Afríku
undir sig.
Ójöfn aðstaffa.
Nú er einnig svo komið, að
það eru efnahagsvandamálin sem
eru mest knýjandi og örðugast
að glíma við. Nú er orðið til-
tölulega auðvelt að mynda sam-
stöðu margra þjóða um land-
varnamál, — en jafnskjótt og
farið er að ræða efnahagsmál og
viðskiptamál skjóta hinir þjóð-
legu sérhagsmunir upp kollinum.
Við erum oft neyddir til að gefa
upp heilar áætlanir sem horfa
til framfara og heilla aðeins til
að vernda einhvern hagsmuna-
minnihluta.
Sú staðreynd, að kommúnist-
ar notfæra sér áætlunarbúskap
neyðir okkur til að endurskoða
Frh. á bls. 15.
Brynhildur
dóttir —
BRYNHILDUR Jóhannesdóttir
andaðist þann 19. þ.m. í sjúkra-
húsinu á Akureyri og er jarð-
sett í dag frá Akureyrarkirkju.
Hafði hún átt við erfiðan sjúk-
dóm að etja hin síðari ár, sem
að lokum hlaut að ná yfirhönd,
þrátt fyrir þrek hennar og
dugnað.
Brynhildur var fædd á ísa-
firði þann 29. júní 1898, yngst
af séx börnum þeirra Jóhann-
esar Guðmundssonar, verzlun-
armanns, og konu hans Sigríðar
Bjarnadóttur. Ólst hún þar upp
með foreldrum sínum og systkin-
um á heimili, sem annálað var
fyrir gestrisni og höfðingslund
húsráðenda, enda ljóst hvílíkan
menningarbrag hún bar með
sér frá æskuheimili sínu.
Ung að aldri hóf Brynhildur
störf við símaþjónustu og vann
Jóhannes-
Minning
við þau um hartnær þriggja
áratuga skeið, fyrst á Akureyri,
um 1917—1920, en síðan á ísa-
firði, þar sem hún vann lengst
af við ritsímann. í starfi sínu
aflaði hún sér mikils trausts og
vinsælda, enda fór saman hjá
henni ágæt verkhæfni svo að
segja má, að hvert verk léki í
höndum hennar og eins frábær
samvizkusemi í starfi, prúð-
mennska og háttprýði í um-
gengrii.
Allmikið var til Brynhildar
leitað til starfa að ýmsum fé-
lagsmálum og vann hún þau
störf sem önnur af þeirri ósér-
plægni og dugnaði, sem henni
var lagin. Þannig varð hún
fyrsti formaður Kvennadeildar
Slysavarnafélagsins á ísafirði,
er stofnuð var 1934 og var hún
síðar gerð heiðursfélagi þess fé-
lags í viðurkenningarskyni fyr-
ir störf hennar í þágu slysa-
varnanna.
Þegar móðir hennar lézt í
hárri elli á ísafirði árið 1946
fluttist Brynhildur með systrum
sínum, Soffiu og Svövu, til Ak-
ureyrar þar sem hún hefur ann-
azt heimili þeirra systra lengst
af síðan að frátalinni dvöl henn
ar vestan hafs árin 1946—1949.
Áður hafði hún dvalizt um eins
árs skeið við nám í Noregi og
ferðazt nokkuð erlendis. Oft
hafði hún átt þess kost að í-
lengjast ytra en tryggð hennar
við ættingja og átthaga varð þó
jafnan sterkari ef hún átti
tveggja kosta völ. Enda var
tryggðin einn sterkasti þáttur I
fari hennar.
Annað það, sem mjög verður
minnisstætt í fari Brynhildar,
var æskuþróttur sá og gáska-
full unglingslund, sem hún
varðveitti löngum auk hinna
mörgu ágætu hæfileika, sem
hún var búin. Var hún listræn
að eðlisfari, ágætlega músíkölsk,
lék vel á hljóðfæri og hafði
mikið yndi af söng.
Listræn smekkvísi kom fram
í hverju því, sem hún fór hönd-
um um. Gróðurreitur sá, sem
skápazt hefur við heimili
þeirra systra á Akureyri, mun
lengi bera vott umönnunar og
handbragðs Brynhildar. Sá tími,
sem hún átti seint og snemma
við að fegra og skrýða þennan
garð, var ekki veginn á hags-
munavog. Mannleg hvöt til auk-
innar fegrunar á umhverfi sínu
og til vaxtarauka veiku ungviði
er aflgjafi slíkra verka.
Þá gætti listfengis hennar og
fegurðarsmekks ekki síður í
því, sem hún fór höndum um
innan húss og munu þeir
mörgu, sem notið hafa gestrisni
þeirra systra fyrr og síðar hafa
séð þess ljósasta vottinn með
hve mikilli nosturssemi og fín-
leika þar hefur verið fjallað um
veglegar veitingar og það, sem
gleðja mátti auga gestsins við
fagurt veizluborð.
Brynhildur var mjög bam-
góð og hændust þau að henni,
enda hafði hún ætíð á hrað-
bergi margar skemmtilegar frá-
sagnir, sem þau hlýddu á með
mikilli athygli.
Við kveðjum Brynhildi með
hjartans þökk og mikilli eftir-
sjá, en gott er að minnast
þeirra, sem jafnan báru með
sér birtu og yl.
Guð blessi minningu hennar.
Jón G. Halldórsson.