Morgunblaðið - 16.03.1962, Síða 14

f
14
MORGVNBLAÐIÐ
Föstudagur 16. marz 1962
— Ræða Jóns G.
Frh. af bls. 13.
r aukna afla að verulegu leyti
nýrri veiðitækni, sem vaxandi
íjöldi báta hefur tekið upp og
vonir standa til að geri síldveið-
arnar að árvissari atvinnugrein
en reyndin hefur verið áður fyrr.
Verðlag á síldarafurðum batnaði
einnig á árinu frá því, sem var
1960, sérstaklega hækkaði verð
á síldarmjöli og hagstæðir samn-
ingar tókust um sölu á miklu
magni af saltsíld. Aftur á móti
lækkaði verð á síldarlýsi mjög og
hefur aldrei verið eins lágt og nú
síðan fyrir síðustu styrjöld. Þeg-
ar á heildina er litið, hefur verð
á útflutningsafurðum batnað
verulega á árinu 1961, en það
nægði þó ekki til fulls til að bæta
upp þær verðlækkanir, sem áttu
sér stað á árinu 1960.
Heildaraflinn á árinu 1961 var
samikvæmt bráðabirgðatölum
634 þús. tonn á móti 514 þús.
tonniwn 1960, og er þetta mesti
ársafli, sem orðið hefur. Verð-
mæti aflans jókst hins vegar
elkki að sama skapi, þar sem
aflaauikningin stafaði svo að
segja eingöngu af auiknum sild-
arafla. Áætlað er, að heildar-
framleiðsluverðmæti sjávaraf-
uxða á árinu 1961 hafi numið
nærri 3.000 millj. króna á móti
2.62® millj. kr. 1960 og 2.838
millj. kr. 1959 og eru þá allar
tölumar umreilknaðar til sama
verðs og þess gengis, sem nú er
í gildii.
Um framieiðslu annarra at-
vinnuvega liggja enn ekki fyrir
miklar tölulegar upplýsingar.
Þó er ljósrt, að um veruiega
framleiðsluauikningu í landlbún-
aði var að ræða, og jókst mjólk-
urfr aml e iðs lan um 8% og fram-
leiðsla kindakjöts um 13%.
Einnig bendir allt til þess, að
framleiðsla í iðnaði hafi verið
jafnmikiil eða jafnvel meiri en
áirið 1960, t.d. jókst framleiðsla
sements um 4% og köfnunarefn-
isáburður um 2%. Af þessu virð-
ist óhætt að draga þá ályktun,
að heildarframleiðsluverðmæti
þjóðarbúsins á árinu 1961 hafi
aukizt allverulega, en of snemmt
er að gera um það ákveðna á-
ætlun á grundvelli þeirra talna,
sem nú liggja fyrir.
Um áramótin 1960—1961 hafði
Einar Ásmundsson
hæstaréttarlögmaður
Lögfræðistörf - Fasteignasala
Austurstr. 12 3. h. Sími 15407
náðst sæmilegt jafnvægi í efna-
hagsmálum, bæði inn á við og
út á við, þótt árangurinn af
efnahagsráðstöfunum í febrúar
1960 yrði ekki eins mikill og
skyldi á því ári vegna óhags-
stæðra ytri aðstæðna. í desem-
berlok 1960 var þó talið tima-
bært að lækka vexti almennt um
2%, en að öðru leyti var mörkuð
svipuð stefna í peningamálum
á árinu 1961 og fylgt hafði verið
árið áður. Var nauðsynlegt að
leggja megináherzlu á það á ár-
inu að tryggja það jafnvægi,
sem náðist hafði, auka gjald-
eyrisforðanna og styrkja að-
stöðu þjóðarbúsins út á við.
Ný viðlhorf sköpuðust í efna-
hagsmálum um vorið, þegar kom
til víðtækra kaupdeilna, sem
leiddu til verkfalla, er lömuðu
mikinn hlurta efnahagsstarfsem-
innar í rúman mánuð. Tilraunir
til að leysa þessar deilur með
hóflegum kauphækkunum urðu
að engu, og að lokum var yfir-
leitt samið um 14—17% kaup-
hækkanir auk 4% hækkunar er
koma skal til framkvæmda um
mitt ár 1962. Bkki leið langur
timi frá lokum verkfallanna, að-
ur en svo að segja allir launþeg-
ar höfðu náð samningum um hiið
stæðar hækkanir.
Það var frá upphafi ljóst, að
þessar kaupgjaldshætkkanir voru
mun meiri en það, sem atvinnu-
vegirnir gátu risið undir vegna
aukinna afkasta. Áhrif þeirra
hluti því einkum að koma fram
með tvennu móti. Annars vegar
hlutu þær að hafa í för með ser
versnandi afkomu útflutnings-
atvinnuveganna og Xeiða að lok-
um til samdráttar í ýmsum grein
um þeirra. Hins vegar var fyrir
sjáanlegt, að hin mikla tekju-
aukning, sem af kaupbreyting-
unum leiddi, mundj koma frarn
í aukinni eftirspurn eftir erlend-
um gjaldeyri. Hvort tvsggja
mundi því þetta verða til þess
að spilla því jafnvægi, sem néðst
hafði í viðskiptum þjóðarbúsins
út á við, og valda nýrri verð-
bólgu.
Til þess að koma í veg fyrir
þessa þróun ákvað ríkisstjórn-
in, að breyting á gengi krónunn-
ar væri óumflýjanleg, og eftir
að hafa rætt málið við banka-
stjóm Seðlabankans, gaf hún út
bráðabirgðalög 1. ágúst þar sem
Seðlabankanum var falið að á-
kveða gengi ilslenzku krónunnar,
að fengnu samþykki ríkisstjórn-
arinnar. Hinn 3. ágúst ákvað
bankastjórn Seðlabankans nýtt
stofngengi krónunnar, 43 krónur
hver bandarískur dollar, en var
11,6% lækkun frá því gengi, sem
áður var í gildi.
Bankastjórn SeðXabankans var
þeirrar skoðunar, að eina færa
ieiðin til þess að leysa úr þeim
vanda, sem kaiupliækkanir sköp-
uðu, væri breyting á genginu, ef
forðast átti samdrátt í efnahags-
lífinu eða endurhvarf tiil hafta-
og uppbótakerfisins. Jafnframt
taldi hún mikilvægt, að gripið
væri til gagnráðstafana strax, en
ekki látið reka á reiðanum, unz
gjaldeyrisskortur eða stöðvun
útflutningsframleiðslunnar krefð
ist nýrra aðgerða. Mundi slikur
dráttur óhjákvæmilega hafa vald
ið erfiðleikum og gefið sápu-
kaupmennsku byr undir báða
vængi.
Með gengisbreytingunni og
þeim ráðstöfunum, sem fylgdi,
tókst að koma að mestu í veg
fyrir þær óhagstæðu afleiðingar
sem kauphækkanir hetfðu ella
hatft á þróun efnahagsmáJa, enda
var til þeirra gripið, áður en
truflandi áhritf voru farin að
koma fram, svo teljandi væri, í
gjaldeyrisstöðu bankanna eða
starfsemi atvinnuveganna. Jafn-
framt varð ekki komizt hjó, að
kauphælckanir og gengislækkun
in hefðu skjót og víðtæk áhrif á
alilt innlent verðlag. enda hækk-
aði vísitala framfærslukostnað-
ar um 10,6% é tímabilinu frá
júní til desember. Svo miklar
verðhælakanir hljóta ætið að
hafa í för með sér nýja hættu á
þenslu og aukinni etftirspum,
bæði vegna fjárfestingar og
neyzlu. Sérstök vandamál skap-
ast, vegna þess að atvinnuveg-
imir þurtfa á að halda auknu
rekstursfé vegna hærri kostnað-
ar og vöruverðs Og veldur það
nýrri eftirspurnaröldu eftir láns-
fé úr bankakertfinu. Er af þess-
um sökum þörf sérstafcs aðhalds
og gætni í útlánum bankanna til
þess að koma í veg fyrir útlána-
þenslu, samfara því sem atvinnu-
vegunum sé þó séð fyrir þeirri
rekstrartfjáraukningu, sem er
nauðsynleg til þess að halda uppi
eðlilegri framleiðslustarfsemi í
landinu.
Mikil breyting til batnaðar
varð á stöðu þjóðarbúsins út á
við á árinu 1960. Það kom hins
vegar ekki fram í bættum
bættum greiðslujöfnuði við út-
lönd á því ári vegna hins gífur-
lega mikla skipainnflutnings,
sem þá átti sér stað. Áframhald
varð á þessari hagstæðu próun
á árinu 1961, en jafnframt batn-
aði greiðslujöfnuðurinn mjög
verulega bæði vegna aukins út-
flutnings og minni innflutnings
á skipum og flugvélum.
Samkvæmt skýrslum Hagstotf-
unnar var vöru-skiptajöfnuðurinn
óhagstæður um 130 millj. kr. á
árinu 1961, en um 798 milljónir
á árinu 1960, en innfluitningur
skipa og flugvéla nam 596 millj-
ónum árið 1960, en 183 milljón-
um árið 1961. í þessum tölum er
reiknað með nýja genginu 1961,
en til þess tíma á því gengi, sem
gilti frá 20. febrúar 1960. Eins
og kunngt er, er í tölum Hag-
stofunnar reiknað nrueð fob-verði
á útflutningi, en cif-verði á inn-
flutningi. Með þessu fæst ekki
réttur samanburður, þar sem inn
flutningstölurnar hækka sem
nemur flutningsgjöldum trygg-
ingum og öðrum kostnaði. Sé
bæði inn- og útflutningur reikn-
aður á fob-verði og á sama gengi
allt árið, kemur í ljós, að vöru
skiptajöfnuðurinn hefur verið
hagstæður á árinu 1961 um hér
um bil 100 millj. kr. Jatfnframt
sýna bráðabirgðatölur hagstæð-
ari jöfnuð á duldum greiðslum
á árinu 1961 en árið áður.
Enn er alllangt í land, að fyrir
liggi endanlegar tölur um
greiðslujöfnuðinn í heild á árinu
1961, en samkvæmt bráðabirgða-
áætlun hefur greiðslujöfnuður á
vörum og þjónustu verið hag-
stæður á árinu um 200—250 millj
kr., en segja má, að þessi tala
sýni rekstrarafkomu þjóðarbús-
ins út á við. Er þetta í fyrsta
sinn, sem greiðslujöfnuður þjóð-
arbúsins út á við er hagstæður,
síðan styrjöldinni lauk. Er því
óhætt að segja, að náðst hafi
mjög mikilvægur árangur 1
þeirra viðleitni að styrkja stöðu
þjóðarinnar gagnvart útlöndum.
Gjaldeyrisstaða bankanna batn
aði á árinu 1961 um 400 millj.
kr., reiknað á núgildandi gengi.
Þar af batnaði staðan í frjáls-
um gjaldeyri um 567 milljónir,
og stafaði það fynst og fremst
af skuldasöfnun við Rússland
vegna minni útflutnings þang-
að Hin bætta gjaldeyrisstaða
bankanna er samkvæmt þeesu
um 150—200 milljónir umtfram
þann greiðsluafgang, sem átti sér
stað á árinu vegna viðskipta
með vörur og þjónustu. Mismun-
urinn stafar í fyrsta lagi af ó-
afturkræfu framlagi frá Banda-
rJkjunum en af þvi voru 85 millj.
kr. notaðar á árinu, og í öðru
lagi af ýmsum fjármagnshreytf-
ingum, en þar atf var aukning
stuttra vörukaupalána innflytj-
enda 52 milljónir.
Samkvæmt bráðabirgðatölum
námu nýjar lóntökur til langs
tíma á árinu 364 millj. kr., en
afborganir slikra lána 389 mill-
jónum. Virðist því erlendar
skuldir þjóðarinnar til langs
tíma hafa lækkað nokkuð á ár-
inu. . Til samanburðar mó geta
þess, að á árunum 1956—1960
jukust erlendar skuldir til langs
tírna um samtals 1.640 miHj. kr.
reiknað á núgildandi gengi, eða
að meðaltaili um 328 millj. kr.
á ári.
Jafnframt þeirri milkilu bót,
sem átti sér stað á gjaldeyris-
stöðu bankanna og greiðslujöfn-
uðinum á árinu 1961, átti sér
stað birgðaauikning á útflutn-
ingsvörum, er nam um 186 mdilj.
kr.
Þróun peningaimá'la á árinu
1961 var yfirleitt hagstæð, spari-
innlán jukust meir en nokkru
sinni fyrr og þrátt fyrir meiri
útlánaaukningu en æskileg var
batnaði srtaða bankakenfisinis
gagnvart Seðlabankanum, svo
að grundvöllur skapaðist fyrir
aukinn gjaldeyrisforða.
í heild batnaði staða innlendra
aðila við Seðlabankann mjög
verulega á árinu, en jafnframt
jókst gjaldeyriseign hans. Að-
staða banka og annarra pen-
ingastofnana við Seðlabankann
batnaði um 294 milljónir kr. á
árinu 1961, og skiptist það í aðal-
atriðum sem hér segir. Skuldir
vegna endurkaupa á afurða-
víxlum hækkuðu um 57 millj.
kr. Aðstaða banka og sparisjóða
gagnvart Seðlabankanum batn-
aði um 620 milljónir en skuldir
fjártfestingarlánastotfnana jukust
um 269 milljónir. Hin bætta
staða bankanna samtfara aukn-
um Skuldum fjárfestingarlóna-
stofnana stafaði að verulegu
leyti af startfsemi Stotfnlána-
deildarinnar, veitti hún lán, er
fara skyldu til að breyta stutt-
um ekuildum sjávarútvegsins í
löng lán. Jafnframt skyldu við-
skiptabankarnir, er við þessum
lánum tóku fyrir hönd viðiskipta-
manna sinna, bæta stöðu sína
gagnvart Seðlabankanum jafn-
mikið og nam útlánaaukningu
Stofnlánadeildarinnar. Alls
námu útlán Stofnlánadeiildar-
innar á árinu 1961 298 millj. kr.
og fór meginhluti þeirrar upp-
hæðar ýmist til að læk'kka skuld
ir viðskiptabankanna við Seðla-
bankann eða auka innstæður
þeirra hjá honum. Varð þetta
meðal annars til þess, að Ut-
vegsbankinn greiddi að miklu
leyti upp eldri skuldir sínar við
Seðlabankann, enda lækkuðu
skuldir banka og sparisjóða gegn
verðbráfum á árinu úr 141 í 41
millj. kr. og aðrar reiknings-
skuldir úr 74 milljónum í 6 millj
ónir. Auk , stotfnlánadeildarlána
átti innlánsbindingin meginþátt
í því að auka innstæður banka
og annarra innlánsstotfnana við
Seðlabankann, en alls jukuist inn
stæður á bundnum reikningum
um 253 millj. kr. á árinu 1961.
Þegar litið er á peningastofnan-
ir í heild, er því óhætt að full-
yðra, að innlánsbindingin hafi
átt drýgstan þátt í bættri stöðu
þessara aðila við Seðlabankann
á árinu 1961 Og þar með í þeirra
aukningu gjaldeyriseignar, sem
þá átti sér stað.
Reglur um innlánsbindingu
voru fyrst settar á árinu 1960
og var þá gert ráð fyrir, að bund-
inn yrði helmingur af aukningu
innlána á því ári. Við lokaupp-
gjör innlánsbindingar fyrir árið
árið 1960, sem fram fór fyrst á
árinu 1961, varð ákveðið að
lækka bindiskyldu fyrir árið 1960
úr 50% í 30%, og jafnframt var
sama bindiskylda ákveðin fyrir
árið 1961. Jafnframt var sú nýja
regla tekin, að lágmarks-innláns-
binding fyrir hverja stofnun á
árinu 1961 skyldi vera 3% a£
heildarinnstæðu.
Staða ríkissjóðs á aðalviðskipta
reikningi batnaði úr 35 millj. kr.
skuld í árslok 1960 í 39 millj. kr.
innstæðu í árslok 1961, eða alls
um 74 millj. kr. Hins vegar batn-
aðf aðstaða ríkissjóðs og ríkis-
stofnana í heild um 172 millj.
kr., en jafnframt jukust verð-
bréfakaup Seðlabankans, sem að
meginhluta voru vegna þessara
aðila, um 89 milljónir, svo að
samtals batnaði staðan á þessum,
reikningsliðum öllum um 83
millj. kr.
Mikil þennsla átti sér stað í
viðskiptum bankakerfisins á ár-
inu 1961, og jukust útlán, innlán
og peningamagn mjög mikið. —•
Aukning spariinnlána nam sam-
tals í bönkum og sparisjóðun*
550 millj. kr. á móti 374 millj.
kr. aukningu á árinu 1960. Er
þetta meiri aukning spariinnlána
en nokkru sinni fyrr, og nam
hlutfallsleg auking á árinu 25%.
Jafnframt jukust veltiinnlán,
það er að segja innstæður á
hlaupareikningum og sparisjóðs-
ávísanabókum, einnig mjög mik-
ið eða samtals um 236 millj. kr,
eða um 30%. Á árinu 1960 lækk-
uðu hins vegar veltiinnlán um 35
millj. kr. Verður nánar vikið að
þessari þróun veltiinnlána hér á
eftir.
Útl'ánaaukning banka og sparl
sjóða á árinu 1961 nam 349 millj,
kr. á móti 298 millj. kr. útlán-
um á árinu 1960. Þessi tala um
útlónii á árinu 1961 gefur þó
ranga mynd aí þróuninni, þar
sem mjög háum upphœðum af
útlánum bankanna var breytt í
löng lán úr Stofnlánadeild sjáv-
arútvegsins á árinu.
Alls námu útlán Stofnlóna-
deildarinnar, sem afgreidd voru
1961, 298 millj. kr. Þessari upp-
hæð þarf að bæta við útlánaaukn
íngu bankanna og verður þá
aukning heildarútlánanna 647
millj., og gefur sú tala rétta
mynd af hinni raunverulegu út-
lánaþróun á árinu. Til saman-
burðar við þessa aukningu út-
lána júkust heildarinnlán í bönls
um og sparisjóðum um 786 millj,
kr. Útlánaaukningin varð hina
vegar allmiklu meiri en aukning
spariinnlána, sem hækkuðu á ár*
inu um 550 millj. kr. Er þetta
óhagstæðari þróun en á árinu
1960, en þá var aukning spari-
innlána 77 milljónum meiri en
útlánaaukningin. Þær tölur, sem
nú hafa verið raktar. sýna að átt
hafi sér stað meiri peningaþensla
á árinu 1961 en árið áður. Kem-
ur það bæði fram í aukinni seðla
veltu, en aukning hennar nam
96 millj. kr. og aukningu velti-
innlána. Peningamagnið, eins og
það er skilgreint í peningamála-
skýrslum bankans, það er að
segja seðlavelta og tékkareikn-
ingar í innlánsstofnunum að frá-
dregnu geymslufé, jókst á árinu
1961 um 315 millj. kr. eða 28%.
Þessi mikla aukning peninga-
magnsins er að verulegu leyti
eðlileg með tilliti til verð- og
kauphækkana á árinu, svo og
aukinnar framleiðslu, og því ekki
öruggt merki þess, að hér sé I
uppsiglingu óhófleg peninga-
þensla. Eins og sakir standa, er
því ekki tímabært að grípa til
sérstakra gagnráðstafana í þess-
um efnum, en að því getur kom-
ið, ef sama þróun heldur áfram.
Bankastjórnin tclur þá jafn-
framt nauðsynlegt, að þeirri
stefnu, sem fylgt hefur verið í
peningamálum og fjármálum að
undanförnu verði í meginatrið-
um haldið óbreyttri nú enn um
sinn.
Eg vil svo að lokum þakka pen
ingastofnunum fyrir gott sam-
starf á liðnu ári og jafnframt
•bera fram þá ósk, að Seðlabank-
inn megi áfram eiga sem bezt
samstarf við forráðamenn þeirra,
um að skapa sem traustastan
efnahagsgrundvöll landi og lýð
til heilla.
Móðir mín elskuleg
SIGRÍÐUR RUNÓLFSDÓTTIR
andaoist á Landakotsspítala 14. marz síðastliðinn.
Unnur H. Eiríksdóttir.
Systir okkar
ELÍSABET HARALDSPÓTTIR
frá Hrafnkelsstöðum,
andaðist í Bæjarsjúkrahúsinu 9. marz s.l. Jarðarförin
hefur farið fram. Innilegt þakklæti til allra, er sýndu
henni hjálp og hlýhug í veikindunum.
Sigriöur Haraldsdóttir, Helgi Haraldsson,
Sigurður Haraldsson.
Kveðjuathöfn um föður okkar,
JÓNAS SIGURÐSSON
frá Súgandafirði,
fer fram í Fossvogskirkju laugardaginn 17. marz 1962
kl. 10,30 f. h. Athöfninni verður útvarpað. Jarðsett
verður á Suðureyri við Súgandafjörð, mánudaginn 19.
marz kl. 1 e.h.
Börn hins látna.
Innilegar þakkir fyrir auðsýnda vinsemd og vinar.
hug við andiát og jarðartör bróður míns
GUÖMUNDAR GEIRMUNDSSONAR
Ytri Knarartungu.
Geirþrúður Geirrnundsdóttir og börn.