Morgunblaðið - 24.05.1964, Blaðsíða 11

Sunnudagur 24. maí 1964
MORGUNBLAÐIÐ
11
•w
íslenzkur listmálari
í eftirfarandi grein um mik
ið ritverk um malarann Gunn
laug Blöndal, sem lézt árið
1962, gefur rithöfundurirm
Poul M. Pedersen bæði mynd
af höfuðpersónu bókarinnar
og drepur í leiðinni á eina af
aukapersónum hennar, þ.e.
þann, sem hefur þýtt bókina
á dönsku.
í ÝMSUM dönskum einkamál-
verkasöfnum getur að líta mál-
verk eftir Gunnlaug Blöndal,
lem lézt sumarið 1962. Hann hélt
oft málverkasýningar í Dan-
mörku, sem vöktu mikla athygli.
Eftir eina af sýningum hans
•krifaði Chr. Rimestad bók um
hann, þar sem hann dáði mjög
hinn íslenzka listamann. Sú bók
kom út árið 1938.
Gunnlaugur Blöndal og ís-
lenzka hókaútgáfufélagið Helga-
fell, sem er eign hins mikla lista
áhugamanns og listasafnara
Ragnars Jónssonar sömdu um
það sín á milli, að útgáfufélagið
*kyldi gefa út bók um hann með
litmyndað sýnishorna úrval af
verkum hans frá æskuárum
hans og fram tíl þess dags. Yrði
höfð um þetta náin samvinna við
listamanninn. En þegar listmál-
arinn dó, var undirbúningsstarf-
inu enn ekki lokið. Bókin kemur
því út nú sem minningarbók.
Bókin hefur að geyma 44 lit-
myndir af málverkum listamanns
ins, ennfremur nokkrar ágætar
dráttmyndir, m.a. af móður hans
og sjálfsmynd, báðar frá ánnu
1920. Talið er, að Gunnlaugur
hafi lært mest íslenzkra málara
af frægum frönskum samtíðar-
málurum. En það ljós, sem gerir
liti hans sterka, stundum jafnvel
nokkuð íburðarmikla, hefur hann
ekki þurft að sækja til útlanda
í»að er ósvikið íslenzkt ljós, hann
hefur dregið það í sig á bernsku
árum sínum. Ef maður opnar
bókina, þá leggur maður hana ó-
gjarnan fljótt frá sér aftur. Hvað
eftir annað staðnæmist maður
við íslenzkar landslagsmyndir
t.d. margar frá Þingvöllum, dá-
samlega mynd frá Reykjavíkur-
höfn (1928), maður heilsar upp
á vorið í Barcelona (1954) og
grannvaxin sænsk birkitré (1946)
Enn má telja margar andlits-
myndir; af sjómanni, síldar-
ítúlku, fjölmörgum fyrirsetu-
ítúlkum svo og sjálfsmynd frá
líðasta ári, sem málarinn lifði.
Gunnlaugur Blöndal fæddist á
Sævarlandi á norð-austanverðu
íslandi, þar sem faðir hans var
læknir. Af Blöndalsætt eru
margir bráðgáfaðir menn með
hæfileika til lista- og vísinda-
iðkana. Árið 1916 hélt hann til
Osló, og þar var Chr. Krough
kennari hans um nokkur ár.
Meðan hann dvaldi í Osló var
haldin málverkasýning þar á
verkum Renior og Matisse
Gleymdi hinn ungi íslendingur
aldrei þeim kynnum sínum af
hinum miklu frönsku listamönn-
um. Náttúran og sannreynsla
listamannsins átti alltaf dýpst
ítök í honum. Hið sterka ljós
fékk hann sem áður getið í
vöggugjötf á Norður-íslandi, ekki
fjarri heimsskautsbaugnum.
Eftir námsdvölina í Noregi
hélt hann um Þýzkaland og Aust
urríki til Parísar, þar sem hann
•tundaði m. a. nám hjá Andre
Lhote. JJann dvaldi alls 5 ár í
Frakklandi. Eitt ár dvaldi hann
á Ítalíu á milli þess sem hann
•tundaði . námið í Frakklandi.
Fyi-stu sýningu sína hélt hann
í París 1926. Sama ár hélt hann
•ýningu í Tokio í félagi við
franska málara, svo sem Braque
Picasso, Dufy, Millet og Lhote.
Síðar héít hann margar sýningar
í Skandinavíu og víðar í Evrópu,
og málverk eftir hann eru á
mörgum listasöfnum.
Síðustu tuttugu árin átti Blön-
dal fastan bústað á f=landi. og
bjó á þéirh stáð, « -
Reykjavík, rétt í námuuua vio ■
hinn tilkomumikla Sjómanna
skola, en þaðan er útsym
gott til allra átta. En hann
gerði tíðreist til útlanda og
það gerðu myndir hans
einnig. Meðal annars hélt
hanh sýningar í Stokkhólfni
1949, Helsingfors 1950, Brussel
1952 og Barcelona 1955. Hann
gleymdi aldrei því, sem hann
nam ungur af Chr. Krogh eða af
verkum Renior og Matisse.
Námsárin í Frakklandi höfðu
haft varanleg áhrif á hann.
En hann glataði þó eigi sjálf-
um sér. Hinn íslenzki upprum
hans villir alcfrei á sér sýn. Blön-
dal er heimborgarinn í íslenzkri
málaralist, en ekki minni íslend-
ingur fyrir það, að dómi Krist-
jáns Karlssonar, sem skrifar for
mála að hinni nýútkomnu minn
ingarbók.
Sem áður var getið, skrjfaði
Chr. Rimestad bók um Blöndal.
Þar minnist hann m. a. á fyrstu
sýningu listamannsins í Kaup-
mannahöfn og segir, að Blöndal
„hafi sótt meirihluta fyrirmynda
að málverkum þeim sem hann
sýndi til Parísar, en það var eitt-
hvað ákveðið í tjáningarmátan-
um, sem var hreinnorrænt, há-
norrænt! Myndir þessar voru
málaðar með sakleysi í hjarta.
Og þetta sakieysi kemur alls
staðar fram í síðari verkum Blön
dals“.
Gunnlaugur Blöndal
í bókinni er greinargóð per
sónulýsing á listamanninuir
eftir gamlan vin hans, söngvar
ann og rithöfundinn Egger
Stefánsson, ennfremur hugleið
ingar um listamanninn og verl
hans eftir Tómas Guðmundssoi
skáld, og loks er vinarkveðj
frá Ríkarði Jónssyni. Ásamt mei
formáJa Kristjáns Karlssona
veitir þetta ágætar upplýsinga
um málarann og glæðir skilninj
manns á honum. Greinar Eggert
Stefánssonar og Tómasar Guð
mundssonar eru auk islenzkum
ar á dönsku, ensku, frönsku oj
þýzku. Tómas Guðmundssoi
heldur því réttilega fram. að ís
lenzkir nútímamálarar s*u ekk
síður landnámsmenn, en þeii
sem tóku land á íslandi fyri:
1000 árum. Þeir kenna núlifand
kynslóðum að sjá og njóta lands
lagsins á þann hátt, 'sem fyrsti
landnámsmönnunum var ekk
tiltækur.
Að lokum langar mig til at
minnast á dönsku þýðingarnar
þessari annars spotru bók. Ac
sjálfsögðu er ekkert athugaver
við stílinn á hinum íslenzkt
texta greinanna, ehda yrði þa£
þá að skrifast á reikning við-
komandi greinahöfunda. En hvei
ber ábyrgð á hinum dönsku þýð-
ingum, sem vægast sagt virðasl
heldur klaufalegar? Gætir þess i
báðum aðalgreinunum í bókinni.
Hin stutta en ágaeta grein Tóm-
asar Guðmundssonar byrjar svo
í dönsku þýðingunni.
„Har vi givet det e" skyldig
omtaiiKe, cu det zand, oom í dag
er vort fædreland, er i som vis
forstand af en meget senere til-
blivelse end man skulle tro í
fþrste omgang“?
Ef ég fletti upp hinum upp-
runalega íslenzka texta, kemur
í ljós að viðkomandi málsgrein
ætti að sjálfsögðu að hljóða svo:“
„Har vi skænket det opmærk-
somhed nok, at det land, der
i dag er vort fpdeland, i en vis
henseende er af langt senere
oprindelse, enda man umiddel-
bart skulle tro.“
Seinna gefur að líta í hinum
danska texta: „Ingen to genera-
tioner opfatter de samme om-
givelser pa samme made . . .“
Það ætti að hljóða svo:
„To generationer ser aldrig
ganske ens pa de samme
omgivelser. . .“
Fleiri dæmi:
„opstaet blandt os mange
udmærkede kunstnere." „Blandt
os“ ætti að standa þarna síðast.
.......hentet det ud í naturen",
á að vera „ude i naturen“,
„. . . . omsonst at stille det
spurgsmál hvem af dem er
den mest islandske, ætti að vera:
„hvem af dem der er“ .....
Stuttu síðar stendur: „Og selv-
om de hver for sig, har í deres
arbejder givfet 'os et nyt og í
mange henséender et forskelligt
fædreland, sá vil det hurtigt ga
op for os, at vi kan ingen af
dem undvære, fordi de er hver
for sig blevet et fælles fædre-
land for os alle“.
Samkvæmt íslenzka textanum
ætti þetta að hafa hljóðað svo:
„Og sk0nt de hver for sig í
deres værker har givet os et
nyt og i mange henseendér ánd-
erledes fædreland vil det hurtigt
blive os klart, at vi ikke kan
lade nogen af dem ude af
betragtning, eftersom de hver
for sig samtidig er blevet et
fælles fædreland for os alle“.
Að öðru leyti er hin skraut-
lega bók vel úr garði gerð. Hún
er í stóru broti, vel prentuð á
góðan pappír með fallegum
myndum. En þýðandinn eða þýð
endurnir hafa greinilega haft
álíka hraða á og geimfari á ferð
kringum jörðu, en hafa þó greini
lega ekki verið jafnvel undirbún
ir til starfsins! Eftirlit hins vel-
metna íslenzka útgáfufyrirtækis
með gæðum þýðingaripnar hef-
ur sennilega brugðizt í önnunum
áður en allsherjarverkfallið í árs
lok 1963 stöðvaði einnig alla
bókaútgáfu.
En því miður þá berum við
hér í Danmörku talsverða ábyrgð
á þessu. f sumarhefti danska
tímaritsins „Nyt fra Islend“
skrifaði Erik S0nderholm, fyrr-
verandi lektor Dana á íslandi.
um það, hvernig íslenzkir kenn-
arar, sem óskuðu eftir að veita
staðbetri dönskukennslu nytu
ekki neinskonar hjálpar til slíks
frá Dana hálfu. Henning Fons-
mark ræddi ýtarlega grein S0nd
erholms i Berlingske Aftenavis
og í leiðara i Kristilegu dagblaði
var hún einnig tekin til með-
ferðar. Nú hefur K. Helveg Pet
ersen kennslumálaráðherra tek-
ið málið til athugunar, og stuttu
fyrir jól kallaði hann saman
ýmsa áhrifamenn og sérfræðinga
á ráðstefnu um málið. Er nú að
vænta skynsamlegra aðgerða.
Auk þessa er vitað, að Jul.^Bom
holt menntamálaráðherra er
mjög bjartsýnn á möguleika á
samstarfi milli íslands og Ðan-
merkur á sviði lista, bókmennta
og vísinda.
Margir íslendingar óska eftir
að læra eitt Norðurlandamál.
auk síns eigin máls, sem þeir
eru flestir ágætlega færir í. Af
hagkvæmnisástæðum meðal ann
ars kjósa þeir flestir dönskuna,
en aúk þess vilja þeir læra eitt
af heimsmálunum. Það er sjálf-
sagður hlutur, að Danmörk verði
ó-’-. * 1 -s:-,rra um stuðn
ing við bctua dönskukennslu, I
Myndin eftir Gunnlaug Blöndal á hlífðarkápu bókarinnar
enda þótt við getum varla vænzt
þess að vinna okkur nýja ú.t-
flutningsmarkaði á íslandi og
við höfum sem stendur mestan
áhuga á vanþróuðu löndunum í
þessum efnúm.
Að lokum skal lögð áherzla
— Hítardalur
Framhald af bls. T3
ið Svínbjúgsdalur til forna.
Leiðin ínn í Hítardalsbotn
og yfir Svínhjúgsheiði ligg-
ur inn með Hítarvatni vestan
verðu, austur með vatninu er
allt torfarnara.
Úr Hítardal gengur mikill
þverdalur til austur, heitir
hann Þórarinsdalur og tengist
Hítardal á móts við suður-
enda Hítarvatns. Á Þórarins-
dal hafði Björn Hítdælakappi
hrossagöngu, og mun þar enn
í dag vera gott beitiland. Þar
Sem dalirnir mætast eru mikl
af eldstöðvar, margir gígar,
þ'eir stærstu undir svoköll-
uðum Löngubrekkum, beint i
austur frá Hólminum. Þessir
gígar biasa vel við þegar geng
ið er austur með Hólminum,
enda skammt undan, ætti eng
inn að setja sig úr færi með
að skoða þá, þvi þeir eru
miklu hrikalegri og fegurri
en ætla mætti að óreyndu. Frá
þessum eldstöðvum hefur kom
ið geysimikið hraunmagn,
Hólmshraun, sem nú setur
Svip sinn á innanverðan Hítar
dal. Hraunið hefur runnið út
í Hítarvatn milli Hólmsins
og Foxufelis, en svö heitir
gróðurlaust móbergsfell mn
með Hítarvatni austanverðu.
Kannske hefur Hítarvatn
ekkj verið til í þeirri mynd
sem nú er, áður en hraunið
rann? Hraunið hefur ruðzt
um þveran Hítardal, allt vest
ur að Klifsandi, og þangað
hefur Hítará orðið að fylgja
því nauðug viljug. Út dalinn
hefur það runnið eina 6—8
kílómetra.
Mjög fagurt er víða i hraun
inu við Hítarvatn sunnanvert.
Þar eru margir stórir og smá-
ir hólmar-í vatninu, víkur og
vogar. Minnir helzt á lands-
lag sumstaðar við Mývatn.
Foxufell er móbergfell, ekki
Ósvipað Hólminum að bygg-
ingu, en alger andstæða hans
i gróðurfarslegu tilliti. þar
sem það blasir við augum
dökkt og vindsorfið. í Foxu-
felli hafa vötn og vindar smíð
að marga skrítna fígúru úr
mjúku berginu, og hafa víst
ekki allir látið af þeirn iðju
ennþá F>nhig gefur har að
líta nuKiar skvo.cipar og
á það, að þrátt fyrir hina áber-
andi gaila í nefndum þýðingum,
þá vita íslendingar ávalt mun
meira um dönsk málefni en
Danir um íslenzk!
Poul P. M. Pedcrsen.
hamrasali, einkum í austan-
verðu fjallinu.
Við læk í sunnanverðu
Foxufelli er Bjarnarheliir,
þar er mannaverk að sjá, rúna
ristur og „galdrastafi", og
sæti hefur venð höggið þar í
klöppina á einum stað. Fanga
mörk og ártöl eru þar víða
mörkuð í veggi og loft, þar á
meðal má enn lesa; „E.O.S.
1.7.5.0.“. Mun þar vera hand
arverk Eggerts Ólafssonar, en
hann lýsir einmitt hellinum i
ferðabók sinni. Jónas Hall-
grímsson kom einnig í þenn-
an helli og rannsakaði hann,
hann getur um ógreinilegar
hleðslur þar í gólfinu. í dag
eru rúnirnar og „galdrastaf
irnir“ orðnir mjög máðir,
Foxufell stendur vestan til
í milli heiðarbungu sem heit-
ir Grafheiði, efst á henni eru
Grafheiðartindar, 593 m y.s.
Að norðanverðu takmarkast
Grafheiði af Suðurárdal, en
sá dalur, sem er allmikill,
sveigir til suðausturs frá norð
urenda Hítarvatns. Fyrir
botni Suðurárdals raða sér
þrjú mikil fjöll í hólfhring.
Erq þau. talin norðan frá,
Lambahnúkar, Tröllakirkja,
941 m.y.s. Þó munu Smjör-
hnúkarnir laða- meira að sér
augu ferðafólks í Hítardal,
þar sem þeir standa framar
og eru auk þess mjög fagur-
lega og djarflega gerðir af
skaparans hendi. Hæð þeirra
y.s. er 907 metrar. Þeir hljóta
alltaf að verða mikil freisting
fjallgöngufólki, enda fæst þar
erfiðið borgað með skemmti
legri fjallgöngu og stórkost-
legu og fögru útsýni, nær og
fj*r.
Hitardalur fer einn þeirra
staða er Ferðafélag íslands
hefur á ferðaáætlun sinni, í
sumar ein ferð, í ágústmán-
uði. Þannig gefur Ferðáfélag
ið árlega nokkrum hópi fólks
kost á að kynnast að eigin
raun þessum dal sögu og nátt
úrufegurðar, þar sem enn
ber við að vængbreiður örn
sést svífa hljóðlátlega hátt j
lofti, hring eftir hring.
Já, enn kann slika sjón að
bera fyrir augu árrisuls ferða
manns í Iliiardal, þótt kann-
ske nálgist sá dagur, er síð-
asti rtr-.mn ris sið-
aata iuiiij, jm rsienzjium daL