Morgunblaðið - 07.12.1961, Qupperneq 13

Fimmtudagur 7. des. 1961
MORGUIS 3LAÐIÐ
13
Ef
velja
á
milli
x „Ef við neyðumst til þess að
velja á milli Elisabethville og
Leopoldville, munum við velja
Leopoldville" — sagði Paul Henri
Spaak nýlega í ræðu, þar sem
Ihann gerði öldungadeild belgíska
iþingsins grein fyrir stefnu
Íbelgísku stjórnarinnar í mólum
Kongó og Katanga. Mennen
Williams, hinn sérlegi ráðunaut-
ur Kennedys Bandaríkjaforseta
um Afríkumál iét svo um mælt
fyrir nokkrum dögum, að enginn
lagalegur grundvöllur væri fyrir
aðskilnaði Katanga frá Kongó.
Einnig hefur Home lávarður,
utanríkisráðherra Bretlands, lýst
því yfir að brezka stjórnin telji
framtíðarlausn muni ekki fást í
Kongómálinu nema Katanga sam
einist öðrum hlutum landsins.
Jafnvel Sir Roy Welensky hefur
viðurkennt nauðsyn þess, að end
ir sé bundinn á aðskilnað Kat-
anga.
Því er augljóslega fallin úr
gildi'sú spurning, hvort Katanga
.— sem er einskonar Ruhr hérað
Kongó — eigi að vera sjálfstætt
ríki. Það sem nú er öllu fremur
til umræðu er, hvernig sameina
eigi Katanga öðrum hlutum
Kongóríkis.
Þegar Tshombe lýsti yfir sjálf-
stæði Katanga 11. júlí 1960 í allri
ringulreiðinni, sem þá ríkti í land
ingu — veitti þáverandi stjórn
Belgíu undir forsæti Gastons
Eysskens honum síuðning, sökum
þess að hún óttaðist stjórn
Lumumba heitiíis yfir landinu.
Til þess tíma hafði belgíska stjórn
in verið Tshombe andvíg Og hafði
raunar bælt niður með hörku
fyrri tilraunir hans til þess að
skilja héraðið frá Kngóriki.
Aðskilnaður Katanga féll Belg
um aldrei í geð og hentaði hvorki
stjórnmálalegum né fjárhagsleg-
um hagsmunum þeirra. Og þeir
gerðu einingu landsins að skil-
Er annarsvegar átt við sjálfstæð
ríki undir tiltölulega veikri mið-
stjórn — hinsvegar við ríki er
hafi í einstökum atriðum sjálfs-
forræði en lúti sterkri sambands
stjórn. Þessi stefna Tshombes hef
ur valdið því, að hann er alltaf
í andstöðu við aðra stjórnmála-
leiðtoga Kongóríkis — átti í harðri
andstöðu við Lumumba sem
vildi gera Kongó að einu sjálf-
stæðu ríki, er lyti einni sterkri
stjórn, og er nú í jafn harðri
andstöðu við þá, sem hlynntir
eru því, að í landinu sé komið á
ríkjasambandi, þar sem hvert
ríki hafi að einhverju leyti sjálfs
forræði en lúti sterkri miðstjórn
í öllum meginmálum.
Þessi greinarmunur á hugmynd
um stjórnmálaleiðtoganna um
ríkjasamband er afar mikilvæg-
ur. SvO virðist, sem sumir sjái
ekki þennan xnun — eða vilji
ekki sjá hann og það verður til
þess að vestrænum mönnum
virðist oft og tíðum svo sem kong
óskir stjórnmálaleiðtogar aðhyll-
ist í grundivallaratriðum sömu
skoðun. En svo er alls ekki og hef
ur aldrei verið. Hvorki á ráðstefn
unni í Tananarive eða Coquilhat-
ville, né heldur í bréfum Sam-
einuðu Þjóðanna hefur Tshombe
hvikað þumlung frá sínum eigin
skilningi á framtíðarskipulagi
Moise Tshombe ! væntanlegs ríkjasambands
Kongó. Markmið hans er nú og
, . , . „ hefur alltaf verið, að koma á fót
yrði fynr þvi að sjalfstæði yrði
veitt. En þegar þeir höfðu veitt n°kkrum sjálfstæðum ríkjum,
Tshombe stuðning fremur en sem hvert um sig njóti stjórn-
Lumumba urðu þeir fangar hins málalegs og efnahagslegs sjálf-
fyrrnefnda. Þetta kom skýrast í' stæðis — en. þau séu sameinuð
semi Námafélagsins-Union Mini-
ére. Innanríkismál landsins
minna helzt á ástapdið í Alsír.
Þar ,búa 25 þúsundir Evrópu-
manna, sem koma fram á sania
hátt og öfgafullir hægrisinnar í
Alsír. Þeir fyrirlíta belgísku
stjórnina fyrir linkind, úthúða
Sameinuðu Þjóðunum, dá Sir Roy
Welensky, dr. Verwoerd og Dr.
Salazar. Og þeir trúa staðfastlega
á sjálfstæði Katanga.
Evrópskir yfirmenn í hernum,
sem nú eru aðeins orðnir um 250
koma úr fjórum áttum: fyrrver-
andi embættismenn nýlendu-
stjórnarinnar, fyrrverandi bel-
gískir liðsforingjar, fyrrverandi
franskir fallhlífarhermenn frá
Alísr — (starfsmenn O. A. S.
hinnar frönsku leynihreyfingar
Salans, hershofðingja) — og loks
hreinir ævintýramenn. Sumir
þessara manna starfa í hernum
vegna launanna, sem eru um
2.500 sterlingspund á ári, eða að
eins af hreinni ævintýraþrá —
en aðrir vegna þess, að þeir hafa
trú á málstað hinna hvítu öfga-
manna í Afríku. Það er því ekki
torvelt að sjá, hvers vegna flest
hin nýju Afríkuríki líta á Kat
anga sem dæmi um ný — ný-
lendustefnu.
Tshombe á sess sinn að þakka
Srem staðreyndum. Hæfileik;
hans til að telja stjórn námafé-
lagsins á að láta honum Og stjórn
inni fé í té — en þar beitir hann
einkum hótunum um þjóðnýt-
ingu; sjö þúsund manna her Kat-
angastjórnar, sem áður var stjórq>
að af um fimm hundruð evrópsk-
Union Miniére, — sem á yfir
hundrað milljón sterlingspunda
eignir og er er einnig tengt fyrir
tækjum í Tanganyika Union
Miniére hefur jafnvel enn víð-
tækara samband — m. a. við
Anglo Atnerica Corporation,
British South Afríca Company og
Benguela járnbrautirnar, sem
portúgalska stjórnin á í stóra
hluti. En þessi fyrir.tæki hafa
aldrei getað sameinazt um stefnu
í Katangamálinu. Frá upphafi var
stjórn Námafélagsins klofin í
þessu máli. Áhrifamikilir menn í
stjórninni í Katanga fylgdu skiln-
aðarstefnunni gegn vilja yfir-
stjórpar fyrirtækisins í Brússel.
The Times skýrði frá því á
sínum tíma, að í febrúar 1960 var
svo komið, að menn úr stjórn
Námafélagsins í Katanga leituðu
hófanna við Ensk-Amerísk fyrir-
tæki í Mið-Afríku um möguleik-
ana á því, að Katanga sameinað-
ist Mið-Afríkusambandinu. Þegar
Sir Roy Welenzky skýrði Daily
Express frá þessum umleitunum,
sem voru gerðar í heimildarleysi
við komandi aðila mótmæltu bæði
Tshombe, Belgíustjórn og yfir-
stjórn Union Minére harðlega.
En þessar umleitanir sýndu af-
stöðu áhrifamikilla manna í Kat-
anga — og afstaða þeirra var
alveg andstæð afstöðu ráðamann-
anna í Belgíu og London. Þess
ber einnig að gæta, að Union
Miniére er ekki eini aðilinn, sem
hagsmuna á að gæta í Kongó. Þar
eru önnur öflug fyrirtæki, en
mestur hluti eigna þeirra er utan
landamæra Katanga. Þessi fyrir-
Elisabetvilli
og Leopoldville..
Jjós, þegar hin nýja stjórn
Belgíu, sem kjörin var í apríl
sl. ákvað að hefja brottflutning
belgískra eigna frá Katanga. í
júlí sl. var Charles Múller send-
ur til Elisabethville sem sérstakur
sendimaður stjórnarinnar og átti
hann að búa hina belgísku
áhrifamenn og Katangastjórn
undir þær nýju aðgerðir. Stjórn
Tshombes lét þá handtaka Múller
og hótaði að reka hann og
belgíska aðalræðismanninn úr
landi. Þurfti að beita mikilli
lagni til þess að koma í veg
fyrir opinbera árekstra belgísku
stjórnarinnar og stjórnar Tshomb
es.
En hvað, sem segja má Tshom-
be til lasts, verður því ekki neit
að að hann er sjálfum sér sam-
kvæmur í stjórnmálastefnu sinni.
Hann hefur alltaf verið hlynntur
hugmyndinni um samband sjálf-
stæðra Kongóríkja, og jafnframt
heilshugar andvígur hugmynd-
inni um sambandsríkið Kongó.
F Y R I R nokkru var samþykkt hjá Samein-
uðu Þjóðunum að veita framkvæmdastjóran-
um, U Thant, lieimild til að gera allar þær
ráðstafanir, sem hann teldi nauðsynlegar til
þess að binda endi á aðskilnaðarstefnu Kat-
angastjórnar. Þótt almenn virðist sú skoðun,
að enginn grundvöllur sé lengur fyrir fram-
tíðarlausn Kongómálsins án þess sameining
Katanga og Kongó komi til, eru þó enn uppi
einstöku raddir, sem telja aðskilnaðarstefnu
Katangastjórnar réttlætanlega.
I eftirfarandi grein ritar Colin Legun
blaðamaður brezka stórblaðsins OBSERVER
um stjórnmálaástandið í Katanga eins og það
nú liggur fyrir og ræðir hverjir þeir séu, sem
haldi upp vörnum fyrir aðskilnaðarstefnu
Katangastjórnar.
ÞAÐ skal tekið fram, að greinin er skrifuð fyrir
um það bil tíu dögum — áður en Irinn Conor Cruise
O’Brien lýsti því yfir, að Bretum væri að nokkru um
að kenna, hvernig komið væri í Katanga og þá áður
en yfirstandandi bardagar hófust þar.
af valdalítilli miðstjórn. Það er
aðeins með þessari skipan mála,
sem hinn máttugi ættflokkur
Tshombes, Lunda-ættflokkririnn
og bandamenn hans geta gert sér
vonir um, að fá yfirráð yfir auð-
áefum héraðsins, sem námu —
áður en landið fékk sjálfstæði —
40% heildartekna Kongólýðveld-
Munongo og Kibwe
Því fer fjarri, að Tshombe sé
eini valdamikli ráðamaðurinn í
Katangahéraði. Við hlið hans
standa tveir valdamiklir menn,
innanríkisráðherrann Munongo
og fjármálaráðherrann Jean-
Marie Kibwe, sem eru báðir öllu
meiri hörkutól en Tshombe sjálf
ur. Þeir eru líka með öllu lausir
við þann vinarhug, sem Tshombe
ber til Belgíumanna, — hafa
enda báðir sýnt þeim fullan fjand
skap á stundum.
Bæði Munongo og Kibwe hafa
haft af því beyg, að fyrrverandi
belgískir liðsforingjar væru ráð-
andi í öryggislögreglu Katanga-
fylkis og því hafa þeir hallað
sér meir og meir að frönskum
öfgamönnum sem og svissneskum
tæknifræðingum. Kibwe hefur
hefur hvað eftir annað haft í hót
unum um að þjóðnýta námurnar
í Katanga. Samvinna þeirra
Kibwe og MunongO kanri að
verða öllu geigvænlegri en aðgerð
ir Thsombes, enda hafa þeir hvað
eftir annað í sameingu lamað að
gerðir hans-, '-lítillækkað hann,
þegar þeir töldu að völd hans
væru að veikjast.
Sú mynd, sem stundum hefur
verið dregin upp af Katanga —
sem landi friðar og öryggis, ein-
drægni og jafnvægis milli kyn-
þátta er með öllu ósönn. f þeim
einu frjálsu kosningum, sem far-
ið hafa fram í Katanga, vann
Conakat flokkur Tshombes aðeins
25 þingsæti ’gegn átján þingsæt-
um stærsta andstöðuflokksins
Með samstöðu við aðra flokka
jók hann fylgi sitt í 35 þingsæti
en stjórnarandstaðan öll hafði þá
24 þingsæti. Nú ná ótvíræ’ð yfir-
ráð hans í Katanga aðeins yfir
rúman helming landsins. í norð
urhluta landsins, þar sem Baluba
ættflokkurinn hefst við hafa ver-
ið unnin hin hroðalegustu hryðju
verk sem um getur í Kongó.
Fjórir fimmtu hlutar ríkistekna
Katanga eiga rót að rekja til starf
Cyrille Adoula
um liðsforingjum og loks áhrifa-
mikilla forsvarsmanna erlendis.
Forsvarsmenn — og áhrif
f jármálanna
Þegar menn rita um
þessa forsvarsmenn skilnaðar
stefnu Tshombes og stjórnarinn-
ar í Katanga þættir þeim við að
gefa of einfalda mynd af áhrif-
um alþjóðlegs fjármálalífs í Af-
ríku. Allir hljóta að skilja —
nema þeir, sem gleypa gagnrýn
islaust við hinni marxisku sögu-
skýringu — að fjármálamönnum
má skipta í tvo hópa. Annars
vegar eru þeir, sem eru haldnir
úreltum hugmyndum um það
hvernig þeir fái bezt gætt hags-
.nuna sinna og tryggt þá. Hins
vegar eyu menn, sem hafa nýtízku
legri hugmyndir Og skilja að
bezta von þeirra um að gæta
þessara hagsmuna er í því fólgin,
að komast að samkomulagi við
stjórnir hinna nýju Afríkuríkja.
Svo hefur vissulega verið um
Kongó. Fjármálavaldið í Katanga
er í höndum Námafélagsins —
tæki eru sameinuð í Federation
des Enterprises des Kongó. Hin-
ar mifclu eignir í Unilever fyrir-
tækjanna eru t.d. að mestu utan
Katanga Og staðreynd er að bæði
Bretar og Belgíumenn eiga meiri
hagsmuna að gæta í öðrum fimm
héruðum Kongóríkis en Katanga-
héraði. Frá forráðamönnum
þeirra kom Adoula forsætisráð-
herra fljótlega styrkur. Á Eng-
landi hafa raddir þessara manna,
sem bæði eru hófsamir og skyn-
samir, kafnað í háværum ræðum
forsvarsmanna Katanga.
Til þessara forsvarsmanna
má telja Charles Waterhouse
höfuðsmann, sem kom mjög við
sögu í Súez-málinu, en hann er
forstjóri Tanganyika fyrirtækj-
anna. Robins lávarð, einn af
helztu stuðningsmönnum Mið-
Afríkusambandsins, en hann var
áður f orstjóri British-Söuth-
Africa Company — og lávarð-
ana Selbourne og Clitheroe,
sem hafa báðir lýst því yfir, að
þeir eigi hagsmuna að gæta í fé-
lögum, sem tengd eru Union
Miniére. Þeir hafa aflað sér stuðn
ings meðal þeirra þingmanna
sem ákafast studdu aðgerðir
brezku stjórnarinnar í Suezmál-
inu og einnig hafa þeir fengið
stuðning þingmanna, sem vilja
viðhalda Mið-Afrikusambandinu
óbreyttu. Loks má geta þess, að
Salisbury lávarður hefur stutt
þá ötullega. Allir þessir menn
hafa mikil stjórnmálaleg áhrif í
Bretlandi, Bandaríkjunum, Bel-
gíu, Frakklandi og Portúgal —
og hafa aldrei hikað við að beita
þeim áhrifum. Þeir skrifa oft
sendibréf til „The Times“ og
greinar í brezk og bandarísk blöð.
Þeir leitast við að hafa áhrif á
ráðherra og þingmenn og taka
virkan þátt í umræðum í brezka
þinginu, einkum í lávarðadeild-
inni. Ritum þeirra og ræðum er
komið á framfæri um sérstakar
upplýsingaskrifstofur sem reknar
eru fyrir stjórn Katanga í New
York, Brússel og París — en ekki
í sjálfri London. Ekki er ljóst
hverjir reka þessar skrífstofur.
Rök þessara manna eru í aðalatr
iðum eftirfarandi: — Kata'nga er
hinn eini hluti Kongóríkis, þar
sem stöðugleiki ríkir og þar sem
forystumenn eru hlynntir vestur
veldunum. Ef aðgerðir Kongó-
manna o° Sameinuðu Þjóðanna
Framhald á bls. 17.