Morgunblaðið - 15.12.1962, Page 5

Laugardagur 15. des. 1962
MORCVNBLAÐIÐ
5
íslenzkir atvinnuvegir
eiga sér glæsta framtíð
Frá umræðufundi Heimdallar um
framtíð íslenzkra atvsnnuvega
EINS og mönnum er kunnugt
efndi Heimdallur til umræðu-
fundar.. um atvinnumál íslend-
inga miðvikudaginn 5. desem-
ber. Var fundurinn vel sóttur og
fluttu framsögumennirnir, Othar
Hansson framkvstj., Pétur Sæ-
mundsen framkvstj., Björn Sig-
urbjörnsson dr. phil. og Guð-
mundur Garðarsson fulltr. snjöll
erindi, hver um sinn atvinnu-
veg og verður nokkurra atriða
úr ræðum þeirra getið hér á
eftir.
SJÁVARÚTVEGUR.
Othar Hansson framkvstj. kvað
íslendinga fyrist hafa orðið fisk-
iðnaðarþjóð um 1880, er þilskipa
Othar Hansson
útgerð hófst við Faxaflóa. En
eftir því sem liðið hefði á 20
öldina hefði fiskiskipum lands-
manna fjölgað rnjög ört og ailar
veiðiferðir orðið sífellt stórvirk-
ari. Ekki var nema um tvær
aðferðir að ræða við geymslu mat
væla. Þurrkun og niðUrsuðu,
þótt frysting matvæla hefði að
vísu þekkzt fyrir aldamót, en
ekki komin á það hátt stig, að
hægt væri að beita henni við
fiskvinnslu. Bkki var því í önn
ur hús að venda um vinnslu og
varðveizlu fisiks, sem hér veidd-
ist, en að þurrka hann. Því nær
aliur fiskafli fslendinga var salt-
aður, bæði þorskur og síld, en
aðrar aðferðir til þurrkunar
voru lengi vel forsmáðar.
Bræðsla lýsis úr fisklifur var
þá á byrjunarstigi og sömuleiðis
síldarbræðsla, næstum eingöngu
á vegum erlendra manna. Slóg
og bein var ekki hirt framan af,
nema í mjög litlum mæli.
Nú eru viðhorfin önnur, þvi í
dag er það einmitt úrgangurinn
sem meginmáli skiptir í sam-
bandi við margar greinir fisk-
vinnslunnar. Svo er t.d. um
karfafrystingu að úrgangurinn
verður að bera uppi öll vinnu-
laun, umbúðir, frystingu og út-
skipunarkostnað. Margar þjóðir
hafa lagt sig mjög frarn um að
gjörnýta þessi efni og nefndi
Othar til dæmis m.a., að Kanada
menn eru teknir að framleiða
manneldismjöl úr fiskúrgangi.
Rakti hann síðan áfram þróun
fiskiðnaðarins. Um 1930 hrundu
sa 1 tf isksma rka ð i r n i r oikkar, en
wpp úr því var Fiskimálanefnd
rtofnuð, 1935, en með henni var
lagður grundvöllur að freðfisk-
iðnaði íslendinga. Áður en síð-
ari heknsstyrjöldin skali á, var
hraðfrysting komin á töluverðan
rekspöil hér á landi, aðallega
vegna samninga við brezkan
kaupanda, en jóikst um allan
helming, þegar brezka stjórnin
fór að kaupa hér hraðfrystan
fisk á striðsárúnum. í stríðinu
Btofnuðu hraðfrystihúsaeigendur
eigin samtök og hefur verið unn-
ið markvisst að því síðan að
byggja upp markaði og bæta
framleiðsluhætti í þessum þýð-
ingarmesta þætti fiskiðnaðar
okkar.
Löks kvað hann möguleika fs-
lenzks fiskiðnaðar í dag næst-
um ótæmandi. Hér hafa á und-
anförnum árum verið reist hag-
ræn og fullkomin fiskiðjuver,
sem geta, ef þau aðeins fá tæki-
fæti tid, margfaldað útflutnings
verðmæti sjávaraflans. Ef um
leið væri reynt að efla verk-
menningu og tæknimenntun,
væri hægt að koma hé,r upp
blómlegum efnaiðnaði, sem ynni
hin margvíslegustu efni úr fiski
og úrgangi.
IÐNAÐUR.
Pétur Sæmundsen framkvstj.
ræddi framtíð iðnaðarins, annars
en landbúnaðar- og fiskiðnaðar,
er kom í annarrá hlut. Fyrst í
stað kvað hann löggjafarvaldið
lítt hafa látið iðnaðarmál til sín
taka, en á kreppuárunum eftir
1930 hefði viðhorfið tekið að
breytast og háværar raddir kom-
ið fram um það, að hið opinbera
styddi eflingu innlends iðnaðar,
sem sparað gæti erlendan gjald-
eyri og skapað aukna atvinnu.
Og verði því ekki neitað, að á
þessum árum, er hinum illræmdu
innflutningshöftum var komið á,
hófst hér ýmiss konar iðnaður
í skjóili haftanna, sem síðar hef-
ur sannað tilverurétt sinn í sam-
keppni. Undánfarin ár hefur
mikið verið rætt og ritað um
nauðsyn þess að gera atvinnulíf
þjóðarinnar fjölbreyttara og efna
hagsafkomuna þar með öruggari
Hefur einkum verið bent á nauð-
syn þess, að íslendingar kæmu
sér upp nýjum útflutningsat-
vinnuvegum við hlið þeirra, sem
fyrir eru. En talið sé, að þóft
sjávarútvegurinn haldi áfram að
þróast með svipuðum hraða og
verið hefur undanfarinn áratug,
muni það ekki nægja til að
tryggja þann vöxt þjóðartekna,
sem telja verður nauðsynlegan
vegna fjölgunar þjóðarinnar og
stöðugt aukinna kröfugerða um
bætt lífskjör.
í framihaldi af þessu ræddi
Pétur nokkuð stóriðju á íslandi,
en um helming virkjanlegs vatns
afls á landinu kvað hann í tveim
ám, Þjórsá og þverám hennar og
Pétur Sæmundsen
Jökulsá á Fjöllum, svo að um
stórvirkjun yrði þá að ræða í
annarri hvorri. Einnig þyrfti
þungaiðnaður að vera staðsettur
við sjó, þar sem annaðhvort góð
hafsikipahöfn eða hafnarskilyrði
eru fyrir hendi. Að þessu leyti
hefur svæðið sunnanlands yfir-
burði yfir svæðið norðan lands,
þar sem Þjórsá rennur í sjó
skammt frá Þorlákshöfn, en þar
eru fyrirhugaðar mi'klar hafnar-
framikvæmdir í framtíðinni og
auk þess koma svo Reykjavík
og Hafnarfjörður einnig til
greina. Næstu hafnarframikvæmd
ir við orkusvæðið á Norðurlandi
eru í Húsavík.
En umfangsmesti iðnaðurinn,
sem rætt hefur verið um í því
sambandi, er alúminíumiðnaður
og er nú talið víst, að það muni
borga siig að setja upp slíka verk
smiðju hér á landi, þar sem
unnt muni að framleiða nægi-
lega ódýra raforku til þess.
Laks ræddi Pétur nokkuð
möguleika þess að beita hvera-
orku til iðnaðar og gat sérstak-
lega um vinnslu þungs vatns í
því samibandi.
LANDBÚNAÐUR.
Björn Sigurbjörnsson dr. phil.
rakti í upphafi ræðu sinnar þró-
un landbúnaðarins nokkrum orð-
um. Vakti hann athygli á hinu
Dr. Björn Sigurbjömsson
gjörbreytta viðhorfi í dag, þar
sem landbúnaðurinn er ekki
lengur eini atvinnuvegurinn eða
aðalatvinnuvegurinn, heldur einn
af nokkrum atvinnuvegum þjóð-
arinnar. Til þess að hann geti
þrifizt og blómgazt verður hann
að hafa markaði og framleiða
góðar vörur með .svo litlum til-
kostnaði, að þær séu samkeppnis
færar á markaðinum. En til þess
að það geti átt sér stað, verð-
um við að líta raunhæfum aug-
um á landbúnaðinn sem atvinnu
grein, og meðan á þeirri skoðun
stendur, sleppa allri viðkvæmni
gagnvart þeirri náttúrufegurð,
sem íramleiðslustaðurinn hefur
upp á að bjóða. Þó kvað hann
slíka viðkvæmni eiga fullan rétt
á sér, enda sjálfur haldinn henni,
en hún mætti ekiki glepja mönn-
um sýn, er íhuguð væru þau
gæði, sem í landslaginu búa.
Þess vegna eigi prófsteinninn á
það, hvort jörð skuli haldast í
byggð eða leggjast í eyði að vera
sá, hvort þar sé hægt að fram-
leiða góða vöru með svo litlum
tilkostnaði og fyrirhöfn, að það
skapi bóndanum góðar tekjur.
En áður en þeirri spurningu
er svarað, hver sé framtíð land-
búnaðar á íslandi og á hvern
hátt við getum bezt tryggt hana,
skulum við fyrst gera okkur
grein fyrir, á hvað undirstöðu
landbúnaðarframleiðslan er
byggð.
Hún er í stuttu máli byggð á
einu grundvallarlögmáli lífsins
hér á jörðinni; reyndar á þeirri
forsendu, að líf geti þrifizt. Eða
m.ö.o. að plöntur hafa þann hæfi-
leika einar að geta hagnýtt sér
orku sólarinnar til þess að breyta
andrúmloftinu, jarðvegi og
vatni í lífræn efni. En með bú-
störfum er framleiðsla plantn-
anna hagnýtt, annað hvort bein-
línis, t. d. með sölu kartaflna
og grænmetis, eða með því að
fóðra húsdýr með plöntum og
selja síðan afurðir þeirra. Þessi
framleiðsla plantnanna á lífræn
um efnum er að sjálfsögðu
meiri, þar sem hitastig er hærra,
og mest í regnskógum hitabeltis-
ins. En af þessum sökum hefur
landbúnaður okkar aðallega
byggzt á ræktun grass til skepnu
fóðurs. Þó vaxa margar græn-
metistegundir betur hérlendis og
verða bragðmeiri en þar sem
hitastig er hærra. Hins vegar
eru nær öll grænmetisafbrigði
okkar aðflutt, svo og grasfræið,
en yfirleitt ekki sniðin við þau
skilyrði, sem bjóðast á þessu
landi. En meðan svo sé, kvað
hann öryggi ræktunarinnar allt-
af ótryggt. Loks veik hann að
því, að jarðhitinn gjörbreytti við
horfum okkar til ræktunar á
nytjajurtum, sem ella væri ó-
hugsandi að rækta hér norður
undir heimsskautsbaug, en mögu
leikar gróðurhúsaræktunar eru
hins vegar nær ókannaðir.
Okkur vantar meiri upplýsing-
ar um, hvað á að rækta og
hvernig á að haga ræktuninni,
til þess að gæði framleiðslunn-
ar séu sem mest og kostnaður
við hana sem minnstur. Án þess-
ara upplýsinga hlýtur landbún-
aðurinn að standa í stað og í
kjölfar stöðvunar fylgir hnign-
un. Ef svo fer, getur landbún-
aðurinn hvorki keppt við aðra
atvinnuvegi né innflutta land-
búnaðarvöru.
Það sem máli skiptir um fram-
tíð lahdbúnaðarins er, hvort okk
ur tekst að haga framleiðslunni
svo, að atvinnuvegurinn verði
blómlegur og að þeir, er hann
stunda, beri gott hlutskipti úr
býtum eða a.m.k. til jafns við
þá, er aðra atvinnu stunda. —
Vöxtur landbúnaðarframleiðslu
er háður því fyrst og fremst, að
markaður sé fyrir hendi til að
taka við vörunni. Án markaða
þýðir ekki að auka framleiðsl-
una og án þess að framleiðslu-
kostnaður sé lækkaður og gæð-
in fullnægjandi þýðir ekki að
leita nýrra markaða. En með
raunnhæfum rannsóknum er
unnt að finna nýjar aðferðir,
sem laskka framleiðslukostnað-
inn og auka gæðin og þess vegna
eru rannsóknir frumskilyrði fyr-
ir framförum í landbúnaðinum.
VERZLUN OG
MARKAÐSMÁL
Guðm. H. Garðarsson fulltrúi
hóf mál sitt á því, að er rætt
væri um íslenzka atvinnuvegi,
hefði það oft verið hefðbundin
venja að ræða um þrjá höfuð-
og undirstöðuatvinnuvegi lands-
manna, þ.e. sjávarútveg, land-
búnað og iðnað, en hinum fjórða,
sem í nútímaþjóðfélagi er for-
senda fyrir velgengni hinna
þriggja, verzluninni, er oftast
sleppt og á hana litið sem ein-
hvers konar hliðargrein, sem
þjóðfélagið verður að burðast
með. En sé litið til atvinnusögu
íslenzku þjóðarinnar, sést, að
hagur og velgengni íslendinga
hefur byggzt á því, hvort lands-
menn hafa sjálfir farið með þessi
mál eða ekki. Rakti hann síðan
þróun þess, hvernig fslendingar
smám saman tóku verzlunina í
sínar hendur og útflutningsat-
vinnuvegunum óx fiskur um
hrygg.
En aðeins í sölu afurða hrað-
frystiiðnaðarins hefur sú leið
verið farin að nokkru marki, að
fslendingar annist sjálfir mark-
aðs- og sölustarf á erlendum
mörkuðum, þ.e. þeir hafa sjálfir
brotizt áfram á mörkuðunum
með fullunna vöru undir eigin
vörumerki. En þó ber þess að
gæta, að Loftleiðir hafa unnið
hliðstætt brautryðjendastarf á
sínu sviði og tekizt afburða vel
að byggja sína þjónustustarf-
semi upp. Sölumiðstöð hrað-
frystihúsanna reið fyrst á vaðið
og hefur gengið lengzt í þessum
efnum, en hún var stofnuð af
einkaframtaksmönnum i þessari
Guðmundur H. Garðarsson
atvinnugrein 1942. Er eigi of-
mælt, að af hálfu þessara sam-
taka hafi brautin verið rudd í
markaðsmálum í nútímaskiln-
ingi, þar sem unnið er á kerfis-
bundinn hátt að því að samræma
mikla framleiðslu þörfum og
kröfum endanlegra neytenda á
stórum en dreifðum heimsmörk-
uðum. Það væri rangt að segja,
að þessi viðleitni hafi ekki bor-
ið árangur. Um það vitnar mik-
ill útflutningur og háar gjald-
eyristekjur sem og tugir hrað-
frystihúsa. SÍS efndi einnig til
útflutnings á hraðfrystum sjáv-
arafurðum, en það hefur verið í
smáum stíl fram á síðustu ár.
Hins vegar hefur SÍS haft svo
til einkarétt á útflutningi kjöt-
afurða.
Ræddi Guðmundur síðan nokk
ur um uppbyggingarstarf Sölu-
miðstöðvarinnar .sérstaklega í
Bandaríkjunum. En hann kvað
þaðan eiga að taka þá fyrir-
mynd, sem fara eigi eftir í sölu
þessara þýðingarmiklu afurðlt,
hraðfrystra sjávarafurða.
En til þess að íslendingar geti
stuðlað að aukinni útflutnings-
starfsemi og mætt hinum nýju
viðhorfum, sem eru að myndast
í heiminum, er þeim nauðsyn-
legt, að samstaða sé um mark-
aði og sölumál, ekki aðeins þess
iðnaðar, er skapar forystusess-
inn í atvinnulífi landsmanna,
hraðfrystiiðnaðinum, heldur einn
ig í öðrum iðngreinum, svo sem
á sér stað hjá nágrannaþjóðun-
um. En til þess að það sé unnt,
þarf fyrst og fremst að gæta
þess, að þau samtök, er fjalla
um útflutningsmál landsmanna,
séu ætíð vakandi fyrir sérhverri
framþróun og möguleikum, sem
kunna að verða á hinum ein-
stöku mörkuðum. En forsenda
þess, að vel megi takast í þess-
um efnum, er sú, að meira fé sé
varið til markaðsmála en gert
hefur verið.
Auk framsögumanna tóku til
máls ólafur Gunnarsson, Kristj-
án Jóh. Kristjánsson, Pétur Guð-
jónsson og Rögnvaldur Pálsson.
Itfý Gítar-
bók
ÚT er komin „Gítarbók“, eftir
Katrínu Guðjónsdóttur. Er þar
að finna vel skipulagðar æfingar,
allt á þriðja tug, fyrir þá, sem
vilja læra gítarleik.
Höfundur segir m.a. í formála:
„Með tilliti til þess, hive örfáir
virðast hafa áhuga fyrir að læra
gítarleik eftir nótum, þá hef ég
samið kerfi þetta til að auka
fjölbreytni gítarundirleiks þegar
sungið er.
í stað þess aðeins að „slá“
hljómana, er kennt að „brjóta"
þá líkt og þegar spilað er eftir
nótum. Nótur eru ekki notaðar,
heldur mjög einföld merki er
sýna i hvaða röð strengirnir eru
spdlaðir."
Heftið hefur að geyma margar
teikningar, er sýna á einfaldan
hátt, flest það, sem rætt er um
í hverjum kafla. Er ekki að efa,
að þeir, sem leg^ja stund á gitar
leik munu finna margt athyglis-
vert í þessari bók.