Morgunblaðið - 05.01.1962, Page 8

8
MORCVNRT AÐ1Ð
Fostudagur 5. jan. 1962
Bréf sent Mbl.
Um Hannes Pétursson
og Gunnar Dal
flerra ritstjóri.
ÉG BIÐ yður afsökunar á því,
hve seint þetta bréf berst yður.
Þau eru tildrög þess, að ég
skrifa yður, að í bréfi til Morg-
unblaðsins 19. nóv. 1961 vitnar
Hannes Pétursson í ritdóm, sem
ég skrifaði 1956 um bók Gunn-
ars Dal „Þeir spáðu í stjöm-
urnar.“ Hannes mun hafa átt í
illdeilum við Gunnar um gildi
skáldverka Kristmanns Guð-
mundssonar. Notar Hannes glefs
ur úr ritdómi mínum til þess að
sýna fram á, að ekkert mark sé
takandi á því, sem Gunnar Dal
skrifar yfirleitt og allar líkur
séu þess vegna fyrir því, að
dómur hans um verk Krist-
manns sé rangur.
Ég vil leggja á það áherzlu,
að ég er í engu sammála þess-
ari röksemdafærslu Hannesar
Péíurssonar. Þótt ég hafi talið
Gunnar Dal sekan um vítaverða
ónákvæmni í frumriti sínu um
vestræna heimspeki, má vel
vera, að hann hafi góðan bók-
menntasmekk og, að dómar
hans um sögur Kristmanns Guð
mundssonar séu athyglisverðir.
Annars þótti mér það einkenni-
legt, að sá hluti lokagreina
þeirra Gunnars og Hannesar,
sem ekki snerist um ritdóm
minn, fjallaði ekki um sögur
Kristmanns heldur ummæli er-
lendra bókmenntafræðinga um
skáldið. Bókmenntagagnrýni,
sem felst í því að vitna í sér-
fræðinga er fánýt, en beinlínis
er hjákátlegt að vitna í gamlan
dóm minn um eitt verk Gunn-
ars Dal til þess að sýna fram á,
að hann hafi á röngu að standa,
er hann metur mikils bók-
menntagildi verka Kristmanns
Guðmundssonar.
I ritdómi mínum í tímarit-
inu Birtingi 1956 geri ég hvorki
tilraun til að meta hæfileika né
heildarframlag Gunnars Dal til
íslenzkra bókmennta. Tek ég
þetta skýrt fram í upphafi rit-
dómsins. Ekkert var fjær mér
en það að reyna að fá Gunnar
til að hætta að skrifa. Það eitt
vakti' fyrir mér að benda á
ýmsa galla á þessu verki Gunn-
ars í þeirri von, að hann vand-
aði betur til siðari verka sinna.
En Gunnar sjálfur virðist álíta,
að ég hafi í ritdómi mínum ein-
ungis látíð stjórnast af löngun
til þess að reyna að gera mik-
ið úr sjálfum mér með því
að gera lítið úr honum, helzt
þagga alveg niður í honum.
Gunnari farast svo orð: „Vonast
Hannes til að geta það, sem
Páli Árdal (höf. ritdómsins) mis
tókst: að fá mig til að hætta að
skrifa.“ Lokaorð bréfs hans
hljóða svo: „Reynið að vera já-
kvæðir, herrar mínir. Það er
röng leið að reyna að verða
stór, á því að gera aðra smáa.“
Ég geri ráð fyrir, að þetta loka-
ávarp sé til okkar Hannesar
beggja. Virðist það benda til
þess, að Gunnar telji ritdóm
minn hafa verið neikvæðan.
Sjálfur mundi ég telja neikvæð-
ustu ritdómana þá, sem byggj-
ast á rakalausu hóli. Ég reyndi
þó, og það játar Gunnar, að
styðja gagnrýni mína rökum,
þótt honum þyki þau lítilsigld.
Ég get ekki gert að því þótt
ég telji ósennilegt að Gunnar
Dal verði heimspekingur á
heimsmælikvarða, en mig minn-
ir, að honum hafi verið spáð
þeim frama í dómi um verk eft-
ir hann.
Það er leiðinlegt að vekja upp
gamlar vofur hér, en þó lang-
ar mig að fara nokkrum orðum
um fáein atriði úr svari Gunn-
ars til mín. Helmingur bréf hans
til Morgunblaðsins 26. nóv. fjall
ar um ritdóm minn og virðist
Kristmann gleymdur, en um
hann skilst mér styrrinn hafa
staðið.
Ég er Gunnari sammála um
að fráleitt er að gera ráð fyrir
því sem sjálfsögðum hlut, að ég
hafi rétt fyrir mér í gagnrýni
minni, á verki hans. Ennfremur
er bæði ódrengilegt og heimsku-
legt að núa honum prófleysi um
nasir. Ýmsir góðir heimspeking-
ar fyrr og síðar hafa ekki haft
skólapróf í heimspeki og marg-
ir lélegir hugsuðir hafa háa
lærdómstitla.
Um ádeilu mína á Tomlin
fyrir að birta ranga mynd af
David Hume í bók eftir sig seg-
ir Gunnar: „Ekki eru þetta þó
fullkomlega fræðimannlegar
skammir hjá Dr. Árdal, þar sem
hann rannsakar ekki, hvort hið
enska forlag eða höfundurinn
bar ábyrgð á vali mynda og frá-
gangi bókarinnar." Hvernig veit
Gunnar, hvort ég rannsakaði
þetta? Um eigin ábyrgð í þessu
máli, — en myndin í bók Gunn-
ars er tekin eftir bók Tomlins,
— segir Gunnar: „Sjálfur tel
ég mig eingöngu bera ábyrgð á
skrifum mínum, ekki þeim
myndum, sem forlagið birtir
með þeim.“ Ég er satt að segja
dálítið hissa á þessari afsökun.
Ég hef alla t.íð talið öruggt að
höfundur verði að bera ábyrgð
á slíkum hlutum nema annað
sé sérstaklega tekið fram. Allir
hérlendir menn, sem ég hef
um þetta spurt, styðja þessa
skoðun mína. Ég tel það mjög
óheppilegt, ef um þetta gilda
aðrar reglur á íslandi. Mér
finnst Gunnar hefði ekki átt að
leyfa myndskreytingu bókar
sinnar ná þess að ganga úr
skugga um, að réttar myndir
væru birtar. Vonandi velur
hann í framtíðinni útgefendur,
sem vanda betur til myndavals,
ef þeir eru láinir einir um að
myndskreyta bækur hans. í rit-
dómi mínum kalla ég mistök-
in um myndina óafsakanleg. Ég
er enn á sömu skoðun og get
því ekki fallizt á réttmæti þeirra
orða Gunnars, að ég sé þar
„bamalega“ stórorður um þetta
mál. Og ekki veit ég hverjum
rökum hann styður þá skoðun
sína, að ég hafi látið stjórnast
af dálæti mínu á Hume, er ég
hirti hann fyrir þá ónákvæmni
að birta af honum ranga mynd.
í ritdómi mínum í Birtingi
1956 gagnrýni ég Gunnar fyrir
að segja: „I fornöld var heim-
spekin andleg eign líkt og
skáldgáfan.“ Skildist mér, að
hann vildi halda því fram að
heimspekin hafi verið „andleg
eign“ af svipuðu tæi og gáfan
til skáldverka er andleg eign.
Skoðun mín er sú, að við verð-
um að gera skýran greinarmun
á t. d. heimspeki Platós, skoð-
unum hans á eðli veruleikans
og þeirri eðlisgáfu, sem gerði
honum kleift að mynda sér
þessar skoðanir. Ég tel því enn
villandi að líkja heimspeki við
skáldgáfuna. Miklu væri nær að
líkja henni við skáldskap. Ann-
ars skil ég ekki almennilega
það, sem Gunnar segir um kenn-
ingar Platós. Hann segir: „Hjá
Plató t. d. er hin sanna heim-
speki ekki skoðanir byggðar á
ytri skynjunum, heldur eilífar
óhagganlegar „Hugmyndir“ í
ríki andans.“ Mér hefur alltaf
skilizt, að ,,Form“ Platós, sem
Gunnar kallar „Hugmyndir“,
eigi sér tilvist óháða hugsun
okkar. Hluti af heimspeki Platós
=<Cr=<Q=^G=<Q=^cJ=<Q=*í<P,<Q=*4G=<Q=>iG=*Q=
LlPIÐ lék við hinn 73 ára
gamla milljónamæringi, Jos-
eph P. Kennedy, föður Banda-
ríikjaforseta. Sonur hans, sem
var á leið til Washington eftir
mjög árangursríka ferð til
Suður-Ameríku, hafði koonið
Bobby, Jackie og Jack á leið til sjúkrahússins.
Veikindi Josephs Kennedys
föður Bandaríkjaforseta
við og heimsótt hann til Palm
Beaoh. Jólin voru í nánd og
Kennedy-fjölskyldan hugðist
halda þau sam.an að venju.
En áður en það gat orðið,
lagðist Joseph Kennedy á
sjúkrahús.eftir að hafa fengið
slag.
Það gerðist á fögrum, sól-
ríkum degi. í fylgd með syni
sínum, gekk gamli maðurinn
út úr húsi sínu í bíl, er beið
þeirra feðga. I sömu andrá
birtist fjögra ára Caroline í
húsdyrunum. „Ég er á leið til
flugvallarins með föður þín-
um,“ kallaði gatnli maðurinn.
„Langar þig til að koma
með?“ Og auðvitað langaði
hana til þess. Hún klifraði upp
í kjöltu afa síns og veifaði
föður sínum, er hann bélt til
Washington.
Eftir að fórsetinn var farinn
á brott, sneri Joseph og Car-
oline heimleiðis. Ólmaðist
hann síðan um stund við
bamabörn sín, sem voru í
heimsókn, og tók svo að leika
golf við Ann Gargan, eftir-
lætis frænku sína. En innan
stundar settist hann niður í
grasið og kvartaði yfir því,
felst í því, að hann færir rök
fyrir tilvist slíkra „forrna". Hins
vegar er jafnrangt að segja, að
„Formin“ séu heimspeki Platós
eins og að halda því fram, að
heimspeki sé einhvers konar
gáfa. Ef Gunnar á við heimspeki
Platós þekkinguna eins og hún
mundi vera, ef kenningar Platós
eru sannar, þá er það rétt, að
Plató telur alla þekkingu vera
þekkingu á þessum „eilífu"
„Formum“. En „Formin“ eru
ekki þekkingin á þeim og þau
geta því ekki talizt hgimspeki.
Vel má vera, að mér skjátlist
í skoðun minni á merkingu
orðsins „heimspeki", en ég læt
ekki sannfærast af því, sem
Gunnar segir í bréfi sínu.
Gunnar viðurkennir tvær vill-
ur í málsgreininni, sem ég taldi
morandi í vitleysum. Hume er
ranglega talinn hafa verið 16.
eða 17. aldar hugsuður, þótt
að sér liði ekki vel. Ann Gar-
gan fylgdi honum þá heim-
leiðis. Þegar þangað kom,
ræddi hann stuttlega við
Jackie Kennedy og Caroline,
áður en hann gekk til hvílu.
Hafði hann þá lagt bann við,
að læknir yrði sóttur. En
þessu banni gamla mannsins
var ekki sinnt, þar eð hann
leit svo illa út, og innan stund-
ar var hann á leið til St.
Mary's Hospital i einkasjúkra-
vagni, þar sem honum var
veitt hinzta sakramenti róm-
versku kirkjunnar.
Skömmu eftir að Kennedy
förseti kom til Hvíta hússins,
frétti hann um veikindi föður
síns. Var hann þá rétt kom-
inn inn á skrifstofu blaða-
fulltrúans, Pierre Salinger.
Hafði kviknað á „heitu lín-
unni“ (þ.e. símalína sem ein-
göngu ráðherrar og æðstu
embættismenn hafa aðgang
að) og var Bobby Kennedy í
símanum. Innan stundar lagði
forsetinn símtólið hrærður
fí’a'sér og sagði: „Faðir minn
er veikur.“
Síðar þetta kvöld frétti for-
setinn nánar um veikindi föð-
ur síns. Bermuda-ráðstefnan
átti að hefjast innan 48 klukku
stunda. Samt sem áður gat
ekki leikið vafi á, að forsetinn
myndi fara fyrst að sjúkra-
beði föður síns. „Ég er á för-
um,“ sagði hann við Salinger.
„Ég ætla að biðja þig um að
ganga frá öllu.“
Á meðan unnið var að un<Þ
irbúningi fararinnar, sat for-
setinn þriggja stundarfjórð-
unga fund með öryggisráði
Bandarikjanna. Síðan yfirgaf
Caroline með afa sínum.
hann væri uppi á 18. öld. Enn-
fremur viðurkennir Gunnar, að
hann hafi e.t.v. ekki talið há-
skólaheimspeki yrði ........ of
hefðbundin og bókstafleg, dræpi
niður skapandi hugsun og gerði
heimspekinginn steinrunninn í
fornum jarðlögum andans“. Nú
segir Gunnar: „En vitanlega
skilur Dr. Árdal að hinir
gömlu heimspekingar gátu ekki
í ritum sínum tekið afstöðu til
hugtaks, sem varð ekki til fyrr
en eftir þeirra dag. Umrædda
setningu verður því að skilja
sem hugleiðingu mína, en ekki
sagnfræðilega staðreynd“. Ég
verð að segja, að mér finnst
mér hafi verið nokkur vork-
unn, þótt ég skildi orð Gunn-
ars á annan veg, því hann seg-
ir í bók sinni: „Háskólaheim-
speki álitu þeir (leturbr. mín),
yrði of hefðbundin og bókstaf-
leg“ o. s. frv. Orðið „þeir“ á
|
1
I
I
Ö
1
I
I
hann Hvíta húsið og hélt á-
samt Bobby Kennedy, dóms-
málaráðherra, og Jean Kenn-
edy Smith til flugvallarins.
Þrem mínútum eftir að þau
komu um borð í hina stóru
þotu forsetans, tók hún sig á
loft áleiðis til Florida.
í Palm Beaoh hitti forset-
inn konu sína, móður. Ro.se,
og aðra meðlimi fjölskyldunn-
ar. Þeir þrír læknar, sem
stundiuðu föður hans, upp-
lýstu hann um einkenni sjúk-
dómsins. Joseph Kennedy
þjáðist af blóðtappa í heila-
lífæðunum. Með því að
sprauta litarefnum í aðalslag-
æðina á hálsinum og fylgjast
með því með X-geislum,
hvernig þau breiddust um
heilaæðarnar, kom í ljós, að
blóðtappinn var vinstra meg-
in í heilanum, þar sem ekki
var hægt að ná til hans með
uppskurði. Nokkurrar lömun-
ar gætti hægra megin í líkam-
anum, einnig var Joséph ó-
fær um að tala.
Á milli þess sem forsetinn
dvaldist á sjúkráhúsinu atti
hann viðræður við aðstoðar-
menn sína og reyndi að anna
skyldustörfum sínum. Harold J
Macmillan, forsætisráðherra "(Q
Bretlands, bauðst til að fljúga
frá Bermuda til Palm Beach
til viðræðna við forsetann eða
aflýsa ráðstefnunni. En þegar
læknarnir upplýstu, að ástand
Josephs Kennedyes yrði ef til
vill óbreytt svo vikum skipti,
ákvað forsetinn að halda sig
við Bermuda áætlunina.
í vikulokin varð Joseph á
ný fær um að geta talað. Og
þegar Riohard Cushing kard-
ínáli heimsótti hann og sagði
honum, að hann mundi deyja,
svaraði Joseph þreytulega:
„Mér er kunnugt um það.“
3 ,'Q=«J=<q=«j=«3—<o=^c
|
I
Ö
1
1
I
1
I
hér greinilega við Descantes,
Locke, Berkely, Hume og aðra
þá spekinga, sem Gunnar telur
upp. Virðist því augljóst, að
hann setur þetta fram sem sagn
fræðilega staðreynd um afstöðu
þessara manna. Mér dettur ekki
í hug að halda því fram, að
enginn þeirra hafi haft það álit
á heimspekikennslu við háskóla,
sem Gunnar eignar honum. Það
sem ég benti á er, að þetta
virðist ekki eiga við skoðun a.
m. k. eins þeirra. Ég er að gagn
rýna Gunnar fyrir ónákvæmni
í ritdómi mínum og er skoðun
mín óbreytt eftir lestur bréfs
Gunnars.
Svar Gunnars við þeirri at-
hugasemd minni, að Kant hafi
ekki verið fyrsti atvinnuheim-
spekingurinn, virðist hafa við
nokkur rök að styðjast. Þó veit
ég ekki, hvort Gunnar hefur
Framhald á bls. 23.